Opracowanie wybranych zagadnień z antyku i Biblii

1. Wszystko na temat mitów.

2. Postacie biblijne i mitologiczne - symbolika.

3. Tragedia grecka, budowa teatru greckiego.

4. Pojęcie tragizmu i ironii tragicznej (Edyp, Antygona)

5. O starożytnej filozofii.

6. Horacy i jego utwory.

7. Gatunki literackie rodem z antyku.

8. Epopeje Homera - "Iliada" i "Odyseja"

9. Biblia - budowa, znaczenie.

10. Problematyka wybranych przypowieści.

11. Nawiązana do antyku i Biblii.

1. Wszystko na temat mitów.

Początki mitów toną w mrokach dziejów. Opowieści te powstały na długo przed uformowaniem się pisma i były przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Co ciekawe mity powstały we wszystkich społecznościach, nie są domeną starożytnych Greków. Swoją mitologię miały też inne narody: Sumerowie, mieszkańcy Chin, Indii, Mezopotamii itd. Wynika stąd jasno, że ludzie od zarania swoich dziejów starali się wyjaśnić, jak powstał świat i skąd pochodzą oni, oraz, że odczuwał pierwiastek sacrum - świętości, który przenika ziemię.

Mity są opowieściami, w których za pomocą alegorii, symboli wyjaśnia się pochodzenie świata i człowieka, ludzkich rodów, zjawiska przyrodnicze niepokojące człowieka, a nie dające się wyjaśnić rozumowo. Spośród mitów wydzielono następujące grupy:

- mity teogoniczne - o narodzinach bogów, np. Afrodyty, Ateny;

- mity kosmogoniczne - mity o powstaniu świata;

- mity antropogeniczne, dotyczące pochodzenia ludzi, ich związków z bogami, ich cech charakterystycznych,

- mity genealogiczne - o historii ludzkich rodów.

w zależności od przekazywanej treści mity pełniły różne funkcje:

- poznawczą - wyjaśniały zjawiska przyrody;

- światopoglądową - stanowiły podstawę wierzeń, kształtowały poglądy na świat, naturę ludzką;

- sakralną - zawierały opisy obrzędów, rytuałów.

2. Postacie biblijne i mitologiczne - symbolika.

Biblia

Abraham - patriarcha, który wraz z narodem wybranym wyruszył do Ziemi Obiecanej. Jemu nie udało się tam dotrzeć.

Mojżesz - ten, który kontynuował wędrówkę i dotarł tam na czele Izraelitów. Spojrzał na Kanaan z góry Nebno i zmarł. To Mojżesz przekazał narodowi wybranemu przykazania, które sformułował Bóg.

Salomon - symbol doskonałego władcy i sprawiedliwego sędziego. Król Jerozolimy.

Maria Magdalena - kobieta lekkich obyczajów, która pod wpływem nauki Chrystusa przeżyła wielką przemianę i stała się jedną z Jego najwierniejszych wyznawczyń.

Czterech jeźdźców Apokalipsy - tajemnicze postacie na koniach, które zwiastują ludziom: głód, śmierć, zarazę, wojnę.

Żona Lota - symbol nieposkromionej ciekawości, obejrzała się za siebie podczas ucieczki z Sodomy, chociaż wiedziała, że nie wolno jej tego robić.

Mitologia

Syzyf - dał ludziom nieśmiertelność, zwyciężył (na krótko) śmierć. Został za to ukarany syzyfową pracą w Hadesie.

Niobe - symbol matki opłakującej swoje dzieci.

Prometeusz - dobroczyńca ludzkości, stwórca człowieka, postać, która pomagała ludziom bezinteresownie i poświęciła się z miłości do ludzi.

Odyseusz - symbol sprytu, archetyp tułacza, wędrowca, któremu życie upływało na wędrowaniu do ojczyzny, Itaki. Także symbol uporu, wytrwałości.

Penelopa - symbol wierności małżeńskiej. Przez 20 lat wiernie czekała na powrót męża, nigdy nie zwątpiła o jego miłości.

Nestor - symbol wielkiej mądrości i rozwagi, jakie daje starość i doświadczenie.

3. Tragedia grecka, budowa teatru greckiego.

Dramat to, obok liryki i epiki, trzeci rodzaj literacki. Należą do niego utwory przeznaczone do wystawiania na scenie. Brak w nich narratora, a akcja posuwa się naprzód dzięki działaniom postaci scenicznych (drama - gr. działanie).

W epoce antyku wykształciły się dwa podstawowe gatunki dramatu: tragedia - o charakterze poważnym, kończąca się katastrofą i zwykle śmiercią bohatera, i komedia - o tematyce lekkiej, zabawnej.

Źródłosłów słowa tragedia: tragos (kozioł) + ode (pieśń) = pieśń kozła

Źródłosłów słowa komedia: komos (pochód) + ode (pieśń) + pochód ze śpiewem

Pochodzenie tragedii

- dytyramb - uroczysta chóralna pieśń na cześć Dionizosa śpiewana podczas Wielkich Dionizjów, z czasem przekształciła się w dialog;

- dramat satyrowy - dialogi odbywali w nim ludzie przebrani za satyrów, towarzyszy Dionizosa;

- tragedia - wielkie widowisko oparte na konflikcie tragicznym, w którym główną rolę gra bohater tragiczny, którego działania nieubłaganie zmierzają ku katastrofie

Jak wyglądał teatr grecki

- orchestra (tanecznia) - okrągła przestrzeń u stóp amfiteatru, przeznaczona do występów chóru

- skene - drewniany budynek, pełniący jednocześnie funkcję garderoby i tła dla występujących aktorów

- proskenion - plac przed skene, gdzie występowali aktorzy

- theatron - miejsce z wykutymi w kamieniu siedziskami, usytuowane na zboczu

Przedstawienia odbywały się pod otwartym niebem.

Wielcy tragicy greccy

- Tespis - ok. VI w. p.n.e. wprowadził aktora (tzw. opowiadacza), który odpowiadał na kwestie chóru, co dało wykształcenie się dialogu scenicznego, wprowadził także maskę;

- Ajschylos - żył w latach 525 - 456 p.n.e., autor ok. 90 tragedii (m.in. trylogii "Oresteja"), wprowadził 2 aktora;

- Sofokles - żył w latach 496 - 404 p.n.e., wprowadził 3 aktora, ograniczył partie chóru na rzecz dialogu bohaterów, autor ok. 120 tragedii, m.in. "Antygona", "Król Edyp";

- Eurypides - żył w latach 480-406 p.n.e., znacznie pogłębił motywację psychologiczną postaci, kładł nacisk na ich przeżycia, autor ok. 70 tragedii (np. "Medea").

Budowa tragedii greckiej

- prolog - dialog wprowadzający w akcję tragedii

- parodos - pieśń chóru na wejście

- epejsodia - dziś powiedzielibyśmy akty

- stasimony - pieśni chóru

- komos - lament

- eksodos - pieśń chóru na wyjście[AN1]

Trzy jedności klasyczne

- jedność miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu (najczęściej przed pałacem królewskim)

- jedność czasu - czas akcji nie przekracza 24 godzin, trwa zwykle od świtu do zachodu słońca

- jedność akcji - akcja tragedii jest jednowątkowa, dotyczy jednego problemu

Wszyscy tragicy stosowali się do tej zasady. O wydarzeniach mających miejsce w przedakcji informuje zazwyczaj chór lub posłaniec.

4. Pojęcie tragizmu i ironii tragicznej (Edyp, Antygona)

Tragizm jest jednym z podstawowych pojęć związanych z tragedią antyczną. Według starożytnych Greków cały świat podlegał wyrokom Fatum - siły, od której nie było ucieczki. Na każdym człowieku ciążył wyrok losu, jeśli był on niepomyślny, człowiek taki musiał ponieść klęskę. Nie mógł uciec przeznaczeniu, nawet jeśli robił wszystko, by postępować w sposób prawy i sprawiedliwy. Wcześniej czy później stawał przed wielkim tragicznym wyborem pomiędzy dwiema słusznymi racjami. Przyjęcie jednej oznaczało odrzucenie drugiej i tragiczną winę. W tej sytuacji akt wyboru, którego trzeba dokonać, oznaczał dla bohatera winę, a co za tym idzie karę.

Ten mechanizm można z łatwością przeanalizować na przykładzie losów Edypa, opisanych w tragedii "Król Edyp". Ujawnia się tu również ironia tragiczna - paradoksalnie im konsekwentniej bohater dąży do uniknięcia przepowiedzianych przez wyrocznię zbrodni, tym konsekwentniej je realizuje.

Edyp był synem władcy Teb, Lajosa, i jego żony, Jokasty. Jeszcze zanim się urodził wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije własnego ojca i ożeni się ze swoją matką. Na wieść o tym Jokasta rozpaczała, ale zgodziła się z mężem, że po narodzeniu dziecka, należy się go pozbyć. Porzucili więc niemowlę w górach, wcześniej przekłuwszy mu stopy, licząc na to, że zwabione krwią wilki, pożrą dziecko. Stało się jednak inaczej. Edypa odnaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, gdzie oddali go bezdzietnej parze królewskiej, Polibosowi i Merope.

Kiedy Edyp dorósł, coraz częściej słyszał, że jest podrzutkiem, przybranym synem króla. Postanowił wyjaśnić swoje pochodzenie u wyroczni. Kiedy usłyszał przepowiednię dotyczącą swojego losu, tę samą, którą kiedyś usłyszeli jego rodzice, natychmiast opuścił Korynt, bojąc się, by wyrocznia się nie ziściła.

Spotkawszy w drodze orszak podróżnych, z których jeden nie chciał ustąpić mu z drogi. Był to Lajos, władca Teb. Edyp niewiele myśląc, zabił go, nie wiedząc, że właśnie ziszcza się pierwsza część przepowiedni.

Po śmierci Lajosa władzę w Tebach objął Kreon, szwagier Lajosa. Miasto zaczął nękać straszliwy potwór, sfinks. Zadawał zagdkę, a kiedy nieszczęśnik nie umiał jej rozwiązać, sfinks go pożerał. Kreon ogłosił, że wyda swoją siostrę Jokastę za śmiałka, który odgadnie zagadkę. Obejmie on również tron Tebański. Tym człowiekiem okazał się Edyp, który przywędrował do Teb. Ożenił się więc z Jokastą (własną matką) i nie wiedząc o tym dopełnił przepowiedni. Po kilku latach jego rządów miasto nawiedziła zaraza. Mądry wieszcz Tejrezjasz orzekł, że jest to kara za straszliwą zbrodnię kazirodztwa, która skaziła miasto. Edyp rozkazał, by szukać winnego. Krok po kroku zbliżał się do odkrycia strasznej prawdy - to on jest kazirodcą i zabójcą własnego ojca. Zrozpaczony, wykłuł sobie oczy i udał się na wygnanie, do śmierci towarzyszyły mu córki, Antygona i Ismena. Zaś synowie, Eteokles i Polinejkes, mieli dzielić się władzą w Tebach. Niestety, Eteokles wypędził brata z miasta i sam objął rządy. Polinejkes zaś sprowadził na miasto wrogie wojska. Obaj zginęli w bratobójczej walce, a na tronie ponownie zasiadł Kreon.

Na przykładzie losów Edypa wyraźnie widać, że ucieczka przed przeznaczeniem nie ma sensu, wyrokom losu trzeba się poddać.

Konflikt tragiczny w tragedii "Antygona"

Tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa zostaje postawiona w sytuacji wyboru między dwiema równorzędnymi i zarazem sprzecznymi ze sobą racjami. Jej brata zabito o pozostawiono bez pochówku, a choć był zdrajcą, Antygona czuje się w obowiązku pochować go, by zapewnić mu godne wejście w zaświaty, i uczynić zadość nakazom religijnym. Wie, że jeśli tego obowiązku nie dopełni, dusza ukochanego brata pozostanie bezradna u bram królestwa podziemi i nie zazna spokoju, ale w męce będzie się tułać nad Styksem. Jednocześnie wie, że Kreon, nowy król Teb, wydał zakaz pochówku ciała zdrajcy, twierdząc, że musi go spotkać kara za podniesienie ręki na własną ojczyznę. Jeśli złamie ten zakaz, zgodnie z królewskim zarządzeniem, zginie.

Antygona to postać tragiczna, musi dokonać wyboru, ale jeden i drugi pociągnie za sobą tragedię i cierpienie. Bohaterka postanawia trwać przy boskich prawach i w zgodzie z własnym sumienie. Poddaje się rozkazom Kreona, ale wie, że racja moralna jest po jej stronie. Ponosi śmierć.

Drugi bohater tragiczny dramatu to Kreon. Przed nim także stoi trudny wybór. Musi z jednej strony pokazać, że potrafi być dobrym władcą, a według niego oznacza to: twarde prawo, którego wszyscy przestrzegają, sprawiedliwe ale i bezwzględne rządy, traktowanie równo wszystkich w państwie, stawianie dobra państwa na pierwszym planie. Z drugiej strony stoi prawo boskie, o którym przypomina mu Tejrezjasz i ostrzega, że kto zapomina o potędze bogów, ten niewątpliwie ściągnie na siebie nieszczęście. Kreon zapomina o czystości sumienia, litości, dobroci, współczuciu, religii, prawdzie, że w obliczu śmierci wszyscy są równi i wszystkim przysługują te same prawa: do pochówku, do pamięci bliskich i żalu za nim. Kreon panicznie się boi, że ktoś mógłby go posądzić o prywatę, dlatego nie cofnie swego rozkazu wobec Antygony. Jego wybór też ściągnął na niego nieszczęście - Antygona, Hajmon i Eurydyka popełnili samobójstwo, a on stał się winnym ich śmierci.

Ironia tragiczna w "Antygonie"

Ujawnia się w ostatnich scenach dramatu. Kreon wie od Tejrezjasza, że jeśli cofnie rozkaz, być może uda się zapobiec tragedii. Władca ma nadzieję, że nie jest jeszcze zbyt późno. Udaje się do grobowca, ale tam okazuje się, że Antygona już nie żyje, a na oczach zrozpaczonego ojca ginie też Hajmon. Dopełnieniem staje się śmierć Eurydyki.

5. O starożytnej filozofii.

Najważniejsi filozofowie i systemy filozoficzne starożytnej Grecji:

- Tales z Miletu (żył w VII wieku p.n.e., był jednym z jońskich filozofów przyrody, za prasubstancję, z której powstało życie, uznawał wodę)

- Pitagoras (żył w VI wieku p.n.e., matematyk, uznawał świat za matematyczną doskonałość, twierdził, że człowiek ma dwoistą naturę, jest złożony z duszy i ciała)

- Sokrates (żył na przełomie V/IV wieku p.n.e., wykładał swoją filozofię na ulicach aten, rozmawiając z przygodnie napotkanymi ludźmi, wychodził od twierdzenia "wiem, że nic nie wiem", uważał, że trzeba jasno określać normy etyczne dobro - zło)

- Platon (żył na przełomie V/IV wieku p.n.e., twórca filozofii idealistycznej, twierdził, że świat dostępny zmysłom jest jedynie odbiciem świata idei, którego obecność człowiek przeczuwa dzięki posiadaniu duszy; założył akademię Platońską, był uczniem Sokratesa)

- Arystoteles (żył w latach 384-322 p.n.e., autor m.in. "Poetyki", "Logiki", zwolennik harmonii we wszystkich dziedzinach życia)

- Heraklit z Efezu (żył na przełomie VI/V wieku p.n.e., autor powiedzenia "panta rhei" - wszystko płynie, wszystko się zmienia; uważał, że jedynym żywiołem, który nie ulega przemianom jest ogień)

- Sofiści (tzw. filozofowie mądrości, mistrzowie w szermierce słownej, czasem fałszywym stwierdzeniom nadawali pozory prawdy)

- Stoicyzm (kierunek filozoficzny, którego twórcą był Zenon z Kition, żyjący w III w. p.n.e., uważał, że szczęście można osiągnąć wyłącznie dzięki zachowywaniu równowagi duchowej)

- Epikureizm (kierunek filozoficzny, którego twórcą był Epikur z Samos, twierdził, że szczęście to brak nieszczęścia, człowiek powinien starać się korzystać z życia, twórca hasła Carpe diem" - chwytaj dzień, ciesz się każdą chwilą.

6. Horacy i jego utwory.

Żył w latach 65-8 p.n.e. Był synem wyzwoleńca, autorem pieśni (carmina) zwanych także odami, listów poetyckich ("List do Pizonów" poświęcony sztuce pisania wierszy), satyry.

Do najbardziej znanych utworów Horacego należą pieśni: "Exego monumentum", "O co poeta prosi Apollina". W pierwszej z nich pojawia się motyw nieśmertelności artysty (hasło "non omnis moriar" - nie wszystek umrę), który przetrwa w pamięci potomnych dzięki swoim utworom. W drugiej mamy pierwiastki horacjanizmu, filozofii życiowej stworzonej przez Horacego, a zawierającej pierwiastki greckich systemów filozoficznych - epikureizmu i stoicyzmu: należy zachować we wszystkim umiar i równowagę ducha (stoicyzm), trzeba jednak cieszyć się każdą chwilą życia (epikureizm), trzeba zachowywać zasadę złotego środka (aurea mediocritas).

7. Gatunki literackie rodem z antyku.

W starożytności ukształtowane zostały ważne gatunki literackie, po które sięgali twórcy kolejnych epok:

- epos (epopeja) - wzór: "Iliada, "Odyseja" Homera; "Eneida" Wergiliusza. Cechy gatunkowe: utwór rozbudowany, pisany heksametrem, przedstawiający losy społeczności na tle ważnych dla niej wydarzeń dziejowych. Epopeja zawiera szczegółowe, realistyczne opisy, bogate tło obyczajowe. Charakterystyczne dla tego gatunku środki artystyczne to porównanie homeryckie (człon opisujący bardzo rozbudowany, człon opisywany - zwięzły), stałe epitety (np. prędkonogi Achilles, wolooka Hera);

- anakreontyk - krótki utwór wierszowany, utrzymany w pogodnym nastroju, głoszący pochwałę życia, wina, śpiewu, zabawy, kobiet. Najbardziej znanym twórcą anakreontyków był Anakreont z Keos (od niego wywodzi się nazwa gatunku);

- epigramat - krótki utwór wierszowany o wyraźnej puencie, operujący kontrastem i paradoksem, zwykle dowcipny;

- hymn - utwór o charakterze podniosłym, sławiący jakieś wydarzenie lub osobę, operujący bogactwem środków artystycznych. Często podmiot liryczny hymnu to zbiorowość, czasem snuje on refleksje osobiste lub rozważania moralne;

- pean - pieśń pochwalna, dziękczynna, utrzymana w podniosłym tonie;

- dytyramb - pieśń ku czci Dionizosa, boga winna i winnej latorośli, narodziła się z niego tragedia;

- pieśń - najpopularniejszy gatunek liryki, krótki utwór wierszowany wykonywany przy wtórze instrumentu, bardzo rytmiczny o różnorodnej tematyce (pieśni biesiadne, miłosne, patriotyczne), charakterystyczną cechą pieśni jest obecność refrenu;

- tragedia - utwór sceniczny, obejmujący dzieje bohatera tragicznego, czyli postaci, która musi dokonać wyboru między równorzędnymi wartościami. Z tego powodu przeżywa konflikt tragiczny, ponieważ każdy wybór pociągnie za sobą nieszczęście. Postać ta działając zbliża się do katastrofy, którą zazwyczaj jest śmierć i potępienie.

Z kolei Biblia jest skarbnicą następujących gatunków literackich:

Epika

1. poemat opisowy (Księga Rodzaju)

2. rodowód, genealogia (Księga Rodzaju)

2. biografia (Ewangelia)

3. powieść obyczajowa

4. przypowieść (Ewangelia) - utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same, lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł i zasad ogólnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabuła jest tylko ilustracją i pretekstem do ukazania ważnych treści. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga odrzucenia dosłownego znaczenia utworu i przejścia do znaczenia ukrytego.

5. kroniki (Księga Kronik)

6. epistolografia (Listy Apostolskie)

7. zbiór praw (Księga Koheleta)

Liryka

1. pieśń miłosna ("Pieśń nad Pieśniami")

2. hymn ("Hymn do miłości")

3. psalm (Księga Psalmów) - krótki utwór poetycki, w którym mieszają się ze sobą charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedź w psalmie skierowana jest do Boga. Do niego kierowane są prośby, błagania, podziękowania

4. tren (Księga Jeremiasza)

8. Epopeje Homera - "Iliada" i "Odyseja"

Epos to jeden z najstarszych gatunków epickich. Narodził się w starożytnej Grecji, a jego pierwszym twórcą był prawdopodobnie Homer. Jest to postać na pól legendarna, badacze do dziś spierają się o to, czy naprawdę istniał. Epos jest poświęcony historii narodu w momencie szczególnie dla niego ważnym. Rozpoczyna się zazwyczaj inwokacją - uroczystym zwrotem do bóstwa, lub muzy, z prośbą o pomoc w pisaniu dzieła. Często stosowane zabiegi autorów eposu to: retardacja (opóźnianie akcji poprzez wplatanie na przykład szczegółowych opisów), retrospekcja (wracaniu do wydarzeń z przeszłości), stosowanie rozbudowanych porównań, tzw. homeryckich, i stałych epitetów. akcja eposu rozgrywa się na dwóch płaszczyznach - w świecie bogów i w świecie ludzi. Nad nimi czuwa Fatum, od postanowień którego nie ma odwołania.

Wszystkie te cechy możemy odnaleźć w "Iliadzie". Epos dotyczy bardzo ważnego wydarzenia - wojny trojańskiej, która wybuchła między Trojanami i Grekami o piękną Helenę. Pojawia się tu inwokacja do Ateny z prośbą, by wspomogła autora w opisywaniu straszliwego gniewu Achillesa. Na polu walki obok ludzi pojawiają się też bogowie, np. Atena sprzyja Grekom, Afrodyta - Trojanom. Pojawiają się tu liczne porównania homeryckie, a bohaterowie są określani w niezmienny sposób (stałe epitety), np. prędkonogi Achilles, wolooka Hera. autor stosuje zabieg retardacji, na przykład wprowadzając bardzo szczegółowy opis tarczy Achillesa. Występuje tu również, co charakterystyczne dla eposu, wszechwiedzący narrator, który ukrywa się za światem przedstawionym. epos został napisany stylem wysokim, pełnym patosu. Ponadto mamy tu następujące cechy eposu:

- akcja epizodyczna - podzielona na drobne wydarzenia, np. pojedynki bohaterów, częste przenoszenie akcji z ziemi na Olimp i odwrotnie;

- realizm szczegółu - np. opis tarczy Achillesa

- liczne opisy scen batalistycznych

- heksametr - wiersz niezwykle rytmiczny oparty na zestrojach akcentowych.

Z kolei "Odyseja" to złożona z 24 pieśni epopeja fantastyczno-przygodowa o tułaczce bohatera spod Troi, przebiegłego Odyseusza, który przez 10 lat nie mógł powrócić do rodzinnej Itaki.

9. Biblia - budowa, znaczenie.

Biblia to drugie obok mitologii główne źródło kultury europejskiej. Jej nazwa pochodzi od łac, słowa: biblia, które znaczy księgi. Rzeczywiście Święta Księga jest złożona z 73 mniejszych ksiąg, napisanych pod natchnieniem Ducha świętego. Biblia stanowi podstawę wiary trzech wielkich religii świata: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Judaizm wyznaje stary Testament (I część Biblii), chrześcijanie respektują Stary i Nowy Testament, ale ważniejszy jest dla nich Nowy Testament.

Tekst Pisma Świętego powstał ok. 3000 lat temu i do dziś cieszy się niezmienną popularnością. Biblię przetłumaczono na ok. 1200 języków.

Stary Testament liczy 46 ksiąg, które powstały między XII a II w. p.n.e., a zostały zapisane w językach hebrajskim i aramejskim. W skład tej części Biblii wchodzi Pięcioksiąg, złożony z : Księgi Rodzaju, Księgi Wyjścia, Księgi Kapłańskiej, Księgi Liczb, Księgi Powtórzonego Prawa). nowy Testament liczy 27 ksiąg, które powstały między I a III w. n.e. i zachowały się w języku greckim. Ich oryginały zaginęły. Księgi Nowego Testamentu ze względu na zawarte w nich treści możemy podzielić na mądrościowe, historyczne i prorockie. Tu zawarte są cztery Ewangelie, autorstwa św. Jana, św. Marka, św. Mateusza, św. Łukasza, a także: Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie i Apokalipsa św. Jana - najbardziej tajemnicza z ksiąg Biblii.

Choć w biblii pojawiają się motywy znane już z mitologii, np. mit o potopie, zawiera ona treści niespotykane w innych dziełach. Są to słowa o miłości Boga, który z miłości stworzył świat i człowieka, jako mądrego władcę wszystkich stworzeń. Człowiek pojawia się w Biblii jako "korona stworzenia" i także jest przeznaczony do miłości. Choć świat przez grzech pierworodny został skażony złem, Chrystus zbawił ludzkość przez Swoją śmierć na krzyżu i odnowił oblicze ziemi. Dzięki temu wszyscy ludzie wierzący dostąpią po śmierci życia wiecznego.

Tłumaczenia Biblii: Septuaginta ( na język grecki), Wulgata (na jezyk łaciński)

Księga Hioba - pochwała cierpienia. Ta trudna księga została poświęcona sensowi ludzkiego cierpienia. Jej tytułowy bohater był bogobojnym człowiekiem, którego Bóg kochał. Mimo to Pan doświadczył Hioba cierpieniem, bo założył się z szatanem, że mimo nieszczęść Hiob nadal nie przestanie wierzyć i kochać Boga. Tak się też stało. Hiob wyszedł z doświadczenia cierpienia zwycięsko, nie zawiódł Boga. Za to Stwórca obdarzył go w dwójnasób szczęściem i dostatkiem. Autor tej księgi próbuje wyjaśnić sens cierpienia. Pokazuje, że cierpienia jest obecne w ludzkim życiu i dzieje się to za bożym zrządzeniem. Zawsze jednak trzeba pamiętać, że ma ono głęboki sens, oczyszcza nas wewnętrznie, pozwala inaczej spojrzeć na świat i ludzi, zastanowić się nad sprawami, których nie dostrzegaliśmy.

Obecność motywów biblijnych w dziełach sztuki:

- literatura: J. Kochanowski - psalmy, pieśń "Czego chcesz od nas, Panie' Piotr skarga "Kazania sejmowe", J. Milton "Raj utracony", M. Sęp-Szarzyński "Sonety", Mickiewicz (mesjanizm), Słowacki, Norwid, U. Eco "Imię róży", J. Dobraczyński "Listy Nikodema", F. Karpiński "Bóg się rodzi...", M. Bułhakow "Mistrz i Małgorzata";

- muzyka: K. Penderecki, M. Gomółka "Psalmy", J. S. Bach "Pasja wg. św. Mateusza", F. Haendel "Mesjasz".

10. Problematyka wybranych przypowieści.

Biblia to wyjątkowa księga, zawierająca pouczenia i wskazówki, jak żyć, by podobać się Bogu, jak osiągnąć szczęście wieczne, jak być szczęśliwym. Można powiedzieć, że Biblia, towarzysząc ludzkości przez wieki, wciąż pełni funkcję nauczyciela moralności, który cierpliwie i krok po kroku tłumaczy zagadnienia egzystencji.

Najpełniej realizują to zadanie przypowieści - teksty, w których warstwa dosłowna - opowieść o danym zdarzeniu, rozmowie, fakcie - służy przekazaniu nauki moralnej, pouczenia, propagowaniu właściwej postawy wobec Boga, ludzi i świata. W tym sensie przypowieści zawierają "drugie dno", mają charakter symboliczny i alegoryczny.

Przypowieściami posługiwał się Chrystus, chcąc przekazać swoim uczniom i słuchającemu Go ludowi Swoje nauki. Dając przykazanie miłości opowiedział o miłosiernym Samarytaninie, by pouczyć, kto jest naszym bliźnim. Samarytanie byli grupą narodową, którą Żydzi pogardzali i którą lekceważyli. tymczasem, kiedy pewnego człowieka w lesie napadli zbójcy i ciężko go poranili, właśnie Samarytanin, a nie kapłan i lewita, opatrzył jego rany i pomógł mu dostać się do gospody. Chrystus poucza - bliźnim jest dla nas każdy człowiek i każdego powinniśmy darzyć braterską miłością, bo świadczy o naszym człowieczeństwie.

O stosunku Boga do człowieka opowiada przypowieść o synu marnotrawnym. Pewien człowiek postanowił opuścić dom ojca, wziąć swoją część majątku i wyruszyć w świat, by żyć na własną rękę. Mimo że ojciec cierpiał, rozstając się z nim, człowiek ten zrealizował swój zamiar. Ale w dalekim świecie roztrwonił majątek, a tymczasem wybuchł głód i człowiek ten pracował jako świniopas, marząc, by pożywić się karmą dla świń, której nie było mu wolno brać. Wtedy pomyślał o domu ojca i postanowił, że do niego wróci i poprosi, by mógł zostać jako służący.

Jak pomyślał, tak zrobił i nie wierzył własnemu szczęściu, kiedy ojciec przywitał go ze łzami w oczach i kazał wydać ucztę na jego cześć. Synowi, który przebywał cały czas w domu ojca, na pretensje o takie zbytki, ojciec odpowiedział: "Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje należy do ciebie. A trzeba się cieszyć i weselić z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się.". Warstwa dosłowna służy przekazaniu prawdy o miłosierdziu Boga, który zawsze czeka na grzesznika, pragnącego wrócić pod Jego opiekę.

Z kolei stosunku człowieka do Boga i Jego nauk dotyczy przypowieść o siewcy. Pewien człowiek wyszedł na pole, by siać. Niektóre ziarna padły na skałę i wydziobały je ptaki, inne padły między ciernie i nie wykiełkowały, jeszcze inne padły na piasek i rozwiał je wiatr, tylko część padła na urodzajną glebę i te wydały obfity plon. Ziarna w tej przypowieści symbolizują Słowo Boże, a różne "podłoża" słuchaczy tego słowa. W zależności od tego, jak go słuchamy, takie wydajemy plony. Jedni słuchają chętnie, ale nie traktują poważnie, inni odrzucają nauki Biblii, jeszcze inni traktują je obojętnie, są wreszcie tacy, którzy umieją docenić ich wartość i kierować się nimi w życiu.

11. Nawiązana do antyku i Biblii.

O tym jak wiele zawdzięczamy starożytnym, chyba nie trzeba przekonywać nikogo. Prawda ta sprawdza się zarówno na polu społeczno-prawnym - demokracja, prawo rzymskie, reformy, osiągnięcia w dziedzinie organizacji państwa, jak i w mniej ważnych ale za to jakże bliskich dziedzinach życia: igrzyska sportowe, wodociągi, które swoich przodków mają w rzymskich akweduktach.

Zainteresowanie antykiem rozpoczęło się na dobre w epoce renesansu, kiedy to starożytność na nowo odkryto i zachwycono się nią. Po pierwsze niezwykle aktualna według renesansowych humanistów okazała się filozofia starożytna, ideały epikurejskie, stoickie, horacjanizm na trwałe zagościły w literaturze XVI wieku. Renesansowy antropocentryzm, zainteresowanie człowiekiem było bardzo bliskie antycznym ideałom. Wystarczy wspomnieć o rzeźbie antycznej, której twórcy tak dbali o przekazanie proporcji i piękna ludzkiego ciała.

W EPOCE RENESANSU, podobnie jak w antyku, zwrócono uwagę na wartość wykształcenia i indywidualizm każdego człowieka. Wyjeżdżano na uniwersytety do innych państw, ceniono wyjątkowość, niezwykłość, niepowtarzalność każdej ludzkiej istoty. Postawiono człowieka z centrum zainteresowania, z jego problemami, emocjami, doznaniami, dążeniami, marzeniami. Masowo sięgano po antyczne motywy. w renesansowej literaturze znowu zagościły fauny, satyry, nimfy. Sięgano również do antycznych gatunków, jak pieśń, sielanka, tren, poemat.

Powrócono także do wzorca poety - "poeta doctus" - poeta uczony to człowiek wszechstronnie wykształcony, filozof, skłonny do refleksji, który doskonałość formy potrafi mistrzowsko połączyć z głębią treści, zawsze odnoszących się do człowieka i człowieczeństwa. To również naśladowca natury, której piękno i harmonię potrafi docenić i opisać.

W renesansie nieco mniejsze znaczenie miała Biblia jeśli chodzi o jej wpływ na sztukę. ale nie zapominajmy, że renesans to okres reformacji, wciąż nowych odczytań Biblii i nowych jej interpretacji. Reformacja doprowadziła z kolei do kontrreformacji i szeregu reform w Kościele. W dziełach literatury renesansowej pojawia się motyw Boga, genialnego artysty, uczonego architekta, który z doskonały sposób zaplanował i stworzył piękny i harmonijny świat. Taki obraz Boga mamy na przykład w pieśni Jana Kochanowskiego pt. "Czego chcesz od nas, Panie...".

Jej znaczenie powraca W BAROKU, epoce, dla której charakterystyczny jest egzystencjalny niepokój, strach przed śmiercią i karą za grzechy, a jednocześnie głębokie poczucie niedoskonałości ludzkiej natury i naszych skłonności do zła. Te niepokoje pojawiają się już u schyłku renesansu w twórczości Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. W swoich sonetach poeta ten opisuje metafizyczne lęki człowieka rozdartego pomiędzy duszę i ciało, zmysły i pragnienie wewnętrznej czystości. Pojawiają się w opozycji do siebie piekło i raj, szatan i Bóg.

Ideały klasyczne, antyczne powracają dla odmiany W EPOCE OŚWIECENIA. W literaturze jest to doskonale widoczne choćby w stosowaniu prostych, szlachetnych, czystych gatunków, rodem z antyku - oda, tragedia, pieśń. Powraca się także do antycznej zasady decorum - stosowności, używając stylu wzniosłego dla opisywania poważnych, tragicznych wydarzeń.

Wielki powrót do motywów biblijnych z kolei jest charakterystyczny dla epoki ROMANTYZMU. W polskim romantyzmie tworzy się wówczas koncepcja mesjanizmu, zgodnie z którą Polska ma do spełnienia rolę mesjasza dla narodów Europy pozostających pod jarzmem caratu. Wyzwolenie ludów dokona się dzięki cierpieniu narodu polskiego, którego tragedia została opisana w III cz. "Dziadów" A. Mickiewicza jako męka Chrystusa. Rolę żołnierzy rzymskich pełnią tu Rosja, Austria i Niemcy.

Motywy biblijne są częste także w poezji Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila Norwida. Religijność staje się zresztą w dobie rozbiorów i masowej akcji wynaradawiania, ratunkiem dla Polaków, broniący swojej tożsamości narodowej. Podkreśla się opiekę bożą nad narodem cierpiącym, a także niewinną ofiarę tych, którzy giną w walce z reżimem.

W EPOCE POZYTYWIZMU powstały dzieła, które na stałe zagościły w świadomości nie tylko Polaków. Takim dziełem jest powieść Henryka Sienkiewicz "Quo vadis", w której opisane zostały czasy prześladowania pierwszych chrześcijan za czasów Nerona. Pojawia się tu postać Chrystusa, a przede wszystkim Jego nauka - przesłanie miłości, pochwała niewinności, czystości moralnej, odnowy w duchu prawdy i miłości bliźniego. Życie Rzymian w zestawieniu z życiem chrześcijan uderza brakiem wartości, rozpustą, brakiem jakichkolwiek hamulców moralnych. Świat Rzymian odchodzi w przeszłość, nastaje czas chrześcijaństwa zdaje się twierdzić Sienkiewicz.

Wielki powrót motywów antycznych notujemy analizując poezję jednego z największych polskich poetów ostatnich czasów, Zbigniewa Herberta. Eksponuje on ład moralny, głębię refleksji, wartości cenione w antyku, takie jak prawda, uczciwość, wierność zasadom, refleksyjność, pragnienie poznania i opisywania świata i człowieka. Wartości te okazały się szczególnie cenne w okresie komunizmu, kiedy prawda i uczciwość zostały zastąpione bezprawiem. Komentują w swoich wierszach ten okre Herbert zauważa, że nawet "dobry smak", gust estetyczny znajomość kanonów piękna, tak cenione w antyku, okazały się antidotum na brzydotę i szarość komunistycznej rzeczywistości. Podkreślił tym samym, jak ważna powinna być i dla współczesnego człowieka spuścizna antyku.

Wykaz utworów z epok późniejszych, w których pojawiają się nawiązania do utworów antycznych lub Biblii

ŚREDNIOWIECZE

- "Pałterz floriański", "Biblia królowej Zofii"

- "Bogurodzica"

- "Lament świętokrzyski" - wizerunek Matki Bolesnej

- "Boska Komedia" Dantego Alighieri - obraz zaświatów

RENESANS

- przekład psalmów dokonany przez J. Kochanowskiego

- liryka M. Sępa-Szarzyńskiego - sonety: "O wojnie naszej..."

BAROK

- motyw marności (vanitas) w wierszach D. Naborowskiego

- J. Milton "Raj utracony"

- kolędy: "Lulajże Jezuniu", "gdy śliczna panna..."

OŚWIECENIE

- poezja F. Karpińskiego - kolęda: "Bóg się rodzi"

ROMANTYZM

- A. Mickiewicz "Dziady" - koncepcja Polski Chrystusa narodów

- Z. Krasiński "Nie-boska komedia"

- wiersze Norwida

- kolęda T. Lenartowicza "Mizerna, cicha stajenka licha"

POZYTYWIZM

- H. Sienkiewicz "Quo vadis" - powieść o życiu pierwszych chrześcijan

MŁODA POLSKA

- wiersze L. Staffa, "Hymny" J. Kasprowicza

LITERATURA XX WIEKU

- twórczość Z. Herberta

- twórczość Cz. Miłosza

- M. Bułhakow "Mistrz i Małgorzata"

[AN1]y akty