Antyk - Starożytność

1.Granice chronologiczne epoki:

Umowna datą kończącą okres starożytności jest rok 476 n.e., a więc okres upadku Cesarstwa Rzymskiego.

2.Biblia:

a) Czas powstania ksiąg Starego Testamentu datuje się mniej więcej na okres od wieku XIII p.n.e. do I p.n.e. Natomiast księgi Nowego Testamentu na droga połowę I w.n.e. Są to lata 51-96 n.e.

b) Autorzy Biblii:

Księgi Starego Testamentu mają wielu autorów. Podobnie przedstawia się sytuacja Nowego Testament, który zawiera m.in. teksty czterech ewangelistów, spisujących losy samego Chrystusa.

c) Podział Biblii:

Stary Testament zawiera:

  • Księgi mądrości;
  • Hymny i Psalmy
  • Pięcioksiąg składający się następujących ksiąg:

1. Księga Rodzaju

2. Księga Wyjścia

3. Księga Kapłańska

4. Księga Liczb

5. Księga Powtórzonego

  • Księgi Historyczne;
  • Księgi Prorockie

Nowy Testament zawiera:

  • Cztery Ewangelie spisane przez ewangelistów" Mateusza, Marka, Łukasza, Jana,
  • Dzieje Apostolskie
  • Listy Apostolskie
  • Apokalipsa św. Jana

d) Język Biblii: aramejski, hebrajski, grecki.

e) Do najczęstszych gatunków, które możemy odnaleźć w Biblii należą: pieśń, hymn, modlitwa, list, poemat, ewangelia, kazanie, traktat filozoficzny, apokalipsa, kodeks praw.

3.Uniwersalizm przypowieści biblijnych.

Przypowieść (parabola, od grec. parabole - zestawianie obok siebie) należy do gatunków o charakterze moralistycznym. Ukazani w przypowieści bohaterowie albo wydarzenia nie są istotne ze względu na swoje cechy jednostkowe. Służą przede wszystkim unaocznieniu pewnych prawd życiowych o charakterze uniwersalnym. W przypowieści należy odczytać nie tylko jej znaczenie dosłowne, będące na powierzchni, a więc literalne, lecz również (a może przede wszystkim) znaczenie ukryte o charakterze alegorycznym, bądź symbolicznym. Uniwersalizm tego gatunku wynika z ponadczasowego charakteru prawd zawrtych w tekście. Do najbardziej znanych przypowieści, które możemy odnaleźć w Biblii należą:

Przypowieść "O siewcy"

Jest to historia o człowieku, który udał się na pole, aby tam posiać ziarna. Jedno z tych ziaren upadło na drogę, gdzie zostało wydziobane przez ptactwo. Następne upadło na skałę, lecz i ono nie wzrosło, bowiem Słońce szybko je wypaliło. Kolejne zaś podzieliło los wcześniejszych, gdyż dostało się miedzy ciernie. Były jednak ziarna, które padły na bardzo żyzną glebę i w efekcie wydało plon 30-krotny, 60-krotny, a nawet

100-krotny. W przypowieści tej funkcję ziarna spełnia słowo boże, które może paść na bardziej lub mniej podatny grunt, może wydać plon, lecz może też zginąć. Od człowieka zależy, jaki grunt dla tego słowa przygotuje.

Przypowieść "O synu marnotrawnym".

Przypowieść ta to historia dwóch synów i ich ojca. Pewnego dnia młodszy syn zapragnął się usamodzielnić. Postanowił więc wziąć ze sobą część należnego mu majątku rodzinnego i udać się w szeroki świat. Okazało się jednak, że majątek jego z dnia na dzień drastycznie się pomniejsza na skutek licznych rozrywek, których sobie nie żałował. Żyjąc w głodzie i całkowitej nędzy postanowił powrócić do rodzinnego domu. Kiedy ojciec ujrzał syna ogromnie się ucieszył i nakazał wydać wielką ucztę. Starszy syn był bardzo zaskoczony zachowaniem ojca. Ten jednak orzekł, że raduje się z powrotu syna, gdyż był jak umarły, a teraz ożył. Tutaj w warstwie symbolicznej ojcem jest Bóg, natomiast powracającym synem nawracający się grzesznik.

Przypowieść "O miłosiernym Samarytaninie".

Jest to opowieść o Samarytaninie, który dopomógł człowiekowi obrabowanemu i pobitemu przez złodziei. Samarytanin opatrzył jego rany, dbał o zdrowie i opłacił jego nocleg w gospodzie. Zachowanie jego było tym bardziej wyjątkowe, ze wcześniej obok rannego przechodził duchowny, który nie zamierzał mu dopomóc. Autor przypowieści nawołuje, by kierować się w życiu miłosierdziem.

4.Sens cierpienia na podstawie "Księgi Hioba".

Sens cierpienia staje się motywem przewodnim "Księgi Hioba". Hiob był człowiekiem niezwykle uczciwym i prawym, a przy tym szlachetnym i bardzo wierzącym. Miał on liczną, kochającą się rodzinę. Pewnego jednak dnia Bóg postanowił wydać Hioba na próbę. W krótkim czasie stracił wszystko, co do tej pory posiadał: synów, żonę i bogate gospodarstwo, a nawet własne zdrowie we, gdyż zachorował na trąd. Wiara jego była jednak tak silna jak wcześniej. Zdarzało mu się wprawdzie narzekać na swoją dolę. Przyjaciele odwrócili się od niego, sugerując, że wszelkie nieszczęścia, jakie spotkały Hioba są po porostu karą za grzechy. Hiob jednak pozostał nieugięty i dał wyraz swoje wyjątkowej wiary w Boga. Stwórca widząc to nagrodził chojnie Hioba. Ten bowiem dorobił się wielkiego majątku, a także znowu powiększyła mu się rodzina, cieszył się również zdrowiem i siłą do sędziwych lat. Cierpienie Hioba ma głębszy wymiar. Jest dowodem na to, że nawet największe nieszczęścia mogą pozostawić niezachwianą wiarę. Cierpienie nie musi również stanowić kary za grzechy, bowiem jest ono udziałem także ludzi uczciwych i prawych. Ono uszlachetnia i otwiera człowiekowi szersze horyzonty.

5.Motyw Vanitas w "Księdze Koheleta".

Motyw vanitas, czyli marności wywodzi się z "Księgi Koheleta". Słowa przewodnie tego tekstu brzmią: "Vanitas vanitatum et omnia Vanitas", co oznacza "Marność nad marnościami i wszystko marność". Kohelet zauważa, że życie ludzkie jest wyłącznie marnością i "gonieniem za wiatrem". Człowiek skupia się dobrach materialnych, sławie, zewnętrznym pięknie, co jednak nie jest gwarantem szczęścia. Wszystko bowiem przemija i w obliczu Boga znaczenie mają jedynie kwestie dotyczące wiary.

6.Miłość w Biblii.

Uczucie miłości w Biblii najpełniej zostało wyrażone w "Pieśni nad pieśniami". Autor Księgi stwierdza, ze miłości nie można kupić, jest trwała, lecz zarazem niełatwa do zdobycia. "Pieśń nad pieśniami" wykorzystuje motyw miłości między dwojgiem ludzi, aby ukazać doskonale uczucie spajające dusze z Bogiem.

W "Hymnie do miłości" autorstwa św. Pawła miłość jest uczuciem pięknym, wzniosłym i doskonałym. Przy tym jest ona niezwyciężona i niepokonana nawet w obliczu śmierci. "Hymn do miłości" stał się bardzo znany jako tekst propagujący wartość miłości, która jest wieczna i niezniszczalna i stanowi nieodłączny składnik ludzkiego istnienia.

7.Wymowa Apokalipsy św. Jana:

Apokalipsa oznacza proroctwo przedstawiające ostatnie chwile ludzkości, a zatem koniec świata i moment Sądu Ostatecznego. Jest ona zazwyczaj nasycona elementami symbolicznymi, tajemniczymi znakami oraz niewyjaśnionymi szyframi. W dosłownym znaczeniu Apokalipsie należy tłumaczyć jako odsłonięcie, bądź objawienie. Warunki te oczywiście spełnia "Apokalipsa św. Jana", która stanowi zwieńczenie Nowego Testamentu. Księga ta opisuje wizję proroczą św. Jana, która dotyczy końca świata. Św. Jan w swoim widzeniu dostrzega przyszłe losy ludzkości, którą przestrzega przed dotychczasowym, grzesznym postępowaniem, daje jednak również nadzieję. W tekście mamy do czynienia z odwieczną walką dobra ze złem, z klęską człowieka i próbą przywrócenia harmonii na świecie. "Apokalipsa św. Jana" jest dosyć skomplikowanym tekstem ze względu na liczne symbole, tajemnicze odniesienia, niejasne znaki i liczby. Do najbardziej dziś znanych symboli należą cztery zwierzęta, którymi są lew, wół, orzeł oraz zwierzę o twarzy człowieka, a także bestia - Antychryst, smok, który toczy walkę z kobietą oraz magiczna siódemka w postaci siedmiu trąb i siedmiu pieczęci.

"Apokalipsa św. Jana" stała się źródłem wielu inspiracji dla późniejszych twórców literatury. Były to często teksty polskich romantyków, a także nieco późniejszych katastrofistów, nawet współcześni poeci i prozaicy. Wystarczy wymienić tutaj choćby "Mała apokalipsę" Tadeusza Konwickiego, "Piosenkę o końcu świata" Czesława Miłosza, czy też "U wrót doliny" Zbigniewa Herberta. "Apokalipsa" wpływała jednak nie tylko na sztukę słowa, lecz także na sztuki plastyczne, na malarstwo. Do takich apokaliptycznych malarzy zaliczyć możemy twórców wieków średnich jak np.: Hans Memlig, Hieronim Bosch, Roger van der Weyden. Obrazy Boscha przedstawiają przerażające wizje katastroficzne, wypełnione owadami czy płazami. Memling natomiast namalował tryptyk "Piekło", w którym szatańscy wysłannicy wtrącają prawdopodobnie niewinne dusze do czeluści piekieł. Anioł trzymający w ręku wagę jest w centrum tego tryptyku. Na szalach tej wagi siedzi człowiek, który jest podwójnym obliczem jednej duszy.

Nieco później Michał Anioł stworzył w Kaplicy Sykstyńskiej własna wizje Sądu Ostatecznego. W tej wizji jedni ludzie lecą w piekielne czeluści, inni zaś wznoszą się do nieba. Tutaj Michał Anioł imponuje również doskonale ujętym ludzkim ciałem i gestem.

W "Apokalipsie św. Jana" przedstawieni są zatem czterej jeźdźcy na różnobarwnych koniach:

  • pierwszy jeździec z łukiem w ręku na białym koniu
  • drugi jeździec na ognistym koniu, który ma zabrać pokój na świecie
  • trzeci jeździec z wagą na czarnym koniu
  • czwartym jeźdźcem jest śmierć na bladym koniu.

Symbole w "Apokalipsie św. Jana":

Liczby:

  • siedem - nieskończoność, nieodkryte tajemnice
  • cztery - skończoność, wymierność

Kolory:

  • biały - chwała, zwycięstwo
  • ognisty - znak wojny, cierpienia
  • czarny - głód, nędza, niezaspokojone pragnienia, żałoba
  • blady - oznacza śmierć

Przedmioty:

  • pieczęć - symbol wyroków bożych w sprawie losów świata
  • księga - znak słów bożych, zapis planów Boga wobec świata
  • łuk - zwycięstwo
  • wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie pokoju i życia ludzkiego
  • waga - głód, nędza, odmierzanie

Postaci:

  • Baranek - Chrystus Zbawiciel
  • Śmierć - czwarty jeździec Apokalipsy, alegoria przemijania

Zwierzęta:

  • lew - zwycięstwo
  • wół - wojna
  • orzeł - głód
  • śmierć - zwierzę z ludzką twarzą

8.Obraz stworzenia świata w "Księdze Rodzaju" i "Mitologii" Jana Parandowskiego:

Mitologia grecka, opisująca czasy starożytne ma swoja wizje powstawania świata.

Świat powstał po prostu z chaosu, który był na początku wszystkiego. Z tego Chaosu zrodziła się Gaja, czyli Ziemia oraz Uranos, czyli Niebo. Wkrótce na świat przyszli ich potomkowie nosili nazwy: tytani, cyklopi, oraz sturacy, czyli hekatonchejrowie. Uranosowi jednak ni podobały się własne, niezbyt urodziwe łagodne dzieci toteż nakazał strącić ich w czeluście Tartaru. Matka ich - Gaja nie mogła pogodzić się z decyzją męża, więc wspólnie z Kronosem, najmłodszym z tytanów wystąpiła przeciw okrutnemu Uranosowi. Krosno usunął ojca z tronu i rozpoczął swoje panowanie nad światem. Jednak los zatoczył koło i o tron upomniał się Zeus. Doszło zatem do dramatycznej wojny, w której doszło do starcia nieśmiertelnych przecież wojowników. Bitwy były bardzo zacięte, cała ziemia drżała pod ciężarem walczących tytanów, niebo zaś było pokryte ciężkimi chmurami. Jednak okazało się, ze to właśnie Zeus odniósł zwycięstwo w tej wojnie. Śmiertelni ludzie już wtedy istnieli, a hipotezy dotyczące ich pojawienia się na ziemi są bardzo różnorodne. Niektóre podania zakładały, że ludzie pojawili się wraz z innymi stworzeniami, wychodzącymi z ziemi, Inne zaś, że to natura, lasy i góry wydały ludzi na podobieństwo drzew oraz skał. Pojawiła się tez koncepcja, że człowiek po prostu pochodzi od bogów. Najbardziej popularna był jednak legenda o czterech wiekach ludzkości: Złoty wiek miał przypadać na okres panowania Kronosa, srebrny zaś po jego klęsce. Brązowy okres to czas władzy herosów, natomiast żelazny podobno trwa aż do dzisiejszych czasów.

Istnieje również podanie, że człowiek został ulepiony z gliny przez samego Prometeusza, który nauczył go przydatnych czynności i rzemiosł, a nawet skradł dla niego ogień. Człowiek pragnął za wszelka cenę zachować życie, toteż nawet tragedia potopu nie wpłynęła na wyginięcie jego gatunku.

Inny obraz stworzenia świata i człowieka odnajdziemy w Biblii. Tutaj wszystko wzięło swój początek od Boga, który przez sześć kolejnych dni dokonywał aktu stworzenia, w siódmym natomiast odpoczywał. Stworzył więc niebo i Ziemię, dzień i noc, morze i istoty żyjące. Z ziemi zaczęły wyrastać drzewa, krzewy, które dawały owoce. Akt stworzenia świata Bóg zwieńczył stworzeniem człowieka, który miał być istotą najdoskonalszą, stworzona na podobieństwo Boga.

Jeżeli zestawimy dwie powyższe koncepcje narodzin świata i człowieka (mitologiczną i biblijną) to dostrzeżmy, że nieco zbliżona jest kolejność narodzin elementów rzeczywistości. Natomiast pojawia się zawsze wiara w panującego Boga lub bóstwa, które są początkiem wszystkiego i które są wszechpotężne. Różnica między tymi koncepcjami zasadza się właśnie w ilości bóstw. Chrześcijaństwo ma jednego Boga, mitologia wprowadza politeizm.

9.Zwroty przejęte z Biblii np.: "Hiobowe wieści".

10. Mitologia Jana Parandowskiego.

a) znajomość mitów

Mit o narodzinach świata.

Na początku był Chaos. To właśnie z niego narodził się Uranos i Gaja wraz z całym światem roślinnym i zwierzęcym. Ich potomkami byli tytani, cyklopi oraz sturęcy. Uranos nie mógł patrzeć na swoje szkaradne i silne potomstwo, toteż zadecydował, by strącić ich do czeluści Tartaru. Sprzeciwił mu się jednak najmłodszy z tytanów - Kronoc, który doprowadził ojca do kalectwa i przejął władzę nad światem. Lecz nad Kronosem ciążyła przepowiednia, że jemu syn również odbierze królewski tron. Kronos pamiętając o tej klątwie połykał każde ze swoich nowonarodzonych dzieci. Jednak jego żona postanowiła schować kolejnego, szóstego potomka. Był nim Zues, który wychowywał się na Krecie w otoczeniu nimf i zwierząt. Dorastający Zeus skłonił matkę, by ta dała ojcu środek wymiotny. Kronos, niczego nie podejrzewając spożył ów środek i w efekcie z jego wnętrzności wydobyła się Hera, Demeter, Hestia, a także Hades i Posejdon. Następna dekada przyniosła przede wszystkim walkę ojca z synem. Zeusowi dopomogli cyklopi oraz sturęcy, toteż ostatecznie wygrał walkę. Bogowie zdecydowali, ze podzielą się władzą i Zeus przejął ziemie, niebo i Olimp, Hades zapanował nad królestwem podziemi, natomiast Posejdon władzę nad wodami.

Mit o Dedalu i Ikarze.

Dedal urodził się w Atenach, mając pochodzenie królewskie. Był on człowiekiem dosyć wszechstronnym. Tworzył niespotykane dotąd wynalazki, budował zadziwiające budynki, rzeźbił i zajmował się kowalstwem. Był człowiekiem szlachetnym i cieszącym się dużym poważaniem wśród społeczeństwa ateńskiego. Sam Dedal okazał się jednak wielokrotnie człowiekiem zazdrosnym o popularność innych osób. Dopuścił się on nawet zbrodni, kiedy jego pomocnik i zarazem siostrzeniec wynalazł piłę. Za ten czyn Dedal został skazany na wygnanie z rodzinnego miasta. Udał się wówczas na Krętę, gdzie panował król Minos. Władca ten był wręcz zachwycony dokonaniami Dedala i zatrudnił go do budowy wielkiego labiryntu. Dedal jednak nieustannie myślał o powrocie do Aten, lecz Minos nie wyraził zgody na jego powrót. Sprytny wynalazca rozmyślał więc o ucieczce. Wpadł na pomysł, że ulepi skrzydła z ptasich piór, na których pofrunie do ojczyzny. Postanowił, że zabierze ze sobą swojego syna - Ikara. Dedal ostrzegł syna, by ten nie podlatywał zbyt blisko Słońca, ponieważ wówczas wosk leczący mógłby się roztopić. Ikar jednak nie potraktował poważnie przestrogi ojca i zachwycony lotem podfrunął za blisko Słońca. Ta brawura kosztowała lekkomyślnego młodzieńca życie. Dedal udał się wtedy na Sycylię, gdzie przebywał do końca swoich dni, wznosząc dla władcy wyspy wspaniałe budowle.

Mit o Prometeuszu.

Prometeusz należał do rodu gigantów. Był znany jako wynalazca, a także jako stwórca człowieka. Prometeusza bowiem ulepił go z gliny, zadbał o jego potrzeby, o pokarm i dach nad głową, a do tego ukradł bogom iskrę ognia. Prometeusza skrył ją w trzcinie i ofiarował ludzkości. Ponieważ jego czyn był traktowany jako występek przeciw woli bogów, więc kara był nieuchronna. Prometeusza wystawił jednak cierpliwość Zeusa na kolejna próbę. Kiedy bowiem przyniósł Zeusowi w ofierze zabitego byka, wówczas podzielił go na dwie części. Jedna przeznaczona była dla boga, druga dla ludzi. Zeus zmylony tłuszczem na wierzchu, po odkryciu ujrzał tylko kości. Poczuł, że Prometuesz z niego zakpił i postanowił, że ukarze zuchwałego olbrzyma oraz ludzkość. Na ziemię więc posłał Pandorę z puszką, z której, po otwarciu, wyleciały na świat natychmiast wszelkie troski i nieszczęścia. Jeśli zaś chodzi o Prometeusza, to nakazał przykuć go do skał Kaukazu. Tam przylatywał do niego każdego dnia orzeł, który wyżerał mu nieustannie odnawiająca się wątrobę. Prometeusza więc z swoje czyny dla dobra ludzkości cierpiał niewyobrażalne męki. Od mitologicznego Prometeusza swoją nazwę bierze prometeizm.

Mit o Syzyfie.

Syzyf był królem Koryntu. Był człowiekiem niezwykle lubianym i towarzyskim przez samych bogów Olimpu, biorącym udział wspólnie z nimi we wszelkiego rodzaju ucztach i biesiadach. Miał on także możliwość spróbowania ambrozji, która miała być gwarantem długiego i zdrowego życia ludzi. Syzyf okazał się jednak wielkim plotkarzem, który nie potrafi dochować tajemnicy i zachować dyskrecji i opowiadał wszystkim o ty, co usłyszał na Olimpie. Zniecierpliwieni bogowie nie mieli już ochoty znosić plotkarstwa Syzyfa, więc za karę Zeus posłał go do boga śmierci - Tanatosa. Syzyf jednak uwięził Tanatosa i nieoczekiwanie zaburzył porządek świata, gdyż ludzie nie umierali. Bogowie więc zdecydowali, że Ares powinien wyzwolić Tanatosa. Syzyf nie mógł już zbyt wiele zrobić. Poprosił wówczas żonę, by nie grzebała jego ciała, w ten sposób jego dusza mogła błąkać się miedzy światem żywych i zmarłych. Niczego nieświadomi bogowie wysłali Syzyfa na ziemię, by ten mógł uporządkować sprawy pochówka z żoną. Syzyf po wyjściu z podziemi zdecydował, ze tam już nie powróci i miał nadzieję, że bogowie o nim zapomną. Tak tez się stało i dopiero po wielu latach Tanatos przypomniał sobie o Syzyfie. Tanatos uprowadził nieposłusznego Syzyfa do swojego podziemnego królestwa. Bogowie nakazali, aby były władca Koryntu wtoczył na szczyt góry wielki głaz. Tymczasem kiedy Syzyf był już blisko celu, wówczas głaz wymykał mu się z dłoni i staczał w dół. Syzyf więc wtaczał kamień bez końca i zawsze z takim samym skutkiem. Kara, jaką wymierzyli mu bogowie była niekończąca się.

Mit o Edypie.

Królem Teb był Laos, który zapoczątkował linię najbardziej nieszczęśliwych władców. Przepowiednia mówiła, ze Laos zostanie zabity przez własnego syna, który z kolei ożeni się z jego żoną Jokastą. Wkrótce na świat przyszedł potomek władcy Teb, więc ojciec nie chcąc do spełnienia się przepowiedni przekuł dziecku pięty i porzucił w górach. Mały chłopiec znaleziony został przez pobliskich pasterzy. Ci natomiast przekazali dziecko królowej. Chłopiec został nazwany Edypem, ze względu na swe spuchnięte stopy. Edyp dorastał i nie czuł się szczęśliwy, zdecydował, że uda się do wyroczni po radę. Tam, w Delfach usłyszał, że nie powinien wracać do swej ojczyzny, gdyż zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp myśląc, że królowa to jego matka zdecydował, że nie powróci na jej dwór. W czasie swojej wędrówki natknął się na powóz, w którym siedział bogaty pan ze swoją służba. Nakazano Edypowi, by ustąpił im drogi, lecz ten niezwykle butny nie wyraził zgody. W konsekwencji doszło do bójki, podczas pan i jego poddani ponieśli śmierć. Edyp nie przejął się tym wydarzeniem, nie zdając sobie sprawy, że właśnie spełniła się część przepowiedni. Zabił przecież własnego ojca.

Tymczasem w Tebach po śmierci Lajosa poszukiwano jego następcy. Został nim Kreon. Lecz miasto nadal nie miało spokoju, gdyż przybył tam Sfinks - potwór zabijający ludzi. Sfinks był bardzo specyficznym stworem, ponieważ twarz i piersi jego były kobiece, natomiast pozostała część ciała była lwia, a do tego miał przyczepione skrzydła. Potwór zadał zagadkę, i powiedział, ze dotąd będzie porywał ludzi, dopóki ktoś jej wreszcie nie rozwiąże. Chodziło w niej o zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, zas wieczorem na trzech. Nikt jednak nie zdołał wyjaśnić zagadki. Zdesperowany Kreon zdecydował, że kto to zrobi, wówczas otrzyma w nagrodę Teby i wdowę po Lajosie. W tym czasie do Teb przyjechał Edyp, który znał rozwiązanie zagadki. Udał się wiec do Sfinksa i wyjaśnił: "Człowiek chodzi rano tzn. w dzieciństwie na czworakach; gdy dorośnie staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości, która jest życia wieczorem, podpiera się laską jakby mu trzecia noga przybyła". Była to oczywiście właściwa odpowiedź, więc potwór natychmiast rzucił się w przepaść. Edyp więc otrzymał obiecane Teby i Jokastę za żonę. Nie zdawał sobie jednak sprawy, ze to jego własna matka. Wkrótce narodziły im się dzieci: Polinejkes i Eteokles oraz Antygona i Ismena. Nieustannie jednak z powodu przepowiedni bogów Teby nękały liczne klęski i nieszczęścia. Miał temu zaradzić wieszcz Tejrezjasz, który wyjawił rzeczywistą prawdę o przyczynie nieszczęść Teb, że Edyp zabił ojca i ożenił się z matka, a następnie dopuścił się kazirodztwa. Zrozpaczony Edyp wykłuł sobie oczy i w łachmanach żebraka wyruszył przed siebie, natomiast Jokasta odebrała sobie życie. W Tebach władzę mieli objąć synowie Edypa Eteokles i Polinejkes, którzy mieli się zmieniać po upływie roku. Jako pierwszy zasiadł na tronie Eteokles, który nie zamierzał wcale oddać władzy bratu, a nawet wygnał go z kraju. Polinejkes wyruszył do Argos, gdzie założył rodzinę i zbierał siły przeciw nieuczciwemu bratu. Walka jednak nie przyniosła zwycięstwa żadnemu z nich, obaj bowiem zginęli. Kreon, który ponownie zaczął panować w Tebach zakazał pochówku Polinejkesa w obrządku religijnym, ponieważ uznał go zdrajcę. Siostra Polinejkesa - Antygona nie zwracając uwagi na zakaz władcy, zdecydował się pochować godnie brata. Konsekwencją jej czynu była kara śmierci. Ponad dekadę później potomkowie pokonanych pod Tebami podjęli decyzję o wyprawie wojennej. Teby osłabione i opuszczone przez mieszkańców zostały zniszczone przez wrogie wojska.

Historia wojny trojańskiej.

Na wesele Peleusa i Tetydy, odbywające się na Olimpie przybyło mnóstwo gości. Para nie zaprosiła tylko Eros - bogini niezgody, która wbrew wszystkiemu pojawiła się na uczcie weselnej i na stół rzuciła jabłko w wymownym napisem "dla najpiękniejszej". Wywołało to poruszenie wśród innych bogiń, z których każda chciała być tą najpiękniejszą. Wybuchł więc konflikt między Afrodytą, Herą i Ateną, który miał rozwiązać Parys. Każda z bogiń próbowała mu ofiarować cos od siebie. Hera zaproponowała bogactwo, Atena mądrość, natomiast Afrodyta - najpiękniejszą na ziemi kobietę Helenę. Parys zdecydował się przyznać jabłko Afrodycie, a następnie udał się do Sparty po obiecaną Helenę. Tam król Menelaos ugościł przybysza. Lecz Parys w czasie nieobecności Menelaosa uprowadził jego żonę Helenę i wywiózł ją do Troi. Oczywiście dla Greków taka sytuacja był a wręcz niedopuszczalna. Parys nie dość, że pogwałcił gościnność króla, to jeszcze uprowadził jego małżonkę. Doszło zatem do wojny. W greckiej armii dowodził Agamemnon, lecz wojska nie mogły ruszyć z miejsca, gdyż wiatr na morzu był wyjątkowo niesprzyjający. Wówczas wieszcz orzekł, że należy złożyć ofiarę Artemidzie, którą ma być córka Agamemnona - Ifigenia . Nakazano więc przywieźć młoda dziewczynę i złożyć w ofierze. W tym momencie zjawiła się sama Artemida, która wzięła Ifigenię do swojej świątyni, gdzie miała pełnić funkcje kapłanki. Wiatr sprzyjał już Grekom, a zatem mogli oni już wypłynąć, lecz oczekiwali jeszcze na Achillesa, który został ukryty przez matkę i przebrany za kobietę. Odyseusz, który miał go odszukać bardzo szybko dostrzegł Achillesa w tłumie podziwiających biżuterię kobiet. Grecy więc wyruszyli na wojnie z przepowiednią, że potrwa ona dziesięć lat. Przybyli więc do brzegu Troi i wysłali posłów z żądaniem zwrotu uprowadzonej Heleny. Nikt jednak po stronie trojańskiej nie miał zamiaru tego uczynić. Doprowadziło to do wybuchu długotrwałego konfliktu. Dziesiąty rok wojny trojańskiej przyniósł poważny spór pomiędzy Agamemnonem i Achillesem, w wyniku którego ten ostatni zrezygnował z działań wojennych. Przyjaciel Achillesa - Patrokles ubrał jego zbroję i stanął do walki z potężnym Hektorem. Patrokles poniósł śmierć w tej bitowe, co sam Achilles przyjął z ogromna rozpaczą. Hefajstos zrobił jednak jeszcze doskonalszą zbroję dla dzielnego rycerza. Achilles wywołał na pojedynek Hektora i stoczył z nim zwycięską walkę, po czym ciągnął jego ciało aż do obozu. Ojciec zmarłego wybłagał o wydanie zwłok syna, co Achilles uczynił. Sam Achilles poległ dopiero z Parysem, który wykorzystał słaby punkt przeciwnika, czyli piętę. Parys wkrótce też stracił w wojennych walkach życie. Grecy ostatecznie postanowili zawalczyć podstępem. Zostawili bowiem na plaży wielkiego, drewnianego konia, zaś sami wycofali się spod Troi. Trojanie jednak nie spodziewali się, że tym koniu ukrywają się żołnierze z Odyseuszem. Wzięli więc ta wielką figurę do miasta i podczas, gdy świętowali swe zwycięstwo Grecy wyskoczyli z konia, by otworzyć bramy. Wówczas armia powróciła i rozpoczęła krwawą walkę o Troję. Trojanie masowo ginęli, a król Menelaos odzyskał swoją żonę Helenę. Zwycięstwo było po stronie Greków.

"Iliada" Homera

"Iliada" Homera nawiązuje do wojny trojańskiej, rozgrywającej się zgodnie przepowiednią delficką ponad dziesięć lat. Akcja rozpoczyna się w momencie konfliktu między Achillesem i Agamemnonem. Cały spór dotyczył branki Bryzeidy, którą podobno Agamemnon zabrał Achillesowi. Ten ostatni zdecydował się wycofać z działań wojennych. Trojanie mogli więc poczuć się w tym momencie silniejsi. Jednak przyjaciel Achillesa widząc nieciekawą sytuację swoich wojsk, postanowił wdziać jego zbroję i stoczyć walkę z Hektorem. Patrokles jako niedoświadczony w walce młody człowiek poległ. Kiedy Achilles się o tym dowiedział, wówczas powrócił w szeregi armii.

"Iliada" pełna jest bohaterskich czynów i walk zarówno jeśli chodzi o stronę grecką, jak i trojańską. Nie bez znaczenia jest tuaj także ingerencja samych bogów, którzy krzyżują szyki poszczególnych postaci. Wśród Greków głównymi bohaterami są: Achilles, Agamemnon, Menelaos, Odyseusz i Nestor. po stronie trojańskiej natomiast: Hektor, Parys, Prima i Eneasz. Świat tych postaci przeplata się nieustannie ze światem władców Olimpu. "Iliada" Homera jest przykładem dobrze skonstruowanej epopei starożytnej. Niekiedy nazywa się ją również epopeją homerycką - oczywiście od samego Homera.

Epopeja (epos) należy do starożytnych gatunków epickich. Czerpie ona natchnienie ze wszelkiego rodzaju mitów, podań i legend. Jest przy tym tekstem wierszowanym, który opisuje przełomowe dla danej społeczności wydarzenie historyczne. Narrator jest wszechwiedzący, przemawiający stylem podniosłym, pełnym barwnych opisów i rozbudowanych porównań (zwane homeryckim), także stałych epitetów (np. szybkonogi Achilles). Miesza się tutaj świat człowieka ze stawem bóstwa. Początek tekstu stanowi inwokacja, którą jest prośba skierowana do bogów o natchnienie.

Cechy gatunkowe eposu homeryckiego.

Epos należy do gatunków epickich i był dosyć popularny do momentu pojawienia się powieści. Tekst eposu jest wierszowany i ukazuje losy legendarnych, bądź historycznych postaci na tle przełomowych wydarzeń. Jeśli chodzi o "Iliadę" Homera, to tutaj tło stanowi historia wojny trojańskiej, natomiast legendarnymi postaciami są m.in. Achilles, Agamemnon, Parys, czy Helena. Epos czerpie natchnienie z mitów starożytnych, podań i legend. "Iliada" wykorzystuje mit o jabłku niezgody rzuconym przez boginię Eros na ślubie Peleusa i Tetydy.

Cechy gatunkowe eposu homeryckiego:

1. Inwokacja - zamieszczona na początku utworu stanowi zwrot do bóstwa z daną prośbą. Narrator w "Iliadzie" Homera prosi boginię śpiewaków i poetów o natchnienie. ("Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa".)

2. Jednoczesne występowanie i przeplatanie się świata bogów i świata ludzi. Fabuła "Iliady" niejako rozgrywa się w świecie ingerencji bogów. Bogowie bowiem również angażują się walce sprzyjając bohaterom, bądź wręcz przeciwnie - utrudniając im walkę.

3.Narrator ujawnia się jedynie w inwokacji utworu. Generalnie pozostaje on obiektywny, wszechwiedzący i zachowuje odpowiedni dystans wobec prezentowanych wydarzeń.

4. Rozgrywające się wydarzenia opisywane są w stylu podniosły i adekwatnym dodanej sytuacji. Szczególnie widoczne jest to podczas opisu walki Achillesa z Hektorem.

5. Bardzo dużo barwnych szczegółów przy opisie przedmiotów, sytuacji. Niezwykle sugestywny jest np. opis tarczy Achillesa. Narrator omawia jak została wykuta, a następnie dokładne elementy jej wyglądu. Tak więc oczami wyobraźni możemy dostrzec dziesięć obrazów z życia w czasie pokoju. Pojawiają się opisy ziemi, nieba, morza, miast, śluby, uczty itd.

6. Rozbudowane opisy scen batalistycznych, np. walka Achillesa z Hektorem, oblężenie grodu, zasadzki, walki.

7. Porównanie homeryckie, a więc porównanie, w którym człon, do którego się porównuje jest rozbudowany do całej odrębnej scenki.(Np. porównanie walki Achillesa i Hektora do walki orła i gołębicy, zamieszczone w pieśni XXII, zatytułowanej "Pojedynek").

8. Retardacje, a więc wstrzymanie przebiegu akcji i wprowadzenie mniej ważnego zdarzenia. Funkcję retardacji spełniają często opisy, tak jak w "Iliadzie" opis tarczy Achillesa dokonany ze drobnymi szczegółami.

9. Retrospekcje, czyli cofnięcie się w czasie.

10. Określona wersyfikacja - miarą wierszową eposu homeryckiego jest tzw. heksametr. Wers w takim utworze zbudowany jest z sześciu stóp metrycznych (daktyli, spondejów).

b) charakterystyka bohaterów spod Troi

"Iliada" Homera przedstawia dziesiąty, a zatem ostatni rok wojny trojańskiej. W inwokacji pojawia się sugestia, że fabuła będzie dotyczyć postaci Achillesa, który był synem księcia Peleusa i nimfy morskiej Tetydy. Rzeczywiście Achilles pojawia się już w sporze z Agamemnonem, który zabrał mu brankę Bryzeidę. W konsekwencji Achilles odstępuje od dalszych walk. Dopiero śmierć przyjaciela, który stoczył śmiertelny pojedynek z Hektorem mobilizuje go do powtórnej walki. Achilles decyduje się stoczyć walkę z zabójcą Patroklosa i odnosi zwycięstwo. Wydaje się, że człowiek w eposie znajduje się w samym centrum świata. Można odnieść takie wrażenie obserwując płyty wykute przez kowala Hefajstosa. Widnieje na nich niebo, planety, rzeka i Ziemia, a także wesele, walka, pole, pasterze, taniec itd.

Do bohaterów po stronie greckiej należą: Agamemnon, Nestor, Achilles, Patroklos. Natomiast postacie broniące Troi to: Priam, Parys, Hektor, Kasandra. W "Iliadzie" pojawiają się także bogowie sprzyjający Grekom jak np.: Hera, Atena, Hefajstos oraz Trojanom: Zeus, Hermes, Apollo.

Postacie przedstawione w eposie są niezwykle dzielni i waleczni, potrafią też zastosować podstęp. Bohaterowie tragiczni to przede wszystkim Achilles i Hektor. W tekście niejako zaciera się granica pomiędzy światem ludzi i światem bogów, one wzajemnie się przenikają.

12. Początki teatru greckiego.

Powstanie greckiego teatru szacuje się na około VI w.p.n.e. Teatr ma swoją etymologię w greckim teatos, czyli dostrzegalny, teates - widz oraz teatron, a więc miejsce dramatycznych przedstawień. Jednak już nieco wcześniej pojawił się teatr w formie obrzędowej, co wiązało się z wykonywaniem tańców przez pierwotne społeczeństwo. Teatr grecki bierze swoje początki w obrzędach ku czci boga Dionizosa. Podczas corocznych tzw. Dionizji Wielkich (miejskich), które przypadały na okres jesiennego święta winobrania, potem zaś w styczniu na święto wytłaczania wina i w końcu w lutym na święto otwierania beczek z młodym winem tworzone były liczne sztuki dramatyczne. Istniały również tzw. Dionizje Małe (wiejskie), obchodzone trzy razy w roku. W czasie takich właśnie Dionizji zrodziła się komedia, której znaczenie wywodzi się od słowa komos, czyli pieśni na cześć Dionizosa. Wystawianie dramatów na scenie miało swoją funkcję rozrywkową, służyło za formę spędzania wolnego czasu przez mieszkańców starożytnej Grecji.. Pierwszy raz dramat został wystawiony na scenie za sprawą Pizytstrata, który wprowadził tylko jednego aktora i chór. Stopniowo zwiększono liczbę aktorów do trzech.

Budowa teatru:

Geneza i struktura dramatu greckiego

Dramat antyczny narodził się w starożytnej Grecji, jako efekt pochwalnych pieśni wykonywanych ku czci boga Dionizosa podczas Dionizji. Rozkwit dramatu przypada na wiek V p.n.e. Dramat antyczny charakteryzuje się respektowaniem zasad trzech jedności. Jest to jedność miejsca, akcji oraz czasu. Oprócz tego istotna jest zasada decorum, a więc zgodność stylu z tematem utworu. W dramacie forma podawczą jest dialog. W obrębie utworu wyróżnia się tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (tzw. didaskalia). Tekst dramatu antycznego przeznaczony był do wykonywania na scenie, więc musiał uwzględniać możliwości teatru. Czynniki, które budują dramat to dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.

Do znanych odmian gatunkowych dramatu antycznego należą: drama, komedia, tragedia, tragikomedia, a także dramat muzyczny (opera) oraz melodramat.

Funkcje dramatu:

Dramat antyczny miał wywołać u widza uczucie katharsis, czyli wewnętrznego wstrząsu i oczyszczenia. Miało się to dokonać na skutek poczucie trwogi, litości, które powinna wzbudzić wystawiana na scenie sztuka. Poza tym dramat również w pewnym sensie miał naśladować otaczającą człowieka rzeczywistość.

Twórcy dramatu:

Najbardziej znani twórcy dramatu antycznego to Ajschylos (525-456 r.p.n.e), Sofokles

(496-406 r.p.n.e), Eurypides, Arystofanes.

Komedia:

Komedia to gatunek dramatyczny, powstały w starożytności. Komedia operuje żartem, dowcipem komizmem słownym i sytuacyjnym, przedstawiając rzeczywistość w pozytywnym ujęciu. Istniała również tzw. komedia staroattycka w starożytnej Grecji, w której podejmowano kwestie natury politycznej i obyczajowej. Jej twórcą był Arystofanes.

13. Cechy gatunkowe tragedii antycznej na przykładzie "Antygony" Sofoklesa:

Cechy "Antygony" Sofoklesa jako utworu dramatycznego:

A. Przestrzeganie zasady trzech jedności:

- czasu (akcja nie przekracza 24 godzin),

- akcji (akcja koncentruje się na jednym wydarzeniu - konflikt Kreon - Antygona),

- miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu - pałac Kreona).

B.W dramacie pojawiają się jednoczenie najwyżej trzy postacie, nie ma scen zbiorowych.

C. Określone wydarzenia, które nie mogły być wystawione na scenie pisywane przez posłańca, przez występujące postaci oraz chór.

D. Nie pojawiają się sceny drastyczne, które zaburzałyby estetykę całego utworu (np. śmierć Antygony)

E. Przedstawione postaci mają pochodzenie królewskie. Nie ma bohaterów wywodzących się ze stanu niższego.

F. Charakterystyczna budowa utworu:

- prolog (rozmowa Antygony z siostrą Ismeną na temat pochówku brata Polinejkesa),

- parodos (rozpoczęcie przedstawienia przez wyjście śpiewającego chóru),

- stasimon (dopowiedzi chóru między dialogami bohaterów - 5 razy),

- epejsodion (dialogi aktorów- 5 razy),

- eksodos (pieśń śpiewana przez chór opuszczający scenę).

Dodatkowo (nieobowiązkowo w dramacie):

- kommos (sceny lamentu),

- epilog (dalszy ciąg akcji, informacja o tym, co się zdarzy dalej).

G. Chór spełnia funkcję informacyjną, komentatorską i narracyjną.

Cechy "Antygony" Sofoklesa jako tragedii:

A. Element tragizmu, który wpływa na przebieg wydarzeń i kształtuje dzieje przedstawionych postaci:

  • tragiczny jest los Antygony, która wbrew obowiązującemu prawu decyduje się pochować brata w obowiązującym obrządku religijnym ustanowionym przez bogów;
  • tragiczny jest również los Hajmona, który kocha Antygonę, ale także nie chce sprzeciwić się woli ojca - Kreona. Konflikt, który wydał mu się nierozwiązywalny i który go przerósł doprowadził do jego samobójstwa;
  • wreszcie nie mniej tragiczny jest los samego Kreona, który początkowo nie dostrzega kolejnych nieszczęść spowodowanych jego prawem i nieugiętością wobec własnych zasad. Kreon wprawdzie widzi z czasem, że traci żonę i syna, lecz jest już zdecydowanie za późno, by to odwrócić.

B. Znacząca rola fatum, a więc przeznaczenia. Wiąże się to z brakiem właściwego wyjścia z tragicznej sytuacji, niemożność podjęcia jakiekolwiek kompromisu. Prowadzi to oczywiście do kolejnych tragedii. Wierzenia starożytnych Greków koncentrowały się właśnie na wierze, że każdy ma już swój los z góry zapisany i człowiek nie ma na niego większego wpływu.

14. Racje Antygony i Kreona.

Twórca "Antygony" Sofokles był popularnym dramatopisarzem w okresie starożytnej Grecji. Sofokles zainicjował w dramacie antycznym pewne zmiany. Wprowadził bowiem na scenę trzeciego aktora, znacząco ograniczył funkcję bogów, natomiast w centrum całej akcji ustawił bohatera, który był odpowiedzialny za to, co robił. Sofokles napisał imponującą liczbę ponad stu dramatów, lecz spośród nich przetrwało zaledwie siedem. Wymienić tu można m.in. "Antygonę", "Edypa króla", czy też "Edypa w Kolonie". Sofokles budował swe tragedie na konflikcie tragicznym. To konflikt, w którym ścierają się dwie postawy i każda ma swoje racje, ale jakikolwiek kompromis jest wręcz nierealny. Z taką tez sytuacją mamy do czynienia w "Antygonie". W dramacie tym dochodzi do starcia postawy króla Kreona z postawą Antygony. Władca ustanawia surowe prawo, zakazujące pochówku zdrajcy. Za takiego uważa on Polinejkesa, brata Antygona. Dziewczyna jednak nie bacząc na prawo pragnie wyprawić bratu godny pochówek w obrządku religijnym. Pojawia się zatem konflikt tragiczny. Motyw dotyczący Kreona i Antygny został zaczerpnięty z mitologii, gdzie przedstawiony jest w nieco krótszej formie. Sofokles tak pisze o sytuacji zmarłego Polinejkesa, który miał rządzić wraz z bratem Eteoklesem, lecz ten nie chciał oddać bratu władzy. Wywiązał się więc konflikt, w wyniku którego obaj stracili życie. Polinejkes zaś został ogłoszony zdrajcą:

"...Kreon przyznał cześć i pogrzeb

Jednemu z braci, drugiemu odmówił:

Eteoklesa - mówią - sprawiedliwie

W grobie pochował, aby czci i prawa

Pośród podziemnych cieniów mógł zażywać,

A Polinejka nieszczęsnego zwłoki -

Opowiadają - że miasta mieszkańcom

Grzebać w mogile i płakać zakazał,

By nie pogrzebion, bez płaczów, był słodkim

Łupem dla sępich dziobów, chciwych żertwy.[...]

I tutaj przyjść ma, by [...]

wolę oznajmić, której lekceważyć

On nie pozwoli, lecz kto by wbrew działał,

Ukamienować go każe przed ludem...".

Pojawiła się jednak Antygona, która nie respektowała prawa ustanowionego przez Kreona i pochowała brata. Antygona była związana wielkim uczuciem z synem władcy - Hajmonem. Kiedy Hajmon dowiedział się o karze śmierci wymierzonej ukochanej kobicie przez własnego ojca zdecydował odebrać sobie życie Kreon widział upadek swoje rodziny, lecz nie cofnął swe decyzji. Nakazał zamurować Antygonę żywą w grobie z garstką jedzenie. Obawiał się bowiem, że los, który nie był przychylny Labdakidom zemści się nim. Nie wiedział jednak, że ucieczka przed własnym przeznaczeniem nie jest możliwa.

Kreon jako władca Teb ustanawia bezwzględne prawa. Stara się być sprawiedliwy i obiektywny wobec każdego mieszkańca bez względu na pokrewieństwo Był władcą okrutnym, który doprowadził do tragedii własną rodzinę. Antygona natomiast była dzielną kobietą, która potrafiła się sprzeciwić władcy i jego prawom i która nie obawiała się ponieść największych konsekwencji swojego czynu. Nie straszna jej była śmierć. Ważniejsze okazało się uczucie do brata i jego dusza, bowiem siostra chciała, aby zaznał on po śmierci spokoju. Zdecydowała więc, że urządzi mu godny pochówek zgodnie z tradycją. Chciała dokonać tego w ukryciu, ale jej czyn szybko ujrzał światło dziennie i została przyprowadzona przed oblicze Kreona. Do końca zachowała swoją dumę i wiarę w słuszność swojego postępowania. Tymczasem Kreon nie zważał na jej związek z jego synem. Nieugięty wydała na nią wyrok skazujący. Antygona pragnie postępować zgodnie z wolą bogów:

"...KREON:

[...] Znałaś mój rozkaz, by tego nie czynić?

ANTYGONA:

Znałam. Czemużby nie? Wszystkim był znany.

KREON:

Mimo to śmiałaś przekroczyć ustawy?

ANTYGONA:

Tak, bo nie Zeus był tym, co je obwieścił,

Ni współmieszkanka bóstw podziemnych, Dike.

Oni dla ludzi prawa zakreślili!

Nie sądzę, że tak święta jest twa wola,

Żeby śmiertelnik kiedy miał przekraczać

Bogów najświętsze prawa nie pisane

Co nie od dziś są, na chwilę, lecz wieczne

Trwają, a nikt ich początku nieświadom.

Z tych nie chcę sprawy zdać przed sądem bogów..."

Antygona stawia Kreonowi zarzut, że on jako władać ustanawia własne prawa i nie liczy się z wolą bogów. Sam Sofokles stoi nieco z boku wobec tego konfliktu, nie ocenia i nie krytykuje, zostawia ocenę odbiorcy. Nie opowiada się pożarnej ze stron, jest tak samo bezstronny wobec Antygony, jak wobec Kreona. Antygona jako osoba bardzo uczuciowa i wrażliwa na wieść, ze jej brat Polinejkes został okrzyknięty zdrajca przeżyła chwile grozy i rozpaczy. Nie mogła się pogodzić, że brat nie zazna spokoju po śmierci, że nie zostanie pochowany zgodnie z wolą bogów. Trudno więc się dziwić postawie Antygony, która chciała po prostu oddać zmarłemu należną mu cześć. Z pewnością Kreon ze względu na swą stanowczość i okrucieństwo może mieć mniej zwolenników Ustanawiając swoje prawa zakwestionował prawa bogów, dążył do władzy absolutnej, okraszonej tyranią. Kocha swoja rodzinę, ale nawet samobójstwo syna nie jest w stanie go powstrzymać przez egzekwowaniem kary Antygony. Być może gdyby zwrócił on uwagę na uczucia i relacje między ludźmi, wówczas ten konflikt nie byłby aż tak tragiczny.

15. Filozofia grecka:

Stoicyzm

Często mamy do czynienia z określeniem "stoicki spokój". Oznacza on po prosu zachowanie równowagi wobec wszelkich trudności losu. "Stoicki spokój" bierze swoje źródło w starożytnej filozofii Stoików. Filozofię tą zainicjował w III w. p.n.e. w Atenach Zenon z Kition. Filozofia ta opierała się na materializmie i racjonalizmie. Dla Stoików bowiem liczyła się przede wszystkim materia oraz poznanie oparte na rozumie. Dosyć intensywnie rozwijali swoją myśl etyczną, bowiem od Sokratesa zapożyczyli tezę o możliwości połączenia szczęścia, cnoty oraz rozumu. Aby tego dokonać, należy całkowicie wyeliminować zewnętrzne okoliczności, potrafić okiełznać własne uczucia i emocje, a także żyć cnotliwie według praw przyrody. Natura zawiera w sobie elementy boskości i doskonałej harmonii. Człowiek powinien wyzbyć się wszelkie namiętności, które prowokują do złych czynów. O jego prawdziwej naturze decyduje bowiem rozum. Osobą godną naśladowania według filozofii stoickiej jest mędrzec, który jest pełen szczęścia, rozumu, a przy tym jest wolny i bogaty, ale nie w znaczeniu dóbr materialnych. Człowiek taki docenia cnotę i życie w pełnej harmonii z naturą. Nie dba natomiast o rzeczy materialne, w ten sposób osiąga ową wolność. Filozofia stoicka choć tak rygorystyczna i pełna surowości zakładała jednak przekonanie, że człowiek może osiągnąć prawdziwe szczęście, może stać się również wewnętrznie wolny i niezależny od wszelkich zewnętrznych ograniczeń.

Nieco młodszą szkołę Stoików reprezentują Seneka oraz Marek Aureliusz. Nie skupiali się już tak mocno na kwestii materializmu. Dla nich stoicyzm to etyka i mądrość życiowa. Stoicy mieli niemały wpływ na rozwój chrześcijańskiej myśli. Pisma stoickich filozofów były chętnie czytane i stanowiły receptę na osiągnięcie upragnionego szczęścia.

Epikureizm

Materializm dominował w postawie epikurejczyków. Ich filozofia opierała się na dobrach doczesnych, a także na dążeniu do osiągnięcia szczęścia poprzez duchową przyjemność. Najwyższym więc celem jest osiągnięcie szczęścia, za które człowiek ponosi odpowiedzialność.

16.Twórczość Horacego:

Horacy należał do bardzo znanych poetów starożytnego Rzymu. Zdawał sobie sprawę, że dzięki swojej literackiej twórczości ma szansę zachować nieśmiertelność, w myśl hasła "non omnis moriar", a więc "nie wszystek umrę". Jego dorobek literacki obejmuje poezje liryczne, pieśni (określane jako ody), satyry oraz listy poetyckie. Horacy kierował się w życiu regułą, że rzeczy materialne, doczesne wcale nie są źródłem szczęścia. Recepta zaś na nie jest życie pełne zdrowia i wewnętrznego spokoju, zgodne z własnym sumieniem, co znacząco eliminuje wszelkie troski i smutki. Twórczość Horacego wywarła znaczący wpływ na poezję poetów dużo późniejszych pokoleń, m.in. nawiązania można spotkać w pieśniach Jana Kochanowskiego.