1. Wizja Boga i człowieka w średniowieczu.

Epoka średniowiecza nadawała Bogu najważniejsze miejsce we wszechświecie oraz w życiu każdego człowieka. Jedynym celem ludzkiego działania, przyczyną i skutkiem, a także sensem życia był Bóg oraz jego wola. Taki światopogląd nazywa się teocentryzmem (z gr. theos - Bóg oraz centrum - środek). Niezwykle ważne miejsce w kształtowaniu światopoglądu wieków średnich zajmowała Biblia. Interpretowana była przez filozofów i ojców Kościoła, takich jak Święty Augustyn czy też Święty Tomasz z Akwinu. Według Biblii świat powstał z niczego dzięki Bogu, który jest jeden (monoteizm). Człowiek natomiast został stworzony przez Boga na jego obraz i podobieństwo. Literatura średniowieczna wykształciła kilka wzorców osobowych. Literatura religijna - postawę ascety - dla którego życie doczesne nie przedstawia wielkiej wartości. Dąży on do osiągnięcia zbawienia przez umartwianie się i rezygnację z dóbr doczesnych. Szuka więc poniżenia i cierpienia aby zasłużyć na nagrodę - zbawienie wieczne. Inny wzorzec religijny stworzył Święty Franciszek z Asyżu, który w imię wolności wyrzekł się dóbr materialnych, uważał, że wszystkie stworzenia są naszymi "braćmi mniejszymi". Świat jest darem Boga dla człowieka i dlatego jest piękny. Należy zatem cieszyć się jego pięknem i szanować go. Literatura świecka natomiast reprezentowana była przede wszystkim przez literaturę rycerską. Ukształtowała ona wzorce osobowe idealnego władcy oraz rycerza. Idealny król podporządkowywał się jedynie Bogu, jego pierwowzorem był Karol Wielki. Dla rycerza władca był osobą najważniejszą po Bogu. Rycerz miał być dzielny, waleczny, swoimi czynami i prawością miał zdobyć chwałę i sławę trwalszą niż jego życie. Posiadał także damę swego serca, którą czcił i uwielbiał, wznosząc się ponad miłość cielesną.

  1. Uniwersalizm kultury średniowiecza.

Epoka wieków średnich odmieniła dotychczasowe spojrzenie człowieka na świat. Jednak nie odrzucała zupełnie dziedzictwa starożytności. W nauce powoływano się na Platona i Arystotelesa. Podobnie, organizacja państwa czy Kościoła czerpała wiele ze starożytnego Rzymu. Językiem oficjalnym w średniowieczu była łacina.

Głównym tekstem, będącym wzorcem zarówno dla nauki jak i sztuki, była Biblia. Była ona źródłem kultury moralnej, skarbcem postaw i wzorów osobowych. Prezentowała wciąż aktualne - uniwersalne wzorce postępowania oraz kształtowała oblicze duchowe człowieka. Uniwersalizm średniowieczny przejawiał się zatem zarówno w filozofii tamtych czasów, jak też w sztuce, literaturze, muzyce, a nawet w polityce.

  1. Na czym polega parenetyczny charakter literatury średniowiecza?

Literatura parenetyczna ma za zadanie kształtować i propagować wzorce postępowania, które wiążą się z odgrywaniem określonych ról społecznych. Zarówno piśmiennictwo religijne, jak też świeckie kształtowały określone modele postępowania. Literatura religijna stworzyła wzorzec ascety, wyrzekającego się dóbr doczesnych, umartwiającego się aby osiągnąć zbawienie. Od XIII wieku postawę tę zastępuje franciszkanizm, głoszący miłość i radość świata lecz również rezygnację z dóbr materialnych.

Literatura świecka stworzyła wzorzec idealnego władcy, który podporządkowuje się jedynie Bogu oraz rycerza, dzielnego, kochającego swego króla i ojczyznę, wielbiącego damę swego serca oraz przestrzegającego nakazów religijnych, obyczajowych i prawnych.

  1. Cechy i zadania literatury średniowiecznej.
  • Dwujęzyczność: Teksty doby średniowiecza pisane były głównie w języku łacińskim, jednak z czasem zaczęto tworzyć także w rodzimym języku danego państwa. Łacina była zarezerwowana przede wszystkim dla literatury religijnej, była językiem urzędowym i oficjalnym, którym posługiwały się elity. Z czasem zaczęto tłumaczyć teksty łacińskie na języki danego kraju chrześcijańskiego. Ważnym było przetłumaczenie Biblii, najważniejszego tekstu tamtego okresu, na język polski. Przykładem może być Biblia królowej Zofii, pochodząca z 1455 roku, przetłumaczona dla żony Władysława Jagiełły. Tłumaczono też kazania, gdyż były one skierowane w znaczącej części do ludzi, którzy nie tylko nie znali łaciny ale też nie potrafili czytać i pisać ( w epoce średniowiecza w Polsce umiejętność tę posiadało dziesięć procent społeczeństwa - elity, głównie duchowni).
  • Moralizatorstwo: jednym z podstawowych zadań literatury średniowiecza był dydaktyzm. Teksty religijne i świeckie napominały, przestrzegały przed złymi postawami życiowymi oraz kształtowały i propagowały wzorce osobowe.
  • Rękopiśmiennictwo: teksty powstawały ręcznie, nie znano jeszcze druku. Zakony chrześcijańskie, takie jak benedyktyni, specjalizowały się w przepisywaniu i zdobieniu ręcznym ksiąg. Pisano na pergaminie, a potem na papierze, który przywieziono ze wschodu. Stosowano atrament z naturalnych barwników. Umiejętność pisania, a także same księgi posiadały ogromną wartość.
  • Anonimowość: autorzy wielu tekstów literackich czy kronik pozostawali anonimowi. Nie ujawniali swego nazwiska. Większość twórców stanowili mnisi, którzy swoja anonimowością podkreślali ascezę.
  • Alegoryczność: w utworach literackich przedstawiano postaci, jak na przykład prawdę czy sprawiedliwość, które poza znaczeniem dosłownym posiadały jednoznaczny sens przenośny, było to obrazowe przedstawienie pojęć.
  1. Podział i charakterystyka literatury średniowiecznej.
  • Epika:

- epika rycerska (Pieśń o Rolandzie)

    • epicki poemat miłosny (Tristan i Izolda)
    • hagiografia: żywoty świętych (Legenda o Świętym Aleksym, Złota Legenda)
    • historiografia: kroniki, opis historyczny danego państwa (Kronika Anonima zwanego Gallem, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza, czy Kronika polska Wincentego zwanego Kadłubkiem).

Liryka:

    • poezja świecka (Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Skarga umierającego, Wiersz o chlebowym stole)
    • poezja religijna (Bogurodzica, tropy, sekwencje, hymny procesyjne, pieśni godzinkowe, kolędy)

Dramat:

    • dramat liturgiczny : przedstawienia oparte na wydarzeniach związanych ze świętami Bożego Narodzenia lub Wielkanocą. Odgrywane były w kościele z okazji świąt. Teksty wygłaszane i wyśpiewywane były najczęściej w języku łacińskim. (Visitatio sepulchri - Odwiedziny grobu w Wielką Sobotę, procesje w Niedzielę Palmową, procesja rezurekcyjna).
    • moralitety: alegoryczne przedstawianie dobra i zła. Przedstawiano je zazwyczaj na placach przykościelnych lub na rynkach miast. Przedstawiały człowieka uwikłanego w grzech. Bohaterem był tak zwany "każdy człowiek" - jedermensch, a także alegoryczne postaci Śmierci, Sumienia, Cnót czy Przywar.
    • miracle (miracula - cuda): przedstawienia ukazujące postaci biblijne, np. Matkę Boską oraz wydarzenia z nimi związane.
    • intermedia: krótkie scenki, odgrywane pomiędzy misteriami.
    • misteria: odbywały się na placach przykościelnych, odgrywane były przez ludzi świeckich. Pierwsze misterium religijne w Polsce to Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka. Scena podzielona była zazwyczaj na dwie części: prawą - dobrą, gdzie znajdowało się niebo oraz lewą - złą, gdzie znajdowało się piekło. Często misteria odgrywane były na scenie symultanicznej. Składała się ona z domków - mansionów, w których odgrywano poszczególne części dramatu. Widzowie musieli zatem przemieszczać się aby obejrzeć całe widowisko. Nieraz misterium trwało kilka godzin a nawet dni.
  1. Bogurodzica - jako zabytek językowy (przedstawienie utworu, analiza języka).

Bogurodzica to najstarsza polska pieśń religijna. Jan Długosz wspomina o niej jako o hymnie dynastycznym Jagiellonów. Śpiewana była na pewno przed rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku. Istniało kilka hipotez co do czasu powstania i autorstwa tego utworu. Ostatecznie przyjmuje się pierwszą połowę XIII wieku za czas powstania pieśni, zaś z XV stulecia pochodzi najstarszy zachowany rękopis. Autor nie jest znany. Hipoteza, jakoby miałby nim być święty Wojciech nie jest prawdziwa. Autor utworu był prawdopodobnie doskonale obeznany ze sztuką poetycką i muzyką. Bogurodzicę podzielić można na dwie części, oddzielone od siebie refrenem: Kyrieeleison. Strofa pierwsza jest apostrofą do Matki Boskiej o wysłuchanie próśb i modlitw ludzi na ziemi i zapewnienie im dostatniego życia doczesnego, a po śmierci pobytu w raju. Druga strofa to zwrot do Jezusa Chrystusa, zwanego "bożycem". Są to jedne z najstarszych słów pieśni. Wierni proszą Jezusa by za sprawą Krzciciela - Jana Chrzciciela, spełnił ich prośby i wysłuchał głosów i modlitw.

Bogurodzica należy do typowych wierszy średniowiecznych. Jest to tak zwany wiersz zdaniowo - rymowy. Cechuje go występowanie rymów typu pobyt - przebyt, nosimy - prosimy. Są to rymy utworzone poprzez powtarzanie form gramatycznych. Uwydatniały one końcowy odcinek wersu - tak zwaną kluzulę. Ponadto w wersie występują zamknięte całości składniowe, czyli albo pełne zdanie zakończone kropką, albo pewna całość myślowa oddzielona od jej dokończenia przecinkiem. Całość składniowa posiada zazwyczaj odpowiednią intonację: wznoszącą się - tzw. Antykadencyjną lub opadającą - tzw. Kadencyjną. W wersach nie występuje jednakowa ilość sylab. Występują w pieśni również archaizmy (wyrazy przestarzałe, część z nich należała do tej grupy w wieku XV): dziela, zyszczy, słysz, Bożycze. Pojawiają się też w utworze czechizmy: sławiena, zwolena (nie zaszedł tutaj przegłos polski, gdyż są to wyrazy pochodzenia czeskiego). Późniejsze zmiany fonetyczne spowodowały inną wymowę wyrazów: Bożycze - "syn Boga", zyszczy - "pozyskaj". W pieśni występuje tak zwana składnia bezprzyimkowa. Zamiast dzisiejszej formy: "przez Boga sławiona", występuje staropolska forma: Bogiem sławiena. Inny byłby również dzisiejszy tytuł utworu, który brzmiałby w dopełniaczu liczby pojedynczej : "Bogarodzica", natomiast w staropolskim tytule użyto formy celownika: Bogurodzica. W języku staropolskim mianownik występował w funkcji wołacza, co związane było z wpływem języka łacińskiego. W wersji współczesnej w wołaczu występuje końcówka -o: Bogurodzico. Interesujący jest również wpływ akcentu na wyrazy użyte w drugiej osobie liczby pojedynczej trybu rozkazującego: zyszczy, spuści, raczy, są to wyrazy z dodaną końcówką -i lub -y. Natomiast wyrazy: słysz, napełń pozbawione są tych końcówek. Akcent we współczesnym języku polskim pada zazwyczaj na drugą sylabę od końca i jest to tak zwany akcent stały. W staropolszczyźnie akcent był ruchomy. Dopiero na przełomie XIV i XV wieku zaczął się on stabilizować i przekształcać w akcent inicjalny (na początku wyrazu), który powodował wypadanie nie akcentowanych samogłosek na końcu i w środku wyrazu np.: wieliki - wielki, jako - jak.

  1. Hymny polskie od Bogurodzicy do Hymnów Kasprowicza.
    • Bogurodzica: powstała prawdopodobnie w XIII wieku, najstarszy odpis pochodzi z XV stulecia. Autor pieśni jest nie znany. Pieśń była hymnem rodowym Jagiellonów, śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem.
    • Gaude Mater Polonia: Wincentego z Kielczy.
    • Czego chcesz od nas Panie Jana Kochanowskiego
    • Boże, coś Polskę Jana Ursyna Niemcewicza
    • Święta Miłości Kochanej Ojczyzny Ignacego Krasickiego
    • Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (znana jako Mazurek Dąbrowskiego) Józefa Wybickiego - hymn narodowy Polski
    • Smutno mi Boże Juliusza Słowackiego
    • Rota Marii Konopnickiej
    • Hymn do Nirwany Kazimierza Przerwy - Tetmajera
    • Dies Irae, Święty Boże, Święty Mocny Jana Kasprowicza

8. Znaczenie epoki. Czy średniowiecze to mroczny czas?

Medium aevum, Medium Temporis, czyli wieki średnie, jako nazwa epoki użyte zostały w dobie renesansu. Oznaczała epokę przejściową między Antykiem a Odrodzeniem. Epoka średniowiecza przyniosła wiele zmian w budownictwie, architekturze, literaturze, filozofii i kulturze. W średniowieczu zaczął panować ustrój feudalny. Społeczeństwo podzieliło się na warstwy: najwyższą stanowiła władza świecka i duchowieństwo, niższą - rycerstwo i mieszczaństwo, natomiast najniższą był plebs.

Powszechnie uważa się, iż były to czasy mroczne, że panowała ciemnota, bieda i zacofanie. Nie jest to do końca prawdą. Rozwój cywilizacyjny i kulturalny ludzkości wiele zawdzięcza tamtym czasom. Przede wszystkim był to czas powstawania uniwersytetów ( w Polsce założono Uniwersytet Jagielloński w Krakowie w 1364 roku), na których uczono przede wszystkim teologii i prawa. Potem, stopniowo wprowadzano tak zwane nauki wyzwolone: medycynę czy literaturę. Czasy średniowiecza wiele zawdzięczają wyprawom krzyżowym, gdyż bardzo wiele zaczerpnęła nasza europejska, chrześcijańska kultura ze wschodu. Przywożono stamtąd wynalazki takie jak papier, proch strzelniczy czy też okulary. Średniowiecze to także prężny rozwój kultury monastycznej, która propagowała nie tylko ascezę religijną lecz także naukę. Słynne były klasztory benedyktynów, zajmujące się przepisywaniem tekstów oraz ich zdobieniem. Zakładano zatem liczne szkółki przykościelne, w których kształcono zdolnych mężczyzn. Wieki średnie przyczyniły się również do rozwoju medycyny. Znane były ogródki przyklasztorne. W których hodowano zioła, sprowadzane czasem z najdalszych zakątków ziemi. Tworzono zatem zielniki i dzieła medyczne, które do dzisiaj posiadają ogromną wartość merytoryczną. Prężnie rozwijała się także filozofia, mająca swe podstawy w antyku i wykorzystująca Biblię jako główne źródło odniesienia.

9. Legenda o św. Aleksym i wiersz Grochowiaka Święty Szymon Słupnik - średniowieczny i współczesny pogląd na kwestię cierpienia.

Legenda o świętym Aleksym powstała w Syrii w IV lub V wieku. Około X stulecia została przeniesiona z Konstantynopola do Rzymu, skąd zawędrowała do wszystkich krajów europejskich. Podstawą kultu świętego Aleksego była Homilia o świętym Aleksym, pochodząca z końca X wieku. Święty Aleksy był patronem ubogich, pielgrzymów, a także pątników i żebraków. Przypuszcza się, że w Polsce Legenda o świętym Aleksym mogła być pieśnią żebraczą.

O świętości Aleksego miały odbiorcę przekonać fragmenty ukazujące cierpienie oraz niezrozumiałe wydarzenia zachodzące po śmierci świętego: dzwony same dzwoniły, ten, kto był chory, a zobaczył ciało Aleksego, natychmiast powracał do zdrowia, zwyczajni ludzie nie mogli wyciągnąć listu z rąk umarłego świętego, mogła to zrobić jedynie jego żona.

Średniowieczna asceza miała zatem bardzo specyficzny charakter. Można porównać wyrzeczenia dwóch średniowiecznych ascetów Aleksego i świętego Franciszka. Ten pierwszy umartwia się, upokarza aby zasłużyć na życie wieczne, natomiast święty Franciszek swoim przykładem, wyrzeczeniem się dóbr doczesnych ale też radością życia, naucza ludzi w jaki sposób można postępować aby dostąpić zbawienia.

Stanisław Grochowiak w swoim wierszu Święty Szymon Słupnik pokazuje, że umartwianie się, odosobnienie, dobrowolne cierpienie nie jest drogą do zbawienia. Aby osiągnąć szczęście wieczne nie należy iść za głosem tłumu, krzywdząc bliźnich w imię Boga. Każdy człowiek ma swoje powołanie, przeznaczenie, powinien przyjmować to, co zesłał mu los. Jeżeli nie zmarnuje szansy, którą dał mu Bóg, na pewno osiągnie szczęście wieczne. Poeta został powołany do buntu, do widzenia i pokazywania rzeczy, których inni, zwykli ludzie nie są w stanie dostrzec.

10. Motyw śmierci w literaturze średniowiecznej.

Temat śmierci w literaturze średniowiecznej był niezwykle popularny. Przyczyniły się do tego między innymi klęski żywiołowe, dręczące ludność Europy w XIV i XV wieku. Epidemie, głód oraz liczne wojny wpływały na świadomość społeczeństwa, które w tych okrutnych czasach w sposób szczególny stykało się ze śmiercią. Literatura, podejmująca ten temat miała przede wszystkim charakter dydaktyczny i moralizatorski. Miała ułatwić odbiorcy osiągnięcie zbawienia, poprzez uświadomienie mu co jest w życiu ważne. W XIV wieku bardzo popularne były Dance macabre (Tańce śmierci), które zaczęły pojawiać się w Niemczech i we Francji. Śmierć porywała żywych do tańca w korowodzie, w którym uczestniczyli wszyscy niezależnie od statusu społecznego, stanu majątkowego czy wieku. Tańce śmierci wystawiane były na scenie lub obrazowane w formie plastycznej. Najsłynniejszymi są te przedstawione na murze cmentarza Niewiniątek w Paryżu czy na murze przy kościele Dominikanów w Bazylei.

Popularne były także sztuki dobrego umierania (artes bene moriendi). Zawierały one przestrogi i wskazówki dla umierającego. Przedstawiały zazwyczaj człowieka na łożu śmierci oraz walkę aniołów i diabłów o jego duszę.

Polskim wierszem moralizującym, który podejmuje temat śmierci jest Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Polikarp - człowiek uczony pragnął ujrzeć śmierć. Jego prośba zostaje spełniona. Śmierć ukazuje mu się w kościele. Mistrz jest przerażony jej widokiem, gdyż przedstawiona została w sposób naturalistyczny:

Uźrzał człowieka nagiego,

Przyrodzenia niewieściego,

Obraza wielmi skaradnego,

Łoktuszą przepasanego.

Chuda, blada, żołte lice,

Łszczy się jako miednica,

Upadł ci jej koniec nosa,

Z oczu płynie krwawa rosa;

Przewiązała głowę chustą

Jako samojedź krzywousta;

Nie było warg u jej gęby,

Poziewając skrżyta zęby;

Miece oczy zawracając,

Groźną kosę w ręku mając;

Mistrz Polikarp czuje się przy niej niczym żak, uczeń. Zadaje pytania, a Śmierć odpowiada na nie, złoszcząc się na naiwność swojego rozmówcy. Pokazuje, że posiada bezwzględną władzę nad ludźmi, że dosięgnie każdego człowieka bez wyjątku. Opowiada też mistrzowi o swoich narodzinach:

W ten czas się ja poczęła,

Gdy Ewa jabłko ruszyła,

Adamowi jebłka dała,

A ja w onem jaebłku była.

Adam mie w jebłce ukusił,

Przeto przez mię umrzeć musił -

W tem Boga barzo obraził

I wszystko swe plemię zaraził.

Śmierć pojawiła się więc wraz z grzechem pierworodnym, przekreślając nieśmiertelność człowieka.

Średniowieczne obrazy śmierci pokazują odbiorcy, że przywiązanie do dóbr doczesnych utrudnia rozłąkę z życiem. Nie można się także ukryć przed śmiercią, co potwierdzają głoszone w tamtych czasach tezy: mors omni adecvat, czyli śmierć zrównuje wszystkich oraz: memento mori, pamiętaj, że umrzesz.

11. Ideologia i systemy filozoficzne epoki.

Główną ideą epoki średniowiecza był teocentryzm, czyli przekonanie, że ostatecznym celem, sensem, a także przyczyną i skutkiem życia we wszechświecie jest Bóg. Idea ta miła niewątpliwy wpływ na rozwój ówczesnej myśli filozoficznej.

Jednym z pierwszych wielkich filozofów Kościoła był święty Augustyn (ur. 354 - zm. 430). W założeniach swojej filozofii ukazywał dramat człowieka umieszczonego między niebem a ziemią. Dramat ten polegał na ciągłym szamotaniem się pomiędzy pragnieniem zwykłego ludzkiego szczęścia na ziemi, a tęsknotą za wiecznością. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje się zatem koszmarem, gdyż człowiek musi nieustannie wybierać pomiędzy tymi wartościami. Według świętego Augustyna najwyższym bytem jest Bóg, a człowiek jest jemu całkowicie podporządkowany. Dobra materialne są nicością. Uważał też, że każdy człowiek doznaje "przeczucia" istnienia Boga oraz nieśmiertelnej duszy. Ważny jest sam moment "iluminacji" (rozświetlenie, blask wewnętrzny), którego nikt nie powinien przegapić. Uważał że poznanie Boga dokonuje się poza rozumem i poza zmysłami.

Święty Tomasz z Akwinu (ur. 1225 - zm. 1274) uważany jest za jednego z najwybitniejszych filozofów Kościoła katolickiego. Był twórcą filozofii harmonijnej, która zakłada rozumny ład świata. Każde istnienie posiada swoje miejsce naturalne, celowe na drabinie bytów. Człowiek także ma wyznaczone miejsce i powinien piąć się coraz wyżej. Święty Tomasz z Akwinu oddzielił wiarę od filozofii. Odwoływał się do Arystotelesa i twierdził, że nauka dąży do wyjaśniania przyczyn, a nie tylko opisuje zjawiska. Wiara nie leży zatem u podstaw nauki lecz stanowi jej ukoronowanie w dążeniu do poszukiwania "pierwszej przyczyny". Tomasz z Akwinu zaprzeczył tezie świętego Augustyna jakoby każdy człowiek mógł doświadczyć odczuwania Boga i nieśmiertelności.

Duży wpływ na rozwój filozofii średniowiecznej miał także święty Franciszek z Asyżu. Głosił on ideę wszechogarniającej miłości do świata, radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Ubóstwo stanowiło formę doskonalenia wewnętrznego, wspomagała afirmację świata, walkę ze złem oraz radość wiary. Ważna była również praca i poświęcenie się dla drugiego człowieka, niezależnie od tego czy jest on grzeszny czy nie.

Średniowieczną myśl filozoficzną charakteryzował także nurt scholastyczny, czyli nauka o metodach dowodzenia z góry przyjętych twierdzeń religijnych i prawd objawionych. Dotyczyła ona również norm poprawnego myślenia i wnioskowania oraz zasad logicznych, obowiązujących w każdym procesie dowodzenia. Nurt ten reprezentowali między innymi Albert Wielki oraz święty Tomasz z Akwinu.

GRAMATYKA

1.Komunikacja językowa.

Jedną z form komunikacji międzyludzkiej jest mowa. Za pomocą języka komunikujemy się z innymi ludźmi. Reagujemy na wypowiedzi, odpowiadamy na pytania, odbieramy sugestie nadawcy. Każda wypowiedź jest komunikatem, w którym zawarte są określone treści. Wypowiedź tworzy też nowe zdarzenia i fakty. Nasze słowa wpływają na innych w sposób pozytywny lub negatywny. Mogą bawić i rozśmieszać, lecz także złościć i obrażać.

Rodzaje komunikatów językowych:

Strukturalne: pouczają odbiorcę.

Krytyczne: informacja, która daje odbiorcy do zrozumienia, że coś jest nie tak, jak być powinno, wzbudzają poczucie winy.

Wspierające: odzwierciedlają uczucia drugiej osoby. Przekazują wsparcie dla drugiej osoby.

Opiekuńcze: udzielenie komuś pomocy lub porady.

  1. Funkcje językowe.

W każdym akcie komunikacji muszą wystąpić elementy aktu mowy, które wyróżnił Roman Jacobson. Są to: kontekst (rzeczywistość), komunikat, kontakt i kod. Akt mowy zachodzi pomiędzy Nadawcą i odbiorcą. Można go przedstawić za pomocą schematu:

Kontekst (rzeczywistość)

Komunikat

Nadawca -------------------- Odbiorca

Kontakt

Kod

Każdemu elementowi schematu można przyporządkować określoną funkcję języka:

Funkcja informatywna

Funkcja poetycka

Funkcja ekspresywna --------------------- Funkcja impresywna

Funkcja fatyczna

Funkcja metajęzykowa

Każdy element aktu mowy posiada znaczenie:

  • Kontekst: rzeczywistość, o której wypowiada się Nadawca. Najważniejszą funkcję tego aktu komunikacji sprawuje funkcja informacyjna, inaczej poznawcza. Pojawia się ona w tekstach, mających przekazywać informacje mówiące o otaczającym nas świecie. Przykładami mogą być: artykuł naukowy, podręcznik lub pismo urzędowe i inne. Język publicystyczny i naukowy jest zatem najbardziej znamienny dla tej funkcji.
  • Komunikat: sposób, w jaki został zorganizowany. Zwraca uwagę Odbiorcy. Najważniejszą rolę odgrywa tu funkcja poetycka, estetyczna. W tekście, który posiada charakter estetyczny, wykorzystuje się są środki artystycznego przekazu, różnego rodzaju zabiegi stylistyczne, a także środki poetyckie. Tego typu tekst jest zazwyczaj oryginalny, a język w nim zawarty jest unikatowy.
  • Kontakt: odpowiada mu funkcja fatyczna, służąca nawiązaniu kontaktu z Odbiorcą. Podtrzymuje ona ów kontakt lub kończy go. Funkcja ta charakterystyczna jest dla komunikacji potocznej (przywitanie lub pożegnanie się, rozmowa przez telefon).
  • Kod: pełni rolę systemu znaków. Jest drogą, przez którą znak przenika do Odbiorcy za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, gestów, mimiki). Funkcja metajęzykowa (wyjaśniająca) spełnia w tym przypadku ogromną rolę, gdyż tłumaczy ona sens i znaczenie kodu, który nadał Nadawca. Funkcja ta występuje w tekstach naukowych, dotyczących badań nad językiem (lingwistyczne, językoznawcze).
  • Nadawca: pełni funkcję ekspresywną, która zdradza indywidualne i personalne właściwości mówiącego. Posługiwanie się ową funkcją jest świadomym przekazywaniem emocji za pomocą środków językowych. Wyraża ona bowiem odczucia Nadawcy (jest to uwidocznione w listach lub pamiętnikach). Oprócz tego funkcja ekspresywna informuje Odbiorcę wielu charakterystycznych cechach Nadawcy. Może to być pochodzenie, status społeczny, wiek czy płeć rozmówcy.
  • Odbiorca: charakterystyczną dla niego jest funkcja impresywna. Nadawca, który wysyła komunikat, może kształtować jednocześnie u Odbiorcy szereg charakterystycznych postaw i zachowań (takie jak: nakazy, komendy, polecenia, prośby). Funkcja ta wykorzystywana jest w tekstach podanych w formie wołacza (np.: w reklamie, zarządzeniu, ogłoszeniach, znakach typu Stój! lub Uwaga!). Występuje ona także w zdaniach wykrzyknikowych, posiadających charakter rozkaźnika: Słuchaj uważnie!
  1. Treść i zakres wyrazu (Miłosz, człowiek, poeta, literat).

Aby posługiwać się językiem, należy opanować słownictwo - zbiór leksemów, decydujący o bogactwie naszego słownictwa. Znaczenie leksemu można opisać za pomocą treści i zakresu znaczeniowego. Podane wyrazy różnią się zakresem znaczeniowym. Najbogatsze treściowo jest słowo człowiek, gdyż odnosi się do każdego z wymienionych wyrazów. Potem jest literat, gdyż obejmuje znaczeniem poetę i nazwisko poety. Następnie - poeta, a na końcu Miłosz - konkretna osoba. Im szerszy zakres znaczeniowy leksemu, tym uboższa jest jego treść i odwrotnie.

  1. Jak kształtował się język polski?

Język polski należy do wielkiej rodziny języków słowiańskich. Języki, należące do tej rodziny dzielą się ze względu na położenie geograficzne oraz ze względu na podobieństwa między nimi: zachodniosłowiańskie: język polski, czeski, słowacki, łużycki, wschodniosłowiańskie: język ukraiński, białoruski i rosyjski, południowosłowiańskie: język serbski, chorwacki, słoweński, bułgarski, macedoński.

W IX wieku języki słowiańskie były bardzo podobne. Słowianie, zamieszkujący obszary Europy środkowej i wschodniej bez problemu porozumiewali się między sobą. Owo podobieństwo świadczyło o tym, że wywodzą się z jednego wspólnego języka - prasłowiańskiego. Lud, nazwany przez językoznawców prasłowiańskim żył w dorzeczu dwóch rzek: Wisły i Odry. Z czasem Słowianie zaczęli rozchodzić się ze swojej kolebki. Udali się na zachód od Łaby (jej lewego brzegu) oraz na wschód (przeszli Bug i osiedlili się aż po dorzecze Dniepru i jego dopływu - Desny). Owa wędrówka zapoczątkowała rozpad wspólnoty. Działo się to między III i VI wiekiem naszej ery.

W grupie języków zachodniosłowiańskich wytworzyły się trzy wspólnoty językowe: czechosłowacka (wykształciła język czeski i słowacki), łużycka (języki dolno i górno łużyckie) oraz lechicka (wykształciła język połabski i pomorski). Do tej ostatniej grupy należało bardzo wiele plemion, zamieszkujących tereny Wielkopolski, Śląska, Małopolski, Mazowsza: Bobrzanie, Dziadoszanie, Lędzianie, Opolanie, Polanie, Ślężanie, Wiślanie. Plemiona te zjednoczyli Piastowie w państwo piastowskie. Mieszko I w połowie X wieku panował nad zjednoczonym państwem polskim. Na podstawie połączenia wymienionych wyżej dialektów wykształcił się język polski, a jego początki datuje się na wiek X. W 963 roku księżniczka czeska Dobrawa przyjechała do Polski i została żoną Mieszka I, który w 966 roku przyjął chrzest.