STAROŻYTNOŚĆ

Czas trwania

- okres od 4000 lat p.n.e. do 476 r. n.e. (upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego).

Filozofia

- CYNICY - grecka szkoła filozoficzna, powstała na przełomie V i IV w. p.n.e. do IV w. n.e.

Głosiła ideał życia, w zgodzie z naturą. Ludzie wyznający tę zasadę, powinni kierować się w swoim życiu rozumem, nie uznając żadnych ogólnie przyjętych norm i wartości. Najsławniejszy przedstawiciel tego nurtu - Diogenes. Chcąc udowodnić, że wartości doczesne nie dają szczęścia, zamieszkał w beczce, nazywano go, dlatego "filozofem z beczki".

Z tego prądu filozoficznego, wywodzi się pojęcie cynizmu, czyli " postawa wyzywającego, pogardliwego odrzucenia ideałów i autorytetów uznawanych w danej grupie. Brak poszanowania dla ogólnie przyjętych norm".

- EPIKUREJCZYCY - szkoła założona przez Epikura. Jej przedstawiciele, wyznawali pogląd, że w życiu należy kierować się tylko dążeniem do przyjemności i szczęścia. Należy korzystać z przyjemności i radości płynącej z otaczającego świata. Ich maksyma to: "Carpe diem" - "chwytaj dzień". Epikur na frontonie swojej szkoły, kazał powiesić napis;" Gościu, tutaj będzie Ci dobrze, tutaj najwyższym dobrem jest przyjemność".

- STOICY - szkołę filozoficzna założył Zenon z Kition. Członkowie tej grupy, zastanawiali się nad problematyka etyczną. Ceniono sobie zachowanie spokoju, nawet w trudnych chwilach, opanowanie i hart ducha, oraz wewnętrzny spokój. Twierdzili, ze szczęście można osiągnąć, żyjąc w zgodzie z przyrodą i naturą, ponieważ jest ona stworzona przez Boga.

STOICYZM - " to postawa życiowa, polegająca na niewzruszonym spokoju, panowaniu nad sobą, równowadze duchowej".

- SCEPTYCY - ich zasadą było zachowanie dystansu, do otaczającego świata. Uważali, że poznanie prawdy, dotyczącej życia jest niemożliwe. Starali się nie wypowiadać zdanych osądów.

SCEPTYCYZM - "doktryna, przecząca możliwości uzyskania jakiejkolwiek wiedzy, wiarygodnej i uzasadnionej". "W metodologii postulujące krytycyzm wobec twierdzeń naukowych, przyjmowanych jedynie na mocy autorytetu".

- HEDONIŚCI - Przedstawicielem tego nurtu, był Arystyp z Cyreny. Filozofia, mówiąca, że radosne i wygodne życie, jest motywem ludzkiego postępowania.

- SOFIŚCI - byli nauczycielami, którzy przygotowywali obywateli, do życia publicznego. Nauczali retoryki, polityki, filozofii, etyki. Ich pogląd, to "człowiek jest miarą rzeczy". To stwierdzenie stało się "zasadą relatywizmu teoriopoznawczego (teoria względności poznania)". "Żadne twierdzenie nie jest prawdziwsze od drugiego, może być tylko praktyczniejsze". Uczyli, jak zbijać argumenty przeciwnika, za pomocą odpowiednio dobranych własnych argumentów.

MYŚLICIELE STAROŻYTNOŚCI

TALES Z MILETU - próbował odpowiedzieć na pytanie,:"Jaka jest ostateczna przyczyna wszechrzeczy?". Uważał, że główną przyczyną powstania świata, była woda.

HERAKLIT Z EFEZU - twierdził, że źródłem poznania jest dusza ludzka, która należy do kosmosu. Żeby poznać prawdę, należy poznać samego siebie. Boga, określał mianem "logos" - rozum. Jego maksymy to; "Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki", "Wszystko płynie".

PITAGORAS - wysunął tezę, że ziemia jest kulista. Zapoczątkował idealizm platoński.

SOKRATES - był nauczycielem Platona. Wierzył, że istnieje prawda obiektywna i można ją poznać. Dobro, szczęście, łączy się z prawda, której szukanie jest obowiązkiem człowieka. "Mądrość, prowadzi do cnoty, a zło wynika z nieświadomości". Jego sentencja to "Wiem, że nic nie wiem".

HIPOKRATES - zwany "ojcem medycyny". Uważał, że środowisko, w jakim przebywa człowiek, ma decydujący wpływ na jego zdrowie.

PLATON - uczeń Sokratesa. Twórca platonizmu, czyli dualizmu świata. "Współistnienie świata idei - niedostępnym zmysłom, i świata materialnego - znanego człowiekowi, ale będącego jedynie cieniem, niedoskonałą kopią pierwowzoru, czyli idei".

ARYSTOTELES - jego działalność, obejmowała wiele zagadnień życia. Zajmował się procesami, które zachodzą w przyrodzie. Twierdził, że "każda rzecz jest bytem stworzonym z materii i formy kształtującej materię". Uważał, że istnieją trzy formy szczęścia:

- "życie wśród przyjemności

- życie wolnego i odpowiedzialnego człowieka

- życie badacza i filozofa"

Zalecał stosowanie w swoim życiu, zasady "złotego środka".

CYCERON - był doskonałym mówca, autorem wielu mów sądowych i politycznych. Pisał dzieła z retoryki, dotyczące wymowy i sposobu wygłaszania przemówień. Cyceron, był eklektykiem, kształtował poglądy, biorąc pod uwagę kilka systemów filozoficznych.

SENEKA - nauczyciel i opiekun Nerona. Był twórca pism etycznych i tragedii. Tworzył dramaty, oparte na watkach greckich: "Herakles szalejący", "Trojaki", "Felicjanki", "Media", "Fedra".

MAREK AURELIUSZ - cesarz rzymski, który nazywany był "filozofem na tronie". Dzięki nauczycielom, znał systemy filozoficzne oparte na racjonalizmie. Szczególnie upodobał sobie stoicyzm. Głosił idee, związane z humanitaryzmem i sprawiedliwością.

MITOLOGIA

MIT - "to powieść narracyjna, wyjaśniająca w postaci alegorycznej lub symbolicznej zjawiska natury lub życia ludzkiego, zgodnie z wierzeniami zawartymi w dawnych religiach. Bohaterami mitów, są postacie obdarzone nadprzyrodzonymi cechami".

MITY DZIELIMY NA:

- teogoniczne - opisujące pochodzenie bogów,

- kosmogoniczne - opisujące powstanie świata,

- antropogeniczne - wyjaśniające rodowód człowieka

- genealogiczne - ukazujące historie rodów,

Religia starożytnej Grecji i Rzymu, to religia politeistyczna, czyli wiara w wielobóstwo.

POWSTANIE ŚWIATA

Świat wyłonił się z Chaosu. Chaos, to otchłań, bezkształtna masa, połączenie ognia, wody powietrza i ziemi. Z niego powstał Dzień i Jasność, oraz Noc i Ciemność. Z nich wyłoniła się Gaja, czyli Ziemia, w otoczeniu eteru. Uranos, czyli Niebo, i Tartaros, czyli Podziemie. Z tymi żywiołami, wyłonił się także Eros, sprawca rozwoju i pomnażania.

NARODZINY BOGÓW

Gaja, została zroszona deszczem, zesłanym prze Uranosa. Powstała wszelka roślinność i zwierzęta. Deszcz wypełnił doliny, powstały jeziora, morza i rzeki.

Następnie parze narodziły się dzieci: sturękie olbrzymy, cyklopi, tytani i tytanki. Uranos obawiając się swych dzieci - potworów, strącił ich do Tartaru, świata podziemia. Gaja zbuntowała swego syna Kronosa, przeciwko ojcu. Kronos, zabił swego ojca, a z krwi Uranosa powstały Erynie - boginie zemsty. Narodziło sianowe pokolenie gigantów i nimf. Żoną Kronosa, była Reja. Dzieci tej pary, to bogowie czczeni przez starożytnych.

- Zeus,

- Hera,

- Hades,

- Posejdon,

- Demeter,

- Hestia,

MIT O WOJNIE TROJAŃSKIEJ

Bogini niezgody Eris, rzuciła między trzy boginie Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej". O rozstrzygnięcie sporu, boginie poprosiły Parysa. Afrodyta, obiecała mu najpiękniejszą kobietę na ziemi, za żonę, jeżeli powie, że jabłko powinno należeć do niej. Parys zgodził się. Kiedy ujrzał żonę Menelaosa, króla Sparty - Helenę, uznał, że nie widział nigdy piękniejszej kobiety i postanowił ją porwać. Zabrał ją do Troi. W odwecie wojska Menelaosa, pod wodzą jego brata Agamemnona, najechały na Troję. W oddziałach greckich, znajdował się Odyseusz, Patroklos i Achilles. Dowództwo nad Trojanami objął Hektor. Wojna trwała 10 lat, i zakończyła się podbiciem Troi. Została ona, zamieniona w ruinę, a mieszkańcy zabici. Udało się to dzięki podstępowi, który wymyślił Odyseusz. Wpadł na pomysł zbudowania drewnianego konia, w którym skryli się żołnierze greccy. Trojańczycy, czcząc ten symbol wprowadzili go, do miasta. Tak greckie wojsko, dostało się za mury grodu, którego nie można było, inaczej zdobyć.

HOMER

Homer, był najsławniejszym epikiem greckim. W związku z tą postacią, związana jest tzw. kwestia homerycka. W XVIII w. we Francji, wysunięto przypuszczenie, że poeta mógł wcale nie istnieć. Utwory "Iliada" i "Odyseja", przypisywano twórczości wędrownych śpiewaków - aojdów, którzy początkowo przekazywali je w formie śpiewanej, dopiero później zostały spisane. Jednak współcześnie nauka, skłania się za teza autorstwa jednego poety, traktując je jako dzieło Homera.

ILIADA

"Iliada", należy do gatunku literackiego, zwanego eposem. Epos to "rozbudowany utwór, dla którego źródłem genetycznym są mity, podania i baśnie, utrwalający wyobrażenia na temat narodzin, więzi i instytucji społeczno-narodowych, pamięć o doniosłych postaciach i zdarzeniach, oraz wyznawane zbiorowo wartości i wierzenia religijne".

"Iliada", opisuje ostatnie pięćdziesiąt dni wojny trojańskiej. Epos, uznawany jest za wzorzec tego gatunku. Rozpoczyna go inwokacja, w której ujawnia się narrator. W dalszej części utworu jest zdystansowany, do dziejących się wydarzeń. Wydarzenia, które są opisywane w utworze, mają charakter przełomowy, na ich tle rozgrywają się losy bohaterów, którzy reprezentują wysoką pozycję społeczną. Opisane są w nim rozbudowane sceny batalistyczne, istnieje wiele realistycznych szczegółów. Dwa światy przeplatają się ze sobą: świat bogów i ludzi. Bogowie, mają wpływ na przebieg wojny, i losów ludzkich.

"Iliada" i "Odyseja", napisana jest heksametrem daktylicznym. "Rytm wiersza oparty jest na zjawisku iloczasu. Występują głoski krótkie i długie. Składał się z sześciu stóp: daktyla, lub spondeja".

ODYSEJA

"Odyseja", opisuje powrót Odyseusza - władcy Itaki, do rodzinnych stron, po zakończonej wojnie trojańskiej. Pomimo pośpiechu, losy podróżnika tak się układają, że powrót zajmuje mu 10 lat. Liczy 24 księgi. Podzielona jest na trzy części. W jednej z nich dowiadujemy się o przygodach Telemacha, syna Odyseusza i Penelopy, jego żony. Następnie opisana została podróż Odyseusza, do ojczyzny. Następuje tutaj zjawisko retrospekcji. Trzecia część, opowiada o powrocie króla do Itaki i zemsty na zalotnikach.

TRAGEDIA GRECKA

Wywodzi się ze świąt na cześć boga Dionizosa. Obchodzono Dionizje Małe (wiejskie), związane były z otwieraniem naczyń, z młodym winem, śpiewem i zabawami ludowymi.

Dionizje Wielkie (miejskie), miały charakter ogólnopaństwowy i były najważniejszymi świętami obchodzonymi w ciągu roku kalendarzowego. Ze względu, na te święta budowano teatry, w których wystawiano konkursowe tragedie, komedie i tragedie satyrowe. W ciągu pięciu dni świąt, nikt nie pracował, nawet niewolnicy. Z tymi świętami, wiązało się pojecie katharsis, czyli oczyszczenia. Widzowie, oglądając spektakl, mogli pozbyć się nagromadzonych negatywnych emocji.

Klasyczna tragedia, składała się z następujących części:

- PROLOGOS - zapowiedź tragedii,

- PARODOS - wejście chóru na scenę,

- EPEISODION - część akcji, w której mówią aktorzy, monolog, lub dialog,

- STASIMON - komentarz chóru, do wydarzeń,

- EXODOS - wyjście chóru,

Z tragedią, łączyła się również zasada trzech jedności:

- miejsca - akcja utworu, toczy się tylko w jednym miejscu,

- czasu - zwykle w ciągu 24 godzin,

- akcji - występuje tylko jeden watek fabularny,

W tragedii, zawarty jest tzw., konflikt tragiczny, - czyli istnienie dwóch równorzędnych racji, między którymi, nie można dokonać wyboru.

Liczba aktorów, występujących na scenie, nie mogła przekraczać trzech. W sztuce, występowali tylko mężczyźni, ubrani w maski wyrażające emocje: smutek, gniew, radość. Na głowach mieli peruki, stali na wysokich koturnach, aby być lepiej widocznymi, oraz ubierali jaskrawe kostiumy. W tragedii, sięgały kostek, w komedii były krótsze. Role kobiet, grali chłopcy. W tragedii, obowiązywał styl wysoki, a bohaterowie musieli wywodzić się, z królewskiego rodu. W komedii, obowiązywał styl niższy, bardziej potoczny, bohaterowie wywodzili się z niższych warstw społecznych.

SOFOKLES "ANTYGONA"

Tragedia Sofoklesa, nawiązuje do mitu, o rodzie Labdakidów. Tragedia, rozpoczyna się w momencie, kiedy Antygona postanawia pogrzebać zwłoki swego brata Polinejkesa, uważanego za zdrajcę. Sprzeciwia się tym samym, rozkazowi Kreona, króla Teb, który zakazał pochowania zwłok. Jej czyn ukazuje tzw. konflikt tragiczny.

Następuje starcie dwóch racji Antygony i Kreona.

Antygona - uznaje wyższość prawa boskiego, nad ludzkim, chce żyć w zgodzie z własnym sumieniem. Jako siostra Polinejkesa, pragnie pochować brata, jednocześnie wypełniając prawa Zeusa. Kara spotka brata na sądzie bożym.

Kreon - pragnie ukarać zdrajcę, który najechał na własny kraj. Nie chce traktować go, w ten sam sposób, jak poległych w obronie ojczyzny. Uważał, że prawa królewskie są ważne i religia, nie może ich ograniczać. Kieruje się dobrem państwa, usiłuje zachować królewski autorytet.

Każda z postaci ma ważny powód, dla którego broni swoich racji. Jednak dla bohaterów, sa to decyzje tragiczne w skutkach. Antygona, zostaje zamurowana żywcem i popełnia samobójstwo. Kreon, traci całą swoją rodzinę, zostaje sam. Hajmon, jego syn, a narzeczony Antygony odbiera sobie życie, żona Kreona również.

LIRYKA GRECKA

TYRTAJOS - w swoich utworach zachęcał do walki, w obronie ojczyzny. Pisał elegie patriotyczne. Wychwalał śmierć tych, którzy polegli w bitwie o wolność. Pojecie poezja tyrtejska, odnosi się do twórczości patriotycznej.

SAFONA - poetka, żyjąca na wyspie Lesbos. Prowadziła szkołę dla dziewcząt, pochodzących z arystokratycznych domów. Uczył gry na instrumentach, tworzenia poezji, tańca. Uważano ja za wybitna poetkę. Pisała pieśni weselne, modlitwy ku czci Afrodyty, hymny miłosne. W swoich utworach, wyrażała najsubtelniejsze uczucia i emocje. Platon nazywał ja "dziesiątą Muzą". Od jej imienia, stworzono nazwę dla tzw. strofy safickiej - "zwrotki, składającej się z trzech wierszy jedenastozgłoskowych i czwartego pięciogłoskowego".

Simonides - twórca liryki chóralnej, tworzył hymny wychwalające zwycięstwo, peany ku czci Apollina, treny.

PINDAR - jeden z najwybitniejszych twórców greckich, twórca poezji chóralnej, rywalizował z Symonidesem. Sławił zwycięzców igrzysk olimpijskich. Już za życia, cieszył się szacunkiem i sławą.

ANAKREONT - pisał krótkie utwory, zwane anakreontykami. Wiersze, o tematyce biesiadnej, bądź też miłosnej. Ich tematyka, związana była z kulturą dworską.

BIBLIA

Biblia, to Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Zawiera święte księgi, dla dwóch wyznań: judaizmu i chrześcijaństwa. Na całość składają się 73 księgi i jest to zbiór kanonicznie nienaruszalny. Biblia została napisana w trzech językach: aramejskim, hebrajskim i greckim.

Stary Testament, został spisany w 46 księgach. Zbiór, rozpoczyna Tora, czyli Pięcioksiąg.

Opisuje wydarzenia, poprzedzające narodziny Jezusa Chrystusa. Stary Testament zawiera opis dziejów od powstania świata, dzieje narodu izraelskiego, opisuje wyjście z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Przedstawia historie Mojżesza.

Na Torę składają się księgi:

- Księga Rodzaju,

- Księga Wyjścia,

- Księga Kapłańska,

- Księga Liczb,

- Księga Powtórzonego Prawa,

Po Torze, następują kolejne księgi m.in. Księga Jozuego, Księga Sędziów, Księga Ruth, Księga Samuela, Pierwsza i Druga Księga Królewska, Księga Hioba, Księga Psalmów, Księga Przysłów, Pieśń nad Pieśniami, Księga Mądrości, Księga Koheleta, Płacz Jeremiasza.

Nowy Testament, zawarty jest w 27 księgach. Zawiera cztery ewangelie:

- św. Mateusza,

- św. Marka,

- św. Łukasza,

- św. Jana,

Oprócz tego, do kanonu należą Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.

W ewangeliach, odnajdziemy nauki Jezusa Chrystusa, zawarte w przypowieściach, przypowieściach. Opisane zostały także, narodziny Chrystusa i dzieje Świętej Rodziny. Przedstawiono Mękę Pańską i działalność apostołów, po śmierci Jezusa. W Apokalipsie, czyli księdze proroczej spisano objawienie św. Jana, dotyczące Sądu Ostatecznego i końca świata.

Mitologia i Biblia, jest zbiorem wzorców, ludzkich zachowań, oraz ciągłą inspiracją, dla dalszych pokoleń.