1. Omów związki frazeologiczne z Biblii i mitologii (po 4, omów, z jakiego mitu/fragmentu Biblii pochodzą, przytocz ich znaczenie)
2. Porównaj w tabeli cechy dramatu klasycznego i szekspirowskiego
3. Opisz rodowód teatru greckiego
4. Omów wpływ twórczości Horacego na twórczość Jana Kochanowskiego (forma, filozofia, poglądy, refleksje, tłumaczenie)
5. Uzasadnij myśl: Antygona i Kreon to bohaterowie tragiczni.
Związki frazeologiczne o rodowodzie biblijnym
ciemności egipskie
fragment biblii: Księga wyjścia: fragment o tym, jak faraon wydał Żydom zakaz opuszczania Egiptu, wtedy Bóg zesłał na Egipt dziewięć plag, w tym absolutne ciemności
znaczenie współczesne: niejasność, zawikłanie, nieprzeniknione ciemności
zakazany owoc
fragment biblii: Księga wyjścia: Adam i Ewa zjedli ten owoc za podszeptem węża, choć pochodził z drzewa, z którego mieli nie jeść owoców. Złamali tym samym zakaz boga i popełnili grzech pierworodny
znaczenie współczesne: coś, co nęci i kusi, z czego powinniśmy się wystrzegać
trąby jerychońskie
fragment Biblii: o zdobyciu Jerycha przez Izraelitów pod wodzą Jozuego, którzy zburzyli mury miasta dmąc w trąby
znaczenie współczesne: wielki hałas, także o człowieku, który robi wokół siebie wiele hałasu.
sodoma i gomora
fragment Biblii: opowieść o dwóch miastach, Sodomie i Gomorze, w których kwitł grzech. Był tam tylko jeden sprawiedliwy - Lot, któremu Bóg pozwolił opuścić miasto z całą rodziną, zanim je zniszczył
znaczenie współczesne: grzech, rozpusta, rozkład, rozprzężenie, niemoralność
Związki o rodowodzie mitologicznym
ikarowe loty
mit: mit o Dedalu i Ikarze, obaj uciekali z Krety na skrzydłach skonstruowanych przez Dedala. Niestety, Ikar wzbił się zbyt wysoko, słońce roztopiło wosk, którym spojone były pióra, i lotnik spadł na ziemię. Zginą na miejscu
znaczenie współczesne: śmiałe posunięcia, idealizm
pięta Achillesa
mit: opowieść o Achillesie, który był nieśmiertelne, a jedynym jego słabym punktem była pięta, za którą trzymała go matka, zanurzając w Styksie, co zapewniło jego ciału odporność na rany
znaczenie współczesne: słabość, słaby punkt
syzyfowa praca
mit: o Syzyfie, królu Koryntu, który uwięził bożka śmierci, Tanatosa, i zyskał nieśmiertelność. Bogowie dotkliwie go za to ukarali. Pozostał w Hadesie, gdzie musi dźwigać na wysoką górę ciężki głaz. Kiedy już zbliża się do szczytu, kamień wypada, i Syzyf musi rozpoczynać swoją pracę od nowa.
znaczenie współczesne: praca daremna, nieprzynosząca efektów.
stajnia Augiasza
mit: o Heraklesie, który z zbrodnię dokonaną na swoje żonie i dzieciach, musiał wykonać w charakterze pokuty 12 ciężkich prac. Jedną z nich było oczyszczenie olbrzymich stajni króla Augiasza. Heros zrobił to przepuszczając przez nie rzekę Skamander (dzięki swojej nadludzkiej sile zmienił jej koryto).
Rodowód teatru greckiego
1. Etapy tworzenia się antycznej tragedii
- rodowód religijny - obrzędy ku czci boga winnej latorośli, Dionizosa, zwane Dionizjami
MAŁE DIONIZJE - inaczej wiejskie, obchodzone wczesną jesienią, kiedy otwierano naczynia z młodym winem, odbywały się wtedy procesje, zabawy
WIELKIE DIONIZJE - inaczej miejskie, główne święta ku czci Dionizosa, połączone z wielkim pochodem i śpiewaniem hymnu ku czci boga (dytyrambu), to one stały się z czasem okresem wielkich igrzysk dramatycznych, w czasie których twórcy prezentowali w konkursie trzy tragedie i dramat satyrowy.
Poszczególne dni świąt:
Dzień I: ofiara z kozła (tragos), której towarzyszyły tańce i śpiewano dytyramby; pochód z posągiem Dionizosa ze świątyni na miejsce występów, które miały się odbywać następnego dnia;
Dzień II: wykonywanie pieśni przez chóry młodych i starszych mężczyzn
Dzień III i IV: przedstawienia teatralne
Dzień V: ogłoszenie wyników, nagrody
2. Jak wyglądał grecki teatr
Teatr był złożony z następujących części:
- orchestra ("tanecznia") - półokrągły plac, gdzie śpiewał i tańczył chór;
- skene - drewniany barak, w którym aktorzy wymieniali kostiumy i maski, frontowa ściana tego budynku stanowiła tło wydarzeń;
- parodos - boczne przejście, przez które wchodził chór i aktorzy, usytuowane między widownią a sceną
- proskenion - miejsce, gdzie rozgrywała się akcja tragedii, tu występowali aktorzy
- theatron - widownia, gdzie zasiadali widzowie, oglądający przedstawienie.
3. Wygląd aktorów, dekoracje
- kostiumy: jaskrawe, watowane, żeby aktorzy byli dobrze widoczni nawet z daleka
bogate, jeśli aktor grał rolę władcy lub członka królewskiego rodu
proste, jeśli grał posłańca, sługę itp.
- maski - symbolizowały postać, były skonwencjonalizowane, to znaczy widz z góry wiedział, jak wygląda maska władcy, sługi, królowa, człowiek młody, stary, itp.; były skonstruowane tak, aby zwiększać siłę głosu;
- koturny - specjalne obuwie na grubej podeszwie, znacznie podwyższające wzrost aktora, dzięki czemu był lepiej widoczny;
- peruka: dość wysoka miała za zadanie podwyższać wzrost postaci. Kolory peruk świadczyły o charakterze bohatera: czarna - człowiek zły, brak włosów - mądrość, jasna - szlachetność.
Wpływ twórczości Horacego na twórczość Jana Kochanowskiego (forma, filozofia, poglądy, refleksje, tłumaczenie)
HORACY był jednym z najwybitniejszych poetów starożytnego Rzymu. Jego ojciec był niewolnikiem, Horacy zdobył wykształcenie, ale przez całe życie korzystał z opieki Mecenasa, któremu poświęcił wiele swoich utworów. Jest autorem ód, epod, satyr, listów poetyckich.
Omówienie utworów Horacego
"O co poeta prosi Apollina"
Poeta czerpie tu z filozofii Epikura i stoików. Mówi, że należy zachować umiar w radości i smutku, że wartości materialne są znikome, warto troszczyć się o to, co naprawdę daje szczęście: o zdrowie, radość życia, wewnętrzny spokój. Radzi robić wszystko, by czuć się szczęśliwym, ale doradza przy tym również rozwagę, a nie bezkrytyczne czerpanie z życia, co może przynieść tylko zmęczenie i niezadowolenie.
"Exegi monumentum"
Horacy podkreśla wartość sztuki, która daje autorowi nieśmiertelność. Ma świadomość, że jego talent sprawi, że nigdy o nim nie zapomną, będzie żył wiecznie w swoich utworach. Podkreśla, że przeminą potęga Rzymu, potęga przyrody, ale wyniki ludzkiej myśli i artyzmu zostaną zachowane w pamięci potomnych. Uświadamia więc, jak wielka jest wartość sztuki.
JAN KOCHANOWSKI
Jest największym polskim poetą renesansowym, Rej powiedział o nim "temu dank przed sobą dawam", doceniając kunszt artystyczny młodego wówczas poety. Mógł się poszczycić rozległym i gruntownym wykształceniem, studiował w Padwie i Bolonii, z młodu przebywał także w Paryżu, gdzie zetknął się z Ronsardem i jego Plejadą. Był człowiekiem obytym w towarzystwie, pracował w kancelarii Zygmunta Augusta. Z czasem docenił zalety rodziny i życia w ziemiańskim dworu, czemu wyraz dał we fraszce "Na dom w Czarnolesie" i "Pieśni świętojańskiej o sobótce".
W swoich utworach, jako humanista, obficie czerpał w filozofii antyku: epikureizmu, stoicyzmu, również z horacjanizmu. Był znawcą twórczości Horacego, którego utwory tłumaczył na polski.
W pieśniach i fraszkach J. Kochanowskiego można odnaleźć następujące poglądy filozoficzne
a) epikureizm: carpe diem (chwytaj dzień), zalecenie by cieszyć się tym, co niesie każdy dzień, bo każdy jest niepowtarzalny i wyjątkowy. We fraszce "Do gór i lasów" odnajdujemy zdanie "A ja z tym trzymam kto co w czas uchwyci!"
b) hasło pogodnej zgody na to, co nas spotyka (echa stoicyzmu), pieśń "Nie porzucaj nadzieje...", w której podmiot liryczny przekonuje, że los zawsze może się odmienić, a po zimie zawsze nadchodzi wiosna. Tak jest i w ludzkim życiu, w którym smutek przeplata się z radością
c) zalecenie cnotliwego życia, dbałości o własne "dobre imię", "dobrą sławę" - Pieśń "O dobrej sławie", w której Kochanowski podkreśla, że największą zaletą jest patriotyzm, najpewniej zostawią po sobie "dobrą sławę" ci, którzy służą ojczyźnie
d) świadomość własnej wielkości jako twórcy w utworze "Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony...", gdzie Kochanowski podkreśla, że jego imię pozostanie znane wielu następnym pokoleniom, ze względu na artystyczne dokonania
e) zalecenie docenienia walorów przyrody, życia zgodnie z naturą, co daje człowiekowi radość i szczęście w pieśni "Serce roście patrząc na te czasy" i fraszce "Na dom w Czarnolesie". Podkreślone tu zostały piękno świata, przyrody, spokój, jaki ona daje
f) zanegowanie obaw przed śmiercią (epikureizm), Epikurejczycy twierdzili, że boimy się śmierci tylko dlatego, że nic o niej nie wiemy. Tymczasem jest to niepotrzebne, bo nie dopóki żyjemy, śmierć nas nie dosięga, a kiedy umrzemy, stracimy zdolność odczuwania.
Zasady epikureizmu (Epikur z Samos)
- szczęście oznacza brak nieszczęść
- szczęście polega na doznawaniu przyjemności, trzeba robić wszystko, by zapewnić sobie przyjemności
- w duszy człowieka szczęśliwego panuje pokój, gdyż nie boi się on świata, poznaje go, jest otwarty
- wiedza to cnota
- człowiek szczęśliwy potrafi doceniać drobiazgi.
Zasady stoicyzmu (Zenon z Kition)
- podstawą szczęścia jest panowanie nad własnymi emocjami, zwłaszcza nad radością i rozpaczą. Taka umiejętność pozwala człowiekowi uniezależnić się od świata zewnętrznego
- człowiek powinien z dystansem przyjmować to, co zsyła mu los - zarówno dobre jak i złe zdarzenia
- życie człowieka i wszystkie sprawy tego świata są uzależnione od fatum, na które człowiek nie ma żadnego wpływu; najrozsądniej jest więc pogodzić się z tym i spokojnie oczekiwać wyroków losu
Ad.5.
WSTĘP
Edyp był synem władcy Teb, Lajosa, i jego żony, Jokasty. Jeszcze zanim się urodził wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije własnego ojca i ożeni się ze swoją matką. Na wieść o tym Jokasta rozpaczała, ale zgodziła się z mężem, że po narodzeniu dziecka, należy się go pozbyć. Porzucili więc niemowlę w górach, wcześniej przekłuwszy mu stopy, licząc na to, że zwabione krwią wilki, pożrą dziecko. Stało się jednak inaczej. Edypa odnaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, gdzie oddali go bezdzietnej parze królewskiej, Polibosowi i Merope.
Kiedy Edyp dorósł, coraz częściej słyszał, że jest podrzutkiem, przybranym synem króla. Postanowił wyjaśnić swoje pochodzenie u wyroczni. Kiedy usłyszał przepowiednię dotyczącą swojego losu, tę samą, którą kiedyś usłyszeli jego rodzice, natychmiast opuścił Korynt, bojąc się, by wyrocznia się nie ziściła.
Spotkawszy w drodze orszak podróżnych, z których jeden nie chciał ustąpić mu z drogi. Był to Lajos, władca Teb. Edyp niewiele myśląc, zabił go, nie wiedząc, że właśnie ziszcza się pierwsza część przepowiedni.
Po śmierci Lajosa władzę w Tebach objął Kreon, szwagier Lajosa. Miasto zaczął nękać straszliwy potwór, sfinks. Zadawał zagadkę, a kiedy nieszczęśnik nie umiał jej rozwiązać, sfinks go pożerał. Kreon ogłosił, że wyda swoją siostrę Jokastę za śmiałka, który odgadnie zagadkę. Obejmie on również tron Tebański. Tym człowiekiem okazał się Edyp, który przywędrował do Teb. Ożenił się więc z Jokastą (własną matką) i nie wiedząc o tym dopełnił przepowiedni. Po kilku latach jego rządów miasto nawiedziła zaraza. Mądry wieszcz Tejrezjasz orzekł, że jest to kara za straszliwą zbrodnię kazirodztwa, która skaziła miasto. Edyp rozkazał, by szukać winnego. Krok po kroku zbliżał się do odkrycia strasznej prawdy - to on jest kazirodcą i zabójcą własnego ojca. Zrozpaczony, wykłuł sobie oczy i udał się na wygnanie, do śmierci towarzyszyły mu córki, Antygona i Ismena. Zaś synowie, Eteokles i Polinejkes, mieli dzielić się władzą w Tebach. Niestety, Eteokles wypędził brata z miasta i sam objął rządy. Polinejkes zaś sprowadził na miasto wrogie wojska. Obaj zginęli w bratobójczej walce, a na tronie ponownie zasiadł Kreon.
CHARAKTERYSTYKA POSTAW BOHATERÓW TRAGEDII
Antygona i Ismena
Siostry, Antygona i Ismena są zupełnie różne. Pierwsza to kobieta odważna, silna, konsekwentna, honorowa. Pragnie pochować brata, by uczcić jego śmierć. Nie waha się przy tym złamać zakazu Kreona. Z kolei Ismena to kobieta słaba, oportunistka, która będzie biernie słuchać władcy. Taka postawa jest wygodna i gwarantuje względne bezpieczeństwo. Ismena panicznie boi się Kreona, nie złamie jego zakazu, nawet gdyby chodziło o sprawy tak ważne, jak walka w obronie religii i tradycji. Antygona - przeciwnie, nigdy nie zgodzi się na tyranię, jest gotowa oddać życie za swoje szlachetne zasady i przekonania.
Kreon i Hajmon
Kreon to nowy władca Teb. Zasiadł na tronie po bratobójczej walce i za wszelką cenę chce udowodnić swoim poddanym, że w przeciwieństwie do Polinejkesa i Eteoklesa, ceni przede wszystkim dobro państwa, praworządność i sprawiedliwość. Chce pokazać, że umie być okrutny dla wrogów, a dla zdrajców ojczyzny nie ma przebaczenia. Podejrzewa przy tym, że poddani mogliby go lekceważyć, skoro wprowadził rządy strachu, terror i nadzór nad życiem obywateli. Stosuje także okrutne kary, czego przykładem jest wyrok na Antygonę. To człowiek rządny władzy, który za wszelką cenę chce wzmocnić swój autorytet. Ostatecznie staje się tyranem, zaślepionym wściekłością i gniewem, który nad dobro poddanych stawia własną obsesję władzy absolutnej.
Nie słucha nawet własnego syna, który tłumaczy mu niewłaściwość jego postępowania. Wykazuje mu, że jeśli odwrócą się od niego poddani, straci całą swoją władzę, państwo zaś nie jest stworzone dla władcy, ale odwrotnie: władca dla państwa. Dbanie o dobro kraju nie polega na licznych nakazach, zakazach i wyrokach, autorytetu nie można opierać na strachu poddanych. Kreon pozostaje głuchy na tego rodzaju argumenty.
Hajmon stara się wtedy odwołać do jego zwyczajnych, ludzkich uczuć. Przypomina, że więcej można zdziałać dobrocią niż terrorem, że jeśli Kreon chce być prawdziwym władcą, nie powinien krzywdzić poddanych. Syn Kreona to rzecznik prawdziwej demokracji, uważa, że władca powinien pełnić rolę służebną wobec państwa, opiekować się poddanymi. Nic z tego nie dociera jednak do Kreona, który upiera się przy swoim wyroku.
Antygona i Kreon to postacie tragiczne
Antygona
Jej wybór sprowadza się do dwóch kategorii: prawo ludzkie - prawo boskie. Antygona wybierając prawo ludzkie wyrzeknie się boskiego, wykroczy przeciw bogom, czym sprowokuje ich gniew (jak Kreon), wybiera to, w co wierzy - prawo boskie. Odrzuca jednak tym samym własne życie, bo zgodnie z prawem ludzkim, zostanie skazana na śmierć
Kreon
On także dokonuje wyboru: wybiera prawo ludzkie, odrzuca uczucie, prawo boskie, dobro jednostki. Dla niego liczy się tylko władza. Dokonując takiego wyboru, ściąga na siebie gniew bogów i karę. Pozostaje na scenie złamany cierpieniem.
WNIOSEK:
Ani Antygona ani Kreon nie mogli zmienić wyroków przeznaczenia. Ona jest dotknięta klątwą, bo pochodzi z przeklętego rodu Labdakidów, a on popełnia tragiczne zbłądzenie sprzeciwiając się woli bogów i dlatego zostaje ukarany.
