A N T Y K - S T A R O Ż Y T N O Ś Ć
1. PRZEDZIAŁ CZASOWY
Początek: IX/VIII w. p.n.e. - tworzył Homer
Koniec: 476 r. - kres Cesarstwa Zachodniorzymskiego
2. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA SZTUKI GRECKIEJ, HELLEŃSKIEJ I RZYMSKIEJ
1. W architekturze umiar, porządek.
2. W budownictwie świątyń monumentalizm - wysokie kolumny, portyki.
3. Rzeźby greckie z jednej strony miały charakter sakralny - posągi bóstw (np. posąg Ateny dłuta Fidiasza, czy kolos rodyjski), z drugiej zaś artyści pokazywali piękno ludzkiego ciała, rzeźbiąc ludzi tak, jak "powinni wyglądać".
4. Aż do połowy IV w. p.n.e. rzeźbiono nagie ciała, Grecy nie odczuwali w nich jednak pierwiastka erotycznego, byli bowiem oswojeni z widokiem nagości, np. podczas igrzysk.
5. Greccy rzeźbiarze wykorzystywali marmur, jaskrawo malowany kamień, a także brąz.
6. Rzeźba rozwijała się, do VI w. p.n.e. rzeźby były jeszcze nieporadne, niezgrabne, z czasem Grecy zaczęli przedstawiać wspaniale harmonijne kształty ludzkiego ciała, umieli także ukazać człowieka w ruchu (np. Dyskobol dłuta Myrona).
7. Rzeźby były coraz bardziej szczegółowe, dbano o proporcje ciała (kanon ustanowił Poliklet, a za wzór uznano jego rzeźbę Dyfos). Twarze rzeźbionych postaci są pełne godności i spokoju. Z czasem zadbano również o tym, by wyrażały emocje (np. Grupa Laokoona).
8. Wielki rozwój przeżywała ceramika. Na glinianych naczyniach o cienkich ścianach malowano postacie i sceny mitologiczne.
9. Do najwspanialszych budowli starożytnej Grecji należą: Akropol, a tu Erechtejon, świątynia Nike, Partenon; amfiteatry mistrzowsko wkomponowane w naturalne warunki przyrodnicze (zbocza, wykorzystanie skał, z których wykonywano siedziska).
10. Rozwój architektury znacznie przyspieszono w starożytnym Rzymie, gdzie dzięki zaprawie murarskiej można było budować kopuły, zamiast płaskich dachów. Rzymianie budowali także akwedukty - wodociągi, dzięki którym potrafili doprowadzić do Rzymu czystą wodę nawet z bardzo odległych miejsc w górach. Wyspecjalizowali się w budowie dróg, by usprawnić komunikację na terenie swojego imperium. Budowali także liczne łuki triumfalne.
11. Rzeźba rzymska to nie tylko nieskazitelne piękno, Rzymianie nie wahali się pokazywać brzydoty, starości, bywało też, że rzeźby rzymskie noszą ślady wulgarności.
13. Rzymianie mają też osiągnięcia w dziedzinie sztuki portretowej. Miniaturowe portrety, często wysokiej wartości artystycznej, możemy do dziś podziwiać na monetach greckich. .
1.1 STAROŻYTNE SYSTEMY FILOZOFICZNE
1.1.1 FILOZOFIA SOKRATESA
Filozof żył w latach 469-399 r.p.n.e.
- jego uczniem był Platon
- Sokrates głosił, że najwyższą wartością jest etyka
- uważał, że cnota, dobro i szczęście są wartościami nierozerwalnie ze sobą związanymi i utożsamiał je z prawdą
- głosił hasło: "Poznaj samego siebie"
- punktem wyjścia dla każdych jego rozważań jest uświadomienie sobie własnej niewiedzy: "wiem, że nic nie wiem"
- uważał, że najlepsze środki poznania to: rozmowa, odsłanianie fałszu argumentów rozmówcy, co skłania go do refleksji, przemyśleń
- ideałem dla Sokratesa było postępowanie w zgodzie z prawdą, która jest tożsama z wiedzą, co jest dobre a co jest złe
- nie przedstawiał się jako czyjkolwiek nauczyciel czy mistrz, rozmawiając z mieszkańcami Aten, próbował im pokazać ich niewiedzę, a przez to skłonić do prawdziwego poszukiwania prawdy.
1.1.2 FILOZOFIA PLATONA
Żył w latach 427-347 r.p.n.e. (Arystokles)
- jego nauczycielem był Sokrates
- jest twórcą platonizmu, systemu, zgodnie z którym świat przez nas postrzegany jest jedynie cieniem świata idealnego, prawdziwego
- głosił dualizm świata: świat materialny (dostępny zmysłom), świat idealny
- jest autorem m.in. następujących pism filozoficznych: "Państwo", "Prawda", "Uczta"
- uważał, że wrodzoną wiedzę o ideach posiada dusza ludzka, dzięki której człowiek może w ogóle przeczuwać ich istnienie i dążyć ku nim
- swoich zwolenników gromadził w gaju Akademosa, od imienia którego pochodzi słowo akademia, tak nazywała się także szkoła Platona
- jest twórcą teorii państwa idealnego (jedna z pierwszych utopii), w którym nie ma miejsca dla poetów.
1.1.3 FILOZOFIA ARYSTOTELESA
Żył w latach 384-322 r. p.n.e.
- do dziś jest uznawany na najwybitniejszego przedstawiciela starożytności
- zajmował się właściwie niemal wszystkimi dziedzinami wiedzy
- założył w Atenach własną szkołę filozoficzną
- jest twórcą tezy o zmienności bytu
- twórcą podstaw nauk przyrodniczych
- zajmował się również zagadnieniami etycznymi, stworzył podwaliny nauki o państwie;
- twierdził, że każdy byt jest złożony z materii i formy, która kształtuje materię;
- jest autorem "Poetyki", w której omówił antyczne rodzaje i gatunki literackie. Do dziś zachowała się część poświęcona tragedii, w której Arystoteles wyjaśnił jej genezę, cel, omówił pojęcie katharsis i wskazał najistotniejsze cechy tragedii.
3. ZNACZENIE MITOLOGII STAROŻYTNYCH GREKÓW
3.1 GENEZA MITÓW
Mit to narracyjna opowieść organizująca wierzenia danej społeczności. starożytni Grecy w mitach wyjaśniali zjawiska przyrodnicze, charakter bóstw, wyrażali także marzenia człowieka o podboju świata, o szybkim przemieszczaniu się, o nieśmiertelności. Każdy mit posiada fabułę, każdy również zawiera uniwersalne prawdy. Jako efekt literackiego ujęcia podstawowych ludzkich doświadczeń (śmierć, przemijanie, miłość), mity do dziś pozostają skarbnicą motywów i stanowią cenne źródło inspiracji.
3.2 ANTROPOMORFIZM W MITACH
Antropomorfizm polega na opisywaniu bóstw na podobieństwo ludzi. Dla Greków wszystko, czego nie wiedzieli stawało się podobne do tego, co było dostępne ludzkim zmysłom. Bogowie mieli więc ludzką postać, myśleli i czuli jak ludzie. Posiadali ludzkie wady i zalety, mieli swoje kaprysy, słabości.
1.3 MITY JAKO TEKSTY UNIWERSALNE
1. Mity mają charakter religijny
2. przedstawiają ogólnoludzkie i ponadczasowe prawdy
3. dotyczą człowieka, jego problemów, marzeń, słabości
4. są źródłem inspiracji artystów
5. są do dziś aktualne w swojej warstwie dotyczącej spraw ogólnoludzkich, na przykład ludzkość do dziś marzy, by zrealizować plan Syzyfa - uzyskać nieśmiertelność, bez końca przedłużać ludzkie życie.
1.4 ŻYCIE I CECHY WYBRANYCH BOHATERÓW MITYCZNYCH, KOSMOGONIA MITOLOGICZNA
Powstanie Świata
Na początku był Chaos - mieszanina żywiołów, z których wyłoniła się pierwsza para greckich bóstw - Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Gaję otaczał Eter. Zrodziła ona wszelką roślinność. Uranos zaś zesłał deszcz. Potem Ziemia wypełniła się żywymi istotami, a na niebie pojawiły się gwiazdy i deszcz. Starożytni Grecy wierzyli, że z Chaosu wyłonił się także Eros, choć są mity, zgodnie z którymi był to syn Afrodyty. Eros był bogiem miłości, dzięki niemu świat się wciąż odnawiał i odradzał. Eros łączył ludzi miłością, dzięki czemu następowały po sobie kolejne pokolenia.
Dzieci Uranosa i Gai nie były jednak zbyt udane - było to pokolenie Olbrzymów, a potem Cyklopów - Arges, Steropes i Brontes. Mieli oni związek z błyskawicami, grzmotami i piorunami. Ich dziećmi byli też Tytani - Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i Tytanidy - Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys. Uranos najwyraźniej bał się ich, skoro postanowił zrzucić Tytanów do Tartaru - królestwa podziemi. Wtedy Gaja namówił najmłodszego z Tytanów, Kronosa, by zgładził ojca. Kronos ugodził Uranosa mieczem, a z jego krwi narodziły się boginie zemsty - Erynie. Na świecie pojawiły się także pokolenie Gigantów i Nimfy.
Tytani uwolnili z Tartaru swoich braci, a władzę nad światem objął Kronos. Zbyt się jednak obawiał, że historia się powtórzy, więc kiedy jego żona, Rea, rodziła kolejne dziecko, Kronos je połykał. W końcu zniecierpliwiona małżonka uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Zostawiła go pod opieką kozy, Amaltei, i pasterzy, którzy troszczyli się o maleńkiego boga. Kiedy Zeus stał się zdolny do walki z ojcem, wyruszył przeciw niemy. wcześniej Rea podała mu środek na wymioty, dzięki czemu na świecie znaleźli się bracia Zeusa: Hades, Posejdon i siostry - Hera, Hestia i Demeter. Walczyli oni rzecz jasna po stronie Zeusa. Straszna to była walka, ale młody bóg zwyciężył. Odtąd jego straszliwą bronią stał się piorun. Ożenił się z siostrą, Herą i zamieszkał na Olimpie, wybudowanym pod kierunkiem boskiego kowala, Hefajstosa, mistrza w swojej sztuce.
Codziennie na olimpijskich ucztach zasiadała elita bogów: Zeus i Hera, oraz ich dzieci i krewni: Afrodyta, Atena, Ares, Hermes, Demeter, Apollo w otoczeniu dziewięciu Muz, Artemida, Dionizos, czasem przybywał Hefajstos, który jednak ze względu na swoje kalectwo (utykał), wolał przebywać w swoim domostwie we wnętrzu Etny.
Trzej boscy bracia: Zeus, Hades i Posejdon podzielili się władzą na ziemi. Ster rządów dzierżył w swoich rękach Zeus, był on także niepodzielnym władcą nieba. Posejdon opanował wszelkie wody na ziemi, od oceanów po najmniejsze strumyki. Jego atrybutem był trójząb, Grecy wierzyli, że nim tak poszarpał wybrzeże ich ojczyzny. Hades natomiast obrał sobie za dziedzinę panowania podziemie - krainę zmarłych. Stał się sędzią dusz, które po śmierci, przepłynąwszy rzekę Styks, stawały przed nim w oczekiwaniu na wyrok. Żoną Hadesa była Persefona, córka Demeter, którą podstępnie porwał.
Grecy wierzyli, że "życie Ziemi" dzieli się na cztery okresy. Na początku był wiek złoty, w którym ludzie wiedli rajski żywot - nie znali chorób, cierpień, starości, nie pracowali, bo ziemia sama z siebie wydawała plony, więc wystarczyło z nich skorzystać. Po nim nastąpił wiek srebrny - już nie tak doskonały. Ludzie musieli pracować, ale nie było to dla nich wielkie obciążenie, praca była lekka i dawała radość. Pojawili się już jednak wśród nich prostacy, których nazywano barbarzyńcami. Po nim nastąpił wiek brązowy, stworzeni w tym wieku ludzie tylko z sobą walczyli, aż wreszcie pozabijali się nawzajem. Ich dusze powędrowały przed oblicze Hadesa, a na ziemi trwała jedynie dzika przyroda. Zeus postanowił więc stworzyć herosów. W tym wieku żyli Herakles, Tezeusz, Argonautowie. Bogowie wtrącali się w sprawy ludzi, mieli swoje sympatie, na przykład Atena zawsze wspierała Odyseusza, i antypatie - Hera nienawidziła Heraklesa i starała się mu we wszystkim szkodzić. Po wieku brązowym nastąpił wiek żelazny, w którym, jak twierdzili, żyją starożytni Grecy. to wiek barbarzyńskich wojen, w którym nie liczą się prawda, honor, prawość i uczciwość.
Najbardziej znanym mitem o pochodzeniu człowieka jest ten o Prometeuszu. Dobry tytan stworzył człowieka z gliny i tchnął w niego duszę. Potem opiekował się ludźmi i pomagał im, aż to rozgniewało Zeusa. Kiedy władca bogów zażądał ofiary, Prometeusz użył podstępu. Umieścił w workach kości, które przykrył smakowitym tłuszczem i mięso, które zamaskował pod trzewiami zwierząt. Zeus wybrał kości przykryte tłuszczem. Za ten podstęp Prometeusz został przykuty do skały Kaukazu, gdzie głodny sęp codziennie wyjadał mu wątrobę. Uwolnił go dopiero Herakles.
4. LITERATURA
1.1 WIELKIE EPOSY ANTYKU I ICH TWÓRCA, HOMER
1.1.1 "ILIADA" I MIT O WOJNIE TROJAŃSKIEJ
Ponieważ królowej Hekabe tuż przed narodzeniem syna przyśniło się, że urodziła płonącą żagiew, od której spłonęło miasto, oboje z mężem Priamem postanowili porzucić niemowlę w górach. Chcieli uchronić Troję przed nieszczęściem. Małym chłopcem zaopiekowali się pasterze i tak królewicz Parys wyrastał w górach. Pewnego dnia znalazł się w pobliżu grotu centaura Hejrona, gdzie odbywało się wesele bogini Tetydy i Peleusa. Nie zaproszona na nie bogini niezgody, Eris, przybyła i rzuciła na stół weselny jabłko z napisem "Dla najpiękniejszej". Każda bogini za taką się uważała, więc każda chciała otrzymać owoc. Na sędziego zaproszono Parysa. Rywalizacja rozgrywała się głównie między trzema boginiami - Afrodytą, Herą i Ateną. Wszystkie obiecały nagrodzić Parysa za wyrok dla siebie pomyślny: Hera obiecała mu władzę, Atena - mądrość, a Afrodyta... najpiękniejszą kobietę - Helenę. Parys przyznał jabłko Afrodycie.
Wkrótce potem powrócił do Troi, a rodzice przywitali go pełni miłości. stamtąd wyruszył do Sparty, rzekomo z wizytą na dwór Menelaosa. Nie zastał pana domu, więc wypoczywał coraz lepiej poznając piękną Helenę. W końcu ją porwał, ale do końca nie wiadomo, czy nie za jej cichym przyzwoleniem.
Kiedy powrócił z nią do Troi, zawrzało w całej Grecji. Menelaos upokorzony! Parys pogwałcił święte prawa gościnności, złamał najświętsze nakazy, okazał się zdrajcą. Wkrótce na troję wyruszyły potężne wojska greckie. Wodzem ich był brat Menelaosa, Agamemnon. W szeregach Greków znaleźli się potężni żołnierze: Odyseusz, Achilles, mądry Nestor i wielu innych. Troja przygotowywała się do obrony.
Wojna trwała aż dziesięć lat. W dolinie Skamandra rozgrywały się liczne pojedynki. Szala zwycięstwa przechylała się raz na jedną, raz na drugą stronę. W walce brali też udział bogowie: Grekom sprzyjali: Hera, Atena, Posejdon, Hermes; Trojanom: Ares, Apollo, Afrodyta, Latona, Artemida. W obozie Greków wybuchła zaraza. Potem Achilles rozgniewał się na Agamemnona za to, że ten odebrał mu brankę wojenną, Bryzeidę. Odstąpił z pola walki. Jego zbroję ubrał Patroklos i wyruszył w pole. Zginął z ręki Hektora. Achilles rozpaczał. Potem poprosił matkę, by przyniosła mu nową, wykutą przez Hefajstosa, zbroję i wrócił walczyć w szeregach Greków. Pierwszy pojedynek stoczył z Hektorem. Zabił go, a potem zbezcześcił jego ciało. Nocą po zwłoki syna wybrał się, ryzykując własnym życiem, stary król Priam. Widząc ojcowskie łzy Achilles wydał mu ciało Hektora.
Wojna przeciągała się. Od strzały Parysa zginął Achilles, potem poległ Parys. Helenę wydano wtedy za jego brata, Dejfoba. Wreszcie Odyseusz wymyślił podstęp. Wybudowano wielkiego drewnianego konia, w którym ukryło się 12 najwaleczniejszych greckich żołnierzy. Konia postawiono przed bramami Troi, a wojska greckie zamarkowały manewr wycofywania się. Nocą Trojanie wciągnęli konia do miasta, pewni swego zwycięstwa. Ostrzegała ich przed tym krokiem wieszczka Kasandra, którą uważali za obłąkaną. Kiedy obrońcy Troi świętowali, Grecy wydostali się z kryjówki i otworzyli bramy miasta. Troja została zdobyta, jej obrońcy zgładzeni, a Helena zwrócona prawowitemu mężowi.
1.1.2 "ODYSEJA", CZYLI JAK ODYSEUSZ NIE MÓGŁ WRÓCIĆ DO DOMU
Po zakończeniu wojny trojańskiej bohaterowie greccy zaczęli wracać do domu. Tematem "Odysei" jest tułaczka Odyseusza, który prześladowany gniewem Posejdona z oślepienie jego syna, Polifema, przez 10 lat wędrował po morzach w poszukiwaniu Itaki. Epopeja liczy 24 księgi: księgi I-V to tzw. Telemachia (syn Odyseusz, Telemach, wyrusza na morze na poszukiwanie ojca, prowadzi go Atena, która zresztą namówiła go do wyprawy), w księgach VI-VIII wszechwiedzący narrator opowiada o nieszczęściach Odysa, który cudem ląduje na wyspie Feaków; w księgach IX - XII sam Odys opowiada Feakom o swoich przygodach (kraj Lotofagów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Eola - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kirke, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami); w księgach XIII - XXIV powraca narrator wszechwiedzący, który opowiada o powrocie Odysa na Itakę, rozprawie z zalotnikami i objęciu tronu.
1.1.3 CECHY ANTYCZNEJ EPOPEI
1. plastyczne, realistyczne opisy, dbałość o szczegóły (np. tarcza Achillesa)
2. obecność obiektywnego narratora
3. charakterystyczny początek - inwokacja, uroczysty zwrot do bóstwa
4. dwie płaszczyzny akcji: świat bogów i świat ludzi, możliwość ingerowania bogów w świat ludzi
5. uroczysty, podniosły, patetyczny styl utworu
6. idealizacja i heroizacja bohaterów
7. obecność mów bohaterów - styl oratoryjny
8. wiersz epopei - heksametr, sprzyjający rytmiczności tekstu, który pierwotnie był wykonywany przez aojdów, wędrownych śpiewaków, prawdopodobnie przy wtórze cytry.
9. charakterystyczne środki artystyczne: porównania homeryckie, stałe epitety
10. charakterystyki bohaterów, w uwzględnieniem ich emocji, przeżyć
1.1.4 FORMA I STYL "ILIADY" HOMERA
W utworze występuje narrator wszechwiedzący, który jednak ukrywa się za światem przedstawionym. Akcja jest złożona z dwóch równoległych (paralelnych) ciągów: wydarzenia na świecie ludzi, wydarzenia na Olimpie. Obie płaszczyzny przenikają się wzajemnie, bo bogowie mieszają się w sprawy ludzi. Na obiema tymi płaszczyznami ciąży jednak Fatum - Los, wobec którego i ludzie i bogowie są bezsilni. Narracja jest prowadzona w stylu podniosłym, patetycznym. W licznych mowach bohaterów stosowane są typowe chwyty retoryczne. Język utworu jest bardzo rytmiczny, potoczysty. Autor stosuje dużo opisów, które ze względy na szczegółowość spowalniają akcję.
1.2 POEZJA STAROŻYTNEJ GRECJI I JEJ TWÓRCY
1.2.1 TYRTEUSZ I TEMATYKA JEGO WIERSZY
Tyrteusz żył w VII w.p.n.e. Jest twórcą licznych elegii patriotycznych. Tematem jego wierszy jest przede wszystkim obrona ojczyzny, konieczność poświęcenia życia w potrzebie. w wierszu "Rzecz to piękna" Tyrteusz sławi obrońcę ojczyzny, pokazując jednocześnie los człowieka, który nie walczył z wrogiem. Taki człowiek jest wygnańcem, niewolnikiem, opłakany jest także los jego rodziny.
Od imienia Tyrteusza wywodzi się termin "tyrteizm" i "poezja tyrtejska". Jest to literatura, której tematem jest patriotyczna walka o wolność własnego kraju, wzywająca do bohaterskich czynów w imię ojczyzny.
1.1.2 POEZJA MIŁOSNA SAFONY
Poetka żyła na przełomie VII i VI w. p.n.e. Do dziś jest uważana za najwybitniejszą poetkę starożytnej Grecji, choć z jej dorobku literackiego niestety niewiele się zachowało (ze względu na pożar biblioteki w Aleksandrii). W swoim domu na wyspie Lesbos prowadziła szkołę dla dziewcząt, które uczyła wrażliwości, dobrych manier, muzyki. Tematem wierszy Safony są: miłość, przyjaźń, uroki życia. Safona była, podobnie jak Horacy, przeświadczona o tym, że przetrwa w swojej poezji. Stała na stanowisku, że sztuka zapewnia artyście wieczne życie w pamięci następnych pokoleń, które podziwiać będą jego dzieła.
1.1.3 LIRYKA BIESIADNA ANAKREONTA
Anakreont tworzył pogodne, lekkie utwory, w których opiewał biesiadę, wino, urodę kobiet, miłość. Jego teksty są krótkie, zwykle zakończone dowcipną puentą. Często zawierają opisy scen flirtu, beztroskiej zabawy, motywy miłosne są tu skonwencjonalizowane, a podmiot liryczny zachowuje dystans wobec głoszonych refleksji. Często pojawiający się tu Eros jest traktowany nie jako bóg, ale nieodłączny kompan przy biesiadnym stole.
1.1.4 SYMONIDES I JEGO TWÓRCZOŚĆ
Symonides to autor epigramatów, elegii, hymnów i trenów. W swoich wierszach prezentuje postawę człowieka, który godzi się z losem i przyjmuje życie takim, jakie jest. Uważa, że należy zawsze zachować dystans i nie troszczyć się o jutro, bo tak naprawdę ikt nie wie, co ono przyniesie. Trzeba zawsze być przygotowanym i na wielkie radości i na wielkie klęski. Tylko wtedy można zachować równowagę. w swoich wierszach Symonides opiewał także władców i uroczystości dworskie. Jest autor wiersza pt. "Los".
1.3 DZIEJE ANTYCZNEGO TEATRU
Powstanie tragedii greckiej ma bezpośredni związek z religią starożytnych Greków. Tragedia narodziła się z obrzędów ku czci boga winnej latorośli, Dionizosa. Był to bóg wina, wegetacji, życia. Na jego cześć odbywały się wielkie Dionizje i Małe Dionizje. Podczas tych świąt Grecy maszerowali w pochodzie, ubrani w koźle skóry (bo zgodnie z wierzeniami w orszaku Dionizosa byli satyrowie: pół ludzie, pół kozły). Śpiewano także uroczysty hymn - dytyramb. Potem z chóru pasterzy wyodrębnił się przewodnik, tzw. koryfeusz. Nawiązał się dialog. Stąd już niedaleko było do wyodrębnienia się aktorów.
Za wielkich tragików greckich uważa się Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Każdy z nich był jednocześnie reformatorem teatru, każdy wprowadzał do niego coś nowego. Ajschylos wprowadził na scenę drugiego aktora, Sofokles - trzeciego, Eurypides znacznie pogłębił psychologię postaci.
Przedstawienia teatralne odbywały się w amfiteatrach, budowanych w miejscach, które sprzyjały do tego swoją naturalną budową. Aktorzy występowali na orchestrze - mającej kształt półkola. Za sobą mieli drewniany budynek skene. Wchodzili bocznymi wejściami, zwanymi parodos. Widzowie zasiadali na miejscach wykutych w skale - theatron.
Aktorzy występowali w maskach, długich szatach, na nogach mieli koturny (buty na grubej podeszwie). W trakcie przedstawień stosowano machiny teatralne, imitujące np., odgłosy wichru, piorunów. Znano także sposoby nagłaśniania głosy aktorów, w amfiteatrach greckich była wspaniała akustyka.
1.4 "ANTYGONA" SOFOKLESA JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYKŁAD TRAGEDII ANTYCZNEJ
MITY TEBAŃSKIE
Edyp był synem władcy Teb, Lajosa, i jego żony, Jokasty. Jeszcze zanim się urodził wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije własnego ojca i ożeni się ze swoją matką. Na wieść o tym Jokasta rozpaczała, ale zgodziła się z mężem, że po narodzeniu dziecka, należy się go pozbyć. Porzucili więc niemowlę w górach, wcześniej przekłuwszy mu stopy, licząc na to, że zwabione krwią wilki, pożrą dziecko. Stało się jednak inaczej. Edypa odnaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, gdzie oddali go bezdzietnej parze królewskiej, Polibosowi i Merope.
Kiedy Edyp dorósł, coraz częściej słyszał, że jest podrzutkiem, przybranym synem króla. Postanowił wyjaśnić swoje pochodzenie u wyroczni. Kiedy usłyszał przepowiednię dotyczącą swojego losu, tę samą, którą kiedyś usłyszeli jego rodzice, natychmiast opuścił Korynt, bojąc się, by wyrocznia się nie ziściła.
Spotkawszy w drodze orszak podróżnych, z których jeden nie chciał ustąpić mu z drogi. Był to Lajos, władca Teb. Edyp niewiele myśląc, zabił go, nie wiedząc, że właśnie ziszcza się pierwsza część przepowiedni.
Po śmierci Lajosa władzę w Tebach objął Kreon, szwagier Lajosa. Miasto zaczął nękać straszliwy potwór, sfinks. Zadawał zagadkę, a kiedy nieszczęśnik nie umiał jej rozwiązać, sfinks go pożerał. Kreon ogłosił, że wyda swoją siostrę Jokastę za śmiałka, który odgadnie zagadkę. Obejmie on również tron Tebański. Tym człowiekiem okazał się Edyp, który przywędrował do Teb. Ożenił się więc z Jokastą (własną matką) i nie wiedząc o tym dopełnił przepowiedni. Po kilku latach jego rządów miasto nawiedziła zaraza. Mądry wieszcz Tejrezjasz orzekł, że jest to kara za straszliwą zbrodnię kazirodztwa, która skaziła miasto. Edyp rozkazał, by szukać winnego. Krok po kroku zbliżał się do odkrycia strasznej prawdy - to on jest kazirodcą i zabójcą własnego ojca. Zrozpaczony, wykłuł sobie oczy i udał się na wygnanie, do śmierci towarzyszyły mu córki, Antygona i Ismena. Zaś synowie, Eteokles i Polinejkes, mieli dzielić się władzą w Tebach. Niestety, Eteokles wypędził brata z miasta i sam objął rządy. Polinejkes zaś sprowadził na miasto wrogie wojska. Obaj zginęli w bratobójczej walce, a na tronie ponownie zasiadł Kreon.
1.1.2 OMÓWIENIE POSTAW BOHATERÓW DRAMATU
1.1.2.1 Antygona i Ismena
Choć siostry, Antygona i Ismena są zupełnie różne. Pierwsza to kobieta odważna, silna, konsekwentna, honorowa. Pragnie pochować brata, by uczcić jego śmierć. Nie waha się przy tym złamać zakazu Kreona. Z kolei Ismena to kobieta słaba, oportunistka, która będzie biernie słuchać władcy. Taka postawa jest wygodna i gwarantuje względne bezpieczeństwo. Ismena panicznie boi się Kreona, nie złamie jego zakazu, nawet gdyby chodziło o sprawy tak ważne, jak walka w obronie religii i tradycji. Antygona - przeciwnie, nigdy nie zgodzi się na tyranię, jest gotowa oddać życie za swoje szlachetne zasady i przekonania.
Kreon i Hajmon
Kreon to nowy władca Teb. Zasiadł na tronie po bratobójczej walce i za wszelką cenę chce udowodnić swoim poddanym, że w przeciwieństwie do Polinejkesa i Eteoklesa, ceni przede wszystkim dobro państwa, praworządność i sprawiedliwość. Chce pokazać, że umie być okrutny dla wrogów, a dla zdrajców ojczyzny nie ma przebaczenia. Podejrzewa przy tym, że poddani mogliby go lekceważyć, skoro wprowadził rządy strachu, terror i nadzór nad życiem obywateli. Stosuje także okrutne kary, czego przykładem jest wyrok na Antygonę. To człowiek rządny władzy, który za wszelką cenę chce wzmocnić swój autorytet. Ostatecznie staje się tyranem, zaślepionym wściekłością i gniewem, który nad dobro poddanych stawia własną obsesję władzy absolutnej.
Nie słucha nawet własnego syna, który tłumaczy mu niewłaściwość jego postępowania. Wykazuje mu, że jeśli odwrócą się od niego poddani, straci całą swoją władzę, państwo zaś nie jest stworzone dla władcy, ale odwrotnie: władca dla państwa. Dbanie o dobro kraju nie polega na licznych nakazach, zakazach i wyrokach, autorytetu nie można opierać na strachu poddanych. Kreon pozostaje głuchy na tego rodzaju argumenty.
Hajmon stara się wtedy odwołać do jego zwyczajnych, ludzkich uczuć. Przypomina, że więcej można zdziałać dobrocią niż terrorem, że jeśli Kreon chce być prawdziwym władcą, nie powinien krzywdzić poddanych. Syn Kreona to rzecznik prawdziwej demokracji, uważa, że władca powinien pełnić rolę służebną wobec państwa, opiekować się poddanymi. Nic z tego nie dociera jednak do Kreona, który upiera się przy swoim wyroku.
TRAGIZM KATEGORIĄ ESTETYCZNĄ W UTWORZE
Tragizm jako kategoria estetyczna polega na konieczności dokonania wyboru między równorzędnymi racjami, przed którym staje wybitna jednostka. Każdy wybór pociąga odrzucenie, każdy jest zły. Wybierając pochówek brata Antygona odrzuca życie, gdyby wybrała swoje życie, wyrzekłaby się boskich praw. Dlatego los bohatera tragicznego jest naznaczony tragizmem, bo każdy jego wybór musi doprowadzić do katastrofy.
W "Antygonie" postacie tragiczne to Antygona i Kreon.
1. Antygona
Jej wybór sprowadza się do dwóch kategorii: prawo ludzkie - prawo boskie. Antygona wybierając prawo ludzkie wyrzeknie się boskiego, wykroczy przeciw bogom, czym sprowokuje ich gniew (jak Kreon), wybiera to, w co wierzy - prawo boskie. Odrzuca jednak tym samym własne życie, bo zgodnie z prawem ludzkim, zostanie skazana na śmierć
2. Kreon
On także dokonuje wyboru: wybiera prawo ludzkie, odrzuca uczucie, prawo boskie, dobro jednostki. Dla niego liczy się tylko władza. Dokonując takiego wyboru, ściąga na siebie gniew bogów i karę. Pozostaje na scenie złamany cierpieniem.
"ANTYGONA" - DRAMAT O SPRAWACH PAŃSTWA I O WŁADZY
Kreon jako władza chciał sprawować sprawiedliwe i prawe rządy. Wydał rozkaz i nie chciał go złamać, bo to dla niego oznaczało przyznanie się do własnej słabości, chwiejność woli. chciał także pokazać, jak surowo w jego państwie będzie się traktować zdrajców. Mimo namowy ze strony poddanych, nie zareagował, nie liczył się z wolą ludu, a może trochę się go bał, może uważał, że jeśli raz ulegnie, będzie tylko "malowanym" królem, a rządy będą za niego sprawować inni. Kreon był zdecydowanie zwolennikiem rządów "silnej ręki". Uważa, że poddani powinni w nim widzieć przede wszystkim władcę i pana, a nie ojca i dobrodzieja. Takie stanowisko okazało się dla niego zgubne.
STASIMONY DRAMATU I WYRAŻONE W NICH OGÓLNOLUDZKIE PRAWDY
Stasimon I
Jest to wielka pochwała możliwości ludzkiego rozumu, dzięki któremu człowiek jest zdolny tworzyć państwa i mądrze nimi władać.
Stasimon II
Pieśń dotyczy winy i kary. O tej pierwszej chór mówi, że jest wpisana w ludzki los, a choć jest źródłem cierpienia, nikt się przed nią nie ukryje.
Stasimon III
Chór śpiewa o pięknie miłości, która łączy dwoje ludzi. Każdy prędzej czy później ją pozna, poczuje, jak odbiera ona zdrowy rozsądek, ale za to jak piękne zsyła chwile.
CECHY GATUNKOWE DRAMATU ANTYCZNEGO
Budowa
1. parodos - pieśń chóru na wejście
2. eksodos - pieśń chóru na zejście
3. komos - lament
4. stasimon - pieśń chóru
5. epejsodion - dialog bohaterów
W dramacie antycznym stasimony przeplatają się z epejsodionami.
Cechy kompozycji
1. prolog - wprowadzenie do problematyki dramatu
2. rozwinięcie akcji - kolejne wydarzenia
a) perypetia - punkt kulminacyjny
b) katastrofa - zwykle śmierć głównego bohatera
3. epilog - rozwiązanie akcji
Rola chóru: chór komentuje wydarzenia i postępowanie postaci, wyraża ogólne refleksje na temat świata i właściwości natury ludzkiej, zapowiada pojawienie się aktorów na scenie.
W tragediach Sofoklesa na scenie mogło przebywać maksymalnie trzech aktorów, nie było scen zbiorowych. Nie było również scen krwawych. O jednych i drugich informowali [posłańcy, lub jak w "Antygonie", strażnicy.
Sofokles respektował też w swoich tragediach zasadę trójjedności:
1. miejsca - akcja rozgrywa się przed pałacem królewskim w Tebach
2. czasu - akcja nie przekracza 24 godzin
3. akcji - jest skoncentrowana na jednym wątku, problemie, zagadnieniu.
W tragedii greckich przestrzegano także zasady decorum (stosowności). Pisane one były stylem wysokim, patetycznym, unikano wydarzeń krwawych, kierowano się dobrym smakiem.
5. LITERATURA RZYMSKA
5.1 RZYMSKI POETA HORACY
5.1.1 CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOŚCI HORACEGO
Rzymski poeta, Horacy, jest twórcą gatunku literackiego zwanego odą. Pisał utwory o tematyce filozoficznej, w których prezentował swoją filozofię życiową, opartą głównie na filozofii stoickiej. Horacy był zwolennikiem dystansu wobec świata i tego, co nas w życiu spotyka. Tworzył utwory refleksyjne, miłosne, dotyczące sztuki poetyckiej.
5.1.2 HORACJANIZM I JEGO ZAŁOŻENIA
Analizując utwory Horacego można wyodrębnić charakterystyczną dla niego filozofię życiową, którą nazywamy horacjanizmem. Została ona zaprezentowana na przykład w pieśni "O co poeta prosi Apollina". Poeta sięgnął zarówno po elementy epikureizmu jak i stoicyzmu. Stoi na stanowisku, że człowiek powinien czerpać z życia pełną garścią, robić wszystko, co daje mu szczęście, "chwytać dzień" (zasada epikurejczyków: "carpe diem"). Kiedy jednak spotyka go nieszczęście powinien się zdobyć na dystans i nie ulegać załamaniu i rozpaczy, bo następny dzień może przynieść niespodziewaną odmianę. Horacy był zwolennikiem zasady złotego środka (aurea mediocritas). We wspomnianej pieśni Horacy - poeta "prosi Apollina" o łagodną i pogodną starość, o radość życia, nie o bogactwo - dobra materialne, bo te przemijają. Podmiot liryczny wie, że w życiu człowieka najbardziej liczą się spokój i radość życia. Trzeba również umieć żyć w harmonii z naturą.
Podsumowanie wiadomości o horacjanizmie:
1. pochwała aktywności
2. odrzucenie wartości materialnych na rzecz duchowych
3. afirmacja życia
4. pochwała radości życia
5. pochwała zdrowia
"Exegi monumentum..."
W tej pieśni pojawia się bardzo ważny motyw - motyw "exegi monumentum...", czyli sławy, która daje poecie wieczne życie w pamięci potomnych. Horacy wyraża w tym utworze świadomość wielkości własnego talentu poetyckiego. Nie chwali się nim, ale mówi o tym, że zapewni mu on nieśmiertelność, bo jest artystą, którego utwory przetrwają przez wiele następnych pokoleń.
"Do mecenasa"
Tu również mamy do czynienia z motywem wędrownym. Dusza poety została tu opisana jako ptak, który podczas tworzenia opuszcza ciało. Człowiek w natchnieniu staje się instrumentem, który wygrywa myśli i idee niedostępne dla zwykłych śmiertelników.
5.2 WERGILIUSZ - RZYMSKI TWÓRCA EPIKI
Wergiliusz to przede wszystkim twórca rzymskiego eposu "Eneida". Tematem epopei są dzieje Eneasza, któremu udało się opuścić trawioną pożarem Troję. Od Eneasza swój rodowód wywodzili starożytni Rzymianie. Ponadto Wergiliusz stworzył "Bukoliki" - pieśni o życiu pasterzy i "Georgiki" - poświęcone życiu rolników. Od niego swój początek bierze sielanka - utwór o pogodnej tematyce z życia pasterzy, ludzi żyjących w harmonii z naturą, pracujących z radością, przeżywających nieskomplikowaną miłość.
6. BIBLIA - DRUGIE OBOK ANTYKU ŹRÓDŁO KULTURY EUROPEJSKIEJ
Biblia:
1. W Starym Testamencie zawiera dzieje narodu izraelskiego
2. Wiele z jej ksiąg ma charakter dydaktyczny
3. Zawiera uniwersalne prawdy moralne
4. Jest Pismem Świętym dla ludzi wierzących w Boga
Biblia jest skarbnicą gatunków literackich
Epika
1. poemat opisowy (Księga Rodzaju)
2. rodowód, genealogia (Księga Rodzaju)
2. biografia (Ewangelia)
3. powieść obyczajowa
4. przypowieść (Ewangelia)
5. kroniki (Księga Kronik)
6. epistolografia (Listy Apostolskie)
7. zbiór praw (Księga Koheleta)
Liryka
1. pieśń miłosna ("Pieśń nad Pieśniami")
2. hymn ("Hymn do miłości")
3. psalm (Księga Psalmów)
4. tren (Księga Jeremiasza)
1.1 TREŚĆ BIBLII
Biblia jest zbiorem ksiąg, które dla żydów (Stary Testament) i chrześcijan (Stary i Nowy Testament) stanowią podstawę wiary, zapis Objawienia bożego, powstały pod natchnieniem Ducha świętego. Szacuje się, że treści biblijne były przekazywane już od XVIII w. p.n.e. (najpierw ustnie), zaś księgi biblijne były zapisywane w okresie od XIII w. p.n.e. do I w. n.e (Stary Testament) i w latach 51-96 n.e. (Nowy Testament). Księgi biblijne były zapisywane w językach greckim, hebrajskim, aramejskim, a ze względu na zamieszczone w nich treści można je podzielić na dydaktyczne, mądrościowe, prorockie, historyczne.
1.1.1 BIBLIJNA KOSMOGONIA, CZYLI JAK POWSTAŁ ŚWIAT
Opis powstania świata został zamieszczony w Księdze Rodzaju. Według biblii świat stworzył Bóg, a zrobił to z miłości i wiedział, że wszystko, co czyni, "jest dobre". Stworzył świat w ciągu sześciu dni, a w każdym z tych dni pojawiało się coś nowego. Bóg stwarzał świat według sformułowanego przez siebie planu i robił to w sposób uporządkowany. Stwarzając nazywał poszczególne elementy świata: światło, ciemność, noc, dzień. Nazywanie istot żywych pozostawił człowiekowi "koronie stworzenia" (najdoskonalszemu swojemu dziełu), aby ten wiedział, że mu podlegają i aby, podobnie jak Bóg, odnosił się do wszelkiego stworzenia z miłością.
Opis stworzenia świata można określić jako poemat, który dzieli się na sześć strof, przedzielonych refrenem: "I widział Bóg, że było dobre".
1.1.2 CO KOHELET MA DO POWIEDZENIA W SPRAWACH ŚWIATA?
Biblijna "Księga Koheleta" jest poświęcona rozważaniom na temat sensu ludzkiego istnienia. Kohelet to po hebrajsku "przemawiający na zgromadzeniu", "mędrzec". Można go więc traktować jako filozofa, który przekazuje czytającemu swoje poglądy na temat życia. Wychodzi z założenia, że świat doczesny to świat "marny", bo wszystko na nim przemija, człowiek nic tu nie może posiąść na własność. Prędzej czy później będzie musiał wszystko porzucić i umrzeć. Kohelet raz po raz powtarza "wszystko to marność i pogoń za wiatrem". Słowa te staną się myślą przewodnią dla ludzi średniowiecza, w której to epoce motyw marności doczesnych będzie jednym ze stale powracających w sztuce i literaturze.
Jedyną wartością, o którą warto się starać, jest według Koheleta przychylność Boga. Można to osiągnąć, wypełniając Jego przykazania. Dobre uczynki, miłość i posłuszeństwo Bogu to prawdziwe bogactwo człowieka.
1.1.3 O "KSIĘDZE PSALMÓW"
Psalmy to utwory liryczne, pierwotnie przeznaczone do wykonywania przy wtórze instrumentów (harf, cytr). Według biblii najwspanialszym twórcą psalmów był król Dawid. Wymienia się także innych autorów: Salomona, Asafa, Mojżesza. Ze względu na charakter psalmy można podzielić na
1. pochwalne
2. błagalne
3. dziękczynne
4. mądrościowe
5. pokutne
Treści zawarte w psalmach
1. informacje na temat kondycji ludzkiej na świecie
2. opisy miłości i wdzięczności człowieka wobec Boga, który go chroni i opiekuje się nim
3. ostrzeżenie przed grzesznym życiem, które może stać się powodem klęski człowieka
4. wyraz żalu za grzechy i prośby o przebaczenie
"Księga Psalmów" zawiera utwory o wielkiej sile ekspresji, mamy tu zapis mentalności i uczuciowości naszych przodków, a także opisy ich wiedzy o świecie, Bogu i człowieku. Psalmy zawierają także niezwykle cenne artystycznie środki ekspresji: piękne porównania, epitety, metafory. Zawierają wreszcie nieco inny niż w "Księdze Koheleta" obraz człowieka, istoty wielkiej, bo ukochanej przez Boga, który z miłości wysyła dla człowieka bogobojnego anioły, które go strzegą, by nie stała mu się krzywda.
1.1.4 OPOWIEŚCI BIBLIJNE I ICH PRZESŁANIE
1.1.4.1 "Kain i Abel"
Jest to opowieść o pierwszej zbrodni dokonanej przez człowieka. Adam i Ewa mieli dwóch synów: Abla, który został pasterzem, i Kaina, który był rolnikiem. Pewnego dnia obaj złożyli Bogu ofiarę, ale wejrzał on przychylnie jedynie na ofiarę Abla. wtedy Kain z zazdrości i gniewu zabił brata. Na pytanie Boga "Gdzie jest twój brat, Abel?" odpowiedział opryskliwie "Czyż jestem stróżem brata mego?". Już wkrótce jednak poczuł olbrzymie wyrzuty sumienia. Bóg oznaczył go piętnem i przestrzegł, by nikt nie ważył się go karać. Kara bowiem należy wyłącznie do Boga.
Opowieść zawiera wiele nauk i skłania do refleksji. Pokazuje mechanizmy zbrodni, u podstaw której zawsze jest chęć osiągnięcia czegoś, co posiada inny człowiek: pieniędzy, miłości, przychylności innych. zbrodniarz wkracza w inny świat - jest napiętnowany, bo ciąży na nim wyjątkowe doświadczenie. Inaczej patrzy na świat i inaczej patrzy na niego Bóg. Bóg zakazuje człowiekowi niewinnemu podnosić rękę na zbrodniarza, On sam ukarze go lub przebaczy, bo tylko On sam może takiego człowieka ocenić.
1.1.4.2 "Samson"
Jest to opowieść o słabości i sile. Samson był synem kobiety, która długo była bezpłodna. Kiedy go urodziła, chłopiec miał piękne długie, gęste włosy. W nich tkwiła jego siła. Zakochany w Dalili Samson stracił czujność i w czasie snu kochanka obcięła mu kosmyk włosów. Wtedy Samson został pojmany. Nadszedł jednak i dla niego czas zemsty. Ukarał swoich zdrajców.
Opowieść uczy, że nie warto kochać ludzi, których uczucia są fałszywe, zawsze trzeba umieć zdobyć się na dystans.
1.1.4.3 "Hiob"
"Księga Hioba" to opowieść o sensie cierpienia. Należy do najtrudniejszych ksiąg biblijnych. Hiob cierpi, bo Bóg założył się z Szatanem, że nawet jeśli doświadczy Hioba - człowieka niezwykle pobożnego i bogobojnego - cierpieniem, ten nie odwróci się od Niego. Hiob mężnie znosi cierpienie, ponieważ bezgranicznie ufa Bogu. wierzy, że wszystko pochodzi od Boga i we wszystkim tkwi głęboki sens. Sens zakładu Boga i Szatana tkwi w udowodnieniu potęgo człowieka. Okazuje się, że człowiek jest tak potężny, że jest godny zaufania samego Boga. Bóg zesłał cierpienie i ten sam Bóg cofnął je. Po tym doświadczeniu Hiob stał się innym człowiekiem, inaczej także spojrzał na otaczający go świat.
1.2 OMÓWIENIE KSIĄG NOWEGO TESTAMENTU.
Nowy Testament jest złożony z 27 ksiąg, w których opisano życie i działalność Jezusa Chrystusa, Mesjasza (Ewangelie) oraz działalność jego uczniów (Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie). Najbardziej tajemniczą księgą Nowego Testamentu jest apokalipsa, która napisał św. Jan. Dotyczy ona końca świata i Sądu Ostatecznego. Najważniejszą myślą Nowego Testamentu jest ta: Bóg kocha wszystkich ludzi - wierzących i niewierzących, jest też dla wszystkich pełen miłosierdzia.
1.2.1 UNIWERSALNE PRAWDY ZAWARTE W PRZYPOWIEŚCIACH
1.2.1.1 Cechy gatunkowe przypowieści
1. utwory epickie, narracyjne, posiadające fabułę, ale mające również treści naddane - przenośne
2. mają charakter alegoryczno-moralizatorski
3. służą przekazywaniu uniwersalnych ponadczasowych, aktualnych również dzisiaj prawd o życiu, człowieku i świecie
4. są zwykle złożone z dwóch części: w pierwszej mamy przykład (opis zajścia, sytuacji, rozmowy), w drugiej pouczenie, podsumowanie, wskazanie konkretnej prawdy.
1.2.1.2 "O siewcy"
Ta przypowieść dotyczy odbioru Słowa Bożego przez ludzi. Przykładem jest tu następująca sytuacja. Pewien człowiek wyszedł siać. Jedno ziarno padło na drogę i wydziobały je ptaki, drugie upadło na skałę i wypaliło je słońce, trzecie padło między ciernie i nie wzeszło, czwarte znalazło podatny grunt i wydało obfite owoce.
Podobnie jest z odbiorcami nauk Jezusa. Jedni przyjmują je chętnie i ze zrozumieniem, a inni są jak skała lub ciernie. Każdy człowiek powinien we własnym sumieniu odpowiedzieć sobie na pytanie, jak przyjmuje Słowo Boże i, jeśli nie jest na nie otwarty, powinien się zmienić.
1.2.1.3 "O synu marnotrawnym"
Ta przypowieść dotyczy jednej z najważniejszych spraw: grzechu i nawrócenia. Została ona ukazana na przykładzie człowieka, który na własne żądanie opuścił dom ojca, otrzymawszy od niego swoją część majątku. Niestety, postępował nieostrożnie i nierozsądnie - stracił pieniądze i popadł w biedę. Tymczasem kraj nawiedził głód. Człowiek ten został świniopasem i marzył o tym, by dostać do jedzenia karmę dla swoich podopiecznych. W końcu powiedział sobie, że spróbuje wrócić do ojca. Poprosi go, by mógł chociaż zostać sługą w jego domu, w którym nikt nigdy nie był głodny.
Wrócił, a ojciec przywitał go ze łzami radości w oczach i wydał na jego cześć wielką ucztę. Ta przypowieść uczy, że każdy, nawet największy grzesznik, może powrócić do Boga, jeśli tylko szczerze żałuje za grzechy. Bóg cieszy się z każdego nawróconego.
1.2.1.4 "O miłosiernym Samarytaninie"
Jedna z najważniejszych przypowieści mówi o realizacji przykazania miłości, danego ludziom przez Chrystusa. Na pytanie o to, kim jest bliźni, Chrystus opowiada tą przypowieścią. Pewien człowiek został napadnięty w lesie i zostawiony półżywy na poboczu. Minęli go kapłan i lewita, a pomógł mu Samarytanin, członek narodu, którym Żydzi pogardzali. Samarytanin spojrzał jednak na poszkodowanego jak na człowieka, brata, swojego bliźniego, odrzucił wszelkie uprzedzenia, by ratować życie. Jezus zakończył przypowieść słowami: "Idź i ty, i czyń podobnie". Są one aktualne również dziś.
1.2.2 O EWANGELIACH
Nowy Testament zawiera 4 Ewangelie, autorstwa apostołów: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana. Są one zapisem życia, nauk i cudów dokonanych przez Jezusa Chrystusa od Jego narodzin aż do śmierci na krzyżu. Najwięcej miejsca poświęcono w nich nauce Mesjasza oraz opisowi Jego męki i zmartwychwstania, które otworzyły ludzkości drogę do życia wiecznego.
1.2.3 OMÓWIENIE APOKALIPSY ŚW. JANA
Słowo "apokalipsa" znaczy katastrofa, zagłada. Św. Jan napisał swoją Apokalipsę na wyspie Patmos, po widzeniu, jakie zesłał mu Bóg. Opisał w niej czas końca świata, Sąd Ostateczny. Księga obfituje w symbole. Pojawiają się tu czterej jeźdźcy apokalipsy, symbolizujące:
- jeździec na białym koniu z łukiem - mór
- jeździec na ognistym koniu z mieczem - wojnę
- jeździec na czarnym koniu z wagą - głód
- jeździec na bladym koniu - śmierć.
Ponadto pojawiają się cztery zwierzęta:
- lew jest symbolem zwycięstwa
- wół jest symbolem wojny
- orzeł jest symbolem głodu
- tajemnicze zwierzę z ludzką twarzą symbolizuje śmierć.
Ważną rolę pełnią też barwy, które również niosą ze sobą bogate znaczenia:
- biel - chwała, zwycięstwo, niewinność, czystość moralna (św. Jan opisał pochód męczenników odzianych w nieskazitelnie białe szaty)
- rudy, czerwony - wojna, cierpienie.
Osobną kategorię apokaliptycznych symboli stanowią przedmioty. W Księdze baranek otwiera siedem pieczęci, które są znakami bożych wyroków; księga symbolizuje boże plany wobec świata, łuk - symbol zwycięstwa, miecz - symbol wojny, zagłady, cierpienia, zniszczenia; waga - podział, odmierzanie, ogólnie: głód (trzyma ją jeździec symbolizujący głód).
