ANTYK 3000 p.n.e. – II w. n.e.

ANTYK 3000 p.n.e. - II w. n.e.

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

SOFOKLES

HOMER

HORACY

MITY

"Antygona"

"Król Edyp"

"Iliada"

"Odyseja "

"BIBLIA"

(Stary i Nowy Testament)

"Księga Hioba"

"Księga Koheleta"

"Przypowieść o siewcy"

"Przypowieść o synu marnotrawnym"

"Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie"

"Pieśni"

Prometeusz

Syzyf

Ikar

Niobe

Antygona, Kreom, Hajmon, Eurydyka, Ismena

Edyp, Jokasta

Agamemnon, Priam, Hektor, Achilles, Odyseusz

Odyseusz, Penelopa, Telemach

Abraham

Hiob

• ukradł bogom ogień i dał go ludziom; prometeizm
• pycha ludzka, zdradził tajemnice bogów; kara w Hadesie, wieczne wtaczanie głazu na górę
• syn Dedala, pierwszy lotnik, w czasie lotu spadł do morza, poniosła go młodzieńcza fantazja
• zgrzeszyła pychą, była dumna z dużej ilości potomstwa, czym uraziła Latonę, zamieniona w głaz
• konflikt tragiczny: prawa boskie i prawa ludzkie
• ojcobójstwo i kazidrodztwo, ironia tragiczna
• wojna trojańska, pojedynek Hektora z Achillesem, koń trojański
• motyw wędrówki, powrót Odyseusza trwa 10lat, liczne przygody, np. cyklop, Kirke
• wystawiony na ciężką próbę przez Boga, ofiara z syna
• wierny sługa Boży, ciężko doświadczony przez Boga, utraciła majątek, rodzinę, zdrowie, szacunek
• wszystko jest marnością, motyw vanitas, jest tylko śmierć
• ziarno symbolizuje słowo Boże, które trafia do różnych serc
• ukazuje miłosierdzie Boga, grzesznicy zawsze uzyskają przebaczenie, jeśli będą żałować
• obłuda ludzi, którzy nie dostrzegają potrzebujących pomocy
• motyw poety - twórcy, który pozostawia po sobie pomnik w postaci swojej twórczości

ŚREDNIOWIECZE V - XV W.

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Dante Alighieri

Franciszek Villon

Gall Anonim

Przecław Słota

" Pieśń o Rolandzie"

"Dzieje Tristana i Izoldy"

"Boska Komedia"

"Wielki Testament"

"Bogurodzica"

"Kronika"

"O zachowaniu się przy stole"

"Satyra na leniwych chłopów"

"Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią"

Roland, król Karol Wielki

Tristan, Izolda, król Marek

Dante, Wergiliusz, Beatrycze

- wzór rycerza, katolik, wierny Bogu i królowi, bohaterstwo, wyprawa na Saracenów

• eliksir miłości, wielka miłość aż po grób, wybór: wierność królowi czy uczuciu
• motyw wędrówki po zaświatach, opis piekła, raju i czyśćca
• szczególny typ bohatera: żebrak, oszust, złodziej, człowiek żyjący z dnia na dzień, motyw przygody, rozpasanej miłości
• najstarsza polska pieśń religijna, powstała w XIII w., modlitwa skierowana do Matki Boskiej
• spisuje podania wielkopolskie, dzieje dynastii Piastów oraz panowanie Bolesława Krzywoustego
• najstarszy wiersz o świeckiej tematyce, pouczenie jak należy zachowywać się przy stole, ważność etykiety towarzyskiej
• zawiera typową charakterystykę chłopów: są brudni, kradną, szkodzą panom
• motyw śmierci, próba przedstawienia jej, człowiek w obliczu śmierci traci pewność siebie

RENESANS XV - XVI W.

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Franciszek Petrarca

Mikołaj Rej

Mikołaj Rej

Jan Kochanowski

Mikołaj Sęp Sarzyński

Szymon Szymonowic

Andrzej Frycz Modrzewski

Piotr Skarga

"Sonety do Laury"

"Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem"

"Żywot człowieka poczciwego"

FRASZKI

"Do gór"

"Do Hanny"

" O miłości"

"Raki"

"Czego chcesz od nas Panie"

" Miło szaleć kiedy czas potemu"

PIEŚNI

"Pieśń o spustoszeniu Podola"

"Pieśń o cnocie"

"Pieśń świętojańska o Sobótce"

"Pieśń o dobrej sławie"

"Odprawa posłów greckich"

"Sonet V"

"Żeńcy"

"O poprawie rzeczypospolitej"

"Kazania sejmowe"

Antenor, Aleksander

• motyw miłości jako potężnego uczucia, opis pięknej kobiety
• konflikty między szlachtą, duchowieństwem i chłopstwem, każdy ze stanów posiada typowe dla niego wady, krytyka sytuacji panującej w XVI w.
• recepta na spokojne życie ziemianina, życie zgodne z naturą

• refleksja autobiograficzna, motyw poety humanisty, refleksja nad ludzkim losem: człowiek ciągle się zmienia, podczas gdy góry i lasy trwają

• skarga na to, że ukochana się opiera przed miłością; dała mu swój pierścień, ale nie dała serca

• miłość to uczucie od którego trudno uciec, bo Amora ma skrzydła i każdego dogoni

• utwór w przewrotny sposób krytykujący kobietę, każdy wers należy czytać od końca

• hymn, apostrofa do Boga, obraz Boga - Stworzyciela świata i dawcy wszelkiego dobra

• afirmacja życia, realizacja hasła carpe diem

• wspomnienie o napadzie Turków i Tatarów na Podole, przypomnienie o obowiązku dbania o losy ojczyzny, gdy grozi jej niebezpieczeństwo

• cnota jest najwyższą nagrodą dla człowieka, najwyższą cnotą jest służba ojczyźnie

• obchody Sobótki na wsi w wieczór świętojański, składa się ze wstępu i pieśni 12 panien, pochwała życia na wsi

• największym obowiązkiem obywatela jest służba ojczyźnie, sposoby służenia mogą być różne, tylko walka o ojczyznę przynosi wieczną chwałę

• utwór o tematyce politycznej, konflikt dwu racji: serca i polityki, apel o patriotyzm i kierowanie się dobrem państwa

• temat miłości: miłość utożsamiana jest z cielesnością, stanowi więc źródło grzechu i upadku, oddalenie od Boga

• ukazanie ciężkiego losu chłopa, wyzysku na wsi, pracują kobiety i mężczyźni

• utwór składa się z 5 ksiąg, w których znajdują się porady jak zbudować idealne państwo, Polska potrzebuje reform
• utwór o tematyce politycznej, autor porusza sprawy dotyczące państwa, nawołuje do reform i kierowania się dobrem państwa

BAROK XVI - XVII W.

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Jan Andrzej Morsztyn

Daniel Naborowski

Jan Chryzostom Pasek

William Szekspir

Molier

" Do trupa"

"Cuda miłości"

"Niestatek"

"Marność"

"Do Anny"

"Krótkość żywota"

"Pamiętniki"

"Makbet"

"Hamlet"

"Romeo i Julia"

"Świętoszek"

"Skąpiec"

Makbet,

Lady Makbet

Hamlet, Ofelia

Romeo, Julia

Świętoszek, Orgon

Harpagon, Eliza, Walery

- motyw miłości, zaskakuje tytułem i treścią, zestawia spokój umarłego z cierpieniami zakochanego

• tytuł sugeruje tematykę wiersza, rozterki zakochanego
• poeta posługuje się wyliczeniami, wymienia rzeczy niemożliwe do spełnienia, ale okazuje się, że łatwiej je spełnić niż okiełznać kobietę
• poezja metafizyczna, motyw vanitas
• miłość nigdy nie ustanie
• nietrwałość życia, spokój i pogodzenie się z losem
• opis życia szlachcica, kreuje siebie na człowieka odważnego i walecznego, obraz życia szlachty: pijaństwo, kłótnie, hulanki
• utwór o polityce, chęci posiadania władzy, zbrodnie inspirowane namową Lady Makbet, pojawiają się wyrzuty sumienia, Makbet popełnia samobójstwo
• rozterki bohatera, ojciec Hamleta zginął z ręki brata, matka wyszła za zabójcę, Hamlet odrzuca miłość Ofelii, "być albo nie być"
• historia tragicznej miłości
• komedia, komizm postaci, obłuda i fałsz społeczeństwa, fałszywa skromność i pobożność Świętoszka
• satyra na społeczeństwo i jego wady

OŚWIECENIE XVIII - XIX W.

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Ignacy Krasicki

Julian Ursyn Niemcewicz

Franciszek Karpiński

Stanisław Staszic

BAJKI

"Ptaszki w klatce"

"Jagnię i wilcy"

"Szczur i kot"

"Kruk i lis"

SATYRY

"Żona modna"

"Pijaństwo"

"Do króla"

"Monachomachia"

"Powrót posła"

"Laura i Filon"

"Przestrogi dla Polski"

-dwa ptaszki, z których jeden znał życie na wolności, a drugi urodził się już w klatce, czyli niewoli

• prawo silniejszego rządzi światem, słabi przegrywają
• satyra na ludzką pychę i dumę, co może być niebezpieczne
• próżność połączona z zarozumialstwem, brak samokrytycyzmu

• satyra na szlachtę lubującą się w wystawnym życiu, odrzucenie tradycji, moda na francuszczyznę, wady szlachty
• jedna z największych wad szlachty
• krytyka przeciwników Stanisława Augusta i obrona króla
• wojna mnichów, krytyka polskiego życia zakonnego, zgoda następuje po wypiciu alkoholu, poemat heroikomiczny
• komedia polityczna, obóz konserwatystów i patriotów, zniesienie liberum veto
• sentymentalizm, sielanka, dwoje zakochanych, romantyczne spotkanie
• Polsce potrzeba reform, krytyka możnowładztwa, obrona mieszczaństwa

ROMANTYZM 1822 - 1864

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Johann Wolfgang Goethe

George Byron

Adam Mickiewicz

Juliusz Słowacki

Zygmunt Krasiński

Cyprian Kamil Norwid

Aleksander Fredro

"Cierpienia młodego Wertera"

"Giaur"

"Oda do młodości"

"Ballady i romanse"

"Dziady cz. II"

"Dziady cz. IV"

"Dziady cz. III"

"Konrad Wallenrod"

SONETY KRYMSKIE

"Pan Tadeusz"

"Kordian"

"Grób Agamemnona"

"Hymn"

"Testament mój"

"Nie - Boska komedia"

"Fortepian Szopena"

"Do obywatela Johna Browna"

"Śluby panieńskie"

Werter, Lotta

Giaur, Leila, Hassan

Konrad, ks. Piotr, Nowosilcow, Rollison

Alf Walter, Halban, Aldona

Ks. Robak, Tadeusz SoplIca, Zosia, Telimena, Sędzia, Stolnik, Gerwazy

Hrabia Henryk, żona , Orcio

Aniela, Klara, Gustaw, Albin

- welschmerz, wrażliwość, niespełniona miłość, samobójstwo

• tajemniczość, powieść poetycka, zemsta Giaura, męki bez ukochanej, samotność bohatera, niezrozumienie
• manifest romantyków, walka z klasykami, poparcie młodości
• ludowość, wierzenia, motyw miłości, postacie z zaświatów
• oparte na ludowym obrzędzie dziadów, klasyfikacja grzechów, prawdy o życiu ludzkim
• trzy godziny z Gustawem: miłości, rozpaczy, przestrogi, motyw nieszczęśliwego romantycznego kochanka
• patriotyzm, motyw poezji i poety, prometeizm, mesjanizm, martyrologia narodu polskiego
• walka w przebraniu z krzyżakami, konflikt moralno-etyczny, pieśń gminna
• obraz przyrody, wyrażanie emocji za pomocą zjawisk przyrody, refleksja nad ludzkim losem, tęsknota za ojczyzną
• obraz życia szlachty, patriotyzm, umiłowanie tradycji, tęsknota za krajem lat dziecinnych
• I akt, próba samobójstwa przez miłość do Laury, , Wioletta nie traktowała go jak mężczyznę, II akt podróże po Europie, przemiana na Monta Blanc, Polska winkelridem narodów. Spisek na życie cara, mdleje
• dwie części, porównanie walki Polaków z klęska Greków(300 spartan zginęło ale walczyli) pod Cheroneą. Słowacki wzywa tu do zjednoczenia i walki o wolność
• motyw wygnańca, tęsknota za krajem,
• przesłanie dla przyszłych pokoleń
• motyw poezji przeklętej, obóz rewolucji
• motyw twórczości, jej znaczenia w życiu
• walka o prawa dla niewolników, niesprawiedliwa śmierć
• komedia, miłość ma wielką siłę, nie pomogą nawet śluby

POZYTYWIZM 1864 - 1890

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATERWIE

PROBLEMATYKA

Adam Asnyk

Maria Konopnicka

Bolesław Prus

Henryk Sienkiewicz

Eliza Orzeszkowa

"Do młodych"

"Mendel Gdański"

"Rota"

"Lalka"

"Potop"

Stanisław Wokulski, Izabela Łęcka, Ignacy Rzecki

Andrzej Kmicic, Michał Wołodyjowski, Zagłoba, Oleńka

Justyna, Janek, Benedykt Korczyński, Emilia

- apel do młodych o odkrywanie świata, świta należy do młodych

• kwestia asymilacji Żydów i tolerancji
• pieśń patriotyczna i religijna, wartości: Bóg i ojczyzna
• powieść wielowątkowa, motyw wielkiej miłości, smutne losy Wokulskiego
• najazd Szwedów na Polskę, losy Kmicica oskarżonego o zdradę kraju, miłość
• patriotyzm ,walka o wolność, praca, życie zgodne z naturą

MŁODA POLSKA 1890 - 1914

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Kazimierz Przerwa - Tetmajer

Stanisław Wyspiński

Gabriela Zapolska

Stanisław Reymont

Stefan Żeromski

"Koniec wieku"

"Nie wierzę w nic"

"Wesele"

"Moralność pani Dulskiej"

"Chłopi"

"Ludzie bezdomni"

Pan Młody, Poeta, Dziennikarz, Malarz

Aniela Dulska, Zbyszko, Hesia, Mela

Boryna, Jagna

Tomasz Judym, Joanna Podbosrka

- dekadentyzm, poczucie bezsilności, zanik wartości

• pesymizm, koniec wiary w Boga, katastrofizm, poczucie wyobcowania
• diagnoza sytuacji społeczeństwa polskiego, polskie kompleksy, moda na bratanie się z chłopami
• - obłuda i fałsz, zakłamanie mieszczaństwa
• epopeja, życie polskiej wsi ukazane realistycznie, rytm przyrody, polskie obyczaje na wsi
• społecznik, odrzucona miłość, służba bliźnim, rozdarta sosna, praca lekarza

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE 1914 - 1939

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Leopold Staff

Bolesław Leśmian

Stefan Żeromski

Zofia Nałkowska

Witold Gombrowicz

Stanisław Ignacy Witkiewicz

"Kowal"

"Ars poetica"

"Dusiołek"

"Dziewczyna"

"Przedwiośnie"

"Granica"

"Ferdydurke"

"Szewcy"

Cezary Baryka, Szymon Gajowiec, Hipolit, Laura

Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna

Józio, profesor Pimko, Młodziakowie, Miętus

- człowiek ma siłę, może walczyć i tworzyć swój los

• poezja ukazuje bogactwo wnętrza artysty, jest jego głosem
• osamotnienie człowieka w walce ze złem
• ważne jest aby dążyć do wyznaczonego celu, jego osiągnięcie jest mniej istotne
• powieść o dojrzewaniu bohatera, wizja Polski wolnej i dostatniej, mit szklanych domów
• powieść psychologiczna, dążenie do kariery, wyzbywanie się zasad moralnych, upadek człowieka
• człowiek zniewolony przez Formę, dlatego nigdy nie jest sobą, zawsze przybiera maski pasujące do danej sytuacji
• motyw rewolucji i jej skutków w życiu, rewolucja to straszne doświadczenie

WSPÓLCZESNOŚĆ 1945 -....

TWÓRCY

DZIEŁA

BOHATEROWIE

PROBLEMATYKA

Konstanty Ildefons Gałczyński

Krzysztof Kamil Baczyński

Tadeusz Różewicz

Czesław Miłosz

Zofia Nałkowska

Tadeusz Borowski

Gustaw Herling - Grudziński

Hanna Krall

Miron Białoszewski

"Pieśń o żołnierzach z Westerrplatte"

" Z głową na karabinie"

"Ocalony"

"Piosenka o końcu świata"

"Medaliony"

"Opowiadania"

"Inny świat"

"Zdążyć przed Panem Bogiem"

"Pamiętnik z powstania warszawskiego"

- bohaterstwo polskich żołnierzy

• dramat pokolenia Kolumbów

- dramat ludzi ocalonych, jak odnaleźć wiarę w człowieka

-motyw apokalipsy, wizja końca świata, możemy nie zauważyć, że nadchodzi koniec

• zapis okrutnych zbrodni hitlerowskich, dzieci w Oświęcimiu
• ukazanie człowieka zlagrowanego, zasad życia w obozie, bestialstwo hitlerowców
• inny świat to łagier, zasady życia obozowego, opis warunków, dokument
• dokument, rozmowa z Markiem Edelmane, wspomnienia z czasów getta żydowskiego
• perspektywa cywilnego spojrzenia na powstanie, ratowanie życia, chęć przeżycia