Biblia uważana jest za jedno z podstawowych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno-moralnej, jak w sferze inspiracji artystycznych. Dla ludzi wierzących Biblia jest Świętą Księgą, zbiorem prawd objawionych i przykazań uczących jak żyć. Biblia stała się jednocześnie źródłem motywów dla pokoleń rzeźbiarzy, malarzy, pisarzy i kompozytorów.

Dla literatury stanowi ona niewyczerpany skarbiec wzorów osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków i motywów, symboli, alegorii, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowią one wspólną grupę środków wyrazu - pojęć, które przez literaturę wchodzą do języka potocznego (np. "hiobowe wieści", "trąby jerychońskie", "zakazany owoc", "wdowi grosz").

Nazwa "Biblia" pochodzi od greckiego słowa biblios, które początkowo oznaczało łodygę papirusu. Z upływem czasu biblios zaczęło znaczyć zwój papirusu, czyli księga (w l. mn. biblia). Dosłownie biblia znaczy więc "księgi".

Biblię, nazywaną inaczej Pismem Świętym, dzieli się na Stary Testament i Nowy Testament (z łac. testamentum - przymierze). Stary Testament jest zbiorem pism judaistycznych i obejmuje 46 ksiąg, natomiast Nowy Testament, będący zbiorem pism chrześcijańskich - 27 ksiąg.

Stary Testament był przekazywany ustnie już od XVIII w. p.n.e., natomiast zapisywany między XIII a I w. p.n.e. Nowy Testamentzostał napisany między 51 a 96 r. n.e.

Stary Testament powstawał w trzech językach: hebrajskim, aramejskim i greckim, natomiast Nowy Testament w greckim.

Zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamenciewyróżnić można trzy rodzaje ksiąg: historyczne, dydaktyczne (mądrościowe) i prorocze (prorockie):

a) księgi historyczne to w Starym Testamencie przede wszystkim Pięcioksiąg Mojżesza (księgi: Rodzaju, Wyjścia, Liczb, PowtórzonegoPrawa, Kapłańska), natomiast w Nowym Testamencie cztery Ewangelie (Mateusza, Łukasza, Marka i Jana) oraz Dzieje Apostolskie;

b) księgi dydaktyczne (mądrościowe) to w Starym Testamenciem.in. księgi: Hioba, Przysłów, Psalmów, Mądrości, Koheleta, natomiast w NowymTestamencie Listy (głównie św. Pawła, lecz również św. Jana, św. Judy...);

c) księgi prorocze (prorockie) to w Starym Testamencieksięgi: Izajasza, Ezechiela, Daniela, Jeremiasza, a w Nowym TestamencieApokalipsa św. Jana.

Pierwszym przekładem z języka aramejskiego na grecki był tzw. "przekład siedemdziesięciu" - Septuaginta. Dokonało go około siedemdziesięciu uczonych w III w. p.n.e.

Najważniejszym przekładem był natomiast dokonany w IV w. n.e. przekład św. Hieronima z greki na język łaciński, tak zwana Wulgata.

Najważniejszymi polskimi przekładami są: przekład księdza Jakuba Wujka z końca XVI w. oraz dwudziestowieczna Biblia Tysiąclecia, tłumaczona bezpośrednio z języków oryginalnych przez benedyktynów tynieckich (wydana po raz pierwszy w roku 1965).

Pismo Święte stało się na przestrzeni wieków źródłem wielu motywów i powiedzeń które, mocno zakorzenione do dziś w naszej świadomości, mają swój rodowód właśnie biblijny. Takim powiedzeniem jest niewątpliwie "zakazany owoc", czyli biblijny owoc z rajskiego drzewa wiadomości dobrego i złego. Pierwsi ludzie, Adam i Ewa, zjedli go mimo wyraźnego zakazu i wbrew woli Boga. Za ten czyn zostali wygnani z raju.

Dziś "zakazanym owocem" nazywamy rzecz nęcącą, kuszącą, ale jednocześnie zabronioną.

Równie często można spotkać się z powiedzeniem "Sodoma i Gomora". To określenie wywodzi się od nazw dwóch miast nad Morzem Martwym. Pleniły się w nich rozpusta i zepsucie moralne. Bóg spalił Sodomę i Gomorę deszczem ognia i siarki. Dziś "Sodoma i Gomora" powiemy o miejscu upadku moralnego, zepsucia obyczajów. Z Sodomą i Gomorą związane są również powiedzenia "żona Lota" i "zamienić się w słup soli". Otóż według Biblii Bóg, przed zniszczeniem Sodomy, postanowił uratować z miasta Lota wraz z rodziną. Wyprowadzili ich z miasta aniołowie, którzy zabronili im oglądać się za siebie. Jednak dręczona ciekawością żona Lota, odwróciła się pragnąc zobaczyć zagładę miasta i w tym momencie została zamieniona w słup soli. Współcześnie "żoną Lota" określa się kobietę o nieposkromionej ciekawości, natomiast o człowieku, który znieruchomiał z zaskoczenia, czy zdziwienia mówimy "zamienił się w słup soli".

Jedną z bardziej znanych postaci biblijnych był Noe, człowiek wielce pobożny i prawy, patriarcha (ojciec rodu). Z jego imieniem związane jest określenie "arka Noego". Bóg, nie mogąc znieść widoku grzechów, jakich na co dzień dopuszczali się ludzie, postanowił zgładzić ich w powszechnym potopie. Jednak Noemu Bóg przeznaczył ocalenie, nakazał mu zbudowanie wielkiej arki i zebranie w niej, oprócz najbliższej rodziny, po jednej parze wszystkich zwierząt, które nie umiały pływać. Tak więc z potopu ocaleli tylko ci, którzy schronili się w arce. To właśnie oni zaludnili ziemię po raz wtóry. Współcześnie arką Noego nazwiemy bezpieczne schronienie, zaciszną przystań, ostoję przed kataklizmem zagrażającym naszemu życiu.

Dzisiaj nieraz używamy określenia "Salomonowy wyrok", szczególnie gdy chcemy pochwalić mądrą i sprawiedliwą, choć często zaskakującą decyzję. Również i to określenie ma swój rodowód biblijny. Salomon był synem Dawida, królem izraelskim w X wieku p.n.e. Słynął z mądrych i sprawiedliwych rządów. Dowodem jego ogromnej mądrości była historia dwóch nierządnic, które jednego dnia urodziły synów. Jeden z noworodków zmarł i nierządnice pokłóciły się, która z nich jest matką dziecka, które przeżyło. Spór miał rozsądzić Salomon. Król nakazał rozciąć mieczem żyjącego chłopczyka i każdej z kobiet dać połowę. Jedna z nierządnic zgodziła się z tym wyrokiem, druga zaczęła płakać i prosić, by nie zabijać dziecka, a już raczej oddać je tej pierwszej. W tym momencie Salomon nie miał już żadnych wątpliwości, że to właśnie ta druga nierządnica jest matką chłopca. Niemowlę nakazał oddać właśnie jej.

Ciekawa historia związana jest z "wieżą Babel". Potomkowie Noego postanowili kiedyś zbudować ogromną wieżę, której szczyt sięgałby nieba. Ludzie chcieli dorównać Bogu, móc podpatrywać go. Jednak Bóg pomieszał budowniczym języki, tak że nie mogli się z sobą porozumieć. Budowa została nie dokończona, a śmiałkowie rozjechali się po świecie. Dziś "wieża Babel" to synonim zamieszania zamętu, gwaru wielu języków naraz.

Z osobą Mojżesza (prawodawca Izraela, prorok, który wyprowadził swój lud z niewoli egipskiej. Miał dar kontaktowania się z Bogiem, który dawał mu wskazówki dotyczące między innymi emigracji Żydów z Egiptu w trwającej 40 lat wędrówce) związane jest powiedzenie "krzak gorejący". Mojżesz, działając w obronie bitego Hebrajczyka, zabił pewnego możnego Egipcjanina. Musiał uciekać z kraju i szukać schronienia u Midianitów, gdzie pasał bydło. Raz, zapędziwszy trzodę dalej niż zwykle, zobaczył płonący krzak. Ukryty w gorejącym krzaku Bóg przemówił do niego po raz pierwszy i nakazał mu wyprowadzić Żydów z Egiptu. "Krzak gorejący" to określenie cudu, głosu Bożego.

Często w różnych kontekstach możemy zetknąć się z powiedzeniem "syn marnotrawny". Również i ono wywodzi się z Biblii, tym razem z Nowego Testamentu, z jednej z Chrystusowych przypowieści. Opowiada ona o ojcu i dwóch synach. Kiedyś młodszy syn postanowił opuścić dom rodzinny i spróbować szczęścia w świecie. Wrócił po latach, bez grosza przy duszy, skruszony i głodny. Ojciec przyjął go z radością i bez wyrzutów, a nawet wyprawił na jego cześć ogromną ucztę. Dzisiaj "synem marnotrawnym" nazwiemy kogoś, kto popełnia błędy ale potrafi się do tego przyznać, gdyż błąd wiele go kosztował. W innej z przypowieści Jezusa pojawiło się określenie "wdowi grosz". Kiedyś, gdy ludzie składali w synagodze ofiary, starali prześcignąć się w hojności. Pewna uboga wdowa wrzuciła do skarbony wszystkie pieniądze, jakie miała, a były to dwa szelążki, czyli zaledwie jeden grosz. Było to dla niej ogromne wyrzeczenie, wielka ofiara. Według Jezusa to właśnie ona ofiarowała Bogu najwięcej. Słowa "wdowi grosz" są używane dzisiaj dla podkreślenia faktu, że nie liczy się wysokość ofiary, ale wartość, jaką ma ona dla ofiarującego.

Z osobą Chrystusa wiążemy także powiedzenie "rzeź niewiniątek". Gdy król Herod usłyszał od mędrców o narodzeniu się Chrystusa, przyszłego króla żydowskiego, nakazał zgładzenie wszystkich nowo narodzonych chłopców. Popełniono wiele krwawych mordów na niemowlętach, ale Chrystus przeżył, gdyż anioł ostrzegł we śnie Józefa i nakazał mu ucieczkę do Egiptu. Współcześnie określenia "rzeź niewiniątek" używamy dla podkreślenia grozy jakiegoś wydarzenia, masakry, której ofiarą padły istoty niewinne.

Opis stworzenia świata został zawarty w qwer

Jest to biblijny opis stworzenia świata. Wynika z niego, że świat stworzył jeden Bóg, jest to więc wyraz monoteizmu, czyli przekonania, że istnieje tylko jeden jedyny Bóg (w odróżnieniu od na przykład mitologii greckiej, która jest politeistyczna, czyli ukazuje wielu bogów).

Bóg stworzył świat według Księgi Rodzaju w siedem dni:

a) pierwszego dnia stworzył niebo i ziemię, następnie stworzył światło i oddzielił je od mroku, nazwał światłość Dniem a ciemność Nocą;

b) drugiego dnia Bóg stworzył sklepienie niebieskie i Niebo;

c) trzeciego dnia Bóg oddzielił suchą Ziemię od wód, czyli Morza. Następnie stworzył na ziemi rośliny, drzewa, owoce...;

d) czwartego dnia Bóg określił pory roku, dni i lata, stworzył słońce i księżyc;

e) piątego dnia Bóg stworzył wszelkie istoty morskie i ptaki;

f) szóstego dnia Bóg stworzył dzikie zwierzęta, żyjące na lądzie oraz wszelkie bydło. Na koniec Bóg stworzył człowieka, mężczyznę i kobietę, którym powierzył całą ziemię wraz ze wszystkimi żyjącymi na niej zwierzętami, roślinami, owocami;

g) siódmy dzień Bóg pobłogosławił i przeznaczył na odpoczynek.

Podsumowanie: Tego opisu nie należy traktować dosłownie, lecz metaforycznie. Bóg jawi się jako Stwórca wszystkiego co żyje, całego świata i każdego człowieka. Bóg z pustki i ciemności stwarza świat, powołując każdy jego najdrobniejszy nawet element poprzez nazywanie ("Niech stanie się światłość..."). Bóg dał również ludziom prawa i nakazał bezwzględne ich przestrzeganie (Dekalog, czyli dziesięcioro przykazań). Porządek ten wynika z głębokiej i niezmiennej miłości Boga do człowieka, z pragnienia, aby każdy człowiek mógł żyć godnie i w dobrobycie.

Kain i Abel

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie

Archetyp zbrodni bratobójstwa

Adam i Ewa mieli dwóch synów - Kaina i Abla. Abel był pasterzem trzód, a Kain uprawiał rolę. Pewnego dnia, gdy bracia składali ofiarę Panu: Kain z płodów ziemi, a Abel z owiec, Bóg przyjął ofiarę Abla, a Kaina odrzucił. Bardzo go to zasmuciło, widząc to Bóg powiedział, że gdyby dobrze postępował, byłby zadowolony, jeśli zaś robi źle, to czyhają na niego grzechy, a przecież to on powinien nad nimi panować.

Rozgniewany Kain zabił na polu Abla, a kiedy Bóg zapytał, gdzie jest jego brat, Kain odpowiedział, że nie wie, bo nie jest jego stróżem. Pan zapytał: "Cóżeś uczynił? Krew brata twego głośno woła ku mnie z ziemi!". Przeklął Kaina i powiedział, że jego ziemia nie wyda już więcej plonu, a on zostanie tułaczem i zbiegiem.

Kain uważał, że jest to zbyt wielka kara, aby mógł ją znieść, bo każdy kogo spotka, będzie mógł go zabić. Bóg jednak odpowiedział, że kto by to zrobił, poniesie "siedmiokrotną pomstę". Kaina naznaczył znamieniem, aby go nikt nie zabił.

Kain zamieszkał jako wygnaniec w kraju Nod, na wschód od Edenu.

Podsumowanie: pojawia się tu archetyp bratobójcy, zbrodniarza - Kain. W opowieści Kain to człowiek z piętnem zbrodniarza ("kainowe piętno"), którego jednak ukarać lub odpuścić mu grzech może wyłącznie Bóg. Dlatego Kain opuszcza dom i wyrusza na tułaczkę, podczas której będzie się starał zadośćuczynić za popełnioną zbrodnię.

Dzieje Noego. Potop

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie

Ukaranie ludzkości za grzechy

Bóg, widząc jak ludzie grzeszą, bardzo się zasmucił i żałował, że ich stworzył. Postanowił zesłać na ziemię potop, a ocalić tylko Noego, który żył z Bogiem w przyjaźni.

Noe miał sześćset lat, był człowiekiem uczciwym, prawym, wyróżniał się wśród innych ludzi nieskazitelnością, miał trzech synów: Sema, Chama i Jafeta.

Bóg powiedział mu o swoim postanowieniu, jemu zaś kazał zbudować arkę z drzewa żywicznego, o wymiarach: długość - trzysta łokci, szerokość i wysokość - trzydzieści łokci, i powlec ją wewnątrz i na zewnątrz smołą. Nakrycie arki, na łokieć wysokie, miało przepuszczać światło, w środku Noe miał zbudować 3 przegrody: dolną, drugą i trzecią, wejście miało się znajdować w bocznej ścianie.

Do tak sporządzonej arki Bóg polecił zabrać Noemu żonę, synów z żonami, a spośród wszystkich żyjących istot po parze - samca i samicę, aby nie wyginęły, a także żywność i paszę dla zwierząt (tradycja kapłańska).

Bóg kazał Noemu wejść z całą rodziną do arki i zabrać po siedem samców i samic zwierząt czystych (tych, które mogły być złożone na ofiarę), jedną parę zwierząt nieczystych oraz siedem par ptaków (tradycja jahwistyczna).

Bóg zapowiedział, że za siedem dni nastąpi deszcz, który będzie trwał czterdzieści dni i nocy, i zniszczy wszystko, co istnieje na ziemi.

Noe wraz z rodziną schronił się w arce, deszcz padał czterdzieści dni i nocy. Woda była tak wysoka, że przykryła góry, wszystkie istoty na ziemi zginęły. Przez 150 dni wody na ziemi stale się podnosiły, a arka płynęła po ich powierzchni. Później powiał wiatr i wody zaczęły opadać, arka osiadła na górze Ararat. Noe wypuścił z arki ptaki, jako pierwszego kruka, który zaraz powrócił, potem gołębicę, która również wróciła, nie znalazłszy miejsca, by usiąść. Noe odczekał jeszcze siedem dni i znów wypuścił gołębicę, ta wróciła, niosąc w dziobie listek drzewa oliwnego. Noe odczekał kolejne siedem dni, a kiedy wypuścił gołębicę, już nie powróciła.

Noe zdjął dach arki i zobaczył, że ziemia jest już prawie sucha, a kiedy wyschła, przemówił do niego Bóg, który nakazał wszystkim stworzeniom opuścić arkę.

Noe zbudował ołtarz i złożył z czystych zwierząt i ptaków ofiarę Bogu, a kiedy Pan poczuł "miłą woń", powiedział, że już nigdy nie zgładzi wszystkiego, co żyje: "Będą zatem istniały, jak długo trwać będzie ziemia: siew i żniwo, mróz i upał, lato i zima, dzień i noc".

Bóg pobłogosławił Noemu i jego synom, powiedział; "Bądźcie płodni i mnóżcie się, abyście zaludnili ziemię", a wszystko, co się porusza na ziemi oddaje im we władanie, pozwala jeść ludziom zwierzęta (wg Księgi Rodzaju człowiek do potopu żywił się roślinami), z jednym zastrzeżeniem; "Nie wolno wam tylko jeść mięsa z krwią życia" (krew żywego zwierzęcia utożsamiano z życiem, co znaczy, że nie można zjadać z mięsem życia zwierząt).

Bóg przypomina, że nie wolno też przelewać ludzkiej krwi:

"Jeśli kto przeleje krew ludzką;

przez ludzi ma być przelana krew jego,

bo człowiek został stworzony na obraz Boga".

Przykazanie: "nie zabijaj" odnosi się więc do każdego człowieka, a za popełnienie zbrodni płaci się śmiercią.

Potem Bóg zawarł przymierze z Noem i jego potomstwem, ze wszystkimi zwierzętami na ziemi - już nigdy nie ześle potopu na ziemię, a znakiem jego obietnicy, przymierza między Bogiem a ziemią, będzie tęcza: "To jest znak przymierza, które zawarłem między Mną a wszystkimi istotami, jakie są na ziemi".

Podsumowanie: Biblijna opowieść o potopie jest zestawiona z dwóch przewijających się wątków, tradycji jahwistycznej i tradycji kapłańskiej. Przemówienie Boga do Noego zostało więc splecione z obu tradycji, stąd dwukrotne powtórzenie polecenia wejścia do arki i różna ilość wprowadzanych do niej zwierząt.

W Biblii słowo "przymierze" oznacza obietnicę, przyrzecznie dane człowiekowi przez Boga w zamian za należne Mu posłuszeństwo i miłość.

Bóg kazał zabrać Noemu do arki po siedem par zwierząt, także po siedmiu dniach Noe wypuszcza gołębicę. Siódemka była uważana na starożytnym Bliskim Wschodzie za liczbę świętą, była symbolem pełni i doskonałości. Być może wynikało to stąd, że znano wówczas 5 planet, do których należy jeszcze doliczyć Księżyc i Słońce. Liczba 7 pojawia się w siedmiu kolorach tęczy, tydzień ma 7 dni, było 7 krów chudych i 7 tłustych. Liczba 7 występuje również w "Apokalipsie św. Jana".

Abraham

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie - saga

Opowieść o protoplastach Izraela

Abraham był protoplastą i patriarchą narodu izraelskiego. Jego ojcem był Terach, który oprócz Abrahama miał jeszcze dwóch synów - Nachora i Harana. Haran zmarł jeszcze za życia swego ojca, pozostawił syna - Lota.

Abraham poślubił Saraj, a Nachor Milkę. Terach wyruszył z Ur Chaldejskiego, zabierając ze sobą synów i ich żony oraz wnuka Lota. Chciał udać się do kraju Kanaan, ale gdy przybyli do Charanu, osiedlili się tam. Terach zmarł, mając 205 lat.

Bóg objawił się Abramowi i polecił mu opuścić dom i udać się do kraju, który mu wskaże. Obiecał, że Abram da początek wielkiemu narodowi, a Bóg go pobłogosławi, przez niego błogosławieństwo otrzymają "ludy całej ziemi".

Abram, który miał w tym czasie 75 lat, zabrał swoją rodzinę, służbę i dobytek, wyruszył do Kanaanu, stamtąd przeszedł do miejscowości koło Sychem, do dębu More. Ukazał mu się Pan i powiedział, że oddaje im tę ziemię, a Abram zbudował ołtarz, by odwdzięczyć się Bogu za okazaną łaskę.

Zawierając przymierze z Abrahamem, Bóg ustanawia Izrael narodem wybranym i obiecuje mu ziemię Kanaan.

Podsumowanie: Jest to opowieść o patriarsze rodu izraelskiego: Abrahamie i wędrówce żydów do "ziemi obiecanej". Pojawia się tu motyw krainy szczęścia i dobrobytu podobny do mitologicznej arkadii, wysp szczęśliwych. Przez cały czas wędrówki (która w wymiarze symbolicznym może oznaczać ludzkie życie i jest jednym z najczęstszych motywów wędrownych w literaturze) żydami opiekuje się Bóg.

Sodoma i Gomora

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie z elementami opisu

Ukaranie miasta za grzechy

Wieczorem do Sodomy przybyli dwaj aniołowie. Lot, który siedział w bramie miasta, zaprosił ich do swojego domu na nocleg. Początkowo nie chcieli się zgodzić, ale w końcu przystali na jego prośby. Lot przygotował wieczerzę i kazał upiec przaśny chleb.

Zanim udali się na spoczynek, mieszkający w Sodomie mężczyźni otoczyli dom Lota, ciekawi kto go odwiedził, żądali ich wyjścia, by mogli "z nimi poswawolić". Lot wyszedł do nich, zaryglowawszy wcześniej drzwi i prosił, by nie dopuścili się występku. Ofiarował swoje dwie córki i powiedział, by postąpili z nimi jak chcą, byle nie uczynili nic złego jego gościom. Mieszkańcy Sodomy rzucili się na Lota, chcąc wyważyć drzwi, ale aniołowie wciągnęli go do środka domu, a mężczyzn porazili ślepotą.

Aniołowie powiedzieli Lotowi, by wyprowadził z miasta wszystkich swoich bliskich, bowiem Bóg przysłał ich, by zniszczyli miasto. Lot powiadomił swą rodzinę, ale oni myśleli, że żartuje. Aniołowie ponaglali Lota, a kiedy w dalszym ciągu zwlekał, chwycili jego, żonę i dwie córki i wyprowadzili za miasto. Przykazali mu, by nie oglądał się za siebie, nigdzie nie zatrzymywał i szukał schronienia w górach.

Lot jednak poprosił, by zamiast w górach mógł schronić się w małym mieście. Aniołowie zgodzili się i kazali Lotowi szybko do niego wejść, bo zanim się w nim nie znajdzie, nie będą mogli zniszczyć Sodomy. Kiedy Lot przybył do miasta Soar, Pan spuścił na Sodomę i Gomorę deszcz ognia i siarki, zniszczył całą okolicę, wszystkich mieszkańców i roślinność. Żona Lota, która obejrzała się za siebie zamieniła się w słup soli.

Rano Abraham "udał się na to miejsce, na którym przedtem stał przed Panem", spojrzał na Sodomę i Gomorę, i zobaczył unoszący się nad miastami dym.

Bóg, przez wzgląd na Abrahama, ocalił Lota od zagłady.

Podsumowanie: Tematem opowieści są losy grzeszników z dwu miast: Sodomy i Gomory. Zostali skazani na zagładę, ponieważ nie chcieli zmienić swojego postępowania. Ocalał Lot i jego rodzina - byli jedynymi sprawiedliwymi, bogobojnymi wśród mieszkańców. Pojawia się tu symbol nieposkromionej ciekawości żona Lota,

Księga Wyjścia

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie - saga

Izrael w Egipcie

Pierwszy opis powołania Mojżesza

Kiedy Mojżesz pasł owce swego teścia Jetry, kapłana Madianitów, zapuścił się w głąb pustyni i doszedł do góry Horeb. Ukazał mu się krzak gorejący, z którego przemówił Bóg i nakazał mu wyprowadzić z Egiptu swój naród.

Objawienie się Boga Izraelowi

W trzecim miesiącu od wyjścia Izraelitów z Egiptu, dotarli na pustynię Synaj, gdzie rozbili obóz. Bóg mówi Mojżeszowi, że jeśli będą Go słuchać i strzec przymierza, staną się jego szczególną własnością i ludem świętym. Kiedy Mojżesz przekazał słowa Boga starszyźnie, odpowiedzieli, że uczynią wszystko, co Bóg im każe.

Bóg zapowiedział Mojżeszowi, że ukaże się w obłoku, aby lud słyszał, co mówi i uwierzył mu na zawsze. Kazał przygotować się do święta, bo na trzeci dzień; "Zstąpi Pan na oczach całego ludu na górę Synaj". Wokół góry ma być wytyczona granica, której nie wolno nikomu przekroczyć. Jeśli ktoś by się tego dopuścił, zostanie ukarany śmiercią - ukamienowany lub przebity strzałą. Gdy zagrzmi trąba, wszyscy mają podejść pod górę.

Mojżesz przekazał ludowi słowa Boga. Trzeciego dnia rano rozległy się grzmoty i błyskawice, a z obłoku rozpościerającego się nad Synajem, zabrzmiał głos potężnej trąby, tak, że wszyscy drżeli ze strachu. Bóg wezwał Mojżesza na szczyt góry i przykazał, by lud nie zbliżał się do Niego, gdyż wielu mogłoby to przypłacić życiem. Pan powiedział, by Mojżesz przyprowadził na górę Aarona, zaś kapłani i lud nie mogą przekroczyć granicy, wytyczonej wokół góry.

Dekalog

Bóg przemówił, przekazując te słowa:

1. "Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu, tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią!"

2. "Nie będziesz wzywał imienia pana Boga twego".

3. "Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. Dzień siódmy zaś jest szabatem ku czci Pana, Boga twego.

4. "Czcij ojca twego i matkę twoją".

5. "Nie będziesz zabijał".

6. "Nie będziesz cudzołożył".

7. "Nie będziesz kradł".

8. "Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek".

9. "Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wolu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego".

Ludzie, mimo że stali daleko, słysząc głos Boga przelękli się. Mojżesz zaś zbliżył się do obłoku, w którym był Bóg.

Zawarcie przymierza

Mojżesz spisał słowa Pana, nazajutrz zbudował ołtarz u stóp góry i postawił 12 stel, odpowiadających dwunastu pokoleniom Izraela. Nakazał młodzieńcom złożyć ofiarę całopalną i biesiadną z cielców. Połowę krwi nalał do czar, a drugą połową skropił ołtarz. Przeczytał ludowi Księgę Przymierza i obiecał, że uczynią wszystko, co powiedział Pan i będą Mu posłuszni. Pokropił krwią lud, mówiąc; "Oto krew przymierza, które Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów".

Wkrótce ujrzeli Boga, a pod jego stopami jakby "dzieło z szafirowych kamieni, świecących jak samo niebo".

Tablice przykazań

Bóg polecił Mojżeszowi wstąpić na górę, gdzie dał mu kamienne tablice, na których spisał Prawo i przykazania. Kiedy Mojżesz wszedł na górę, przez sześć dni zakrywał ją obłok, w siódmym Mojżesz wszedł w jego środek i przebywał na górze czterdzieści dni i nocy.

Podsumowanie: Istnieją dwie starożytne tradycje podziału przykazań, obie pochodzenia żydowskiego. Pierwszą przyjęły kościoły: rzymsko-katolicki i ewangelicko-augsburski, drugą kościół wschodni i większość protestanckich.

Dla protestantów pierwsze przykazanie brzmi: "Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną", a drugie zabrania czynienia podobizny rzeźbionej. Kościół katolicki oba nakazy łączy w jedno, natomiast rozdziela przykazanie dziewiąte, mówiąc: "Nie będziesz pożądał domu bliźniego swego" i dziesiąte: "Ani żadnej rzeczy, która jego jest". U protestantów jest to jedno - dziesiąte przykazanie.

Pieśń nad pieśniami (Pnp)

Rodzaj literacki: liryka

Gatunek literacki: poemat liryczny

Pieśń pierwsza

Oblubienica nie może się już doczekać chwili, gdy będzie ze swym ukochanym. Pragnie jego pocałunków, mówi, że jego miłość jest lepsza od wina, chce, by zabrał ją do swej komnaty, gdzie będą się cieszyć i sławić swą miłość. O sobie mówi, że jest śniada, lecz piękna, spaliło ją słońce, kiedy bracia pozostawili ją na straży winnic, dodaje: "mej własnej winnicy nie ustrzegłam".

Oblubieniec wychwala urodę ukochanej, jej śliczne policzki, piękną szyję, oczy jak gołębice, kilkakrotnie powtarza jak jest piękna, nazywa ją "przyjaciółką swoją".

Również Oblubienica zachwyca się urodą swego "króla", mówi, że jest piękny i uroczy, tęskni za jego zapachem.

Pieśń druga

Oblubienica nazywa siebie narcyzem i lilią, Oblubieniec również widzi jako lilię pomiędzy cierniami: "tak ma przyjaciółka pośród dziewcząt". Ona porównuje ukochanego do jabłoni wśród leśnych drzew, siedzi w jego cieniu i kosztuje słodkie owoce. Prosi o placki z rodzynkami i jabłka, by się wzmocnić, gdyż czuje się chora z miłości.

Oblubieniec prosi "córki jerozolimskie", by nie budziły ukochanej ze snu, dopóki sama się nie zbudzi.

Podsumowanie: Ten poemat miłosny jest dialogiem między Oblubienicą i Oblubieńcem, dwoje młodych ludzi śpiewa w nim o swej wielkiej miłości, tęsknocie i namiętności. Kształt Pieśni przypomina rodzaj pieśni weselnych śpiewanych w ogrodzie oblubienicy i domu oblubieńca przez nich samych, a także chór przyjaciółek, orszak oblubieńca, braci oblubienicy.

Bohaterowie występują zawsze w jakimś przebraniu, On jest najczęściej przedstawiany jako pasterz, bywa nazywany również królem. Ona jest księżniczką, ogrodem, lub winnicą.

O autorze Pnp nic nie wiemy. Pnp jest jedną z najczęściej wykorzystywanych w liturgii Kościoła katolickiego ksiąg i zarazem jedną z najczęściej komentowanych. Ma ona wielki wpływ na mistykę chrześcijańską.

Księga ta powstała prawdopodobnie w ostatnich latach niewoli babilońskiej, w której przebywał naród izraelski, tj. na przeł. V i IV w. przed Chrystusem. Sam tytuł znaczy tyle, co "pieśń najdoskonalsza". Jest to pieśń w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. Wśród egzegetów znajduje ona wiele interpretacji, ponieważ na pozór nie zawiera żadnej myśli religijnej, postaci biblijnej, czy też kultu Ludu Wybranego. Pojawiła się również opinia, że jest to poemat miłosny w rodzaju Uczty Platona. Jest ona jednak poematem lirycznym o tematyce miłosnej i, mimo rozbieżności w interpretacji, Kościół powszechny zalicza ją do zbioru ksiąg kanonicznych ST. Jest tak dlatego, ponieważ Pnp korzeniami swymi tkwi głęboko w Biblii i jest dojrzałym owocem myśli teologicznej proroków Ozeasza, Jeremiasza, Ezechiela i Izajasza, ukazującym oblubieńczy stosunek Boga do Narodu Wybranego, a także mówiącym o nawróceniu i powrocie narodu-oblubienicy do łaski po wielu niewiernościach. Powrót ten ma w sobie całą świeżość pierwszej miłości i całą radość zaślubin, bardzo obrazowo ukazanych w każdym rozdziale tej pieśni. Ten oblubieńczy stosunek realizuje się na różnych płaszczyznach znaczeniowych. Jedna z nich zawiera sens maryjny, a treść księgi realizuje się najdoskonalej w relacji Bóg - Maryja, Matka Chrystusa, o tyle, że idea Kościoła w Maryi jako dziewiczej oblubienicy Boga znajduje swój najpełniejszy wyraz.

Księga Hioba

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie z rozbudowanymi dialogami o charakterze filozoficznym

Zamożność Hioba

Hiob był człowiekiem sprawiedliwym, prawym i bogobojnym, żył w ziemi Us, miał siedmiu synów i trzy córki. Był bogaty, miał liczną służbę. posiadał siedem tysięcy owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset wołów.

W oznaczonym dniu każdy z synów Hioba urządzał ucztę, na którą zapraszali swoje siostry. Po ucztach Hiob zawsze składał Bogu ofiarę z prośbą o darowanie win, gdyby jego synowie zgrzeszyli przeciwko Bogu.

Pierwsza rozmowa szatana z Bogiem

Bóg zapytał szatana, czy wędrując po ziemi zwrócił uwagę na jego sługę Hioba? Bóg uważa, że nie ma na ziemi drugiego tak sprawiedliwego i unikającego grzechu człowieka jak on. Szatan odpowiedział, by Bóg zabrał wszystkie majętności Hiobowi, a wtedy przekona się, czy dalej będzie tak bogobojny. Bóg pozwolił szatanowi poddać Hioba próbie, powiedział: "oto cały jego majątek w twej mocy. Tylko na niego samego nie wyciągaj ręki".

Hiob traci bogactwa

Pewnego dnia, kiedy synowie i córki Hioba spożywali posiłek w domu najstarszego brata, do Hioba przybył posłaniec z wieścią, że Sabejczycy porwali woły i osły, a sługi zabili mieczem. Za chwilę przybył inny, który doniósł, że Hiob stracił owce, wkrótce dowiedział się, że Chaldejczycy napadli na wielbłądy. Kolejny sługa powiadomił Hioba, że dom, w którym ucztowały jego dzieci, zawalił się.

Hiob podarł swe ubranie, ogolił głowę, upadł na ziemię i oddał pokłon Panu, mówiąc, że nagi wyszedł z łona matki, więc i nagi tam powróci, dodał: "Dał Pan i zabrał Pan./ Niech będzie imię Pańskie błogosławione!".

Druga rozmowa szatana z Bogiem

Bóg ponownie pyta szatana, czy wędrując po ziemi widział Hioba? W dalszym ciągu sądzi, że nie ma drugiego tak prawego i bogobojnego człowieka jak Hiob, pomimo że, za namową szatana, zesłał na niego tyle nieszczęść. Szatan uważa, że Bóg powinien "dotknąć jego kości i ciała". Pan ponownie powtarza: "Oto jest w twej mocy. Życie mu tylko zachowaj!".

Hiob dotknięty chorobą trądu

Szatan całe ciało Hioba obsypał trądem. Żona Hioba pytała jak może dalej ufać Bogu, powinien Mu złorzeczyć. On odpowiedział, że skoro przyjął z ręki Boga dobro, to musi również przyjąć zło.

Hiob zaczyna żałować, że przyszedł na świat, mówi: "niech przepadnie dzień mego urodzenia". Zastanawia się po co żyje człowiek tak udręczony jak on, na próżno czeka śmierci, szuka jej "bardziej niż skarbu w roli". Uważa, że spotkało go to, czego się lękał, "balem się, a jednak to przyszło".

Odsunęli się od niego znajomi, goście nie odwiedzają jego domu. Zawiódł się na domownikach, służba go unika, zapach jego chorego ciała jest nie do zniesienia dla żony i dzieci. Wszyscy nim gardzą i z niego szydzą, wzbudza w ludziach odrazę. Prosi przyjaciół, by się nad nim ulitowali, bo przecież chorobę zesłał na niego Bóg, pyta czemu i oni go dręczą?

Hiob nie złorzeczy Bogu, nie może się doczekać spotkania z nim. Wie, że kiedy Go zobaczy, Bóg oblecze jego szczątki ciałem.

Bóg, by wynagrodzić Hiobowi jego cierpienia i to, że nie wyrzekł się Pana, oddał mu wszystko w dwójnasób.

Podsumowanie: Księga Hiobaskłada się z części pisanych prozą oraz poematu. Nie odrzuca się historyczności głównego bohatera poematu - Hioba. Autor księgi żył prawdopodobnie po niewoli babilońskiej (ok. V w. przed narodzeniem Chrystusa). Na wstępie ukazana jest zamożność Hioba, która w mentalności żydowskiej była znakiem błogosławieństwa bożego oraz jego cnoty, tj. sprawiedliwości, bogobojności i wierności w pełnieniu obowiązków kultu. W oczach Boga, Hiob jest wiernym sługą. Jednak na zarzuty szatana ("Czy za darmo Hiob czci Boga?") Bóg pozwala na dotknięcie Hioba doświadczeniami mającymi na celu sprawdzenie jego wierności. Doświadczeniami tymi były: utrata majątku, śmierć jego dzieci, a w końcu ciężka choroba - trąd. W czasie cierpień Hiob na złorzeczenia swojej żony odpowiada: "Dobro przyjęliśmy z ręki Boga, czemu zła przyjąć nie możemy?".

W dialogach bohatera z przyjaciółmi naświetlony jest problem cierpienia i sprawiedliwości bożej. Pomiędzy działaniem a nagrodą czy karą zesłaną na człowieka istnieje ścisła zależność, choćby się to nam wydawało trudne do zrozumienia. Każdy powinien się spodziewać kary, ponieważ nikt nie jest wolny od upadków. Hiob zwraca się do Boga, który zesłał na niego te nieszczęścia, aby On sam rozstrzygnął spór toczący się między nim a przyjaciółmi, pomiędzy faktami a jego własnym sumieniem. Tym samym uznaje ciągle jeszcze w Bogu swego przyjaciela i zbawcę. Z cudownych zrządzeń bożych przebija wielkość niepojęta dla umysłu ludzkiego. Przejawia się ona w tym, że Bóg troszczy się o wszystko na świecie. Bóg w nagrodę za wierność przywraca Hioba do dawnego stanu. Księga Hioba nie jest jedyną księgą poruszającą problem cierpienia. Można tu mówić o podobieństwie, a nawet o jej zależności literackiej od wielu wzorów znanych na Bliskim Wschodzie.

Księga Koheleta

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: traktat filozoficzny

Nic nowego pod słońcem

Dawniej błędnie przypisywano tę Księgę królowi Salomonowi, częściowo dlatego, że autor swe słowa wkłada w usta króla, mówiąc: "Słowa Koheleta, syna Dawida, króla Jeruzalem" (Salomon był synem Dawida).

Autor księgi dowodzi, że wszystko na ziemi jest marnością, a ludzkie życie jest tylko ułamkiem czasu w nieskończoności wszechświata. Ludzie rodzą się i umierają, pokolenie następuje po pokoleniu, "a ziemia trwa po wszystkie czasy". Słońce wschodzi i zachodzi, wiatr wieje, rzeki płyną do morza, od wieków nic się nie zmienia, natura ciągle jest ta sama i zna swój rytm. Nawet jeśli człowiekowi wydaje się, że dostrzega coś nowego, okazuje się, że istniało to już przed nim, "więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem". Dziś już nikt nie pamięta o tych, co żyli kiedyś, o żyjących teraz również nikt nie będzie pamiętał: "nie będzie wspomnienia u tych, co będą potem".

Marność mądrości

W tym fragmencie Kohelet zastanawia się "ile mądrości jest we wszystkim, co dzieje się pod niebem". Zastanawiać się i badać - to zajęcia, które dla ludzi wymyślił Bóg. Mądrość i wiedza, której człowiek pożąda również nie jest wiele warta, bo z mądrości płynie wiele zmartwień, a wiedza przysparza cierpienia, więc wszystko jest marnością i "pogonią za wiatrem". Nieważne, czy człowiek jest mędrcem, czy też głupcem, obu spotka taki sam los. Zarówno mędrzec i głupiec umierają tak samo, jeden i drugi po śmierci odchodzą w zapomnienie. Na koniec Kohelet kolejny raz powtarza, że "wszystko marność i pogoń za wiatrem".

Podsumowanie: Kohelet to inaczej mędrzec przemawiający na zebraniu. Księga ta powstała około III w. p.n.e. Autor zastanawia się tu nad sensem życia, nad istotą ludzkiej egzystencji. Dochodzi do wniosku, że wszystko co otacza człowieka na ziemi jest niczym, jest zwykłą marnością. Stąd przesłanie Księgi: "A wszystko to marność i pogoń za wiatrem...".

Dzieje się tak, bowiem w obliczu Boga wszystkie doczesne wartości stają się nic nie znaczącymi drobiazgami, za którymi nie warto nawet się oglądać. To, o co ludzie zabiegają przez całe swoje życie, a więc bogactwo, sława, siła, uroda, władza, wszystko to okazuje się w ogólnym rozrachunku niczym: "Marność nad marnościami i wszystko marność" (Vanitas vanitatum et omnia vanitas).

Księga Psalmów

Psalm 2

Mesjasz Królem

Rodzaj literacki: liryka

Gatunek literacki: psalm

W pierwszej strofie psalmu autor zastanawia się dlaczego buntują się narody, powstają przeciwko sobie królowie, dlaczego knują spiski "przeciw Panu i przeciw jego Pomazańcowi", chcąc wyzwolić się z krępujących ich więzów..

Bóg, "który mieszka w niebie" śmieje się z nich, gniewa i wzbudza trwogę. Zapowiada przyjście na świat Chrystusa, któremu przekaże we władanie całą ziemię, grozi, że "Żelazna rózgą będzie nimi rządzić i jak naczynie garncarza ich pokruszy".

Na koniec autor zwraca się z przesłaniem do królów, władców, sędziów, a przez nich do wszystkich ludzi, by służyli Bogu z bojaźnią, z drżeniem całowali Jego nogi, bo kiedy zapłonie gniewem "poginiecie w drodze". Bóg więc rządzi światem, wpływa na jego losy i obserwuje poczynania ludzi, a kiedy trzeba interweniuje. Szczęśliwi mogą być tylko ci, którzy ufają Bogu i w Nim szukają ucieczki. Psalm te zawiera mesjanistyczne przesłanie i zapowiada przybycie na świat Jezusa Chrystusa.

Mesjasz (hebr. namaszczony olejem, pomazaniec) w judaizmie to człowiek, który będzie wysłany przez Boga na ziemię, aby odbudować Izrael i sprawiedliwie rządzić. Za Mesjasza jest uważany Jezus, a imię Chrystus jest greckim przekładem słowa Mesjasz.

Mesjanizm - wiara w przyjście Mesjasza, mistyczna wiara w posłannictwo własnego narodu, wybranego przez Boga do wypełnienia zbawczej misji,

Psalm 130

Z otchłani grzechu ku Bożemu miłosierdziu

Rodzaj literacki: liryka

Gatunek literacki: psalm

Człowiek, który jest grzeszny, prosi Boga, by zechciał wysłuchać jego błagania. Jak sam mówi: "Z głębokości wołam do Ciebie, Panie". Zgrzeszył, upadł więc bardzo nisko, ale prosi, by Bóg wysłuchał jego głosu, nakłonił uszy ku jego błaganiu. Jeżeli Pan zachowa pamięć o wszystkich grzechach: "któż się ostoi?" - pyta z nadzieją.

Wie, że Pan jest surowym sędzią, który wymaga posłuszeństwa i pełnego zawierzenia Mu. On jeden może udzielić przebaczenia, w Nim tylko nadzieja. Człowiek, jeśli pragnie zbawienia musi całkowicie oddać się Bogu, okazać lęk i uległość. Podmiot liryczny występuje do Pana w swoim własnym imieniu, ale ten pokutny psalm kończy przekonanie, że Bóg okaże również swoją łaskawość i odkupi Izrael z jego grzechów.

Psalm ten stanowi tzw. "pieśń wstępowań", śpiewali je pątnicy pielgrzymujący do świątyni w Jerozolimie. Psalmy powstały po niewoli babilońskiej i wyrażają przekonanie o Bożej opiece nad wiernymi i radość z powrotu do kraju.

Psalm 146

Szczęśliwy, kto ufa Bogu

Rodzaj literacki: liryka

Gatunek literacki: psalm

Ten dziękczynny psalm jest podziękowaniem Bogu za całe dobro i miłosierdzie jakie człowiek od Niego otrzymał, dlatego chwali Boga i śpiewa Mu, jak długo będzie żył. Autor przestrzega, by nie pokładać wielkiej nadziei w książętach, ani w zwykłych ludziach, ponieważ "gdy tchnienie go opuści wraca do swej ziemi, wówczas przepadają jego zamiary".

Szczęśliwy może być tylko ten, kto ufa i pokłada nadzieję w Bogu, stwórcy nieba i ziemi, i wszystkiego, co żyje. Bóg potrafi dokonać rzeczy niemożliwych: przywrócić wzrok, podnieść upadłych, chroni sieroty i wdowy, miłuje sprawiedliwych, pomaga potrzebującym, "lecz na bezdroża kieruje występnych". Pan jest królem na wieki. Utwór ten jest przeniknięty bezgraniczną wiarą w moc i potęgę Boga, w jego miłosierdzie.

Psalm ten rozpoczyna i kończy słowo "Alleluja" (czyli "chwalcie Pana"), które w judaizmie i chrześcijaństwie jest liturgicznym okrzykiem radości.

Podsumowanie: Zbiór psalmów w Biblii obejmuje 150 utworów i składa się z pięciu ksiąg. Tradycja, autorstwo psalmów przypisywała królowi Dawidowi, który panował w latach około 1010-970 p. n.e. Dziś wiadomo, że psalmy powstawały w ciągu wieków, początki sięgają wieku XI, a pełny zbiór uformował się w IV wieku p.n.e. Dawidowi przypisuje się 73 psalmy, inne są dziełem wielu autorów z różnych okresów.

Greckie słowo psalmos oznacza śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Dziś psalm oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno-hymnicznym.

Biorąc pod uwagę treść i rodzaj wypowiedzi, wyróżnia się psalmy: błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno-religijne (inaczej syjońskie, związane z Jerozolimą) i mądrościowe.

Księga Daniela

Opowiadanie o Zuzannie

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: opowiadanie

Zuzanna, córka Chilkiasza, żona bogacza Joakima, była kobietą piękna i bogobojną, wychowaną przez rodziców zgodnie z Prawem Mojżesza. Do ich domu w Babilonie przylegał duży ogród, do którego przychodziło wielu Żydów. W domu Joakima bywali często dwaj starcy, którzy codziennie widząc Zuzannę, zaczęli jej pożądać. Początkowo obaj ukrywali przed sobą swoje uczucia, ale pewnego dnia przyznali się do żądzy i czekali tylko sposobności, by spotkać Zuzannę samą.

Kiedy Zuzanna wyszła do ogrodu, by się wykąpać, starcy ukryli się w zaroślach i podglądali rozbierającą się kobietę. Wyskoczyli z zarośli i zażądali, by się im oddała, jeśli tego nie zrobi, oskarżą ją cudzołóstwo z młodym mężczyzną. Ona jednak odmówiła, powiedziała, że woli niewinna wpaść w ich ręce, niż zgrzeszyć przeciw Bogu. Opowiedzieli więc domownikom o "grzechu" Zuzanny.

Następnego dnia, starcy przybyli do domu jej męża, by wydać ją na śmierć. Opowiedzieli, że kiedy przechadzali się po ogrodzie, ujrzeli jak Zuzanna wyszła z domu z dwoma dziewczętami, potem je odesłała i spotkała się z młodzieńcem. Starcy, widząc ich grzech podbiegli do nich, ale młodzieniec zdołał uciec. Zgromadzeni ludzie dali wiarę ich słowom i skazano ją na śmierć. Wtedy Zuzanna zawołała, że Bóg wie, iż złożyli oni fałszywe zeznanie, umiera, choć jest niewinna.

Bóg wysłuchał jej wołania i "wzbudził świętego ducha w młodzieńcu imieniem Daniel". Powiedział on, że powinni powrócić do sądu, gdyż kobieta została niewinnie oskarżona. Daniel poprosił, by oddzielono starców od siebie. Najpierw przesłuchał jednego i zapytał pod jakim drzewem widział Zuzannę z młodzieńcem. Ten odpowiedział, że pod lentyszkiem. Kiedy o to samo zapytał drugiego starca, on odpowiedział, że widział parę pod dębem. Na podstawie ich własnych słów, Daniel wykazał, że obaj skłamali, zabito ich więc według Prawa Mojżeszowego. Wszyscy wychwalali Boga, że za sprawą Daniela ocalił niewinną Zuzannę. Daniel zaś "zasłynął wśród ludu jako wielki".

Podsumowanie: Daniel był jednym z tzw. większych proroków. Księga Daniela składa się z dwóch części: pierwsza zawiera opowieści o przygodach Daniela i jego przyjaciół, którzy uprowadzeni z Judei, znaleźli się w niewoli babilońskiej; druga przedstawia wizje apokaliptyczno-prorockie.

Daniel, człowiek o niezłomnych zasadach i prawym charakterze miał stanowić wzór dla prześladowanego ludu Izraela.

Najbardziej znane epizody księgi to: Daniel w jaskini lwów, uczta Baltazara, historia o cnotliwej Zuzannie.

Pierwsza Księga Samuela

Księga Samuela (1. i 2.), zwana też Księgą Królewską, to księgi Starego Testamentu przedstawiające dzieje Izraela od przedostatniego sędziego imieniem Heli aż do czasów Dawida. Samuel był prorokiem (XI w. p.n.e.), namaścił na króla Saula i za jego panowania pozostał głównym prorokiem.

Saul i Dawid

Walka Dawida z Goliatem

Wojska Izraela i Filistyni stanęli naprzeciw siebie do walki. Z obozu Filistynów wystąpił Goliat z Gat. Był bardzo wysoki i potężnie zbudowany. Na głowie miał hełm z brązu, ubrany był w pancerz i nagolenice z brązu. W ręku trzymał zakrzywiony nóż, a "drzewce włóczni jego było jak wał tkacki". Przed Goliatem szedł giermek, niosąc jego tarczę. Goliat stanął naprzeciw wojsk izraelskich i zażądał, by wybrali człowieka, który wystąpi przeciwko niemu. Jeżeli zdoła go pokonać, Filistyni staną się ich niewolnikami, a jeżeli zwycięży Goliat, Izraelici będą im służyć, potem dodał: "Oto urągałem dzisiaj wojsku izraelskiemu".

Tymczasem do obozu Izraelitów przybył Dawid, którego ojciec Jesse, wysłał żywnością do walczących braci. Usłyszał słowa Goliata, a izraelscy żołnierze mówili między sobą, że tego, kto go pokona król obsypie bogactwem, odda swoją córkę, a rodzinę zwolni z danin. Dawid zainteresował się kim jest ten, "który urąga wojsku Boga żywego?"

Dawid zdecydował się stanąć do walki z Goliatem, Saul chciał go odwieść od tego zamiaru, tłumacząc, że jest jeszcze chłopcem, a jego przeciwnik wojownikiem. Jednak Dawid trwał w swoim postanowieniu Mówi królowi, że kiedy pilnował stada nie raz zdarzało się, że rozprawiał się z lwem czy niedźwiedziem, skoro Pan nie pozwolił mu zginąć wtedy, to również teraz go wybawi, zwłaszcza, że będzie walczył z człowiekiem, który "urągał wojskom Boga żywego".

Saul dał Dawidowi swoją zbroję, ale on nie potrafił się w niej poruszać, zdjął ją więc, wziął swój kij, do torby włożył pięć kamieni, a do ręki wziął procę. Filistyn, widząc kto staje przeciw niemu do walki, zaczął mu urągać. Dawid odrzekł, że Goliat ma przy sobie wiele broni, a on idzie na niego "w imię Pana Zastępów". Nabił procę kamieniem i wypuścił w stronę Goliata, kamień ugodził go prosto w czoło, zabijając na miejscu. Kiedy Filistyni to zobaczyli rzucili się do ucieczki, A Izraelici ruszyli w pogoń za nimi. Dawid zabrał głowę Goliata i przeniósł ją do Jerozolimy.

Król Saul zabrał Dawida do siebie, a jego syn Jonatan pokochał Dawida "jak siebie samego" i połączyła ich głęboka przyjaźń. Zwycięstwo Dawida nad Goliatem symbolizuje przewagę przemyślności nad brutalną siłą, ducha nad materią.

PODSUMOWANIE: Dawid był drugim królem izraelskim. Według tradycji żydowskiej był idealnym władcą, z którego rodu miał wyjść Mesjasz - wybawiciel. Gdy władał jeszcze król Saul, Dawid został w tajemnicy namaszczony na króla przez proroka Samuela. Po walce z Goliatem, Saul przyjął go do swego domu, gdzie zaprzyjaźnił się z Jonatanem, jednak rosnąca nienawiść króla do Dawida, spowodowała, że musiał opuścić kraj na wiele lat.. Po śmierci Saula ogłosił się królem.

NOWY TESTAMENT

Przypowieści

Bardzo ważne miejsce w Nowym Testamencie zajmują przypowieści. Są to przytaczane przez Chrystusa różne opowieści, w których oprócz sensu wynikającego z samej fabuły doszukać się można znaczeń o wiele głębszych. Tak więc przypowieść jest zestawieniem dwóch rzeczywistości, jest konstrukcją dwupoziomową. Na pierwszym poziomie jej znaczenie wyznacza sam tekst. Można więc w tym kontekście traktować ją jako historię opowiadającą o życiu zwykłych ludzi, o ich troskach, zmartwieniach, o ich zachowaniu się w trudnych sytuacjach. Jest to rzeczywistość fabularna, świat przedstawiony opowiadanej historii. Drugą jest rzeczywistość nieuchwytna zmysłowo, rzeczywistość wartości naddanych, odwołujących się do sfery moralnej lub etycznej człowieka.

Najbardziej rozpowszechnione są przypowieści o siewcy, o synu marnotrawnym i o miłosiernym Samarytaninie.

Przypowieść O siewcy jest opowieścią o człowieku, który wyszedł w pole, aby zasiać na nim ziarna. Jedno ziarno padło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie padło na skałę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zaś zagłuszyły wybujałe ciernie. Jednak te ziarna, które padły na glebę żyzną, "wydały plon: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny". Ziarnem w przypowieści jest Słowo Boże, natomiast glebą są słuchacze, wszyscy ludzie, do których Słowo jest skierowane.

Listy Apostolskie

Pierwszy list świętego Pawła do Koryntian

Hymn o miłości

Rodzaj literacki: liryka

Gatunek literacki: hymn

Autorem "Listu" jest św. Paweł z Tarsu, najpierw zawzięty prześladowca pierwszych chrześcijan, później apostoł Jezusa Chrystusa. Szaweł, bo takie imię nosił wcześniej, na drodze do Damaszku przeżył objawienie, spotkał zmartwychwstałego Chrystusa i nawrócił się. Odbył wiele podróży misyjnych po krajach bliskowschodnich, Grecji, Hiszpanii. Zginął w czasie prześladowań chrześcijan za panowania Nerona.

Ten najbardziej chyba znany fragment "Listu św. Pawła do Koryntian" jest poetycką pochwałą miłości, sławi jej wartość i znaczenie. Jest to hymn o miłości Chrystusa do wszystkich ludzi i do każdego z osobna, których Jezus darzy uczuciem bezwarunkowym i wiecznym.

W pierwszym fragmencie hymnu autor wymienia rzeczy, zjawiska, sprawy, często niemożliwe, o których człowiek od zawsze marzył i chciałby je poznać. Jednak św. Paweł uważa, że choćby człowiek posiadał to wszystko: dar prorokowania, znajomość wszystkich tajemnic świata, wszelkiej dostępnej wiedzy, wiary, która mogłaby przenosić góry, a nawet gdyby "mówił językami ludzi i aniołów", a nie miał miłości, byłby niczym.

W dalszym fragmencie hymnu św. Paweł stara się określić jaka jest miłość. Miłość to uczucie najważniejsze - jest cierpliwa, łaskawa, nie zazdrości, nie pyszni się, nie unosi gniewem, nie cieszy z tego, gdy komuś dzieje się źle. Zapomina to, co było złe, jest w stanie wszystko znieść, wszystko przetrzymać, wszystkiemu wierzyć, zawsze mieć nadzieję. Miłość jest wiarą i nadzieją, doskonałością, nigdy nie ustanie, nie skończy się jak proroctwa, dar języków lub wiedza. Miłość Chrystusa do ludzi jest wieczna i niezmierzona. Bóg jest miłością, a jej niedoskonałym odbiciem jest każda ludzka miłość, ku Bogu i człowiekowi. Nakaz miłości zawsze był najważniejszym punktem nauki Chrystusa:

"Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość-

te trzy:

z nich zaś największa jest miłość".

Pierwszy list Św. Jana Apostoła

Według Biblii św. Jan był najmłodszym z apostołów Jezusa Chrystusa i najbardziej przez niego umiłowanym. Jan był synem Zebedeusza, rybakiem z Kafarnaum. Po śmierci Chrystusa podróżował ze św. Piotrem, potem osiadł w Efezie.

Bóg jest miłością

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: list

Święty Jan zwraca się do wiernych słowem "Umiłowani", prosi, by ludzie się wzajemnie kochali, ponieważ miłość pochodzi od Boga. Kto nie kocha, ten nie zna Boga. Wielka miłość Stwórcy do ludzi objawiła się przede wszystkim w tym, że posłał na ziemię swego umiłowanego Syna jako ofiarę przebłagalną za ludzkie grzechy. Skoro Bóg aż tak kocha ludzi, że gotów był ponieść dla nich największą ofiarę - śmierć Syna, to również ludzie powinni się wzajemnie miłować.

"Bóg jest miłością:

kto trwa w miłości, trwa w Bogu,

a Bóg trwa w nim".

Kto kocha nie powinien się niczego obawiać, bo miłość odsuwa lęk, zaś kto się boi, nigdy "nie wydoskonalił się w miłości".

Jeśli ktoś mówi, że kocha Boga, a nienawidzi swego brata, jest kłamcą. Kto nie kocha brata, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi. Bóg zostawił ludziom przykazanie, by ten kto kocha Boga, "miłował też i brata swego".

Słowami, które pojawiają się prawie w każdym wersie "Listu" św. Jana są: umiłowani, miłujmy się, miłość. Tak wielokrotne ich powtórzenie podkreśla jak ważne jest, by kochać Boga i swego bliźniego, a także nie zapominać jak wielka jest miłość Boga do wszystkich ludzi. Przecież On sam jest miłością.

Podsumowanie: Nowy Testament zawiera 13 listów św. Pawła, List do Hebrajczyków, 3 listy św. Jana, 2 listy św. Piotra oraz po jednym liście św. Jakuba i św. Judy. Sposób redagowania "Listów" jest dostosowany do różnych potrzeb Kościołów lokalnych. Gminy chrześcijańskie, do których pisano, znały już podstawowe prawdy wiary, ale domagały się ich głębszego wyjaśnienia i uzasadnienia, dlatego w "Listach" istnieje zwykle podział na część dogmatyczną i część moralną, dydaktyczną.

W czasach starożytnych list był bardzo popularnym gatunkiem literackim, za jego pomocą przekazywano informacje, ale służył także rozważaniom religijnym i filozoficznym. Święty Paweł konstruował swoje list według schematu: wstęp, podziękowanie Bogu, potem część właściwa: nauczanie i zachęta do chrześcijańskiego życia, oraz zakończenie. Apostoł większość swoich listów dyktował, co wpłynęło na ich formę. Zdania są krótkie, wykrzyknikowe, często stosuje pytania retoryczne.

Apokalipsa św. Jana

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: proroctwo

TYTUŁ: Apokalipsa (z gr. odsłonięcie, objawienie) jest szczególnym rodzajem wypowiedzi biblijnej, zawierającej prorocze wizje wydarzeń towarzyszących końcowi świata i wyjaśniającej sens dziejów.

W "Starym Testamencie", oprócz "Apokalipsy św. Jana" jest jeszcze kilka podobnych przykładów, np. "Księga Daniela", "Księga Izajasza", "Księga Ezechiela".

ADRESAT: Apokalipsa" była skierowana do chrześcijan w Azji Mniejszej, nad którymi Jan sprawował opiekę. Powstała na wyspie Patmos, dokąd Jan został karnie zesłany przez cesarza Domicjana (ok. 95 roku). Obecna forma utworu jest złożona w całość z dwóch pism, które powstały: pierwsze - za czasów Nerona (lata sześćdziesiąte), drugie - za panowania Domicjana (lata dziewięćdziesiąte).

KOMPOZYCJA: W kompozycji wyróżniają się cykle: siedmiu listów do siedmiu Kościołów, siedmiu pieczęci, siedmiu trąb, siedmiu znaków, siedmiu czasz i plag, a także smok walczący z niewiastą, na koniec zwycięstwo Chrystusa i Nowa Jerozolima niebiańska.

Z "Apokalipsy" pochodzą także cztery symboliczne zwierzęta - lew, wół, orzeł i zwierzę z ludzką twarzą. Popularną wizją są także czterej jeźdźcy Apokalipsy. Pierwszy, na białym koniu symbolizuje zwycięstwo Ewangelii, drugi, na koniu barwy ognia - symbol wojny, trzeci, na czarnym koniu - jest symbolem głodu, czwarty, na koniu trupio bladym - symbolizuje śmierć.

TREŚĆ WIZJI: objawienie Chrystusa, chwała niebiańska, Kościół jako społeczność zbawionych, prześladowania chrześcijan, kary Boże.

SYMBOLIKA: Fantastyka i wieloznaczność symboliki apokaliptycznej oraz możliwości interpretacyjne od zawsze fascynowały literaturę i sztukę. Sztuka wczesnochrześcijańska często podejmowała motyw Baranka, jako symbolu niewinnego i umęczonego Chrystusa. Pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu - Alfa i Omega stały się symbolem odwiecznego Boga, istniejącego bez początku i bez końca.

"Apokalipsa" jest zapowiedzią Sądu Ostatecznego, zanim jednak nastąpi koniec, pojawią się znaki - przybędą czterej jeźdźcy Apokalipsy, spadnie grad, ogień i gwiazda Piołun.

"Apokalipsa" uważana jest za najbardziej tajemniczą część "Nowego Testamentu", ponieważ sens dziejów i zagadki rzeczy ostatecznych, autor opisuje językiem mistycznym, symbolicznym, bogatym w obrazy, który utrudnia odczytanie treści objawienia, utwór zawiera także liczne parafrazy i cytaty ze "Starego Testamentu".