Antykiem (inna nazwa: starożytność) nazywamy ten okres w dziejach ludzkości, który zawiera w sobie czasów najdawniejszych (czyli ok. XIII w. p.n.e. - to czas tworzenia się początków piśmiennictwa) do V w. n.e. włącznie. Symboliczną datą upadku antyku jest 476 r. czyli rok, w którym barbarzyńcy podbili Cesarstwo Zachodniorzymskie.

Literatura

Antyk można charakteryzować na kilku płaszczyznach. Można zacząć od piśmiennictwa, które pojawiło się około XIII w. p. n. e. (ustalono, że od tego momentu istnieje pismo alfabetyczne). Mniej więcej w tym czasie zaczęła powstawać Biblia, najstarsze piśmiennicze świadectwo kultury, które przybrało tak wielkie rozmiary. tak wielkich rozmiarów. W antycznej Grecji odpowiednikiem Biblii jest mitologia. Zaznaczyć trzeba, że oba te ogromne dzieła na początku istniały wyłącznie w formie oralnej. Z mitologii czerpią swoje źródła pierwsze epopeje "Iliada" i "Odyseja" Homera (obie pochodzą z około VIII - VII w p.n.e.).

Świetność literatury doby antyku zbiegła się z czasem największej świetności starożytnej Grecji i Rzymu (czasowo zaznacza się to następująco: od VIII w. p.n.e. do II w. n.e.). Literatura pochodząca z tego okresu jest kanonicznym wzorem do naśladowania dla kolejno pojawiających się pokoleń artystów. Stąd bierze się określenie - klasyczne piękno, czyli to, co ponadczasowe i nieprzemijalne, nie ulegające żadnym modom i trendom.

Grecka literatura antyczna została podzielona na cztery okresy. Wyznacznikiem branym pod uwagę podczas tworzenia tego podziału był najważniejszy w danym okresie rodzaj lub gatunek literacki. I tak:

- epika - rodzaj literacki (VIII wiek p.n.e.)

- liryka - rodzaj literacki (VII-VI wiek p.n.e.)

- dramat - rodzaj literacki (V wiek p.n.e.)

- epigramat - gatunek liryczny (III wiek p.n.e.)

Twórcą podziału literatury na lirykę, epikę i dramat dokonał Arystoteles, wybitny grecki filozof, nauczyciel Aleksander Macedońskiego.

Religia

Świat starożytny charakteryzował się politeizmem (wielobóstwem). Jedynym odstępstwem od tej powszechnie obowiązującej zasady była monoteistyczna (uznająca tylko jednego Boga) religia judaistyczna. Grecy i Rzymianie szukali wskazówek dotyczących wiary w mitologii, a księgą świętą Żydów była Biblia.

Filozofia

Grecja jest kolebką filozofii w ogóle. Najwybitniejszymi przedstawicielami tej dziedziny nauki byli Sokrates, Platon i Arystoteles (V w. p.n.e., Ateny). Zwłaszcza ci dwaj ostatni stworzyli podstawy myśli europejskiej aż do czasów współczesnych. Są to platonizm i arystotelizm. Inne starogreckie doktryny myślowe: epikureizm (twórcą był Epikur) i stoicyzm (twórca - Zenon z Kition) największym echem odbiły się w dobie renesansu. Warto je bliżej scharakteryzować. Epikur z Samos działał na przełomie IV i III w. p.n.e. Najważniejszą zasadą Epikura było szczęście, które miało stać się najważniejszy cel działania człowieka. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że szczęście oznaczało dla Epikura brak nieszczęścia po prostu. za główny. Wyrazem epikureizmu miała być akceptacja życia w jego cielesnym wymiarze, poza tym człowiek ma się skupić na poszukiwaniu spokoju i zadowolenia. Epikureizm w czasach rzymskich został przejęty przez najwybitniejszego poetę tamtego okresu, Horacy, którego "Carpe diem!" (ciesz się dniem) stało się jego znakiem rozpoznawczym i hasłem kluczem, przepisem na dobre życie. W renesansie z epikureizmu czerpał Jan Kochanowski, zwłaszcza we "Fraszkach"

Stoicyzm to został stworzony przez Zenona z Kition (III w. p.n.e., Grecja). Najważniejszym pojęciem tej doktryny jest cnota, która jest synonimem dobra. Stoik za wszelką cenę dążył do wywołania u siebie stanu, który moglibyśmy nazwać obojętnością wobec namiętności. Ta równowaga wewnętrzna miało stać się źródłem nieustającego szczęścia, ponieważ w ten sposób nie można było nikogo wprowadzić w stan nieszczęścia. Stoik pragnął żyć zgodnie z naturą i rozsądkiem. Wybitnym polskim stoikiem był Jan Kochanowski.

Znakiem popularności wzorców antycznych w czasach późniejszych był klasycyzm. Klasycyzmem nazywamy artystyczno-literacki nurt, który wywodzi się z antyku. Klasycyzm przejawiał się w wielu kolejnych epokach (np. renesansie, oświeceniu, neoklasycyzmie - przełomie XIX i XX w.) wykorzystujący wzorce klasyczne. To antyk zdecydował o tym, jak ma wyglądać piękny człowiek lub przedmiot. "Classicus" to po polsku znaczy "wzorowy". Antyczna sztuka wspięła się na wyżyny w okresie V i IV w. p.n.e. - wtedy pracowali Sofokles (tragik), Fidiasz (rzeźbiarz), Platon (filozof), Arystoteles (filozof), w Rzymie klasycyzm panował do V w. n.e. Podstawowymi założeniami klasycyzmu są następujące twierdzenia:

- jest jedno piękno (kanony), które jest genialne w swej prostocie

- w sztuce należy poszukiwać harmonii i ładu (zasady proporcji, równowagi, statyczności)

- należy trzymać się ustalonych reguł (poetyk, podręczników sztuki)

- wzorem jest sztuka antyczna.

Wyobraźnią antyczną rządził mit, czyli opowieść wyrażająca światopogląd tamtego czasu. Próbował odpowiedzieć na pytania o początek świata i człowieka, świata nadprzyrodzonego i wszystkiego, czego za pomocą rozumu nie daje się wyjaśnić. To są opowieści pozbawione kategorii czasu i przestrzeni. Wyróżniamy następujące typy mitów:

- teogoniczne (o bogach),

- kosmogoniczne (o początku świata),

- antropogeniczne (o ludziach)

- genealogiczne (o głośnych rodach).

Mit nigdy nie daje treści wprost, posługuje się metaforami, alegoriami i symbole.

Zbiorem mitów jest mitologia.