1. Co to jest Biblia? Wymień części Biblii.
Biblia to dla ludzi wierzących Święta Księga - zbiór prawd wiary, spisanych pod natchnieniem Ducha Świętego. Dla wszystkich Biblia jest skarbnicą wątków, toposów, motywów, gatunków literackich i dlatego stanowi, obok mitologii, główne źródło kultury śródziemnomorskiej. Biblia zawiera także życiowe prawdy i pouczenia, których przestrzeganie warunkuje spokojne i bezpieczne życie na ziemi. Te prawdy są wciąż aktualne i uniwersalne, to znaczy sprawdzają się w życiu każdego, niezależnie od wiary, narodowości i wieku (na przykład "nie zabijaj", "nie kradnij", "kochaj").
Biblia dzieli się na:
- Stary Testament - księga ważna dla żydów - opisano tu dzieje przymierza Boga z Narodem Wybranym; liczy 46 ksiąg
- Nowy Testament - wraz z I cz. Biblii stanowi podstawę wiary chrześcijan - zawiera opis życia i działalności Mesjasza - Jezusa Chrystusa oraz Jego uczniów - apostołów; liczy 27 ksiąg.
Ze względu na zawarte w nich treści księgi Biblii dzielimy na:
- prorockie: Księga Izajasza, Apokalipsa św. Jana
- dydaktyczne: Księga Hioba, Księga Koheleta
- historyczne: Pięcioksiąg Mojżesza.
Pojęcia ważne dla zrozumienia Biblii:
Sacrum - to, co święte, uświęcone
Decorum - inaczej stosowność, polegająca w literaturze na pisaniu stylem patetycznym o rzeczach wzniosłych.
2. Czas powstania ksiąg biblijnych
- Stary Testament powstawał od XIII w. p.n.e. do I w. n.e.
- Nowy Testament powstawał od 51 do 96 r. n.e.
Najstarsze zapisy treści biblijnych pochodzą z XII w. p.n.e.. Początkowo spisywano je na skórach zwierząt, potem na zwojach papirusu.
3. Omów gatunki biblijne.
W Biblii po raz pierwszy występują gatunki literackie, które już na stałe weszły do kanonu światowego. Są to:
- przypowieść (inaczej parabola) - opowieść narracyjne o konkretnej fabule, którą można rozumieć dosłownie i w sposób alegoryczny. Przypowieść w warstwie dosłownej dotyczy konkretnych osób, wydarzeń. W warstwie przenośnej dotyczy spraw ponadczasowych i uniwersalnych, bo na dosłownych przykładach tłumaczy ważne nauki, prawdy. Przypowieść pojawia się w Nowym Testamencie. Przypowieści wygłasza Chrystus starając się przybliżyć ludziom swoje nauki. Na przykład o tym, kto to jest bliźni, mówi za pomocą przypowieści o miłosiernym Samarytaninie, o miłosierdziu bożym i konieczności nawrócenia mówi za pomocą przypowieści o synu marnotrawnym;
- psalm - utwór liryczny, skierowany do Boga zwykle przez zbiorowość wiernych, którzy Mu dziękują (psalmy dziękczynne), błagają o miłosierdzie (psalmy błagalne), wychwalają Jego miłość i dobroć (psalmy pochwalne). Legenda mówi, że autorem biblijnych psalmów zawartych w Księdze Psalmów jest król Dawid. Psalmy biblijne tłumaczył Jan Kochanowski.
- kazanie - tekst o charakterze dydaktycznym, w którym przekazuje się prawdy i pouczenia, ułatwiające pobożne i cnotliwe życie. W społeczności żydowskiej istnieli specjalni kaznodzieje, których nazywano Koheletami, w Biblii mamy Księgę Koheleta (lub Eklezjastesa), w której biblijny kaznodzieja poucza, że wartości doczesne nie mają żadnej wartości.
- list - tekst skierowany przez apostoła do wiernych, z pouczeniami i radami, jak powinni postępować w ich konkretnej sytuacji, wyjaśniający również prawdy wiary, zachęcający do modlitwy, pobożnego życia. W Biblii mamy Listy Apostolskie, na przykład św. Pawła, który pisał do społeczności pierwotnych chrześcijan - Tesaloniczan, Koryntian. w tych listach św. Paweł zwracał się do konkretnej społeczności i konkretnych wiernych, wiedział o ich problemach, kłopotach, położeniu, dlatego obok wyjaśnień dotyczących wiary, św. Paweł radził, jak mają postępować, jak powinni się zachowywać.
4. Wymień najważniejsze postacie Starego Testamentu:
Adam i Ewa - pierwsi ludzie, pierwsi grzesznicy, pierwsi mieszkańcy ziemi
Kain - pierwszy zbrodniarz, zabił swojego brata Abla
Mojżesz - przywódca narodu żydowskiego, który wyprowadził go z Egiptu di Kanaan, Ziemi Obiecanej
Dawid - biblijny psalmista, wielki artysta, król
Salomon - władca znany z mądrości
5.Omów Apokalipsę św. Jana
Apokalipsa to ostatnia księga Nowego Testamenty. Jej autorem jest św. Jan, który przebywając na wyspie Patmos przeżył objawienie, a swoje wizje spisał. Dotyczą one Sądu Ostatecznego, końca świata.
W Apokalipsie występują liczne symbole, na przykład:
- Baranek jest symbolem Chrystusa Zwycięzcy
- nowe Jeruzalem - symbol raju, życia wiecznego
- Alfa i Omega (pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu) to symbol Boga
- symboliczne liczby: 4 - liczba ziemska, wymierna, materialna; 7 gwiazd - Aniołowie; 7 kościołów - kapłani; - 7 świeczników - 7 kościołów; 3 - Trójca Święta; 44 - liczba mistyczna; 12 - Apostołowie; 666 - znak szatana; 7 pieczęci - symbol wyroków Bożych; 24 starców - 24 świętych ze Starego Testamentu; 7 lamp - 7 darów Ducha św.; 4 zwierzęta - 4 strony świata; 12 gwiazd - 12 pokoleń Izraela; 7 głów szatana - pełnia zła, 7 czaszek - plagi zesłane na świat
- symboliczne zwierzęta, np.: lew - symbol zwycięstwa; wół - siła; orzeł - zręczność; wąż - szatan; zwierzę z ludzką twarzą - śmierć; bestia - antychryst; smok - zło
- symboliczne barwy: biel - symbol męczeństwa za wiarę, symbol czystości, purpura - symbol krwi, męki, także upokorzenia;
- symboliczne przedmioty i miejsca: łuk - magiczna moc; pieczęć - zakończenie, wyrok; drzewo oliwne - sprawiedliwość; waga - sprawiedliwość; Babilon - symbol miasta grzechu i obłudy; jezioro ognia - piekło; złote wieńce - dostojeństwo; morze - dystans; skrzydła - kosmos; rogi - siła; księżyc - nieumiejętność; pustynia - czas odpoczynku i próby
- symboliczne postacie: jeździec na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo Ewangelii; jeździec na koniu barwy ognia - symbolizuje wojnę; jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce - symbolizuje głód; jeździec na koniu trupio białym - śmierć; człowiek - mądrość; niewiasta - Maryja, lud Boży
6.Podaj przykłady nawiązań do Biblii w epokach późniejszych
- średniowiecze: ołtarz Wita Stwosza
- renesans: obrazy Leonarda da Vinci ("Ostania wieczerza", "Święta Anna Samotrzecia"); Michał Anioł "Potop", "Stworzenie Adama"; arrasy wawelskie ze scenami biblijnymi
- barok: Jan Sebastian Bach "Pasja według św. Mateusza"
- romantyzm: A. Mickiewicz "Dziady" - koncepcja mesjanizmu ("Polska Chrystusem narodów");
- współczesność: film Franca Zeffirellego "Jezus z Nazaretu", wiersz W. Szymborskiej "Na wieży Babel"
7. Wyjaśnij znaczenie biblijnych związków frazeologicznych:
- wieża Babel - wielkie zamieszanie, niemożność porozumienia
- Sodoma i gomora - zepsucie moralne, rozpusta
- kainowe piętno, kainowe znamię - zbrodnia, zbrodniarz, o człowieku mającym na sumieniu śmierć drugiego człowieka mówimy, że nosi kainowe piętno
- jabłko Adama - tak nazywa się charakterystyczna dla mężczyzn kość, widoczna na szyi, Adam w tym związku jest symbolem mężczyzny
- salomonowy wyrok - wyrok bardzo mądry, sprawiedliwy
- stać jak słup soli - stać nieruchomo, zastygnąć w bezruchu
8. Określ początek i koniec antyku
Przyjmuje się następujący czas trwania epoki antyku: od ok. 4000 r. p.n.e. do 476 r. n.e. (data upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego)
Pod pojęciem "kultura antyku" rozumie się przede wszystkim starożytną kulturę grecką i rzymską, rozwijającą się w basenie Morza Śródziemnego. wyraz "klasyczny" znaczy bliski kulturze antycznej, odnoszący się do tej kultury, harmonijny, wzorcowy, doskonały.
9. Omów tzw. kwestię homerycką
Homer to poeta starożytnej Grecji, który żył na przełomie IX i VIII w. Jest to jednak postać legendarna, naukowcy i znawcy epoki do dziś toczą spory, czy to właśnie Homer jest autorem dwóch wielkich arcydzieł starożytności - "Iliady" i "Odysei". Tak zwana kwestia homerycka dotyczy właśnie tego, czy Homer istniał i czy to on napisał te epopeje.
10. Zdefiniuj mit, omów znaczenie mitów i podział ze względu na treść
Mit - narracyjna opowieść organizująca wierzenia danej społeczności. Mity greckie zawierają archetypy postaw, uczuć, przeżyć, zachowań, aktualne do dziś, dlatego wciąż inspirują artystów. Mity służą poznaniu, zawierają wyjaśnienie zjawisk przyrodniczych, genealogii rodów, pochodzenia bogów, powstania świata i człowieka.
Mity można podzielić na:
a.) teogoniczne - dotyczące rodowodu bogów
b.) kosmogoniczne - dotyczące powstania świata
c.) antropogeniczne - dotyczące pochodzenia człowieka
d.) genealogiczne - o pochodzeniu wielkich rodów
11. Omów mit rodu Labdakidów.
Edyp był synem władcy Teb, Laojosa, i jego żony, Jokasty. Jeszcze zanim się urodził wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije własnego ojca i ożeni się ze swoją matką. Na wieść o tym Jokasta rozpaczała, ale zgodziła się z mężem, że po narodzeniu dziecka, należy się go pozbyć. Porzucili więc niemowlę w górach, wcześniej przekłuwszy mu stopy, licząc na to, że zwabione krwią wilki, pożrą dziecko. Stało się jednak inaczej. Edypa odnaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, gdzie oddali go bezdzietnej parze królewskiej, Polibosowi i Merope.
Kiedy Edyp dorósł, coraz częściej słyszał, że jest podrzutkiem, przybranym synem króla. Postanowił wyjaśnić swoje pochodzenie u wyroczni. Kiedy usłyszał przepowiednię dotyczącą swojego losu, tę samą, którą kiedyś usłyszeli jego rodzice, natychmiast opuścił Korynt, bojąc się, by wyrocznia się nie ziściła.
Spotkawszy w drodze orszak podróżnych, z których jeden nie chciał ustąpić mu z drogi. Był to Lajos, władca Teb. Edyp niewiele myśląc, zabił go, nie wiedząc, że właśnie ziszcza się pierwsza część przepowiedni.
Po śmierci Lajosa władzę w Tebach objął Kreon, szwagier Lajosa. Miasto zaczął nękać straszliwy potwór, sfinks. Zadawał zagadkę, a kiedy nieszczęśnik nie umiał jej rozwiązać, sfinks go pożerał. Kreon ogłosił, że wyda swoją siostrę Jokastę za śmiałka, który odgadnie zagadkę. Obejmie on również tron Tebański. Tym człowiekiem okazał się Edyp, który przywędrował do Teb. Ożenił się więc z Jokastą (własną matką) i nie wiedząc o tym dopełnił przepowiedni. Po kilku latach jego rządów miasto nawiedziła zaraza. Mądry wieszcz Tejrezjasz orzekł, że jest to kara za straszliwą zbrodnię kazirodztwa, która skaziła miasto. Edyp rozkazał, by szukać winnego. Krok po kroku zbliżał się do odkrycia strasznej prawdy - to on jest kazirodcą i zabójcą własnego ojca. Zrozpaczony, wykłuł sobie oczy i udał się na wygnanie, do śmierci towarzyszyły mu córki, Antygona i Ismena. Zaś synowie, Eteokles i Polinejkes, mieli dzielić się władzą w Tebach. Niestety, Eteokles wypędził brata z miasta i sam objął rządy. Polinejkes zaś sprowadził na miasto wrogie wojska. Obaj zginęli w bratobójczej walce, a na tronie ponownie zasiadł Kreon.
Rozkazał, by ukarać zdrajcę zostawiając jego ciało na pastwę zwierząt, a tym samym skazując jego duszę na wieczną tułaczkę w zaświatach. Sprzeciwiła się temu siostra Polinejkesa, Antygona. Złamała zakaz Kreona, pochowała brata i została za to skazana na śmierć. Zamurowana żywcem popełniła samobójstwo, w ślad za nią poszedł jej narzeczony, syn Kreona, Hajmon. Na wieść o tym powiesiła się jego matka, żona Kreona, Eurydyka. Król został sam wśród trupów swoich najbliższych.
12. Omów cechy epopei starożytnej:
- rozpoczyna się inwokacją - uroczystym zwrotem do muzy lub bóstwa z prośbą o natchnienie i wsparcie
- zawiera stały zestaw środków artystycznych, takich jak: porównanie homeryckie (bardzo rozbudowane), stałe epitety (prędkonogi Achilles)
- zawiera liczne szczegółowe opisy, które umożliwiają opóźnianie akcji (retardacja)
- zawierają sceny dynamiczne (opisy pojedynków) i statyczne (przemówienia bohaterów, opisy narad)
- akcja eposu rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: w świecie bogów i w świecie ludzi. Bogowie ingerują w sprawy ludzi;
- wszechwładzę nad całym światem ma Fatum - los, wobec którego nawet bogowie są bezsilni;
- obecny jest wszechwiedzący narrator, który ukrywa się za światem przedstawionym;
- epopeje Homera zostały zapisane heksametrem - wierszem silnie zrytmizowanym, którego rytm jest oparty na akcencie i występowaniu w starożytnej grece sylab długich i krótkich (iloczas).
13. Omów cechy tragedii greckiej
- zachowana zasada trójdzielności dotycząca jedności:
- brak scen zbiorowych, na scenie występuje maksymalnie trzech aktorów.
- treści dramatu, które nie mogły być zaprezentowane bezpośrednio są przedstawiane przez posłańca, bohaterów lub przodownika chóru.
- brak scen drastycznych ze względu na estetykę dzieła (np. śmierć Antygony).
- bohaterowie wywodzą się z rodzin królewskich.
14. Omów genezę i budowę tragedii antycznej
Powstanie tragedii greckiej ma bezpośredni związek z religią starożytnych Greków. Tragedia narodziła się z obrzędów ku czci boga winnej latorośli, Dionizosa. Był to bóg wina, wegetacji, życia. Na jego cześć odbywały się wielkie Dionizje i Małe Dionizje. Podczas tych świąt Grecy maszerowali w pochodzie, ubrani w koźle skóry (bo zgodnie z wierzeniami w orszaku Dionizosa byli satyrowie: pół ludzie, pół kozły). Śpiewano także uroczysty hymn - dytyramb. Potem z chóru pasterzy wyodrębnił się przewodnik, tzw. koryfeusz. Nawiązał się dialog. Stąd już niedaleko było do wyodrębnienia się aktorów.
Budowa tragedii antycznej.
- prolog - dialog wprowadzający w akcję tragedii
- parodos - pieśń chóru na wejście
- epejsodia - dziś powiedzielibyśmy akty
- stasimony - pieśni chóru
- komos - lament
- eksodos - pieśń chóru na wyjście[AN1]
15. Wyjaśnij, na czym polega zasada trzech jedności klasycznych.
W każdej tragedii były zachowywane trzy jedności klasyczne:
- jedność miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu (najczęściej przed pałacem królewskim)
- jedność czasu - czas akcji nie przekracza 24 godzin, trwa zwykle od świtu do zachodu słońca
- jedność akcji - akcja tragedii jest jednowątkowa, dotyczy jednego problemu
Wszyscy tragicy stosowali się do tej zasady. O wydarzeniach mających miejsce w przedakcji informuje zazwyczaj chór lub posłaniec.
16. Wyjaśnij poniższe pojęcia:
konflikt tragiczny - konflikt dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi musi wybierać bohater tragiczny. Każdy wybór jest zły, ponieważ pociąga za sobą odrzucenie jednej z słusznych racji, co ma dla bohatera tragiczne konsekwencje.
wybór tragiczny - wybór, którego musi dokonać każdy bohater tragiczny.
wina tragiczna - wina niezawiniona, która ciąży na człowieka z wyroku losu, i która doprowadza go do klęski.
Mimesis - naśladownictwo, zgodnie z teorią Arystotelesa świat przedstawiony tragedii miał być wiernym odzwierciedleniem świata rzeczywistego, tylko wówczas tragedia służyła katharsis.
17. Scharakteryzuj antyczne systemy filozoficzne
Epikureizm - kierunek filozoficzny, którego twórcą był Epikur z Samos, twierdził, że szczęście to brak nieszczęścia, człowiek powinien starać się korzystać z życia, twórca hasła "Carpe diem" - chwytaj dzień, ciesz się każdą chwilą.
Stoicyzm - kierunek filozoficzny, którego twórcą był Zenon z Kition, żyjący w III w. p.n.e., uważał, że szczęście można osiągnąć wyłącznie dzięki zachowywaniu równowagi duchowej.
18. Wyjaśnij znaczenie pojęć:
katharsis - tajemnicze przeżycie, które miało się stać udziałem widzów tragedii starożytnej. Arystoteles opisuje je jako odczucie litości (widz współczuje bohaterowi, który jest taki jak on) i trwogi (skoro bohater jest taki jak widz, widz zaczyna się bać, bo wie, że i jego może spotkać podobny los). Te emocje zaś gwarantowały wewnętrzne oczyszczenie.
fatum - los, przeznaczenie, starożytni wierzyli, że od wyroków losu nie ma odwołania, a podlegają mu zarówno ludzie, jak i bogowie.
topos - stały motyw, wątek, stereotyp wyobrażeniowy, zaczerpnięty z mitologii lub Biblii, świadczący o niezmienności kultury śródziemnomorskiej.
archetyp (inaczej praobraz) - pierwotne przekonania, wyobrażenia, zachowania, tkwiące w podświadomości zbiorowej, wspólne dla całej zbiorowości. Stały i niezmienny wzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności (np. miłość do matki do dziecka, strach przed śmiercią). Po raz pierwszy wzorce archetypiczne zostały zapisane i utrwalone w mitach
19. Omów budowę teatru greckiego i wygląd aktorów.
Przedstawienia teatralne odbywały się w amfiteatrach, budowanych w miejscach, które sprzyjały do tego swoją naturalną budową. Aktorzy występowali na orchestrze - mającej kształt półkola. Za sobą mieli drewniany budynek skene. Wchodzili bocznymi wejściami, zwanymi parodos. Widzowie zasiadali na miejscach wykutych w skale - theatron.
Aktorzy występowali w maskach, długich szatach, na nogach mieli koturny (buty na grubej podeszwie). W trakcie przedstawień stosowano machiny teatralne, imitujące np., odgłosy wichru, piorunów. Znano także sposoby nagłaśniania głosy aktorów, w amfiteatrach greckich była wspaniała akustyka.
Za wielkich tragików greckich uważa się Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Każdy z nich był jednocześnie reformatorem teatru, każdy wprowadzał do niego coś nowego. Ajschylos wprowadził na scenę drugiego aktora, Sofokles - trzeciego, Eurypides znacznie pogłębił psychologię postaci.
[AN1]y akty
