rodzaj rozprawy na temat najważniejszych problemów z danej dziedziny wiedzy lub życia społecznego, politycznego. Często pojawia się w tytułach prac naukowych. Tego wyrazu użył także Cz. Miłosz w tytule swego wiersza Traktat moralny, sygnalizując tematykę utworu (zasady moralne w trudnych czasach totalitaryzmu). W okresie oświecenia, zwłaszcza w okresie obrad Sejmu Czteroletniego powstawały traktaty polityczne.
