Nazwa epoki wywodzi się od "antiquus", co po łacinie znaczy: dawny. Badacze historii kultury zdecydowali umieścić dolną granicę antyku w okolicach IX/ VIII w. p. n. e., ponieważ to z tamtego okresu pochodzą pierwsze znaki kultury wysokiej (świadectwa istnienia pisma). Z końcem epoki już nie ma takich kłopotów, ponieważ jednomyślnie uznano, że to upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 n.e.) oznacza jednoczesny kres dominacji kultury śródziemnomorskiej i początek panowania ludów z centralnej części Europy.

Antyk, czyli inaczej starożytność, w badaniach kulturoznawców oznacza przede wszystkim dorobek Greków i Rzymian.

Kultura wytworzona w tamtym okresie, jest absolutną podstawą kultury współczesnej i kto tego nie chce przyjąć do wiadomości, ten nigdy nie będzie w stanie w pełni zrozumieć swoich czasów. Tylko poznanie pełnego zakresu dorobku starożytności (sztuk pięknych, literatury, prawa, architektury, polityki) gwarantuje utrzymanie ciągłości kulturowej i umiejętny dialog z przeszłością. Wzorcem piękna, ideałem, do którego dążyli wszyscy twórcy w wszystkich dziedzinach sztuk, były harmonia i spokój.

Epokowym osiągnięciem starożytności była filozofia ("philo" - umiłowanie, "sophia" - mądrość, czyli: umiłowanie mądrości). Ta dziedzina nauki powstała w starożytnej Grecji ok. V w. p.n.e. Pierwszym typem filozofii była filozofia przyrody, która starała się dać odpowiedź na podstawowe pytanie: z czego składa się świat. Pierwszym znanym myślicielem był Tales z Miletu. Inni, których nazwiska warto znać, to Demokryt (to on odkrył istnienie atomu, najmniejszej, niepodzielnej cząstki materii) oraz Heraklit z Efezu, który stworzył powiedzenie: "panta rei", czyli "wszystko płynie".

Po tym etapie w filozofii nadszedł czas na filozofię właściwą, zajmującą się na etyką i logiką. Pierwszym wielkim filozofem był Sokrates z Aten (469 - 399 p.n.e.). To on zainteresował się samym człowiekiem, pomijając przy tym sprawy związane z tym, co dziś nazywamy fizyką. To zagadnienie cnoty, dobrego życia i sposobu na szczęście wypełniły Sokratesowi całe życie. Ironia losu jest to, ze ten mędrzec został skazany na śmierć (musiał wypić cykutę) za deprawowanie młodzieży (a wystarczy przywołać choćby przykład Alkibiadesa, żeby od razu zdementować te pomówienia). Można go nazwać pierwszym racjonalistą (filozofowie przyrody byli empirystami) i pierwszym humanistą (przez skupienie się na człowieku). Uczniem i wybitnym kontynuatorem myśli Sokratesa był Platon.

Wśród wybitnych szkół doby antyku wyróżniamy: stoicyzm (twórca: Zenon z Kition), który zalecał powściągliwość i opanowanie namiętności jako receptę na szczęście; cynizm (twórca: Diogenes z Cyreny), którzy podważali znaczenie jakichkolwiek norm i zasad oraz wartości materialne; sceptycy (twórca: Pyrron z Elidy) wątpili w możliwość jakiegokolwiek poznania; epikurejczycy (twórca: Epikur z Abdery) zalecali unikanie nieszczęścia jako źródło szczęścia (dla epikurejczyków szczęście było wartością nadrzędną - ich hasło brzmiało: chwytaj dzień).

Właściwie nie ma takiej dziedziny kultury, w której starożytni twórcy nie byliby pierwsi, więc nie będzie żadnym odkryciem twierdzenie, że literatura zaczęła się właśnie wtedy. Zestaw rodzajów (liryka, epika i dramat) oraz gatunków literackich na wieki ustaliły, jak trzeba pisać, by owo pisanie zostało uznane za sztukę. Dzięki Grekom mamy lirykę miłosna, tyrtejską, epigramaty, anakreontyki, ody, treny, epopeje oraz tragedie i komedie. Nie wolno zapominać również, że to w antyku powstał zbiór archetypów rządzących nasza zbiorowa wyobraźnią, czyli - mitologia. W części judejskiej zaś powstało pismo święte - najpierw Starego, a potem Nowego Testamentu.

Mity dzielimy na: 

- teogoniczne (życie bogów),

- kosmogoniczne (powstanie świata),

- antropogeniczne (powstanie człowieka),

- genealogiczne (dzieje sławnych rodów).

Mity pełnia następujące funkcje:

- dzięki nim ludzie mogli wyjaśnić sobie to, czego nie dało się wyjaśnić za pomocą rozumu (pory roku)

- dzięki nim mieli ściśle określony światopogląd

- w nich zawierały się wszelkie wierzenia starożytnych.

Mit o Ikarze, o narodzinach świata, o Demeter i Korze, o Syzyfie, o Heraklesie są znane prawie każdemu człowiekowi śródziemnomorskiego kręgu kulturowego. Popularność i waga mitologii jest tak duża, że używamy związków frazeologicznych pochodzących z niej i właściwie nawet sobie nie zdajemy z tego sprawy.

bez wątpienia najwybitniejszym osiągnięciem literatury tamtego okresu jest epos. Jest najstarszym gatunkiem literackim (zaliczamy go do epiki). Pierwszym twórcą ( i właściwie- ojcem) tego gatunku jest Homer, ślepy śpiewak żyjący w okolicach VII w. p. n.e. Te antyczne, wspaniałe eposy to "Iliada" (opowieść o wojnie trojańskiej) i "Odyseja" (o trwającej 10 lat podróży Odysa, jednego z wodzów Achajskich, do domu).

Spośród starogreckich twórców z pewnością trzeba jeszcze zapamiętać Safonę, poetkę, Anakreonta, poetę, Tyrtajosa, poetę oraz tragików: Sofoklesa, Ajchylosa i Eurypidesa.

Właśnie ci ostatni twórcy, tragicy, zawdzięczają swoją domenę kultowi Dionizosa, boga wina i urodzaju. Podczas Wielkich Dionizji, świąt ku jego czci, odbywały się zawody, w czasie których wybierano najlepszego twórcę i dzieło (a właściwie tetralogie, czyli 3 tragedie i 1 dramat satyrowy). Początki teatru sięgają VI w. p. n. e. Aktorzy nosili maski, buty na bardzo wysokich koturnach i długie do ziemi szaty, dzięki którym wydawali się wyżsi, niż byli. Kobiety nie mogły pracować w teatrze - ich role grali młodzi chłopcy. Na scenie ciągle towarzyszył aktorom (najwyżej 3 na raz) chór, który komentował wydarzenia. W teatrze greckim wystawiono:

- tragedie (konflikt tragiczny, fatum, styl wzniosły)

- komedie (szczęśliwe zakończenie, styl leki, potoczny)

- farsa (najczęściej polityczna).

Trzej wymienieni wyżek dramatopisarze ustalili zasady rządzące sztukami (przestały obowiązywać dopiero w czasach Szekspira):

- trzech jedności: czasu (akcja max. 24 godziny), miejsca (akcja w jednym miejscu) i akcji (jeden wątek),

- na scenie max. 3 aktorów (tylko mężczyźni),

- konflikt tragiczny,

- brak scen zbiorowych,

- występowanie chóru,

- decorum, czyli stosowności (wysoki stylem).

Oglądanie sztuk w teatrze miało przynieść katharsis, czyli "duchowe oczyszczenie".

Jeśli trzeba wymienić najbardziej reprezentatywne sztuki tamtego okresu, to będą to "Antygona" i "Król Edyp" Sofoklesa, "Prometeusz skowany" Ajschylosa oraz "Hekabe" Eurypidesa.

Świat starożytny charakteryzował się politeizmem, czyli wielobóstwem. Grecy zawarli cały swój system religijny w mitologii (zbiorze mitów). Religijność tamtego czasu była zupełnie inna niż ta, która posługiwali się np. Żydzi, ponieważ Grecy (a za nimi Rzymianie) antropomorfizowali swoje bóstwa, które powstały wraz ze światem (więc to przyroda była najważniejsza, nie bogowie). Bogowie mieszkali na szczycie góry Olimp. A oto najważniejsi spośród nich:

Zeus - władca bogów i ludzi,

Atena - bogini mądrości,

Hades - bóg podziemi - krainy zmarłych,

Apollo - bóg piękna i sztuki, przewodnik muz,

Posejdon - bóg mórz i oceanów,

Afrodyta - bogini miłości,

Ares - bóg wojny,

Dionizos - bóg wina,

Demeter - bogini płodności.

Na ich cześć wyprawiano libacje, czyli specjalne ofiary z jedzenia i picia.

Łatwo wywnioskować z istnienia postaci Hadesa, że Grecy wierzyli w życie pozagrobowe. Stąd ich troska o to, by zasłużyć sobie na lepszy los po śmierci (cnotliwość była tego gwarancją).

Bogowie Rzymian są właściwie powieleniem Olimpu greckiego - właściwie zmieniły się im tylko imiona.

Równolegle rozwijał się świat judaistyczny, czyli ten, w którym rządziła wyobraźnią Biblia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu składa się z 73 ksiąg. Jest uznawana przez 3 wielkie systemy religijne: judaizm (Stary Testament), chrześcijaństwo (Stary Nowy testament) oraz islam (całość). Często o Biblii zwykło się mówić, że jest książką nad książkami i coś musi w tym powiedzeniu być, ponieważ nie ma bardziej znane na całym świecie książki. Stary Testament to 46 ksiąg. Ta część Biblii powstawać między XII a I wiekiem p.n.e. Językami Starego Testamentu są: hebrajski, aramejski i grecki. W skład tej części Biblii wchodzi Pięcioksiąg Mojżeszowy, czyli Tora - święta księga judaizmu, Księga Rodzaju (Genesis), Księga Wyjścia (Exodus), księga Sędziów, Księga Psalmów i wiele, wiele innych.

W Nowym Testamencie sprawa ma się znacznie prościej, ponieważ składa się z 4 ewangelii (Jana, Mateusza, Marka, Łukasza) oraz listów apostolskich i Apokalipsy św. Jana. Ta część Biblii powstała w I wieku n.e. Językiem tej części Biblii jest język grecki. Najpopularniejszym gatunkiem literackim występującym w Nowym Testamencie jest przypowieść (inaczej: parabola).

Po raz pierwszy przetłumaczono Biblię na język łaciński (międzynarodowy język w czasach średniowiecza) w IV wieku n.e. Dokonał tego św. Hieronim, a przekład ten nazwano Wulgatą (czyli: popularną). Całość Biblii przetłumaczona na język grecki to Septuaginta.