Wiadomości z antyku i Biblii

Słynne pary mitologiczne

Orfeusz i Eurydyka: mit o nich dowodzi prawdy, że miłość jest silniejsza od śmierci. Po śmierci Eurydyki, kochający ją Orfeusz wybrał się do krainy zmarłych i prosił Hadesa, by mu zwrócił ukochaną. Wzruszony śpiewem i grą Orfeusza władca państwa zmarłych zgodził się na to, ale postawił warunek. Eurydyka miała iść za Orfeuszem, a ten nie mógł się odwrócić. Niestety zakochany śpiewak nie potrafił się oprzeć chęci ujrzenia Eurydyki. Spojrzał na nią zanim opuścili hades i tym sposobem kobieta musiała pozostać w krainie śmierci. Nie udało się jej "zmartwychwstać".

Do mitu o Orfeuszu i Eurydyce nawiązuje historia średniowiecznych kochanków - Tristana i Izoldy. Po ich śmierci z grobu Tristana wyrósł krzak głogu i zagłębił swoje gałęzie w grób Izoldy. To był znak, że ich miłość trwa nawet po śmierci.

Miłość Tristana i Izoldy nie była szczęśliwa i zakończyła się śmiercią kochanków, którzy prawdopodobnie dopiero w zaświatach mogli się połączyć. Podobnie było z miłością Romea i Julii - bohaterów dramatu Szekspira. Oboje bardzo się kochali, ale na przeszkodzie ich szczęściu stanęła nienawiść rodowa. Oboje popełnili samobójstwo.

Odys i Penelopa: oboje są symbolami nieprzezwyciężonej miłości małżeńskiej, a Penelopa stała się na zawsze symbolem wierności małżeńskiej.

Helena i Parys: tę parę połączyła bogini Afrodyta, ale niestety nie byli szczęśliwi, bo w chwili porwania przez Parysa Helena była żoną króla Sparty, Menelaosa. Parys wywołał wojnę trojańską. Helena stała się symbolem kobiety, która niesie zgubę nie tylko mężczyźnie, ale także czasem całym państwom, grodom, społecznościom.

2. Wątki biblijne i mitologiczne w polskiej literaturze - podaj 4 przykłady ich obecności

Mitologia

"Nike, która się waha" Z. Herbert

Poeta przywołuje postać mitologicznej bogini zwycięstwa, która patrząc na maszerujących żołnierzy, dostrzega młodziutkiego chłopca i waha się, bo choć wie, że te wojska zwyciężą, wie też, że właśnie ten chłopiec zginie. Herbert pisze, że moment wahania bogini jest chwilą, w której jest ona najpiękniejsza. Być może wtedy ujawnia się jej uczuciowość, znika chłód i obojętność wobec ludzkich losów. Z wiersza wynika jasno, że zwycięstwo w walce nie musi oznaczać zwycięstwa wszystkich ludzi, którzy brali w niej udział. Niektórzy z nich na zawsze pozostaną na polu walki, stracą w niej życie, poświęcą się w imię sprawy, dla której wyruszyli walczyć.

"Apollo i Marsjasz" z. Herbert

Pojawia się tu mit o pojedynku Apollina i Marsjasza - pasterza, który umiał pięknie grać na cytrze i ośmielił się stanąć do rywalizacji z bóstwem. Apollo wygrał, choć tak naprawdę muzyka Marsjasza zachwyciła wszystkich mieszkańców ziemi. Trudno interpretować ten wiersz. Można go odczytywać jako:

- tekst o sztuce czystej, nieludzkiej, dalekiej ludziom

- tekst o okrucieństwie artysty, który nie ma w sobie ludzkich uczuć i krzywdzi bliskich swoją obojętnością

- tekst o bezwzględności i chłodzie ludzi oddanych wyłącznie sztuce, którzy zapominają o istnieniu zwykłego świata zwyczajnych ludzi;

- tekst o sensie sztuki.

W wierszu Herberta stają naprzeciw siebie: bóg, któremu ludzkie uczucia są obce, ale który tworzy sztukę doskonałą i człowiek, który zna na wylot ludzką naturę i oddaje uczucia w swojej poezji, ale nie jest ona doskonała. Pytanie, które należy rozstrzygnąć to: która sztuka jest dla nas cenniejsza - niedoskonała, ale bliska nam; doskonała, której nie rozumiemy.

J. Iwaszkiewicz "Ikar"

Jest to opowiadanie na temat powinności artysty wobec świata. Pisarz nawiązał do obrazu P. Bruegla, na którym został przedstawiony upadek Ikara. widać na nim tylko stopy Ikara ledwo wystające ponad powierzchnią morza. Nikt nie zauważył jego upadku. Podobnie jest z chłopcem - bohaterem opowiadania, który w czasie okupacji wszedł nieopatrznie pod koła samochodu gestapo i został aresztowany. Zauważył to tylko narrator opowiadania, choć obok niego na przystanku tramwajowym stało mnóstwo ludzi.

Utwór otwiera drogę do refleksji na temat powinności artysty, który powinien zauważać i utrwalać cierpienie.

"Prawa i obowiązki" Tadeusz Różewicz

Ten wiersz także dotyczy roli artysty i jego obowiązków wobec odbiorców. Różewicz dzieli się z czytelnikiem swoimi odczuciami na temat własnego poczucia praw i obowiązków artysty, które zmieniły się w trakcie pracy pisarskiej. Najpierw myślał, że ma poruszać odbiorców, wskazywać rzeczy ważne. Stopniowo porzucał cele tego rodzaju, na rzecz pisania o zwykłych codziennych, bliskich szerokim rzeszom sprawach.

Biblia

"Na wieży Babel" W. Szymborska

Wiersz dotyczy niemożności porozumienia między mężczyzną a kobietą. Motyw biblijny posłużył tu uwypukleniu odwiecznego problemu: wojny płci, walki między męskością i żeńskością. Ten problem dotyczy jednak nie tylko sfery dwóch płci. Trudności w porozumiewaniu się to ogólnie rzecz biorąc jeden z najważniejszych problemów XX i XXI wieku.

"Modlitwa Pana Cogito" Z. Herbert

Utwór jest wyrazem zachwytu pięknem świata, różnorodnością pejzaży, ludzkich charakterów, miejsc, rozmów, osobowości, ogólnie mówiąc wspaniałością świata stworzonego przez kochającego Boga dla człowieka.

Biblia w literaturze kolejnych epok:

- średniowiecze - wizerunek Matki Boskiej Bolesnej (:Lament Matki Boskiej pod krzyżem) - motyw mater dolorosa (matki bolejącej)

- renesans - postać Boga - doskonałego architekta (J. Kochanowski "Czego chcesz od nas, Panie...)

- barok - motyw duszy ludzkiej rozdwojonej między pragnienia doczesnych wartości a pragnienie stopienia się z bóstwem (sonety M. Sępa-Szarzyńskiego)

- oświecenia - biografie biblijnych bohaterów jako symbole bohaterstwa i oddania sprawie (postacie Judyty, Estery, Saula)

- romantyzm - hasło mesjanizmu: Polska Chrystusem narodów (A. Mickiewicz "Dziady")

- Młoda Polska - motyw szatana (L. Staff "Deszcz jesienny"), motyw sądu ostatecznego (J. Kasprowicz "Hymny")

3. Motyw cierpienia w literaturze - Prometeusz, Syzyf, Hiob...

Mit o Prometeuszu

Prometeusz był tytanem, który stworzył człowieka i bardzo kochał całą ludzkość. Był dla niej gotów na największe poświęcenia. Widząc, że Zeus nienawidzi ludzi, starał się im pomagać. Nauczył ludzi rzemiosł, przyniósł im ogień z Olimpu. Kiedy zobaczył to władca bogów, uciekł się do podstępu - przysłał na ziemię prześliczną kobietę - Pandorę. Prometeusz nie był nią zainteresowany, ale Epimeteusz (jego brat) ożenił się z Pandorą. Ta wniosła w posagu tajemniczą puszkę. Prometeusz ostrzegał nowożeńców, by jej nie otwierali, ale Epimeteusz był zbyt ciekawy, co się w niej znajduje. Po otworzeniu "prezentu" z puszki wydostały się na świat nieszczęścia, cierpienie, smutek.

Prometeusz tym bardziej wspierał ludzi i opiekował się nimi. Pewnego dnia Zeus zażądał od nich ofiar ze zwierząt. Mądry tytan przedstawił mu do wyboru dwa worki, by Zeus wybrał, którą część zwierząt ofiarnych pragnie zatrzymać dla siebie. w jednym worku były kości przykryte warstwą smakowitego tłuszczu, w drugiej smaczne mięso przykryte wnętrznościami zwierząt. Zeus rzecz jasna wybrał pierwszy worek. Kiedy odkrył, co naprawdę wybrał, zawrzał gniewem. Uwięził Prometeusza i rozkazał przykuć go do skały Kaukazu. Codziennie głodny sęp wyjadał tytanowi wciąż odrastającą wątrobę. Takie męki cierpiał tytan aż do chwili, w której uwolnił go heros Herakles.

Mit o Syzyfie

Syzyf był królem Koryntu. żył szczęśliwie, nawet bogowie darzyli go przyjaźnią i zapraszali na olimpijskie uczty, gdzie częstował się do woli ambrozją i nektarem, dzięki czemu cieszył się młodością i doskonałym zdrowiem. Niestety Syzyf pewnego dnia ujawnił jakąś boską tajemnicę i został za to skazany na śmierć. Król Koryntu obmyślił wtedy podstęp. Poprosił żonę, Merope, by nie wyprawiała mu pogrzebu. Jego dusza błąkała się więc na brzegach Styksu i lamentowała nad niegodziwością małżonki. Hades ulitował się nad dawnym towarzyszem biesiad na Olimpie i pozwolił mu wrócić na ziemię, by napomnieć żonę.

Syzyf tylko na to czekał. Uwięził w lochu towarzyszącego mu bożka Tanatosa i żył jakby nigdy nic. Na ziemi zagościło wieczne życie - nikt nie umierał, bo nie miał kto przybywać po dusze ludzkie (Tanatos siedział w więzieniu u Syzyfa). Kiedy bogowie zorientowali się w sytuacji, zawrzeli gniewem. Do Koryntu przybył Hermes, który uwolnił Tanatosa. Śmierć się rozszalała, a pierwszego z brzegu zabrała oczywiści Syzyfa.

W Tartarze otrzymał on straszliwą karę. Musi wytaczać na górę olbrzymi kamień, a kiedy jest tuż pod szczytem, wymyka mu się on z rąk i pracę trzeba rozpoczynać od początku.

Historia biblijnego Hioba

Hiob mieszkał w ziemi Uz i był niezwykle pobożnym i bogobojnym człowiekiem. Za to Bóg błogosławił wszystkim jego poczynaniom, dzięki czemu Hiob miał duży majątek, szczęśliwą rodzinę i cieszył się wielkim szacunkiem sąsiadów. Jego szczęście jednak nagle się zakończyło, ponieważ Bóg założył się z szatanem, że nawet gdy odbierze hiobowi wszelkie dobra, ten i tak nadal będzie Go kochał i czcił.

Hiob stracił ziemię i swoje stada, zmarły jego dzieci, on sam zapadł na trąd. Przyjaciele Hioba przychodzili do niego i nakłaniali go, by uznał swoją winę, obarczali go jakimiś tajemniczymi występkami, bo nie mogli uwierzyć, że Bóg może zsyłać plagi na najwierniejszego swego sługę. Hiob jednak utrzymywał uparcie, że nie pope4łnił żadnego grzechu, a jego obowiązkiem jest znosić cierpienie, jeśli taka jest wola Stwórcy.

Za swoją niezłomną postawę Hiob został wynagrodzony. Odzyskał wszystkie swoje dobra, rodzinę. Cierpienie zmieniło go jako człowieka, pozwoliło mu lepiej rozumieć swoją rolę w hierarchii wszystkich stworzeń.

4. Konflikty tragiczne w "Antygonie". Uzasadnij, że ta tragedia ma wymiar uniwersalny.

Racje Antygony:

- prawo boskie stoi ponad ludzkim

- obowiązkiem człowieka jest kochać innych a nie nienawidzić ich

- państwo nie może niewolić swoich obywateli

- siostra kocha brata i żadne prawo nie może jej przeszkodzić w dawaniu dowodów tej miłości

Racje Kreona:

- silne państwo opiera się na posłuszeństwie poddanych wobec władcy

- zdrajca musi zostać ukarany

- prawo boskie z pewnością stoi po stronie dobrego króla, który chce sprawiedliwie i konsekwentnie rządzić

- poddani winni królowi posłuszeństwo

- nie można zmienić rozkazów dla własnej rodziny

Te racje są bliskie każdemu z nas, każdy z nas je rozumie i właściwie się z nimi zgadza. Spór między Antygoną i Kreonem jest więc nie do rozwiązania, bo ich racje są właściwie równorzędne. Rozumiemy zarówno postępowanie Kreona, jak i postawę Antygony.

5. Informacje o Biblii.

Nazwa:

- biblion - zwój papirusu; biblia - księgi, biblios - łodyga papirusu

- biblia to zbiór pism sakralnych, inaczej Pismo Święte, które jest tak traktowane przez żydów i chrześcijan

Chronologia

- Stary Testament powstawał od XIII w. p.n.e. do I w. n.e.

- nowy Testament powstawał od 51 do 96 r. n.e.

Części Biblii :

- Stary Testament - księga ważna dla żydów - opisano tu dzieje przymierza Boga z Narodem Wybranym; liczy 46 ksiąg

- Nowy Testament - wraz z I cz. Biblii stanowi podstawę wiary chrześcijan - zawiera opis życia i działalności Mesjasza - Jezusa Chrystusa oraz Jego uczniów - apostołów; liczy 27 ksiąg.

Ze względu na zawarte w nich treści księgi Biblii dzielimy na:

- prorockie: Księga Izajasza, Apokalipsa św. Jana

- dydaktyczne: Księga Hioba, Księga Koheleta

- historyczne: Pięcioksiąg Mojżesza.

Język biblii: stary Testament został spisany w językach: greckim, hebrajskim, aramejskim; Nowy w większości w języku greckim.

Biblia była wielokrotnie tłumaczona, jej najważniejsze tłumaczenia to:

- Septuaginta, czyli tzw. przekład siedemdziesięciu, dokonany w Aleksandrii na język grecki

- Vulgata - przekład św. Hieronima, dokonany w V w. n.e., jest najbardziej rozpowszechniony

- biblia M. Lutra - przekład dokonany w XVI w.

Polskie tłumaczenia Biblii:

- biblia szaroszpatacka, inaczej biblia królowej Zofii, z XV w.

- Biblia w tłum. Jakuba Wujka z XVI w.

- Biblia Leopolity z XVI w.

- Biblia Tysiąclecia, na cześć 10000-lecia chrześcijaństwa, dokonana przez bernardynów tynieckich.

6. Streść i zinterpretuj trzy wybrane przypowieści z Biblii. Wskaż w nich cechy przypowieści.

Przypowieść o synu marnotrawnym

Pewien ojciec miał dwóch synów. Jeden z nich upomniał się o swoją część majątku i opuścił dom rodzinny. Stracił pieniądze żyjąc beztrosko i bawiąc się. Tymczasem w kraju, gdzie żył, nastał głód, a on sam został świniopasem. Marzył, by dostać trochę karmy dla świń, bo tak był głodny. Ostatecznie postanowił powrócić do domu ojca i prosić go, by mu dał posadę sługi u siebie. Ale kiedy się tam zjawił, ojciec przyjął go ze łzami radości w oczach. Wyprawił na jego cześć ucztę.

Jak każda przypowieść, również ta zawiera obok dosłownej, warstwę symboliczną. Ojciec jest tu symbolem kochającego i miłosiernego Boga, a syn grzesznika, który zawsze może się nawrócić.

Przypowieść o siewcy

Pewien człowiek wyszedł siać. Ziarna padały w różne miejsca: na skałę, na drogę, na piasek, na żyzną rolę. W zależności od tego ziarna wydały różny plon.

Warstwa symboliczna przypowieści dotyczy rekacji ludzi na Słowo Boże. Jedni przyjmują je chętnie i "wydają plon" - żyją pobożnie, inni je odrzucają.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie

Pewien człowiek został obrabowany i ciężko pobity. Leżał na skraju drogi. Minęli go kapłan i pracownik świątyni, ale mu nie pomogli. Później przechodził Samarytanin (narodowość lekceważona przez Żydów), który nie tylko pomógł poszkodowanemu, opatrując jego rany, ale zawiózł go do gospody i zapłacił za jego pobyt.

W warstwie symbolicznej przypowieść ta dotyczy miłości bliźniego, którym powinien być dla chrześcijanina każdy człowiek.

7. Dwa wielkie mitologiczne i biblijne motywy - miłość i cierpienie omów na wybranych przykładach.

"Nike" M. Pawlikowska - Jasnorzewska

Do posągu Nike, bogini zwycięstwa, biegnącej z wyciągniętymi przed siebie ramionami, porównana zostaje w tym wierszu miłość. Wartości tej poetka nadaje cechy ludzkie: miłość jest ufna, pełna nadziei, trwa, nie godzi się na odtrącenie.

"Nike, która się waha" Z. Herbert

Poeta przywołuje postać mitologicznej bogini zwycięstwa, która patrząc na maszerujących żołnierzy, dostrzega młodziutkiego chłopca i waha się, bo choć wie, że te wojska zwyciężą, wie też, że właśnie ten chłopiec zginie. Herbert pisze, że moment wahania bogini jest chwilą, w której jest ona najpiękniejsza. Być może wtedy ujawnia się jej uczuciowość, znika chłód i obojętność wobec ludzkich losów. Z wiersza wynika jasno, że zwycięstwo w walce nie musi oznaczać zwycięstwa wszystkich ludzi, którzy brali w niej udział. Niektórzy z nich na zawsze pozostaną na polu walki, stracą w niej życie, poświęcą się w imię sprawy, dla której wyruszyli walczyć.

Historia biblijnego Hioba

Hiob mieszkał w ziemi Uz i był niezwykle pobożnym i bogobojnym człowiekiem. Za to Bóg błogosławił wszystkim jego poczynaniom, dzięki czemu Hiob miał duży majątek, szczęśliwą rodzinę i cieszył się wielkim szacunkiem sąsiadów. Jego szczęście jednak nagle się zakończyło, ponieważ Bóg założył się z szatanem, że nawet gdy odbierze Hiobowi wszelkie dobra, ten i tak nadal będzie Go kochał i czcił.

Hiob stracił ziemię i swoje stada, zmarły jego dzieci, on sam zapadł na trąd. Przyjaciele Hioba przychodzili do niego i nakłaniali go, by uznał swoją winę, obarczali go jakimiś tajemniczymi występkami, bo nie mogli uwierzyć, że Bóg może zsyłać plagi na najwierniejszego swego sługę. hiob jednak utrzymywał uparcie, że nie pope4łnił żadnego grzechu, a jego obowiązkiem jest znosić cierpienie, jeśli taka jest wola Stwórcy.

Za swoją niezłomną postawę Hiob został wynagrodzony. Odzyskał wszystkie swoje dobra, rodzinę. Cierpienie zmieniło go jako człowieka, pozwoliło mu lepiej rozumieć swoją rolę w hierarchii wszystkich stworzeń.

8. Rola Fatum w religii starożytnych Greków. wyjaśnij pojęcie, podaj przykłady z literatury.

Fatum - los, przeznaczenie. Grecy wierzyli, że człowiek, bogowie i cały świat podlega wyrokom losu, od których nie ma odwołania. Dlatego na przykład, jeśli ktoś ściągnął na siebie i na swój ród klątwę bogów, nawet jego odlegli przodkowie ją odczuwali, mimo że byli szlachetnymi osobami.

Edyp - wychowany na dworze władców Koryntu nie wiedział, że nie są oni jego prawdziwymi rodzicami. Słysząc pogłoski o tym, że jest podrzutkiem, poszedł do wyroczni i tam dowiedział się o tym, że popełni straszliwe zbrodnie - zabije ojca, ożeni się z własną matką. Nie wrócił już do Koryntu, tylko ruszył w świat. Edyp chciał uniknąć swojego przeznaczenia, ale im bardziej się starał, tym konsekwentniej je realizował. Spełnił całą przepowiednię.

Kreon - też pochodził z przeklętego rodu Labdakidów. Nie chciał słuchać rad mądrego Tejrezjasza, był uparty. Zawinił, chcąc ingerować w prawa bogów. Stracił swoich najbliższych.

Antygona - córka Edypa, ujęła się za swoim bratem zdrajcą, bo prawo do pochówku było dla niej ważniejsze niż rozkaz surowego władcy. Za to została skazana na śmierć. wypełniła się klątwa nad rodem Labdakidów.

9. Powstanie świata według mitologii i według Biblii.

Kosmogonia - powstanie świata, stworzenie świata.

Mitologia

Świat powstał z chaosu. Była to mieszanina żywiołów. Najpierw wyłoniła się z niego pierwsza para bóstw - Uranos i Gaja. Ich dzieci okazały się straszliwymi potworami i zostały strącone do Tartaru. Uratował się Kronos, który okaleczył ojca i zasiadł na jego tronie. Ożenił się z Reją. Kronos był okrutnym ojcem - połykał nowonarodzone dzieci w obawie, że któreś zechce sięgnąć po władzę jego kosztem. Reja uratowała od śmierci swego syna, Zeusa, który odbył straszliwą walkę z ojcem i pokonał go. Dzięki temu z wnętrzności Kronosa wyskoczyło rodzeństwo Zeusa: Hera, Demeter, Hestia oraz Hades i Posejdon.

Świat rodził się wraz z bogami. A człowiek został stworzony przez Prometeusza.

Biblia

- świat powstał w sposób uporządkowany, w ciągu siedmiu dni. W każdym z tych dni Bóg stwarzał kolejną część ziemi;

- świat powstał nie w wyniku walk, ale z miłości - Stwórca kochał swoje dzieło;

- świat stworzył jeden Bóg, który pragnie by go kochano

- ziemia jest piękna i bezpieczna

10. Co to jest parabola?

Parabola - inaczej przypowieść to historia, która obok znaczenia dosłownego, ma znaczenie naddane, symboliczne.

Przypowieść o synu marnotrawnym

Pewien ojciec miał dwóch synów. Jeden z nich upomniał się o swoją część majątku i opuścił dom rodzinny. Stracił pieniądze żyjąc beztrosko i bawiąc się. Tymczasem w kraju, gdzie żył, nastał głód, a on sam został świniopasem. Marzył, by dostać trochę karmy dla świń, bo tak był głodny. Ostatecznie postanowił powrócić do domu ojca i prosić go, by mu dał posadę sługi u siebie. Ale kiedy się tam zjawił, ojciec przyjął go ze łzami radości w oczach. Wyprawił na jego cześć ucztę.

Jak każda przypowieść, również ta zawiera obok dosłownej, warstwę symboliczną. Ojciec jest tu symbolem kochającego i miłosiernego Boga, a syn grzesznika, który zawsze może się nawrócić.

Przypowieść o siewcy

Pewien człowiek wyszedł siać. Ziarna padały w różne miejsca: na skałę, na drogę, na piasek, na żyzną rolę. W zależności od tego ziarna wydały różny plon.

Warstwa symboliczna przypowieści dotyczy reakcji ludzi na Słowo Boże. Jedni przyjmują je chętnie i "wydają plon" - żyją pobożnie, inni je odrzucają.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie

Pewien człowiek został obrabowany i ciężko pobity. Leżał na skraju drogi. Minęli go kapłan i pracownik świątyni, ale mu nie pomogli. Później przechodził Samarytanin (narodowość lekceważona przez Żydów), który nie tylko pomógł poszkodowanemu, opatrując jego rany, ale zawiózł go do gospody i zapłacił za jego pobyt.

W warstwie symbolicznej przypowieść ta dotyczy miłości bliźniego, którym powinien być dla chrześcijanina każdy człowiek.

Przypowieść o robotnikach w winnicy

Pewien człowiek wynajął ludzi do pracy w winnicy. Zrobił to rano, w południe i pod wieczór. Kiedy przyszło do zapłaty, wszyscy otrzymali jednakowe wynagrodzenie. wtedy ci, którzy pracowali od rana zaczęli zgłaszać swoje pretensje, twierdząc, że pracowali najdłużej, a dostali tyle pieniędzy, ile ci, którzy pracowali tylko kilka godzin. Gospodarz odrzekł im na to, że otrzymali tyle, na ile się zgodzili, podejmując pracę.

Sens symboliczny tej przypowieści: Bóg kocha wszystkich ludzi tak samo i za pobożne życie wynagrodzi wszystkich tak samo.

11. Omów zagadnienie politeizmu i antropomorfizmu mitologicznego.

Politeizm - z gr. polys - liczny; theos - bóg - wielobóstwo, wyznawanie wielu bogów. Starożytni Grecy wierzyli, że każdą dziedziną życia opiekuje się inne bóstwo. Według nich każdy element świata miał własne, opiekujące się nim bóstwo. Wierzyli więc w bóstwa rzek, strumieni, gór, skał, drzew itp. Najpotężniejsi greccy bogowie zamieszkiwali Olimp.

Antropomorfizm - wyobrażanie sobie bogów na podobieństwo ludzi. Greccy bogowie wyglądali, według wierzeń starożytnych Greków, jak ludzie. Mieli też ich wady, sympatie, antypatie, zainteresowania itp. Wiedli na Olimpie życie takie jak ludzie na ziemi, tyle, że byli wolni od trosk, nie znali chorób, nie cierpieli bólu, cieszyli się wieczną młodością i zdrowiem.

12. Wiecznie żywe motywy mitologiczne

- poświęcenie, altruizm - postawa Prometeusza, Konrada z III "Dziadów" A. Mickiewicza, Judyma z "Ludzi bezdomnych" S. Żeromskiego,

- miłość niszcząca - Parys i Helena, zagłada Troi;

- miłość silniejsza niż śmierć: Orfeusz i Eurydyka, średniowieczna legenda o Tristanie i Izoldzie

- życie jako wędrówka - Odyseusz, a potem Dante z "Boskiej Komedii", Guliwer

13. W co wierzyli starożytni Grecy

Mitologiczna kosmogonia, czyli jak powstał świat

Na początku był Chaos - mieszanina żywiołów, z których wyłoniła się pierwsza para greckich bóstw - Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Gaję otaczał Eter. Zrodziła ona wszelką roślinność. Uranos zaś zesłał deszcz. Potem Ziemia wypełniła się żywymi istotami, a na niebie pojawiły się gwiazdy i deszcz. Starożytni Grecy wierzyli, że z Chaosu wyłonił się także Eros, choć są mity, zgodnie z którymi był to syn Afrodyty. Eros był bogiem miłości, dzięki niemu świat się wciąż odnawiał i odradzał. Eros łączył ludzi miłością, dzięki czemu następowały po sobie kolejne pokolenia.

Dzieci Uranosa i Gai nie były jednak zbyt udane - było to pokolenie Olbrzymów, a potem Cyklopów - Arges, Steropes i Brontes. Mieli oni związek z błyskawicami, grzmotami i piorunami. Ich dziećmi byli też Tytani - Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i Tytanidy - Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys. Uranos najwyraźniej bał się ich, skoro postanowił zrzucić Tytanów do Tartaru - królestwa podziemi. Wtedy Gaja namówił najmłodszego z Tytanów, Kronosa, by zgładził ojca. Kronos ugodził Uranosa mieczem, a z jego krwi narodziły się boginie zemsty - Erynie. Na świecie pojawiły się także pokolenie Gigantów i Nimfy.

Tytani uwolnili z Tartaru swoich braci, a władzę nad światem objął Kronos. Zbyt się jednak obawiał, że historia się powtórzy, więc kiedy jego żona, Rea, rodziła kolejne dziecko, Kronos je połykał. W końcu zniecierpliwiona małżonka uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Zostawiła go pod opieką kozy, Amaltei, i pasterzy, którzy troszczyli się o maleńkiego boga. Kiedy Zeus stał się zdolny do walki z ojcem, wyruszył przeciw niemy. wcześniej Rea podała mu środek na wymioty, dzięki czemu na świecie znaleźli się bracia Zeusa: Hades, Posejdon i siostry - Hera, Hestia i Demeter. Walczyli oni rzecz jasna po stronie Zeusa. Straszna to była walka, ale młody bóg zwyciężył. Odtąd jego straszliwą bronią stał się piorun. Ożenił się z siostrą, Herą i zamieszkał na Olimpie, wybudowanym pod kierunkiem boskiego kowala, Hefajstosa, mistrza w swojej sztuce.

Codziennie na olimpijskich ucztach zasiadała elita bogów: Zeus i Hera, oraz ich dzieci i krewni: Afrodyta, Atena, Ares, Hermes, Demeter, Apollo w otoczeniu dziewięciu Muz, Artemida, Dionizos, czasem przybywał Hefajstos, który jednak ze względu na swoje kalectwo (utykał), wolał przebywać w swoim domostwie we wnętrzu Etny.

Trzej boscy bracia: Zeus, Hades i Posejdon podzielili się władzą na ziemi. Ster rządów dzierżył w swoich rękach Zeus, był on także niepodzielnym władcą nieba. Posejdon opanował wszelkie wody na ziemi, od oceanów po najmniejsze strumyki. Jego atrybutem był trójząb, Grecy wierzyli, że nim tak poszarpał wybrzeże ich ojczyzny. Hades natomiast obrał sobie za dziedzinę panowania podziemie - krainę zmarłych. Stał się sędzią dusz, które po śmierci, przepłynąwszy rzekę Styks, stawały przed nim w oczekiwaniu na wyrok. Żoną Hadesa była Persefona, córka Demeter, którą podstępnie porwał.

Bogowie

Zeus (Ojciec Niebios, Władca Piorunów) i jego żona Hera (Białoramienna) - władcy Olimpu, Zeus posługiwał się piorunem, straszliwą bronią, którą kuł dla niego Hefajstos w podziemiach Etny; Hera była patronką kobiet

Hades - władca krainy zmarłych

Posejdon - władca mórz

Amfitryta - żona Posejdona

Afrodyta - bogini miłości, najpiękniejsza z bogiń

Apollo - bóg artystów, otoczony orszakiem muz

Ares - bóg wojny, zawzięty, okrutny, jego rydwan był zaprzężony w cztery rumaki: Strach, Niezgoda, Bojaźń, Mord

Artemida - siostra Apollina, bogini łowów.

Atena - córka Zeusa, bogini mądrości, patronka licznych miast, przede wszystkim Aten.

Demeter - bogini wegetacji, plonów.

Dionizos - bóg wina i winnej latorośli, ale także wegetacji, płodności, życia i śmierci. W jego orszaku szli satyrowie, syleny, bachantki, nimfy. Ze świąt ku jego czci, tzw. Wielkich Dionizjów, narodziła się tragedia

Erynie - boginie zemsty, trzy siostry ścigające zbrodniarzy

Hefajstos - bóg ognia i kowali.

Hekate - bogini magii i czarów.

Helios - bóg tarczy słonecznej

Eos - bogini jutrzenki

Hermes - bóg kupców i złodziei, opiekun wędrowców, posłaniec bogów.

Hestia - opiekunka ogniska domowego.

Iris - bogini tęczy o przydomku "różanopalca".

Mojry - boginie przeznaczenia: Kloto, Lechezis i Atropos. Przędły nic ludzkiego życia, odmierzały jej długość i przecinały ją w odpowiednim momencie.

Nike - skrzydlata bogini zwycięstwa.

Pan - bóstwo lasów, był niezwykle brzydki, wszystkie nimfy się go bały, z tego powodu Pan był bardzo nieszczęśliwy, uosabia dziką stronę przyrody.

Selene - bogini księżyca.

Tanatos - bóg śmierci, brat Hypnosa (boga snu).

Temida - bogini sprawiedliwości, jej atrybutem była waga, przedstawiano ją z przepaską na oczach.

14. Gatunki literackie rodem ze starożytności

W starożytności ukształtowane zostały ważne gatunki literackie, po które sięgali twórcy kolejnych epok:

- epos (epopeja) - wzór: "Iliada, "Odyseja" Homera; "Eneida" Wergiliusza. Cechy gatunkowe: utwór rozbudowany, pisany heksametrem, przedstawiający losy społeczności na tle ważnych dla niej wydarzeń dziejowych. Epopeja zawiera szczegółowe, realistyczne opisy, bogate tło obyczajowe. Charakterystyczne dla tego gatunku środki artystyczne to porównanie homeryckie (człon opisujący bardzo rozbudowany, człon opisywany - zwięzły), stałe epitety (np. prędkonogi Achilles, wolooka Hera);

- anakreontyk - krótki utwór wierszowany, utrzymany w pogodnym nastroju, głoszący pochwałę życia, wina, śpiewu, zabawy, kobiet. Najbardziej znanym twórcą anakreontyków był Anakreont z Keos (od niego wywodzi się nazwa gatunku);

- epigramat - krótki utwór wierszowany o wyraźnej puencie, operujący kontrastem i paradoksem, zwykle dowcipny;

- hymn - utwór o charakterze podniosłym, sławiący jakieś wydarzenie lub osobę, operujący bogactwem środków artystycznych. Często podmiot liryczny hymnu to zbiorowość, czasem snuje on refleksje osobiste lub rozważania moralne;

- pean - pieśń pochwalna, dziękczynna, utrzymana w podniosłym tonie;

- dytyramb - pieśń ku czci Dionizosa, boga winna i winnej latorośli, narodziła się z niego tragedia;

- pieśń - najpopularniejszy gatunek liryki, krótki utwór wierszowany wykonywany przy wtórze instrumentu, bardzo rytmiczny o różnorodnej tematyce (pieśni biesiadne, miłosne, patriotyczne), charakterystyczną cechą pieśni jest obecność refrenu;

- tragedia - utwór sceniczny, obejmujący dzieje bohatera tragicznego, czyli postaci, która musi dokonać wyboru między równorzędnymi wartościami. Z tego powodu przeżywa konflikt tragiczny, ponieważ każdy wybór pociągnie za sobą nieszczęście. Postać ta działając zbliża się do katastrofy, którą zazwyczaj jest śmierć i potępienie.

- mit - opowieść o wierzeniach starożytnych Greków lub innych narodów, będąca wyrazem emocji danej zbiorowości: lęków, obaw, radości oraz wyjaśniająca zjawiska niezrozumiałe, np. huragany, wybuchy wulkanów. Mity pełniły trzy rodzaje funkcji: poznawczą (np.. wyjaśniały zmianę pór roku), sakralną (opisy obrzędów i rytuałów), światopoglądową (były podstawą wierzeń religijnych).

Grecki filozof, Arystoteles, dokonał podziału literatury na:

- epikę: epopeja (Homer), przypowieść, saga rodzinna (Biblia)

- lirykę: pieśń (Horacy), hymn, pean, epigramat, tren, elegia, anakreontyk (Grecja); psalm (Biblia)

- dramat: tragedia, komedia, dramat satyrowy (Grecja)