składnik skorupy ziemskiej stanowiący zespół jednego lub wielu
różnych minerałów, powstały w naturalnym procesie geologicznym (bez
ingerencji człowieka). Skały można podzielić na sypkie, zwięzłe i
lite. Przykładami skał sypkich (luźnych) są: żwir, piasek, pył. W skałach zwięzłych minerały są ze sobą sklejone. Pod wpływem nacisku kruszą się lub
ugniatają. Przykładami tego rodzaju skał są: glina, ił, muł, less.
Skała lita to taka, w której minerały są silnie zespolone (granit, wapień,
bazalt itd.).
W zależności od procesów powstawania skały (genezy) wyróżniamy trzy
podstawowe genetyczne typy skał. Są to: skały magmowe (podzielone
na skały głębinowe i skały wylewne); skały osadowe (podzielone na
skały okruchowe, skały pochodzenia organicznego i skały pochodzenia
chemicznego); skały przeobrażone. Badaniem skał zajmuje się nauka
zwana petrografią.
Wiek skał: Ustalenie wieku względnego skały polega na określeniu ery, okresu lub epoki, w których
powstała skała. Natomiast wiek bezwzględny skały to liczba lat, jaka upłynęła od jej powstania.
Do określenia wieku względnego służą:
- zasada superpozycji - zgodnie z tą zasadą warstwa skalna położona
wyżej jest młodsza od leżącej niżej. Może być stosowana na
obszarach niezaburzonych tektonicznie;
- metoda tektoniczna - polega na analizie niezgodności ułożenia
warstw. Pozwala na ustalenie czasu ruchów górotwórczych,
transgresji i regresji morskich;
- metoda paleontologiczna (skamieniałości przewodnich) - polega na
określaniu wieku względnego skały na podstawie zachowanych w skale
szczątków roślinnych lub zwierzęcych. Skamieniałością przewodnią
może być skamieniałość organizmu żyjącego w konkretnym okresie lub
epoce geologicznej na znacznych obszarach kuli ziemskiej. Na
przykład: skała, w której znaleziono skamieniałości archeocjatów
pochodzi z kambru, bo tylko w tym okresie żyły te zwierzęta;
- metoda archeologiczna - stosowana jest do określania wieku skał
młodych, w których zachowały się wyroby wytworzone przez ludzi (np.
naczynia).
Wiek bezwzględny skały można ustalić za pomocą następujących metod:
- metoda radiometryczna - wykorzystuje zjawisko rozpadu
pierwiastków promieniotwórczych w skale. Najczęściej stosuje się
metodę uranową. Każdy pierwiastek promieniotwórczy ma określony
czas połowicznego rozpadu. Dla uranu 238 wynosi on 4,5 mld lat.
Oznacza to, że po upływie tego czasu połowa uranu ulegnie rozpadowi
i przemieni się w ołów. Po upływie kolejnych 4,5 mld lat znów
rozpadowi ulegnie połowa uranu zawartego w skale. Ustalenie wieku
skały polega na obliczeniu stosunku uranu do ołowiu. W metodzie
radiometrycznej stosuje się też inne pierwiastki (stront, potas).
Do badania wieku szczątków organicznych stosuje się izotop węgla
C14. Podczas życia organizmu gromadzi się w nim węgiel C14. Czas
połowicznego rozpadu węgla aktywnego wynosi 5570 lat. Dzięki
określeniu wieku szczątków organicznych można pośrednio ustalić
wiek skały, w której te szczątki się zachowały;
- metoda dendrochronologiczna - należy do metod biologicznych.
Polega na badaniu słojów przyrostu rocznego w pniach drzew
żyjących, kopalnych oraz drewna pochodzącego ze starych budynków.
Porównanie słojów w różnych pniach pozwoliło na określenie
przebiegu warunków wegetacji do 8200 lat wstecz;
- metoda pyłkowa (palinologiczna) - polega na badaniu pyłków
roślinnych. Najczęściej bada się pyłki zawarte w torfie lub w
osadach na dnie jeziora. Pozwala to na określenie warunków
wegetacji i zmian szaty roślinnej na pewnych obszarach.
