Wykłady z historii

Wykłady z historii - I rok politologii.

I. DWUDZIESTY WIEK WIELKOPOLAN.

1914 - rozpoczęcie się XX wieku (przyjęta data)

1989 - data zakończenia wieku (Polska oraz Niemcy przyjmują zburzenie berlińskiego muru) - pozostaje kwestią otwartą

2001 - (USA) wybuchy terrorystyczne w nowojorskim World Center Corporation

Wiek XX jest końcem "europocentryzmu", Europa bowiem utraciła status centrum kulturalnego oraz społecznego życia.

Nie udało się również w XX wieku rozwiązać nabrzmiewających już od wieku poprzedniego problemów takich jak: głód, ubóstwo, podział majątkowy.

Dla Polaków oraz Wielkopolan XX wiek był wiekiem upadków, klęsk oraz narodzenia się w różnych kształtach tak terytorialnych jak również innych systemów ustrojowych.

Co można uznać za otwarcie XX wieku (budowla, wydarzenie oraz człowiek)?

1910 - cesarski zamek wybudowany dla niemieckiego cesarza (jako budowla).

1901 - strajk wrzesińskich dzieci - My z Tobą, Boże, rozmawiać chcemy, lecz "Vater unser" nie rozumiemy. I nikt nie zmusi nas Ciebie tak zwać boś Ty nie "Vater", lecz Ojciec nasz. (jako wydarzenie).

Piotr Wawrzyniak - ksiądz organicznik (organizował on cały finansowy system, pomagał mu ksiądz Szamarzewski).

Piotr Wawrzyniak (1849-1910) - był to ksiądz, działacz wielkopolski oświatowy, społeczny oraz gospodarczy, patron Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Wawrzyniak urodził się dnia 30 stycznia 1849 roku w Wyrzece o okolicach Śremu, w chłopskiej rodzinie Franciszka oraz Cecylii z domu Łopińskiej. Skończył gimnazjum w Śremie, tam też należał do tajnej filomackiej organizacji - Marianów (został nawet jej prezesem). Zadaniem tej organizacji było samokształcenie w dziedzinie historii, literatury oraz języka polskiego, jak również oddziaływanie na młodych kolegów i organizowanie obchodów narodowych rocznic. W roku 1867 zdawał maturę a następnie wstąpił do gnieźnieńskiego seminarium. W trakcie nauki wyróżniał się na tyle, iż otrzymał stypendium przeznaczone na studia teologiczne. W 1871 roku pojechał do Münster, w którym poza teologią interesował się również naukami przyrodniczymi. Rok później Wawrzyniak powrócił do kraju prawdopodobnie nie uzyskując licencjatu z dziedziny teologii. W lecie 1872 roku przyjął on święcenia kapłańskie oraz został wikarym na parafii w Śremie. Szybko na tym nowym stanowisku został organizatorem lokalnych społecznikowskich instytucji. Już w roku 1873 stał na czele Towarzystwa Przemysłowego (przez kolejne 25 lat mu przewodniczył), zaś w 1877 roku założył bibliotekę, jaka stała się oddziałem rok wcześniej powstałego Towarzystwa Oświaty Ludowej. Brał również aktywny udział w różnorakich akcjach, które miały na celu powszechne szerzenie kultury i oświaty, jak również upiększanie Śremu. Wykorzystując pomoc księdza Augustyna Szamarzewskiego przeorganizował on lokalną oszczędnościową kasę w Bank Ludowy opierający się na całkowicie nowych zasadach spółdzielczości. W roku 1878 ów Bank włączony został w skład Związku Spółek Zarobkowych, zarządzanego właśnie przez Szamarzewskiego. Wawrzyniak w 1887 roku stał się wice patronem, zaś w roku 1891 po śmierci Szamarzewskiego patronem całego Związku. Wydarzenie to sprawiło, iż stał się on działaczem znanym w całym pruskim zaborze. Podczas jego kadencji został uporządkowany finansowy system Związku, zaczęto też wydawać czasopismo pt.: "Poradnik dla Spółek" (od roku 1893). Wawrzyniak popierał również parcelacyjne spółki, które dążyły do zachowania ziemi w polskich rękach oraz tak zwane Rolniki, to znaczy spółdzielnie zaopatrzenia oraz zbytu rolniczego. W trakcie kadencji Wawrzyniaka Związek rozszerzył swoją działalność na tereny Pomorza, Warmii, Mazur i Górnego Śląska. W latach 1894-1896 był nawet posłem w sejmie pruskim. Podczas tamtego okresu w Berlinie założył polskojęzyczny "Dziennik Berliński". W roku 1896 wyjechał do USA z zamiarem nawiązania współpracy pomiędzy Polonią oraz prowadzonym przez siebie Związkiem. W tym też roku został mianowany papieskim szambelanem, zaś w rok po tym prałatem. W roku 1898 powierzono mu probostwo w Mogilnie, co wcale nie przeszkadzało w kontynuowaniu przez niego społecznej pracy. Do innych przedsięwzięć Wawrzyniaka należało również kierowanie Drukarnią oraz Księgarnią świętego Wojciecha w Poznaniu, oraz oparty na spółdzielczych zasadach dom wypoczynkowy w Zakopanem, przeznaczony dla księży "Księżówka". Wawrzyniak zmarł nagle 9 listopada 1910 w Poznaniu na atak serca, pochowany zaś został w Mogilnie. Jego pogrzebowe uroczystości były ogromną narodową manifestacją.

Poznań wpisał się polską historię poprzez wojny, powstania, epopeję wyzwoleńczą. Wielkopolska jest raczej mało romantyczna.

Władysław Jaworski z Uniwersytetu Warszawskiego w ten sposób określił Wielkopolan: ludzie są tutaj inni, chłodni, rzeczowi......

W. Witos - widział nas inaczej - rodakom pochodzącym z Wielkopolski gorzej jest niż w Galicji. Niemcy są potęga i basta.......

K. Marcinkowski - był wielkim społecznikiem, dziś patron Akademii Medycznej.

Hipolit Cegielski - był wielkopolskim przemysłowcem, założył w Poznaniu fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych.

A. Cieszkowski - był filozof, patron Akademii Rolniczej.

Karol Libelt - filozof, publicysta, polityczny działacz w Poznaniu.

M. Jackowski - przeprowadził on wieś od feudalizmu ku nowoczesności, organizował kółka rolnicze.

Wielkim rzecznikiem organicznej pracy oraz przywódcą poznańskiego mieszczaństwa był dr Karol Marcinkowski (1800-1846), był on synem zwykłego szynkarza. Uczestniczył w powstaniu listopadowym, a po jego klęsce został rzecznikiem zbliżenia między ziemiaństwem a polską burżuazja. Zgodnie z programem pracy organicznej, środkami legalnymi bronił narodowych spraw, odrzucał powstańcze oraz rewolucyjne metody.

W trzydziestych latach, czerpiąc swoje natchnienie z wolnomularstwa, wysunął hasło tzw. pracy organicznej, które szybko stało się obiegowe w całym pruskim zaborze. Oznaczało ono, iż czyn narodowy spełnić się ma nie na drodze walki, lecz pracy w celu podniesienia handlu, przemysłu i rzemiosła. Zdanie: "Rzucić granity pod tęczę" w tamtych czasach nabrało charakteru swoistego motta, które patronowało wszelkim poczynaniom romantyków poznańskich w codziennej pracy. Karol Marcinkowski założył 2 instytucje, jakie działać miały przez wiele, wiele lat. Jedną z nich stało się Towarzystwo Pomocy Naukowej, które założono w roku 1841, częściowo z funduszy własnych, a stawiające sobie za cel wspieranie kształcenia biednej młodzieży. Już podczas pierwszych pięciu lat swojego trwania udzieliło ono wsparcia ponad siedmiuset młodym ludziom. Towarzystwo swoją siedzibę miało w Poznaniu, zaś wspierały go komitety w całym kraju.

Drugą instytucją, jaka powstała z inicjatywy K. Marcinkowskiego, był słynny Polski Bazar. Budowla, w której znajdował się hotel oraz polskie sklepy, powstała w miejscu dotychczasowego zbiorowiska zupełnie przypadkowych kramów, do jakich ograniczał się miejski handel. Wkrótce nabrała ona charakteru symbolu odrodzenia się mieszczaństwa. Bazar zapoczątkował niezwykle ożywioną działalność ekonomiczną, która nie tylko doprowadziła do szybkiego uaktywnienia oraz wzrostu miast w poznańskim, ale również wyniesienia polskiego rolnictwa na poziom europejski. Obok społecznej działalności Karol Marcinkowski również zajmował się lekarską praktyką w Poznaniu, w którym zdobył sobie duże uznanie jako wyśmienity chirurg oraz położnik. Uczestniczył też w powstaniu listopadowym (1830-1831).

CEGIELSKI HIPOLIT.

Cegielski urodził się dnia 6 stycznia 1813 roku, w Ławkach koło Gniezna, jako z kolei drugie dziecko Michała oraz Józefiny z Palkowskich. Pochodził on ze zubożałej szlacheckiej rodziny. W roku 1827 Hipolit zaczął naukę w tak zwanej szkole chórowej, mieszczącej się w Trzemieszynie. Po trzech latach uczęszczać zaczął do Gimnazjum świętej Marii Magdaleny w Poznaniu, tam przyjęty został do trzeciej klasy. Pozbawiony ojcowskiej pomocy musiał sam zadbać o swe utrzymanie podczas nauki w gimnazjum. Zarabiał na czesne między innymi korepetycjami udzielanymi z matematyki.

W roku 1835, we wrześniu zdał egzaminy abiturienckie. W miesiąc po tym - złożywszy wcześniej wniosek o przyznanie stypendium rządowego - zapisał się na filozoficzny wydział Uniwersytetu Berlińskiego. Tam studiował filozofię, ponieważ po zakończeniu nauki miał zamiar pracować w jakimś z wielkopolskich gimnazjów.

Obok normalnych studenckich obowiązków Hipolit Cegielski przygotowywać musiał co roku pisemne prace dla naczelnego prezesa Wielkiego Księstwa Poznańskiego Edwarda Flottwella, od czego było uzależnione przyznanie stypendium rządowego. Ponadto nadal udzielał korepetycji między innymi z języka oraz literatury polskiej.

Jesienią roku 1837 poważnie się rozchorował na gastryczną febrę. Istniała poważna obawa o życie Cegielskiego. Zmuszony był niestety przerwać studia a rozpocząć leczenie w Tarnowie, w domu Sucherzowskich. Powrócił do Berlina w kwietniu roku 1838. Pod koniec następnego roku skończył swoją doktorską rozprawę, zaś 23 grudnia tego samego roku miał miejsce jego doktorski egzamin. W marcu roku 1840 zdał egzamin nauczycielski.

W roku 1840 Hipolit Cegielski został zatrudniony na stanowisku nauczyciela w Gimnazjum świętej Marii Magdaleny. Następnie w latach 1842-1843 zdołał opracować podręcznik greckiej gramatyki. Obok pracy nauczyciela Cegielski poświęcił się również publicystyce.

W roku 1846 rozstał się niestety z wykonywanym zawodem nauczyciela. Przyczyną bezpośrednią stał się konflikt ze szkolnymi władzami pruskimi. Na luty 1846 roku emigracyjne środowiska przygotowały wybuch powstania we wszystkich trzech zaborach. Pruska policja wpadła jednak na trop owego spisku. Zaczęły się aresztowania, również wśród uczniów z gimnazjum świętej Marii Magdaleny. Prezes naczelny Wielkiego Księstwa Poznańskiego Bauermann nawet wydał nakaz, aby wychowawcy klas przeprowadzili kontrole na stancjach. Hipolit Cegielski właśnie odmówił wykonania owego polecenia. Z tegoż powodu wszczęto przeciw niemu dyscyplinarne postępowanie. Wprawdzie kancelaria królewska w styczniu 1847 roku stwierdziła, że profesor miał się dopuścić niesubordynacji, zaś jego powrót na miejsce pracy możliwy będzie dopiero po podpisaniu tzw. świadectwa lojalności. On jednak nie zamierzał już powracać do zawodu.

Latem roku 1846 wyjechał do Berlina. Gdy wrócił na przełomie września oraz października 1846 roku do Poznania wynajął lokal na Bazarze, w którym to rozpoczął sprzedaż rolniczych maszyn oraz innych narzędzi potrzebnych w gospodarstwie. Na początku interes szedł bardzo słabo, jednak po upływie kilkunastu miesięcy Cegielski poszerzył swój asortyment. Już na przełomie 1849 oraz 1850 roku uruchomił naprawcze warsztaty, gdzie z czasem zaczął produkcję prostych rolniczych narzędzi. Widząc duże zapotrzebowanie na żelazne wyroby kupił warsztat mechaniczny a 1 lutego 1855 roku założył fabrykę. Z końcem lat pięćdziesiątych już zatrudniał około 70 pracowników. Ta produkcja skierowana była głownie na rynki wiejskie. Wyroby fabryki charakteryzowały się bardzo dobrą jakością oraz mogły zupełnie swobodnie konkurować nawet z niemieckimi narzędziami. Nie był bez znaczenia fakt, że Cegielski produkował przede wszystkim na polski rynek.

Maszyny rolnicze Hipolita Cegielskiego zdobyły sobie wiele bardzo prestiżowych nagród, między innymi honorowy dyplom w Londynie (w 1862 roku), w Hamburgu srebrny medal, trzy srebrne medale oraz pięć brązowych w Królewcu. Cegielski w 1859 roku przeniósł swą fabrykę w rejon Bramy Dębińskiej, tam tego samego roku otwarta zostaje odlewnia żelaza.

Cegielski zaczął próbować swoich sił również w polityce. W roku 1849 w lutym został wybrany do pruskiego sejmu. Jednak już 21 marca tego samego roku złożył mandat, chcąc tym samym zaprotestować przeciwko przyjęciu przez Polskie Koło zasady nieco ograniczonego współdziałania z niemieckimi politykami. Sam się opowiadał za nie mieszaniem się Polaków w niemieckie wewnętrzne sprawy oraz ograniczeniem parlamentarnej działalności jedynie do obrony narodowych praw.

O wiele większe sukcesy natomiast przyniosła mu prowadzona działalność w zakresie tworzenia codziennej polskiej prasy na terenie pruskiego zaboru. Pierwszym redagowanym przez H. Cegielskiego pismem stała się "Gazeta Polska". Pierwszy jej numer ukazał się dnia 22 marca 1848 roku. Pismo to powstało prawie natychmiast po zlikwidowaniu cenzury oraz koncesji na drukowanie gazet. Wspomniana gazeta wśród Wielkopolan cieszyła się ogromną popularnością. Drukowano ją w nakładzie aż 1500 egzemplarzy. Jej żywot niestety przerwały pruskie władze, likwidując prasę polską w czerwcu roku 1850.

W połowie lat 40-tych H. Cegielski żywo się zaangażował na rzecz istniejącego Towarzystwa Naukowej Pomocy, które to za cel stawiało sobie wspieranie kształcenia polskiej młodzieży, pochodzącej z niższych warstw społeczeństwa. Od 1855 roku w jego rękach faktycznie spoczęło kierowanie całym Towarzystwem, gdyż jego prezes bardzo rzadko uczestniczył w posiedzeniach.

Wysiłki Cegielskiego na rzecz uzdrawiania finansów TNP przyniosły na przełomie pięćdziesiątych oraz sześćdziesiątych lat wymierne efekty. Towarzystwo wówczas przeżywało okres wielkiego rozkwitu, wzrastał kapitał, zwiększała się również liczba stypendystów. Działalność jego w Towarzystwie Naukowej Pomocy przyczyniła się znacznie do wzrostu autorytetu oraz popularności Cegielskiego w społeczeństwie.

Wykorzystując uchylenie ustawy z roku 1850 likwidującej polską prasę w poznańskim, z końcem grudnia roku 1858 Cegielski założył nowe polityczne pismo - "Dziennik Poznański". Głównym jego celem stała się obrona narodowego bytu za pomocą legalnych środków, a także działanie w kierunku społecznego oraz kulturalnego rozwoju Wielkiego Księstwa Poznańskiego i propagowanie społecznego solidaryzmu. Jednak w roku 1863 sprzedał on swoją gazetę, gdyż był już zniechęcony wieloma zmianami naczelnych redaktorów pisma.

Ukoronowaniem tej wieloletniej działalności publicznej Hipolita Cegielskiego stało się przejęcie w grudniu 1865 roku stanowiska prezesa Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Cegielski bardzo wytrwale zabiegał o otworzenie szkoły średniej, jaka zapewnić miała możliwość nabycia fachowej rolniczej wiedzy. Ostatecznie takowa szkoła została otwarta po jego śmierci, w roku 1870, w Żabikowie koło Poznania.

Okres wytężonej pracy, jaką prowadził w Centralnym Towarzystwie Gospodarczym zbiegł się ze zdrowotnymi kłopotami Cegielskiego. Zmarł dnia 30 listopada 1868 roku.

Karol Fryderyk Libelt (urodzony 8 kwietnia 1807 roku w Poznaniu, zmarł 9 czerwca 1875 roku w Brdowie) - filozof polski, działacz społeczny i polityczny, prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Był on synem szewca. Skończył Gimnazjum świętej Marii Magdaleny w Poznaniu, a w latach 1826-1830 podjął studia w Berlinie z dziedziny filologii klasycznej, filozofii i nauk matematyczno-przyrodniczych. W 1830 roku obronił doktorat oraz odbył krótką poznawczą podróż po Europie. Wróciwszy do Polski brał czynny udział w listopadowym powstaniu, co niestety na parę lat zamknęło mu drogę do pracy na stanowisku nauczyciela. Postawa zaprezentowana w kilku bitwach powstańczych dała mu awans na stopień podporucznika oraz krzyż Orderu Virtuti Militari.

W rezultacie w roku 1840 otworzył pensjonat dla uczniów w Poznaniu, podjął również pracę jako nauczyciel w gimnazjum. Żywo się zaangażował w publicystyczną działalność, publikował swe prace na łamach poznańskich pism ("Tygodnik Literacki") oraz warszawskich. Był inicjatorem wydawania "Dziennika Domowego". Działał w wielu organizacjach, między innymi Towarzystwie Pomocy Naukowej (od roku 1841). Zaś od 1838 roku należał do współpracującego z ówczesnym Towarzystwem Demokratycznym Polskim komitetu (tak zwany Komitet Libelta), który zajmował się przygotowaniem powstania na terenie Wielkopolski. Został wyznaczony do pełnienia funkcji reprezentanta okręgu Poznańskiego w późniejszym Rządzie Narodowym. Dzięki temu opracował proklamację powstańczą, która później stała się podstawą krakowskiego manifestu. Został aresztowany przez pruskie władze a następnie postawiony przed niemieckim sądem, w procesie berlińskim skazano go na aż 20 lat twierdzy (w 1847 roku).

Zwolniono go na skutek wydarzeń rewolucji z roku 1848. Wrócił do Poznania, gdzie został jednym z członków Komitetu Narodowego. Na początku był on zwolennikiem porozumienia się z Prusami oraz wojny z carska Rosją, ale dostrzegając fiasko takiej opcji poparł tak zwana wojnę ludową. Po całkowitym niepowodzeniu zbrojnej walki zaangażował się w prace Ligi Polskiej (lata: 1848-1850), reprezentował również Poznańskie we frankfurckim parlamencie. Brał też udział podczas polskiego zjazdu we Wrocławiu oraz w Kongresie Słowiańskim odbywającym się w Pradze (w 1848 roku), gdzie wysunął koncepcję Polski niepodległej jako federacyjnego państwa oraz stał się jednym z kilku autorów "Manifestu zboru słowiańskiego do ludów Europy". W 1849 roku wybrano go do pruskiego parlamentu, kierował tam Kołem Polskim, lecz szybko złożył swój mandat a skoncentrował się głównie na pracy publicystycznej i wydawniczej w "Dzienniku Polskim".

Po 1850 roku ograniczył nieco swoją działalność, choć ponownie pełnił poselski mandat oraz kierował Kołem Polskim, występował wielokrotnie w polskich sprawach. Aktywność polityczną teraz zamienił na pracę organiczną, był jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk a od 1868 roku pełnił nawet funkcję prezesa tego Towarzystwa. Działał również w kilku innych organizacjach. Libelt zmarł w czerwcu roku 1875, pochowano go w Czeszewie. Dwukrotnie był żonaty; pierwsza jego żona Elżbieta z Jaworskich umarła wkrótce po ślubie, zaś z drugą żoną, Marią z Szumanów, mieli sześcioro dzieci - 4 córki i 2 synów. Jego syn Karol poległ w 1863 roku, w powstaniu styczniowym.

Jako filozof Karol Libelt zmierzał do utworzenia systemu filozofii narodowej. Miała ona być kompilacją różnych jemu współczesnych umysłowych kierunków, włącznie z romantyzmem polskim. Zajmował się również teorią estetyki. Jego niektóre prace to:

"O odwadze cywilnej"

"O miłości ojczyzny"

"Kwestia żywotna filozofii"

"System umnictwa czyli filozofii umysłowej"

"Estetyka czyli umnictwo piękne"

August Cieszkowski (urodzony 12 września 1814 roku w Suchej, w okolicach Warszawy, zmarł 12 marca 1894 roku w Wierzenicy, w okolicach Poznania), działacz polityczny i społeczny, filozof, jeden spośród założycieli Ligi Narodowej Polskiej, prezes i współtwórca Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Syn ziemianina, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Berlinie; w roku 1838 bronił w Heidelbergu doktorat z filozofii. Po zakończeniu studiów odbył on kilkuletnią podróż po europejskich krajach (Francji, Anglii, Włoszech). W 1840 roku wrócił do kraju a następnie gospodarował w Surchowie (położonym w powiecie Krasnystaw), w 1843 roku na stałe przeniósł się do Wierzenicy, w okolicy Poznania.

W 1848 roku opracował odezwę do światowych parlamentów, w której to nawoływał do ogólnego porozumienia. Był współtwórcą Ligi Narodowej Polskiej (w 1848 roku), był też posłem do zgromadzenia narodowego Prus ( w latach 1848-1855), oraz działaczem (a w latach 1860-1866 przewodniczącym) Koła Polskiego przy pruskim sejmie. Działał aktywnie na rzecz utworzenia w Poznaniu uniwersytetu. Jako jeden spośród twórców Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk był trzykrotnie wybierany na jego prezesa (1857-1858, 1861-1868, od 1885). Założył w 1870 roku Wyższą Szkołę Rolniczą w Żabikowie, jakiej nadał imię swojej zmarłej w 1861 roku żony Haliny. W roku 1873 wpisany został w poczet członków Akademii Umiejętności w Krakowie.

Będąc filozofem krytykował on dialektyczny idealizm Hegla, zaś zasadą bytu oraz historii uczynił ideę wszelkiego czynu. Zgodnie z koncepcją Cieszkowskiego polski naród powołany został do społeczno-moralnej przebudowy rzeczywistości współczesnej (czyli filozofia narodowa). Cieszkowski zgromadził bardzo bogaty księgozbiór (bowiem aż kilka tysięcy tomów). Obejmował on prace z matematyki, filozofii, nauk społecznych oraz przyrodniczych, techniki i ekonomii rolnictwa. Te zbiory uległy niestety rozproszeniu podczas wojen światowych.

W roku 1914, w momencie wybuchu I wojny światowej Wielkopolska nagle znalazła się między zaborami, między jakże różnymi mentalnościami. Nie było tam proniemieckiej orientacji. Nie było również powodów do zbytniego entuzjazmu, przecież to Niemcy wygrywali zazwyczaj wojny. Królestwo stworzyli Niemcy, zaś Wielkopolska stała się jego prowincją.

Thomas Woodrow Wilson - był prezydentem USA (jego słynne 14 punktów stało się podstawą wersalskiego traktatu) nie mówił, iż Wielkopolska ma wejść w skład odrodzonej Polski (większość bowiem sądziła, że zostanie w granicach Niemiec).

Bolszewicka rewolucja w Wielkopolsce.

- organizowanie Polskich Rad Ludowych, zbrojnych formacji (księża, demokraci)

- utworzenie Rady Ludowe oraz organu politycznego dla Polaków - Naczelnej Rady Ludowej Zaboru Pruskiego: na czele Wojciech Korfanty, ks. Stanisław Adamski, Adam Poszwiński.

W Wielkopolsce pozostawało 80 tysięcy niemieckich żołnierzy i dlatego inne zabory bardzo się dziwiły dlaczego Wielkopolska nadal czeka, i na co ona czeka? A oni właśnie czekali na tzw. błękitną armię generała Hallera, którą blokowali Brytyjczycy.

Powstanie wielkopolskie przebiegało inaczej niż powstania w pozostałych dzielnicach - bowiem nie było tam artystów, poetów, nie powstały również legendy ani mity (Roman Wilkanowicz). Wojsko składało się z robotników, chłopów i mieszczaństwa. Trwały także tajne przygotowania: Sokół, harcerstwo, polskie organizacje pruskiego zaboru.

Różnice pomiędzy zaborem pruskim i rosyjskim:

- Rada Naczelna

Poznaniacy robili podczas wojny dobre interesy (produkcja, żywność).

Wielkopolska + Pomorze + Śląsk = Prusy

Tamtejsza społeczność była bardzo jednolita, przede wszystkim dominowała średnia klasa, nie było klasowych różnic.

- następowało stopniowe scalanie tych dzielnic, aby nie było za wielu wstrząsów.

Mówiono w Poznaniu - my odbudowujemy, w Warszawie zaś - o wskrzeszaniu polskiego państwa.

W 1912 roku utworzono uniwersytet.

• poznaniacy głównie kształcili się na niemieckich uczelniach.

Michał Bobrzyński.

Jego opinie: nie mogę z nikim mówić poważnie o polityce. Wielkopolska nie posiada ambicji aby wpłynąć na lisy Polski. Czuć tutaj Bismarcka.

W Wielkopolsce powstanie wybuchło dnia 27 grudnia 1918 roku. Było ono reakcją na demonstracje Niemców, którzy sprzeciwiali się wizycie Ignacego J. Paderewskiego w Poznaniu. Powstańcy w bardzo krótkim czasie zajęli całą Wielkopolskę za wyjątkiem północnych oraz jej południowo - wschodnich obrzeży. Powstanie skończyło się 16 lutego 1919 roku zawartym w Trewirze rozejmem, który na powstańczy front rozszerzał zasady rozejmu, jaki kończył I wojnę światową z dnia 11 listopada 1918 roku. Było to jedno z dwóch, oprócz powstania wielkopolskiego z 1806 roku, ze zwycięskich powstań w historii Polski.

Kalendarium powstania wielkopolskiego.

Wydarzenia, które poprzedzały wybuch powstania:

styczeń 1916 roku - powstaje tajny Międzypartyjny Komitet Obywatelski, który skupiał posłów polskich do Reichstagu.

lipiec 1918 roku - na terenie pruskiego zaboru powstają lokalne Komitety Obywatelskie.

11 października 1918 roku - polskie organizacje, które działały w Rzeszy wydały wspólny komunikat, w jakim jawnie opowiedziały się za niepodległością.

9 listopada 1918 roku - wybuch w Rzeszy rewolucji, również na terenie Wielkopolski. Organizowanie tajnych wojskowych struktur. W poznańskim garnizonie (na cytadeli), Inowrocławiu i Jarocinie. Trwa akcja, mająca na celu gromadzenie broni oraz amunicji wykradanej z magazynów wojskowych.

10 listopada 1918 roku - wydarzenia powiązane z tak zwaną Republiką Ostrowską.

11 listopada 1918 roku -

* kapitulacja Niemiec oraz koniec I wojny światowej

* ujawnienie się tzw. Straży Obywatelskiej (kilkanaście dni potem przemianowanej na Straż Ludową), burmistrz Poznania Ernst Wilms został usunięty z zajmowanego stanowiska. Wojskowe niemieckie władze pozwoliły na funkcjonowanie jej, chcąc w ten sposób utrzymać pokój w Poznańskiej Prowincji.

12 listopada 1918 roku -

* Centralny Komitet Obywatelski powołuje tymczasowy Komisariat, w którego skład weszły takie osoby jak: ks. Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty, Adam Poszwiński.

* Jarogniew Drwęski mianowany prezydentem Poznania.

13 listopada 1918 roku -

* Komisariat Naczelnej Rady Ludowej nawołuje mieszkańców pruskiego zaboru do spokoju mimo rewolucji na terenie Niemiec;

* ma miejsce "zamach na ratusz", w którym obradował Wydział Wykonawczy Rady Robotników i Żołnierzy całkowicie zdominowany przez Niemców. Przestraszeni groźbami użycia przeciwko nim siły delegaci usunęli z rady czterech niemieckich przedstawicieli i na ich miejsce powołali Bohdana Hulewicza, Mieczysława Palucha, Henryka Śniegockiego oraz Zygmunta Wizę. Na skutek tego Polacy zyskali kontrolę zarówno nad Komendą Miasta Poznania oraz nad dowództwem V Korpus.

17 listopada 1918 roku- Komisariat NRL wezwał do złożenia pieniędzy jako jednorazowego narodowego podatku.

18 listopada roku- odbyły się wybory do powiatowych Rad Ludowych oraz wybory posłów do Sejmu Dzielnicowego (1399 delegatów).

20 listopada - w Warszawie w trakcie expose rządu padły słowa: przyłączenie Wielkopolski będzie jednym z pierwszych naszych zadań.

grudzień 1918 - nasilają się działania dążące do stworzenia całkowicie tajnej armii.

3 grudnia 1918 roku- rozpoczyna obrady Sejm Dzielnicowy w Poznaniu, ma to miejsce w budynku kina "Apollo". Biorą w nim udział przedstawiciele wszystkich ziem pruskiego zaboru, a także przedstawiciele polskiej zarobkowej emigracji, głównie pochodzący z Westfalii.

5 grudnia 1918 roku - koniec obrad prowadzonych przez Sejm Dzielnicowy, na jakich podjęte uchwały wyraziły między innymi wolę połączenia tamtych ziem z innymi zaborami w odrodzonej i zjednoczonej Polsce, zalegalizowano również Naczelną Radę Ludową, oficjalnie przeprowadzając wybory jej członków.

6 grudnia 1918 roku - odbywa się pierwsze posiedzenie NRL, wybranej wcześniej przez sejm. Bolesław Krysiewicz zostaje przewodniczącym prezydium. Wybrano także organ wykonawczy czyli Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, który tworzyli następujący ludzie: reprezentujący Wielkopolskę - ks. Stanisław Adamski oraz Władysław Seyda, reprezentanci Śląska - Wojciech Korfanty oraz Józef Rymer, reprezentanci Pomorza Gdańskiego - Stefan Łaszewski, a także reprezentujący Kujawy - Adam Poszwiński. Aby w pewien sposób usprawnić działania stworzono w Bytomiu oraz Gdańsku podkomisariaty.

11 grudnia 1918 roku - przywrócono w szkołach poznańskich nauczanie języka polskiego oraz religii w języku polskim.

15 grudnia 1918 roku - w Warszawie rząd zerwał dyplomatyczne stosunki z Niemcami.

26 grudnia 1918 roku - do Poznania przyjechał Ignacy Paderewski, pomimo sprzeciwu ze strony władz niemieckich (chęć wręczenia nakazu opuszczenia Poznania uniemożliwił oficerom niemieckim kordon Straży Ludowej).

Przebieg powstania wielkopolskiego:

27 grudnia 1918 roku - w Poznaniu po południu doszło do strzelaniny w okolicach Prezydium Policji, które mieściło się naprzeciwko Teatru Miejskiego jak również w pobliżu Hotelu Bazar. Podczas walk o Prezydium Policji śmierć poniósł Franciszek Ratajczak. Powstanie również wybuchło poza Poznaniem. W trakcie walk pod Boczkowem poległ Jan Mertka (obydwaj polegli zostali wymienieni w komunikacie NRL), udało się wyzwolić Szamotuły, Środę Wielkopolską, Pniewy, Opalenicę, Buk, Trzemeszno, Wrześnię i Gniezno. Polacy opanowali Dworzec Główny w Poznaniu, Pocztę Główną oraz część miejskich fortyfikacji.

28 grudnia 1918 roku -

* Polacy w Poznaniu zdobywają cytadelę, następnie fort Grolmann oraz arsenał przy ulicy Wielkie Garbary (dziś Garbary).

* Komisariat NRL na tymczasowego dowódcę powstania mianuje kpt. Stanisława Taczaka (jednocześnie otrzymał on nominację na stopień majora).

29 grudnia 1918 roku - między innymi zostaje zdobyte Grodzisko Wielkopolskie, Kłecko, Kórnik, Wielichów, Gostyń i Witków.

30 grudnia 1918 roku -

* miała miejsce nieudana próba pokojowych rozmów z Niemcami, którzy to odmawiają wzięcia na siebie odpowiedzialności starcia wywołane 27 grudnia.

* powstańcy w Poznaniu wypierają 6 pułk grenadierów z koszar, który to po zakończeniu rozmów opuszcza miasto z bronią.

* dochodzi do wyzwolenia Wronek, Wągrowca, Gołańczy, zatrzymania natarcia niemieckiego na Gniezno, w okolicach Zdziechowa.

31 grudnia 1918 roku -

* ma miejsce wyzwolenie Kościana, Obornik Wielkopolskich, Ostrowa Wielkopolskiego.

* rozpoczyna się ofensywa powstańców w stronę Kujaw pod wodzą Pawła Cymsa.

1 stycznia 1919 roku -

* Paderewski wyjeżdża z Poznania.

* powstańcom udaje się wyzwolić Jarocin, Krotoszyn, Mogilno.

3 stycznia 1919 - obawiając się powstania anarchii na terenie Wielkopolski Komisariat NRL przyjmuje decyzję dotyczącą przejęcia władzy, jednak decyzja ta pozostaje tajna.

4 stycznia 1919 roku - Komisariat NRL wystosował dekret dotyczący powołania Wojciecha Trampczyńskiego na stanowisko Naczelnego Prezesa Prowincji Poznańskiej oraz Prezesa Rejencji w Poznaniu. Niemieckie władze wzywają teraz do bojkotu dopiero co mianowanego urzędnika.

5 stycznia 1919 roku - do tego dnia powstańcy opanowują między innymi miejscowości: Czarnków, Jutrosin, Kruszwica, Nakło, Nowy Tomyśl, Miejska Górka, Rawicz, Strzelno i Wolsztyn

6 stycznia 1919 roku -

* dochodzi do zdobycia lotniska Ławica w Poznaniu razem ze stacjonującymi na nim samolotami.

* toczą się walki na Pomorzu, pod Czerskiem oraz Kościerzyną.

7 stycznia 1919 roku -

* opanowane ziemie zostają podzielone na siedem Wojskowych Okręgów.

* Niemcy przejmują opanowane wcześniej przez Polaków miejscowości Chodzież oraz Czarnków.

8 stycznia 1919 roku -

* Komisariat NRL obejmuje władzę cywilną oraz wojskową jednak nie określając jej zasięgu terytorialnego. Jednocześnie mianuje głównodowodzącym powstania generała Józefa Dowbora-Muśnickiego.

* Polakom udaje się odbić Chodzież (tu: bitwa pod Chodzieżą) oraz Czarnków, odnoszą również zwycięstwo podczas bitwy pod Ślesinem i zajmują Sieraków.

9 stycznia 1919 roku -

* NRL ogłasza oficjalnie przejęcie całej władzy. Stopniowo rozpoczyna się spolszczanie administracji. Ze swoich stanowisk zostają zdjęci urzędnicy najbardziej antypolscy. Na terenie powiatów niemieckie landraty podporządkowane zostały polskim starostom, jacy to po pewnym okresie przejęli ich wszystkie uprawnienia.

* Polacy wyparci zostają z Nakła.

10 stycznia 1919 roku - toczą się walki na południowym froncie w okolicach Kąkolewa, Leszna i Rydzyny. Powstańcom udaje się zdobyć Sarnowę.

11 stycznia 1919 roku - Sarnowa zostaje utracona, dochodzi do przegranej bitwy pod Zbąszyniem, a także zwycięskiej bitwy pod Szubinem, zajęto również Łabiszyn, Złotniki i Żnin.

12 stycznia 1919 roku - walki toczą się pod Lesznem oraz Lipnem.

13 stycznia 1919 roku - Niemcy opanowują Szamocin.

14 stycznia 1919 roku - Komisariat NRL zwraca się do Romana Dmowskiego z apelem o pomoc przy zawarciu rozejmu.

15 stycznia 1919 roku - ma miejsce nieudana próba odzyskania Szamocina.

16 stycznia 1919 roku -

* wydany zostaje pierwszy numer "Tygodnika Urzędowego Naczelnej Rady Ludowej".

* w składzie rządu Ignacego Paderewskiego znajduje się dwóch Wielkopolan: Józef Englich - minister skarbu, a także Kazimierz Hącia - minister przemysłu oraz handlu.

17 stycznia 1919 roku - ogłoszony został pobór do Wielkopolskiej Armii - powołano roczniki: 1897, 1898 oraz 1899.

20 stycznia 1919 roku - zakaz przekazywania jakichkolwiek pieniędzy do banków na terenie Rzeszy a położonych poza linią istniejącego frontu.

21 stycznia 1919 roku -

* NRL ustaliła rotę przysięgi składanej przez Armię Wielkopolską.

* Do Paryża przesłane zostaje sprostowanie nieprawdziwych informacji, jakie rozpowszechniane były przez władze Berlina na temat zastosowania przez powstańców jakiegoś terroru w stosunku do cywilnej ludności z dowodami strony niemieckiej na takiego typu zachowanie. Równocześnie żądano przysłania alianckiej misji, wskazując na możliwy udział Wielkopolskiej Armii podczas walk z bolszewizmem. W zagranicznej prasie ukazywały się bardzo liczne artykuły dotyczące sytuacji na terenie Wielkopolski.

22 stycznia 1919 roku -

* Na północnym froncie powstańcy tracą miejscowość Potulice.

* na południowym froncie - ma miejsce zwycięska bitwa w okolicach Robaczyska.

* Joseph Noules mianowany zostaje przez Radę Najwyższą Państw Koalicyjnych szefem misji mającej przybyć wówczas do Polski.

23 stycznia 1919 roku - powstańcy bardzo skutecznie bronili się w Miejskiej Górce.

25 stycznia 1919 roku -

* ma miejsce zdobycie Babimostu oraz Kargowej.

* dochodzi do wstrzymania wszystkich połączeń między Wielkopolską a Rzeszą.

* ma miejsce ostateczne zniesienie wszystkich ograniczeń pruskich dotyczących polskiego języka w szkolnictwie.

26 stycznia 1919 roku - żołnierze Wielkopolskiej Armii wraz z generałem Dowborem-Muśnickim złożyli uroczystą przysięgę na terenie Placu Wilhelmowskiego, wówczas przemianowanego na Plac Wolności w Poznaniu.

28 stycznia 1919 roku - ofensywa niemiecka rozpoczyna się w rejonie Bydgoszczy oraz Nakła. Bitwa rozgrywa się pod Rynarzewem, Niemcy opanowują Szubin.

29 stycznia 1919 roku - Roman Dmowski wygłosił na posiedzeniu Najwyższej Rady Państw Koalicyjnych mowę, w której uzasadniał prawa Polaków do ziem pruskiego zaboru, oskarżył równocześnie Niemców o całkowitą dwulicowość.

2 lutego 1919 roku - rozpoczynają się polsko - niemieckich rozmowy w Berlinie.

3 lutego 1919 roku - załamuje się ofensywa niemiecka na północnym froncie. Polacy przeprowadzonym kontratakiem odrzucają nieprzyjaciela za Noteć. Dochodzi do odbicia Rynarzewa i zwycięskiej bitwy pod Kcynią.

4 lutego 1919 roku -

* następuje odbicie Szubina, a następnie walki na południowym froncie nieopodal Rawicza.

* rozpoczynają się rozmowy przedstawicieli warszawskiego rządu z Komisariatem NRL dotyczące reprezentacji pruskiego zaboru w Sejmie Ustawodawczym.

5 lutego 1919 roku - zakończenie fiaskiem rozmów w Berlinie. Strona polska zdecydowanie odrzuca warunki niemieckie, które nakazywały rozwiązanie Wielkopolskiej Armii, uznanie całkowicie suwerennych praw Niemców do Wielkopolski oraz zapłacenia przez polską stronę za szkody wynikłe na skutek walk. Mimo zerwania prowadzonych rozmów Ententa zaznaczała, iż obie ze stron są gotowe do pokojowych pertraktacji.

6 lutego 1919 roku - zakończenie rozmów w kwestii reprezentacji Pruskiego Zaboru w Sejmie Ustawodawczym. Wziąwszy pod uwagę fakt, że Wielkopolska, Śląsk oraz Kujawy i Pomorze nadal formalnie pozostawały częścią Rzeszy, chcąc uniknąć międzynarodowych reperkusji zrezygnowano z przeprowadzania planowanych wcześniej wyborów, jakie wyłonić miały 126 posłów i dać prawo uczestnictwa w obradach 16 reprezentantom polskim z Reichstagu.

7 lutego 1919 roku -

* Ciężkie walki toczące się o Kolno, które było wielokrotnie tracone oraz odbijane.

* Komisariat NRL mianował 122 dawnych podoficerów z cesarskiej niemieckiej armii na stopień podporucznika.

* Józef Piłsudski Naczelnik Państwa oficjalnie wydał dekret dopuszczający 16 przedstawicieli Pruskiego Zaboru do uczestnictwa w obradach Sejmu Ustawodawczego.

9 lutego 1919 roku - zatrzymanie się ofensywy niemieckiej na zachód od miejscowości Trzciel.

10 lutego 1919 roku - zatrzymanie ataku nieprzyjaciela pod Rawiczem.

11 lutego 1919 roku - Komisariat NRL rozwiązał wszystkie miejskie rady, ustalając nowy termin wyborczy do samorządów na dzień 25 marca.

12 lutego 1919 roku - Niemcy wspierani przez pancerne pociągi zdobyli Kargowę oraz Babimost. Natarcie ich zatrzymane zostaje pod Kopanicą.

14 lutego 1919 roku -

* Początek rozmów dotyczących przedłużenia rozejmu, który kończył I wojną światową z dnia 11 listopada 1918 roku. Niemcy się sprzeciwiają, aby objął on również front wielkopolski, jednak pod wpływem Francji wyrażają w końcu zgodę.

* Naczelne Niemieckie Dowództwo przeniesione zostaje do Kołobrzegu w związku z przygotowaniami do skierowania wszelkich dostępnych sił przeciwko Wielkopolsce.

16 lutego 1919 roku - w Trewirze przedłużony zostaje rozejm pomiędzy państwami Ententy i Niemcami, jaki również objął front wielkopolski. Równocześnie Armia Wielkopolska uznana została za sprzymierzone wojsko.

Pomiędzy rozejmem i zjednoczeniem.

18 lutego 1919 roku - mimo rozejmu doszło do zbrojnej potyczki pod Rynarzewem, jednostki polskie zdobyły pancerny pociąg.

9 marca 1919 roku - Do Małopolski rusza kompania ochotnicza powstańców, zamierzająca wziąć udział w bojach przeciwko okrążającym Lwów Ukraińcom.

20 marca 1919 roku - zniesienie tzw. Östmarkenzulage czyli dodatku do wypłaty niemieckich urzędników, którzy pracowali na wschodzie, miało to zachęcić Niemców aby osiedlali się na terenie Zaboru Pruskiego.

23 marca 1919 roku - Polacy odnieśli druzgocące zwycięstwo podczas wyborów do Rady Miejskiej miasta Poznania.

24 marca 1919 roku - Komisariat NRL skierował wniosek do Rady Ministrów Rzeczpospolitej w Warszawie, dotyczący utworzenia odrębnej administracji dla dotychczasowego Pruskiego Zaboru. Wojciech Korfanty ewentualne przystosowanie owych struktur do już istniejących na innych obszarach kraju nazwał "krokiem wstecz". Ostatecznie pod wpływem Ignacego Paderewskiego została podjęta decyzja o zachowaniu pełni władzy przez Komisariat NRL na terenach byłego zaboru do momentu ustalenia zachodniej granicy oraz przyszłej autonomii tamtych ziem (ostatecznie jedynie Górny Śląsk ją otrzymał). Komisariat NRL również rozbudował Armię Wielkopolską i powołał roczniki 1891, 1892, 1893, 1894 i 1901.

5 kwietnia 1919 roku - Sejm Ustawodawczy uchwalił uzupełniające wybory w byłej Poznańskiej Prowincji, w której miało być wyłonionych kolejnych 42 posłów.

9 kwietnia 1919 roku - Komisariat NRL zarządził 8 godzinny dzień pracy tak w przemyśle jak i w handlu.

10 kwietnia 1919 roku - wydanie rozporządzenia Komisariatu NRL dotyczącego usunięcia napisów niemieckojęzycznych na dworcach kolejowych, urzędach oraz zmiany nazw tamtejszych ulic na typowo polskie. Karą za nie przestrzeganie tego przepisu miały być dwa lata więzienia, a także 10 000 polskich marek.

16 kwietnia 1919 roku - NRL postanowiła, iż 3 maja obchodzony będzie jak święto państwowe.

7 maja 1919 roku - rozpoczyna swoją działalności Wszechnica Piastowska.

15 maja 1919 roku - język polski stał się jedynym urzędowym językiem, podczas gdy niemiecki pozostał językiem pomocniczym. Równocześnie braki wśród urzędników sprawiły, że utrzymano niemiecki język w sądownictwie do roku 1920.

25 maja 1919 roku - Armia Wielkopolska została podporządkowana Naczelnemu Dowództwu Wojska Polskiego, przy zachowaniu odrębnej jej organizacji.

30 maja 1919 roku - przekształcenie się Straży Ludowej w tzw. Obronę Krajową.

1 czerwca 1919 roku - przeprowadzone zostają uzupełniające wybory do Sejmu Ustawodawczego.

6 czerwca 1919 roku -

* mają miejsce starcia w okolicach Bydgoszczy.

* wzrastające zagrożenie kontrofensywą niemiecką sprawia, iż Komisariat NRL wprowadził stan wyjątkowy na terenie wszystkich jemu podległych ziem. W pasie 20 kilometrów od linii istniejącego frontu cywilne władze podporządkowane zostają wojskowym, zaś w kilka dni potem wprowadzona została kara śmierci za działalność na szkodę Wielkopolskiej Armii, lub też na korzyść niemieckiej armii.

18 czerwca 1919 roku - rozgrywają się potyczki w okolicach Rynarzewa.

28 czerwca 1919 roku - wersalski traktat przyznaje Polsce Wielkopolskę (poza jedynie kilkoma skrawkami).

1 lipca 1919 roku -

* Komisariat NRL zniósł granicę celną z dawnym Królestwem Polskim.

* dochodzi do wymiany artyleryjskiego ognia na wielkopolskim froncie.

9 lipca 1919 roku- ma miejsce zniesienie wyjątkowego stanu poza przyfrontową strefą.

10 lipca 1919 roku - toczą się obrady rządu Rzeczpospolitej przy udziale całego Komisariatu NRL, na jakich dyskutowano o ustroju byłego Zaboru Pruskiego. Podjęta została decyzja odnośnie utworzenia Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej.

1 sierpnia 1919 roku - Sejm Ustawodawczy przegłosował ustawę "O tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej", która tworzyła Ministerstwo dotychczasowej Dzielnicy Pruskiej, a także określała proces powolnej unifikacji Wielkopolski z pozostałymi częściami kraju.

12 sierpnia 1919 roku - weszła w życie następująca ustawa Ustawodawczego Sejmu "O tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej". Ministrem dawnej Dzielnicy Pruskiej został mianowany Władysław Seyda.

19 sierpnia 1919 roku - następuje rozwiązanie NRL.

28 sierpnia 1919 roku - Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało dzienny rozkaz nr 216, który włączał Armię Wielkopolską do struktur Wojska Polskiego oraz tworzył Dowództwo Okręgu Korpusu VII w Poznaniu

6 listopada 1919 roku - ma miejsce rozwiązanie Komisariatu NRL.

10 stycznia 1920 roku - w życie weszły postanowienia wersalskiego traktatu, na mocy jakiego oddziały z terenów Wielkopolski przejąć miały pozostające w niemieckich rękach przyznane Polakom fragmenty Wielkopolski oraz Pomorze.

13 stycznia 1920 roku - dowództwo wielkopolskiego frontu wydało rozkaz dotyczący rozpoczęcia przejmowania przyznanych obszarów.

17 stycznia 1920 roku - rozpoczyna się akcja przejmowania ziem wcześniej przyznanych Polsce.

8 marca 1920 roku - następuje likwidacja wielkopolskiego frontu.

Maj 1926 roku - zamach Józefa Piłsudskiego (tzw. przewrót majowy).

Poznaniacy stanęli po stronie rządów sprawiedliwych (premiera Stanisława Wojciechowskiego).

Poznańskie oddziały VII Korpusu: Edmund Hauzer, Kazimierz Sosnowski.

Powstaje poznański garnizon (Plac Sapierzyński - obecnie - Wielkopolski, Wzgórze świętego Wojciecha - kościół garnizonowy).

Wspomnienia Mariana Ronejko:

- potępienie Józefa Piłsudskiego

- Endecja - Narodowi Demokraci - Edward Dmowski.

Przez wszystkie lata zaborów Poznań niejako był pewną twierdzą. Zaś na wzgórzu Winiary utworzona została twierdza - Cytadela. Miasto Poznań ogrodzono fortyfikacyjnymi wałami (budynek folwarku to teraz hotel oraz browar).

Pod koniec XIX wieku zbudowano pas zewnętrznych umocnień - aż 18 fortów.

- Toczyły się walki o pomorski wał. Sieć komunikacyjna została zbudowana jeszcze przez Prusaków.

Następuje odsunięcie Wielkopolan od centralnych urzędów.

- ma miejsce osiedlenia się tam Polaków.

W latach 30-stych - wzrosło poparcie dla Józefa Piłsudskiego, endecka młodzież zbliżyła się do młodzieży niepodległościowej, legionowej.

W latach 1926 - 1939 zmienia się Wielkopolska:

Wielkopolska i reszta kraju: różnice i produkty.

30 q/ha 10-12 q/ha (pszenica)

Około 12% chałup posiadało elektryczność, zaś w Niemczech - 1/3, a w Galicja zaledwie 2%.

Domy były murowane, nie znano strzech, prowadzono kursy, organizowano wystawy - był to wzór gospodarczego oraz kulturalnego życia. W Wielkopolsce był życie ludzi stało na wyższym poziomie.

Rok 1928 to X-lecie odbudowy polskiego państwa.

PWK czyli Powszechna Wystawa Krajowa - pokazano na niej polskie osiągnięcia całemu światu.

Leon Szczurkiewicz, Cyryl Ratajski.

MTP czyli Międzynarodowe Targi Poznańskie.

Od roku 1923 organizowane były poznańskie banki (twórcą ich Wawrzyniak).

Wielkopolska lat trzydziestych jeszcze była endecka. Napływali literaci, kwitło literackie życie, kabarety. Przez kilka lat polonizowano nazwy, inna była też mentalność poznaniaków.

" Powiatowa kolejka " - boczne wąskotorowe koleje.

W roku 1926 potępiono Poznań.

O wszystkim decydował stan średni (czyli mieszczaństwo).

"Etos Wielkopolan" czyli tzw. cechy poznaniaków to między innymi:

- zmysł praktyczny

- pracowitość

- pragmatyzm

- punktualność

- wykształcenie

- poszanowanie prawa

- uprzejmość

W Wielkopolsce raczej trudno było o jakiś romantyzm (częste wysiedlenia, zagłada inteligencji, obozy).

W latach 1939 - 1941 - istniało aż 50 różnych organizacji.

Pierwszy delegat do londyńskiego rządu to Cyryl Ratajski (zastąpiony potem przez Sikorskiego, zaś Starzyński - prezydent Warszawy bardziej był znany niż C. Ratajski).

Czasy PRL.

To najtrudniejszy etap w Wielkopolsce, a także najtrudniej jest go przedstawić.

Rok 1945 - odzyskanie niepodległości.

Dwa rządy: w Lublinie (lubelski) i w Londynie.

Rok 1946 - przeprowadzono referendum dla nowo utworzonego rządu.

Przeprowadzenie reformy (chłopskiej) rolnej - parcelacja gospodarstw.

Lata 1949-1956 to okres stalinizmu - zamierzano przenieść radzieckie wzorce. Polityka oraz kultura przesiąknięte były ideologią Stalina oraz Lenina.

Zduńska Wola - znaczna większość budżetu została przeznaczana na zbrojenia (w 1947 roku - 140 tysięcy szło na wojsko, a w 1953 roku - aż 450 tysięcy na wojsko).

A w tym czasie zwykłym ludziom coraz gorzej się żyło.

Lata 1948-1956 to wyjątkowo trudny czas dla Wielkopolski, uciekają w etos tzw. organiczności.

Dystans dla tzw. dyktatury ciemniaków = I kulturkampf (wiek XIX).

Rok 1963 II kulturkampf - był to ważny rok dla całej Wielkopolski - wówczas wygrał kościół.

Czerwiec 1956 roku (Trzy Krzyże - pomnik poznańskiego czerwca, powstał w roku 1980 - okres solidarności).

Wprowadzanie planu sześcioletniego - kartki, o wiele niższe zarobki.

Zaczyna się okres Poznańskich Targów.

Poznańskie powstanie - Czerwiec 1956 roku.

- ZNTK, Cegielski, robotnicy wyszli na ulice - 100 tysięcy osób, zaś sam Poznań wtedy liczył 380 tysięcy.

- strajk zorganizowano - porządnie, po poznańsku

- wypuszczono 400 więźniów z aresztu na Młyńskiej; na ulicy Kochanowskiego mieściła się Policja Polityczna

- pod wieczór wkroczyły wojskowe oddziały, miasto szybko zostało spacyfikowane, została wprowadzona godzina policyjna, zaś Cyrankiewicz wypowiedział słynne zdanie, którego poznaniacy nie zapomną: "kto podniesie rękę na władzę ludową, temu zostanie ręka odrąbana" (chodziło między innymi o hasła antyradzieckie i antypeerelowskie.

- Według ówczesnych władz poznańskie powstanie było jedynie spiskiem imperialistycznym.

Jesień 1956 roku- odeszła partyjna ekipa, na scenę wkroczył Władysław Gomułka. Poznańska tragedia zamknęła ten trudny okres.

Następuje proces stopniowej erozji etosu. Dzierżyński, Kasprzak.

Grudzień 1970 roku - mają miejsce wydarzenia na terenie Wybrzeża. Lata 70-te to z kolei okres Gierkowski. Zbudowanych zostało wiele zakładów, dla wszystkich była praca a istniał tylko jeden wymóg - trzeba było należeć do rządzącej partii, a jeżeli nie, to nie angażować się w jakąkolwiek inną działalność.

Powstaje KOR czyli Komitet Ochrony Robotników. Należą tu takie osoby jak: Barańczak, Balcerzak, Trojanowiczowa.

Październik 1978 roku - wybór papieża Polaka.

Dnia 13 grudnia 1981 roku rozpoczął się stan wojenny, który trwał aż do dnia 22 lipca 1983 roku.

W 1944 roku - wydany został Manifest PKWN.

Co zostało z tego etosu Wielkopolski w III Rzeczpospolita ?

- organizacje (do roku 1960) - chóry, towarzystwa

- wspólnota czyli wspólne dobro

W 1990 roku rozpoczyna się eksponowanie ludzkiej jednostki.

(Suchocka, Łybacka, Ziółkowska)

II. NARODZINY XX WIEKU (1890-1914)

1. Czasowe cezury.

2. Niespełnione obawy z końca wieku XIX.

Z końcem XIX wieku wiąże się szereg różnego rodzaju obaw. Nastąpił wówczas gwałtowny ekonomiczny oraz kulturalny rozwój Europy. Zaobserwowano także wzrost produkcji wielu wyrobów przemysłowych, rozwinęły się środki łączności oraz komunikacji, znacznie się podniosła życiowa stopa mieszkańców. Europejskie państwa podbijały inne kontynenty. Cała Europa odegrała doniosłą rolę zarówno w naukowo-technicznej rewolucji, jak też podczas tworzenia się nowych politycznych, filozoficznych i moralnych idei.

Zaczęto się poważnie obawiać, iż nadejdzie szczyt rozwoju i że stanie się to końcem dla współczesnej cywilizacji. Takie tendencje znalazły również odzwierciedlenie w sztuce i literaturze nurtu dekadentyzmu. Nawiązywano często do filozofii prezentowanej przez Arthura Schopenhauera (1788-1860), jaki to dowodził, iż świat jest przede wszystkim irracjonalny, iż szczególnie zło w nim dominuje, że jedynym odpowiednim sposobem na uniknięcie zła oraz zachowanie pogody ducha ma być rezygnacja z jakiegokolwiek aktywnego działania, a także wyobcowanie się. Uczeń Schopenhauera czyli Friedrich Nietzsche (1844-1900) podzielił społeczeństwo na niewolników i panów, uznawał też moralność panów oraz niewolników. Twierdził, że typowym niewolniczym narodem są Żydzi, jacy stworzyli jedno-chrześcijańską moralność, czyli system wartości, jaki wynika z nauki o równości społecznej i grzechu. Ideę równości Nietzsche uważał za całkowicie sprzeczną z ludzką naturą.

Coraz bardziej modne stawały się panujące nastroje pesymizmu oraz niechęci do całego świata. Narastać zaczęły dążenia nihilistyczne, jakie znaleźć można w literackiej twórczości Fiodora Dostojewskiego, Maurice'a Maeterlincka, Stanisława Przybyszewskiego, a także innych pisarzy. Różni ludzie dosyć chętnie odwoływali się do irracjonalnych koncepcji, wierzyli wróżbitom, jak również w przepowiednie, jakie zapowiadały nastanie końca cywilizacji.

Kaznodzieje oraz prorocy nawoływali do licznych wyrzeczeń, jak również przygotowania się na Sąd Ostateczny, inni znowu do najlepszego wykorzystania czasu, który im jeszcze pozostał. Tańczono oraz śpiewano zupełnie się nie licząc ani z czasem ani z pieniędzmi. Przede wszystkim te niepokoje ogarniały ogromne miejskie aglomeracje ówczesnej Europy jak Paryż, Londyn, Berlin czy Wiedeń.

Przełom wieków XIX i XX nie wniósł ze sobą żadnej istotnej zmiany, do roku 1914 przynajmniej. Wyraźne zmiany dopiero przyniosły lata 1914-1918. I wojna, która w tym czasie wybuchła w Europie szybko zamieniła się w ogólnoświatową. Cały XIX wiek na nią zapracował, który to liczono począwszy od wiedeńskiego kongresu w 1815 roku, zamykającego napoleońskie wojny. Zgodnie z oceną wielu historyków XX wiek rozpoczął się w roku 1914.

3. Stosunki społeczne i demograficzne.

Ograniczenie umieralności, a także wzrost dobrobytu doprowadził do szybkiego wzrostu liczby ludności tak w Europie, jak też w całym współczesnym świecie. Wzrosła liczba ludności na świecie z 906 mln w roku 1800 do 1171 mln w roku 1850 oraz 1608 mln w roku 1900.

Liczba ludności w najważniejszych przemysłowych krajach świata w latach 1891-1911 (w mln )

Lata	Wielka Brytaniai	Irlandia	Francja	Niemcy	Rosja	Stany Zjednoczone
1891	37,7	38,1	49,4	126,4	62,9
1901	41,5	38,5	56,4			76,0
1911	44,9	39,2	64,9	163,5		91,0

W skutek industrializacji znacznie spadł odsetek ludzi zatrudnionych oraz utrzymujących się z rolniczej pracy. O wiele więcej ludzi natomiast pracowało w górnictwie, handlu, przemyśle i usługach. Rosła ciągle liczba urzędników oraz inteligencji jako całkowicie samodzielnej społecznej grupy.

W 1907 roku w Niemczech umysłowi pracownicy i inteligencja już stanowili 13,2% ogółem zatrudnionych. W roku 1910 w Wielkiej Brytanii aż 75% ludności zamieszkiwało miasta, w Belgii 68%, w Niemczech 47%, w Szwecji 24% zaś w Rosji 20%. W 1910 roku ludność wiejska stanowiła w Wielkiej Brytanii 12% ogółu mieszkańców, we Francji 56%, w Niemczech 38%, zaś w Europie Środkowej, w Rosji oraz na Bałkanach 75%.

Burżuazja coraz dobitniej zaczęła się domagać powszechnego prawa głosu oraz przyznania ustawodawczej władzy parlamentom, które wybierał ogół ludności. Natomiast robotnicy żądali zdecydowanego skrócenia czasu pracy, jak również podniesienia zarobków oraz dopuszczenia do uczestnictwa w politycznym życiu państwa. O prawa głosu także walczyły kobiety. Zaczął rozwijać się feministyczny ruch zwany też ruchem sufrażystek.

Z początkiem XX wieku najemni pracownicy we Francji stanowili 68,2% ogółu czynnych zawodowo, w Anglii 64,8%, w Niemczech 61,1%. W roku 1907 w Niemczech pozycja kobiet stopniowo ulegała zmianie, stawały się one bardziej niezależne oraz samodzielne.

Z końcem wieku XIX w głównych europejskich państwach przeprowadzono reformę systemu oświatowego, znacznie go uzależniając od Kościoła oraz kleru.

W bardzo radykalny sposób zrobiły to Niemcy podczas tzw. KULTURKAMPFU (lata 1872-1874). Swój system oświatowy również zreformowała Francja, a także państwa skandynawskie. Natomiast carska Rosja nie uczyniła tego, zachowała prymitywne nauczanie funkcjonujące przy parafialnych szkółkach. Na początku wieku XX odsetek analfabetów w Niemczech ,Anglii i Holandii spadł aż do 0,02% czy też 0,08%. Natomiast na terenie Rosji nadal wynosił 40%.

Kobiety zaczęły tworzyć własne polityczne organizacje, robotnicy natomiast organizacje oświatowe i zawodowe, burżuazja zaś organizacje przemysłowe oraz samorządowe.

4. Naukowo - techniczna rewolucja.

XIX wiek był to wiek węgla i pary, bowiem o gospodarczym rozwoju Europy decydowały przede wszystkim maszyna parowa oraz wydobycie węgla. Wydobycie na świecie w latach 1820-1913 wzrosło z 15 aż do 1140 mln ton. Wymyślono wiele wynalazków w dziedzinie fizyki oraz chemii, udostępniając dotąd nieznane metody, technologie czy też produkty. Nastąpił wyjątkowo gwałtowny rozwój maszynowego przemysłu, kolejnictwa, a także transportu. Na styku wieków XIX oraz XX duże znaczenie zaczęły mieć: ropa naftowa, przemysł chemiczny i energia elektryczna.

W roku 1860 Francuz Etienne Lenoir skonstruował spalinowy silnik, który napędzany był gazem świetlnym. Rudolf Diesel w roku 1892 opatentował natomiast wysokoprężny spalinowy silnik osiągający moc nawet 15 KM. Jednocześnie od roku 1853 rozwijać zaczęto prace nad procesem destylacji ropy naftowej. Wówczas z niej uzyskano asfalt, naftę, benzynę, oleje, smary. Niezmiernie szybko wzrastało wydobycie ropy, krajem w tym przodującym stały się Stany Zjednoczone.

W latach 1885-1890 został skonstruowany pierwszy motocykl (Daimler) oraz samochód, poruszający się na trzech kółkach (Benz), w kolejnych latach powstał samochód już na czterech kółkach (Daimler-Benz). Na początku budowano je chałupniczym systemem, ale w USA Henry Ford w roku 1892 utworzył pierwszy warsztat, który podjął się produkcji seryjnej.

W połowie wieku XIX wytwarzać zaczęto energię elektryczną, zaś następnie został wynaleziony sposób przesyłania jej na odległość. Jako pierwszą elektrownię o dużej mocy w latach 1896-1898 była elektrownia w USA, położona przy wodospadzie Niagara.

W roku 1876 Alexander Bell wynalazł pierwszy telefon, zaś Thomas Edison skonstruował mikrofon, udoskonalił również telegraf oraz skonstruował megafon, fonograf, kinematograf, a także inne. W roku 1896 Guglielmo Marconi wynalazł telegraf bez drutów. W roku 1908 uruchomiono radiową łączność między Europą oraz Stanami Zjednoczonymi zaś w rok później została przeprowadzona pierwsza radiowa transmisja.

Werner Siemens w roku 1879 skonstruował tramwaj napędzany elektrycznie. Pierwsza kolejowa linia elektryczna została uruchomiona w Stanach Zjednoczonych w roku 1895, zaś w roku 1890 w Londynie zbudowane zostało pierwsze metro.

Wyjątkowo szybko się rozwijał transport morski i kolejowy. Statki parowe coraz bardziej wypierały żaglowce. Na początku wieku XX pojawiać się zaczęły pierwsze okręty, posiadające napęd mechaniczny, stosujące wysokoprężne spalinowe silniki. Budowano drogi, koleje, tunele, mosty, kanały.

W roku 1912 Anglicy zwodowali ogromny statek pasażerski o nazwie "TITANIC", posiadał on wyporność 46,3 tys. BRT. W swoim dziewiczym rejsie zderzył się z górą lodową i dnia 14 kwietnia 1912 roku zatonął wraz z 1503 ludźmi na pokładzie.

W roku 1903 bracia Orville oraz Wilbur Wrightowie z USA skonstruowali pierwszy samolot, jaki pokonał odległość 53 km, zaś w roku 1908 było to już 120 km.

Rozkwit wynalazków oraz stosowanie nowoczesnej techniki doskonale przyspieszyły wszelkie produkcyjne procesy. Była również niekorzystna strona owych procesów: mianowicie prowadziło to nieuchronnie do wzrostu stopy bezrobocia, maszyny bowiem wytwarzały o wiele szybciej oraz więcej aniżeli ludzie.

Szybki rozkwit przemysłu spowodował przesunięcia ludności z terenów wiejskich do miast, natomiast proces urbanizacji przede wszystkim objął Europę Zachodnią. Tamtejszą Europę dzielono na tak zwaną "Europę konia żywego" i "Europę konia mechanicznego", a linia dzieląca spoczywała na rzece Łabie.

Szybko też zaczęto myśleć o wykorzystaniu nowej techniki w wojennych celach. W roku 1912 w Anglii utworzone zostały Królewskie Siły Powietrzne. W roku 1883 Hiram Maxim skonstruował pierwszy karabin maszynowy. Natomiast szwedzki chemik oraz przemysłowiec Alfred Bernhard Nobel w roku 1866 opracował metodę produkowania dynamitu. W roku 1900 utworzono szwedzko-norweską fundację, która w każdym roku przyznaje tzw. Nagrodę Nobla za najwybitniejsze osiągnięcia w zakresie biologii, fizjologii, chemii, fizyki oraz literatury. Zaś od roku 1969 Fundacja Nobla przyznaje również nagrody w zakresie nauk ekonomicznych.

5. Społeczne oraz polityczne ruchy.

Rosnąca coraz bardziej w siłę ówczesna burżuazja tworzyła swoją własną ideologię gospodarczego oraz politycznego liberalizmu. Nawiązując do haseł angielskiej jak również francuskiej rewolucji z roku 1789 głoszono, iż władza przede wszystkim pochodzi od zwykłych ludzi, i że może być kontrolowana i reformowana. Na plan pierwszy wysuwano żądanie gospodarczej wolności, prawa do normalnego bogacenia się. Natomiast bardziej radykalni nawoływali do powszechnych praw wyborczych. Demokratyzacja stosunków wówczas prowadziła do powiększania się roli burżuazji w kraju, gwarantowała jej również wpływ na władzę i rząd.

Prądy takie narodziły się na Zachodzie. Demokratyczno - parlamentarny system miał największe tradycje w Wielkiej Brytanii, zaś następnie we Francji oraz w Szwajcarii. W Niemczech od roku 1871 wprowadzono powszechne prawo wyborcze w całym państwie podczas wyborów do parlamentu, jednak parlament posiadał tylko doradcze prawo.

Od połowy XIX wieku w europejskich społeczeństwach narastały nacjonalistyczne dążenia. Nacjonalizm uderzał w monarchie, a także dynastyczne systemy eksponując natomiast prawa narodowościowe. Był to przede wszystkim ruch coraz bardziej umacniającej się burżuazji, była to ogromna polityczna siła, która rozsadzała dotychczasowe państwowe struktury.

Kolejną rozwijającą się wówczas tendencją stał się imperializm, który to polegał na ekspansji na zewnątrz. Państwa rosnąc coraz bardziej w ekonomiczną siłę zmierzały nieuchronnie do podboju oraz powiększenia swojego obszaru albo też do uzależnienia pozostałych obszarów. Imperialistyczne dążenia pojawiły się w dziewięćdziesiątych latach XIX wieku, a następnie odegrały ogromną rolę w Europie XX wieku.

Kapitalizm nie tylko zrodził burżuazją, również tzw. klasę robotniczą. Nagminny wyzysk robotników powodował, iż próbowali się oni solidaryzować oraz buntować przeciwko wyzyskującym ich. Powstawały w ten sposób kierunki polityczne i ideologiczne, jakie wyrażały dążenia owych mas robotniczych. Podstawowym z nich stał się anarchizm. Do największych ideologów anarchizmu głównie zaliczano Rosjan: Michaiła Bakunina oraz Piotra Kropotkina. Jednak największe swe wpływy ów kierunek uzyskał na terenie Hiszpanii, Francji oraz Szwajcarii. Anarchiści byli przeciwni jakiejkolwiek władzy. We Francji nawet powstał tak zwany anarchosyndykalizm. Do głównych jego teoretyków zaliczano Pierre'a Proudhona oraz Georges'a Sorela. Nawoływali oni do wsparcia społecznych oraz politycznych stosunków na zawodowych związkach (syndykatach).

Wyjątkową rolę jednak odgrywał socjalizm. Zaczął on powstawać w I połowie wieku XIX (tzw. socjalizm utopijny), ale o wiele szersze uzasadnienie zyskał on w pracach Karola Marksa (1818-1883) oraz Fryderyka Engelsa (1820-1895). W siedemdziesiątych latach XIX wieku zaczęły powstawać partie socjalistyczne, zaś w roku 1889 Międzynarodówka Socjalistyczna, później nazwana II Międzynarodówką. Socjaliści zajmowali się organizowaniem robotników do walk o poprawę warunków pracy oraz życia i obalenie kapitalizmu a utworzenie socjalistycznego społeczeństwa. Socjaliści nawoływali robotników z poszczególnych narodowości aby współpracowali ze sobą pod międzynarodowym hasłem "Proletariusze wszystkich krajów łączcie się". W tzw. programie minimum domagano się 8-godzinnego dnia pracy, praw do strajku, podwyżki płac, poprawienia się warunków pracy. Natomiast program maksimum nawoływał do walki z kapitalizmem i do utworzenia państwa socjalistycznego.

Bardzo silne socjalistyczne partie działały na terenie Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii oraz państw skandynawskich. W roku 1903 w Rosji partia socjaldemokratyczna uległa podziałowi się na 2 konkurujące z sobą nurty czyli: reformistyczny, nazwany mienszewizmem, a także rewolucyjny, nazwany bolszewizmem.

Socjaliści byli piętnowani jako burzyciele społecznego porządku, anarchiści oraz bezbożnicy. Wyjątkowe zadanie wypełnił wówczas papież Leon XIII, który w roku 1891 ogłosił encyklikę Rerum Novarum, jaką poświęcił kwestii społecznej. Twierdził w niej, że należy się pogodzić ze swą ludzką kondycją, iż usunięcie nierówności społecznych ze świata jest rzeczą zupełnie niemożliwą.

Kościół wręcz występował w obronie istniejących społecznych różnic, uważając je za całkowicie naturalną rzecz, daną od samego Boga. Na społecznej nauce Kościoła swoje założenia oparł chrześcijańsko-społeczny ruch, który później doprowadził do utworzenia Chrześcijańskiej Demokracji. Ruch ten reprezentował ludzi pracy, którzy stali na gruncie doktryny chrześcijańskiej ograniczonego postępu.

W niektórych krajach ruch socjalistyczny rozwijał się całkowicie legalnie, zaś w innych był w konspiracji. W Niemczech, Francji oraz we Włoszech dominował reformistyczny ruch. Za jego głównego teoretyka postrzegano Karla Kautskiego (1854-1938). Na terenie Niemiec czołowymi przedstawicielami socjaldemokratów byli: August Bebel (1840-1913), zaś po jego zgonie Friedrich Ebert (1871-1925). Z bardzo ostrą krytyką teorii marksistowskich wystąpił Eduard Bernstein (1855-1932), jaki stał się potem teoretykiem rewizjonizmu w robotniczym ruchu. W Rosji podstawowym teoretykiem oraz przywódcą socjalizmu stał się Władimir Iljicz Lenin (1870-1924), był on twórcą skrajnie rewolucyjnego nurtu - bolszewizmu.

6. Układ politycznych sił.

Kongres wiedeński z roku 1815 stworzył taki układ sił, który miał gwarantować względną polityczną równowagę w Europie. W roku 1871 ten układ zburzony został w wyniku zjednoczenia się państw niemieckich oraz utworzenia Rzeszy Niemieckiej. Było to bowiem państwo duże oraz silne. Jego twórca Otto von Bismarck dobrze to rozumiał i bał się, czy aby przeciwko Niemcom nie zawiąże się koalicja państw, zagrożonych przez Rzeszę. Bismarck prowadził wyjątkowo ostrożną politykę. Zaś jego kolejni następcy podejmowali politykę awanturniczą, która prowadziła nieuchronnie do pogłębienia się konfliktu pomiędzy Niemiec a innymi mocarstwami.

Około roku 1890 w Niemczech narodził się ruch wszechniemiecki, jaki wysunął program wielkiej ekspansji. Zaczęto prowadzić intensywne zbrojenia morskie i lądowe. Niemcy zażądali nowego podziału wszystkich kolonii. Ich ekspansja w Europie szła w stronę Półwyspu Bałkańskiego oraz ziem polskich, które były opanowane przez Rosję. Tymczasem na zachodzie zaczął narastać spór o Alzację oraz Lotaryngię z Francją. Francuzi bowiem dążyli do odzyskania tych prowincji, zaś Niemcy do całkowitego zintegrowania tego obszaru z Rzeszą. Zaczęto wysuwać nowe żądania w stosunku do Belgii.

Poszukując wyjścia z zaistniałej sytuacji Niemcy zdołały doprowadzić do zawarcia sojuszniczych układów z Austro - Węgrami oraz Włochami tworząc tym samym tak zwany Centralny blok państw. Państwo niemieckie posiadało szeroki program dokonywania ekspansji tak w Europie jak i w krajach zamorskich. Natomiast Austro - Węgry głównie dążyły do ekspansji na terenie Bałkan, interesy ich kolidowały z zamiarami Niemiec. Włochy zaś dążyły do odbudowania stanu swego posiadania z lat imperium rzymskiego. Włoskie dążenia z kolei znajdowały się w kolizji z prowadzoną przez Austro - Węgry polityką, które to kontrolowały pewną część terenów ciążących ku Włochom, głównie chodzi o wybrzeża Morza Adriatyckiego. Wobec tego sojusz owych państw zdawał się być czymś bardzo mało realnym.

Niemieckie zagrożenie wywołało wyścig zbrojeń oraz zaostrzenie się stosunków w ówczesnej Europie. Już w roku 1891 miało miejsce francusko - rosyjskie zbliżenie, następnie zaś podpisanie układu sojuszniczego. Kwestie sporne zostały uregulowane z Francją na pokojowej drodze a w roku 1904 zawarto układ, czyli tzw. Serdeczne porozumienie (entente cordiale). W roku 1907 Anglicy podpisali porozumienie z carską Rosją. Powstał w ten sposób blok ENTENTY.

Wyjątkową rolę w politycznych wydarzeniach na przełomie wieków odegrała właśnie Rosja. Było to państwo bardzo duże, ale niejednolite. Reformy, jakie podjął car Aleksander II, w skutek zabicia ich promotora, wstrzymano. W Rosji wówczas panował system absolutystyczny. Było to również państwo wielonarodowościowe, gdzie Rosjanie stanowili niecałą połowę mieszkańców owego imperium. Rosja swoją ekspansję rozwijała na Bałkanach oraz w Azji poprzez podbijanie ogromnych obszarów aż po Ocean Spokojny, napotykając tam jednak na wielki opór ze strony Austrii i Wielkiej Brytanii. Sojusz jej z Francją pojawił się w związku ze wspólnym zagrożeniem ze strony państwa Niemieckiego. Pod koniec XIX wieku tymczasem pojawił się zupełnie nowy przeciwnik - czyli stosunkowo niewielka, a wydawało się że też słaba - Japonia. W tym czasie Japonia przeprowadziła szereg reform i rozpoczęła na szeroką skalę zakrojoną ekspansję. W roku 1894 pokonała ona Chiny, a następnie podejmowała próby zagarnięcia Mandżurii. W takiej sytuacji, w roku 1904 doszło do wybuchu wojny z Rosją. Japonia wprost w ekspresowym tempie pokonała armię lądową oraz morką flotą Rosji a następnie doprowadziła do wewnętrznego załamania imperium. W roku 1905, w styczniu wybuchła w Rosji rewolucja. Car został zmuszony pójść na pewne ustępstwa: zalegalizowane zostały niektóre polityczne partie, zaś bolszewicy rozwinęli ogromny program przekształcenia demokratycznej rewolucji w rewolucję socjalistyczną. Car za pośrednictwem Stanów Zjednoczonych, zawarł pokój w sierpniu z Japonią, a następnie przystąpił do walki z rewolucją. Zapowiedziano przeprowadzenie reform społecznych, a do życia powołano Dumę Państwową, która pełniła jedynie doradczą funkcję. Wprowadzono dość wysoki majątkowy cenzus. Rzecznikiem nowych reformy stał się Piotr A. Stołypin (1862-1911), jaki to w roku 1906 podjął plan ogromnej reformy agrarnej. Jednak został zamordowany (w 1911 roku) przez przedstawiciela z partii socjalrewolucjonistów niejakiego Bogrowa.

Porażka Rosji podczas wojny z Japonią posiadała idące bardzo daleko skutki. Niestety zaczęto to lekceważyć. Zaś Japonia nagle wyrosła na ogromne mocarstwo, które zagrażało europejskim państwom w kolonialnych podbojach na terenie Azji.

Centralne państwa (Austro - Węgry oraz Niemcy) podjęły szereg ekspansywnych akcji. Do pewnego konfliktu doszło w wyniku walk o wpływy na terenie Maroka. Był to region silnie powiązany tak z Francją jak i z Hiszpanią. Koncerny niemieckie tymczasem pod koniec XIX wieku zaczęły penetrować teren Maroka pod względem bogactwa surowców. W roku 1905 miał miejsce ostry spór między Francją a Rzeszą. Wówczas Wielka Brytania postanowiła udzielić Francji wsparcia, w roku 1906 zwołana została specjalna konferencja w Algeciras, jaka podjęła decyzję o wspieraniu Francji. Jednak Niemcy nie zrezygnowały. Do kolejnego zaostrzenia się konfliktu doszło w lecie 1911 roku, gdy cesarz Rzeszy zdecydował się udzielić oficjalnego poparcia przemysłowcom, zaś do portu w Agadirze skierowana została, kanonierka "Pantera". W lipcu roku 1911 wydawało się już, iż wojna jest nieuchronna. Ostatecznie jednak nie doszło do wojny.

Imperialistyczne dążenia przejawiały również Włochy, chodziło bowiem o tereny w okolicach Morza Adriatyckiego oraz w Afryce. W roku 1911 Włochy rozpoczęły wojnę o Trypolitanię oraz Cyrenajkę z Turcją.

Do bardzo ostrego konfliktu również doszło na terenie Półwyspu Bałkańskiego. W roku 1899 z inicjatywy rosyjskiego cara Mikołaja II została przeprowadzona konferencja rozbrojeniowa w Hadze, w jakiej udział wzięło 26 państw. Uchwalona została konwencja dotycząca pokojowego uregulowania sporów oraz stworzono Stały Trybunał Rozjemczy. Przyjęto też konwencję o zwyczajach i prawach wojny lądowej, a także o zastosowaniu wytycznych genewskiej konwencji z roku 1864 odnośnie wojny morskiej.

W roku 1907 z inicjatywy Theodore'a Roosvellta (prezydenta Stanów Zjednoczonych) oraz cara Rosji Mikołaja II zwołano w Hadze drugą konferencję, w jakiej udział wzięły 44 państwa. Uchwalono wówczas 13 konwencji, które dotyczyły pokojowego uregulowania międzynarodowych sporów oraz zasad co do prowadzenia wojennych działań na lądzie, a także na morzu.

7. Bałkański problem na początku wieku XX.

W wieku XIX rozpoczęto proces wypierania z Półwyspu Bałkańskiego Turcji. Niepodległa Grecja nadal kontynuowała walkę mającą na celu wyzwolenie okupowanych przez Turcję terenów. W roku 1877 doszło do wybuchu wojny pomiędzy Turcją a Rosją, która dążyła do uzyskania swobodnego przepływu przez tamtejsze cieśniny: Bosfor i Dardanele. Porażka Turcji doprowadziła wówczas do powstania kolejnych niepodległych państw jak: Bułgarii, Rumunii i Serbii. W marcu roku 1878 podpisany został pokojowy traktat w San Stefano, jednak został on szybko oprotestowany przez zachodnie państwa, które uznały, iż dawał on za duże wpływy Rosji na terenie Bałkan. W czerwcu roku 1878 zwołano w Berlinie międzynarodowy kongres, jaki dokonał poważnej korekty postanowień pokojowego traktatu, a mianowicie okrojono granice Bułgarii, zaś wpływy Rosji wyraźnie ograniczono, Turcja natomiast zachowała znaczne obszary w Europie (Epir, Albania, Macedonia, Tracja, Tesalia i Rumelia Wschodnia). W roku 1908 w Turcji wybuchła rewolucja tak zwanych młodoturków, austro - węgierski rząd zażądał rewizji ustaleń berlińskiego kongresu dotyczących Bośni oraz Hercegowiny. Formalnie pozostając w ramach Turcji, zostały te prowincje przekazane pod okupację państwu Austro - Węgier.

W roku 1908 rząd Austro - Węgier zmusił Turcję do wyrażenia zgody na zupełne wcielenie tamtych terenów do posiadłości Austro - Węgier. Wobec tego zaprotestowała Rosja, ale Austro - Węgry otrzymały pełne poparcie Niemieckiej Rzeszy. Dlatego też Rosja się wycofała.

Niemcy podjęli więc ekspansję w stronę Azji Mniejszej i przystąpili do budowania linii kolejowej Berlin - Bagdad. Kilku niemieckich oficerów na czele z generałem Limanem Sandersem reformowało turecką armię wspomagając tym samym ruch odrodzenia się Turcji. Polityka taka spowodowała, że Włochy wyłamały się z sojuszu z centralnymi państwami. Na podstawie układu z Lozanny z 18 października roku 1912 pokonana Turcja oddała Włochom Trypolis oraz Cyrenajkę, również opanowały one wyspy Dodekanezu oraz Rodos.

W roku 1912 państwa bałkańskie stworzyły Związek Bałkański, który obejmował: Bułgarię, Grecję, Czarnogórę i Serbię. Ów związek podjął zaciekłą wojnę z Turcją dotyczącą opanowania Rumelii Wschodniej, Macedonii i Albanii. 11 listopada 1912 roku Grecy opanowali Saloniki, następnie zaś Janinę; 18 listopada 1912 roku Serbowie zajęli Skoplie, później Monastyr i Albanię; Bułgarzy ciągle parli w kierunku Morza Egejskiego a 26 marca 1913 roku opanowali Adrianopol. W lecie 1913 roku podjęte zostały pokojowe rokowania w Londynie. Pokojowy układ, jaki podpisano dnia 30 maja 1913 roku został zakwestionowany. Wówczas Bułgaria podjęła wojnę zarówno z Grecją jak i z Serbią, w czerwcu zaś 1913 roku do wojny przyłączyła się Rumunia. Turcja poparta przez Niemcy, wznowiła również działalność wojenną. Nowy i o wiele bardziej dla Turcji korzystny pokój został podpisany dnia 10 sierpnia roku 1913 w Bukareszcie.

W obydwóch bałkańskich wojnach Grecja oraz Serbia podwoiły dotychczasowy swój obszar: Serbia z 48 do 88 tysięcy km2, zaś Grecja z 64 do 120 tysięcy km2. Bułgaria straciła zdobycze pochodzące z pierwszej bałkańskiej wojny a teraz się przygotowywała do zabrania Rumunii Dobrudży południowej, zaś Serbii Macedonii. Podczas tych zmagań naród albański postanowił stworzyć własne samodzielne państwo. Zwołany został Kongres Narodowy (28 grudnia 1912 roku), jaki proklamował, iż Albania jest niepodległym państwem. Austria oraz Włochy uznały albańską niepodległość. Jednak Albania była nadal okupowana przez serbskie oraz greckie wojska.

Bałkańskie wojny odegrały bardzo dużą rolę w trakcie dojrzewania konfliktu na znacznie większą skalę. Stanowiły one preludium do potężnej wojny.

III. WIELKA PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA (1914-1918).

1. Przyczyny oraz charakter konfliktu.

Na przełomie wieków XIX i XX istniało w Europie wiele problemów a także konfliktowych sytuacji:

A. Francja zmierzała do rewanżu na Niemcach za klęskę z roku 1870/71, kiedy to utraciła Alzację oraz Lotaryngię. Miała również kwestie sporne na Bałkanach z państwami centralnymi, a także w koloniach;

2. Rosja - przepływ swobodny przez cieśniny Bosfor oraz Dardanele, również walczyła o posiadanie wpływów na Bałkanach oraz w okolicy Bałtyku;

C. Wielka Brytania - odczuwała zagrożenie na morzach oraz w koloniach.

Ekspansywne kraje:

A. Niemcy - czuły, że są ścieśnione i dlatego poszukiwały dla siebie jakiegoś miejsca zarówno w Europie Wschodniej, Bałkanach jak również w koloniach, państwo to zagrażało właściwie wszystkim. Prowadzili dynamiczną politykę, zupełnie się nie licząc z innymi krajami. Były one silne oraz jednolite narodowo. Tworzyły z Austro - Węgrami oraz Włochami blok, te ostatnie na początku wieku XX zaczęły się stopniowo dystansować, natomiast zbliżać się zaczęły Bułgaria oraz Turcja.

B. Pozycję obronną zaś zajęły takie kraje jak: Francja, Wielka Brytania i Rosja.

Niemcy szczególnie się obawiały wojny na 2 fronty to znaczy z Francją oraz z Rosją.

Marszałek Alfred hr. Schlieffen podjął się opracowania planu wojennego. Plan ów zakładał, iż Rosja długo się będzie przygotowywała do ofensywy, zaś niemiecka armia w między czasie powinna się błyskawicznie rozprawić z Francją, później natomiast się skupić na Rosji.

Nastąpić miała koncentracja niemieckich wojsk nad granicą z Holandią, Belgią i Luksemburgiem, następnie przejście przez wymienione kraje oraz atak Francji z północnej strony, gdzie granica francusko - belgijska nie była odpowiednio umocniona. Wojna rozstrzygnąć się miała w przeciągu 42 dni. Tak szybkie rozgromienie Francji miało również zneutralizować Anglię.

Później zaś niemieckie wojska miały szybko zostać przerzucone na wschodni front, aby się rozprawić z Rosją - właśnie dlatego rozbudowana została sieć kolejowa Niemiec.

Plan Schlieffena redagowano do roku 1905.

Helmuth von Moltke (będący następcą Schlieffena) ów plan zmodyfikował, znacznie osłabiając uderzeniową siłę od północy. Obawiał się, aby Francuzi nie zechcieli uderzyć na Niemcy ze strony Alp oraz przesunął 2 armie na odcinek południowy frontu.

W roku 1914 niemieckie koła wojskowe razem z marszałkiem Moltke nieustannie parły do konfliktu zbrojnego mając spore poparcie wielu osób na czele z kanclerzem Niemiec Theobaldem Hollwegiem.

Liczono również na polską dywersję przygotowywaną przez polityków w Polsce.

W Galicji mocno wspierano paramilitarny ruch na czele z Józefem Piłsudskim.

Piłsudski nie chciał za nic dopuścić do przeprowadzenia mobilizacji polskiej ludności na terenie Królestwa przez Rosję, również przygotowywał nowe polskie powstanie. To mogło opóźniać rosyjskie działania, a nawet doprowadzić do jej odpadnięcia z grona sojuszników Anglii oraz Francji. Jednak przeciwni temu byli Polacy powiązani z narodową demokracją oraz Romanem Dmowskim. Oni bowiem stawiali na tzw. państwa Ententy, a także zwalczali koncepcję nowego zbrojnego powstania.

Pretekst dla wybuchu I wojny światowej dały Bałkany.

Nacjonalistyczne koła w Serbii zmierzały do oderwania Bośni od Austro-Węgier a następnie jej połączenia z Serbią. Powstały wówczas terrorystyczne organizacje, jakie działały przeciwko Austrii. Student niejaki Gavrilo Pricip - członek takiej organizacji - dnia 28 czerwca roku 1914 dokonał zamachu, podczas którego śmierć poniósł austriacki następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand.

Pod naciskiem niemieckich kół rząd Austro - Węgier 23 lipca 1914 roku wystosował ultimatum do Serbii tak sformułowane, żeby Serbia nie dała rady go przyjąć (miała 48 godzin czasu).

Czując poparcie ze strony Rosji Serbia żądania te odrzuciła, Austro - Węgry tym samym 28 lipca 1914 roku wypowiedziały Serbii wojnę.

Rosja odpowiedziała wówczas mobilizacją swych wojsk, co z kolei Niemcy uznały za pretekst aby wystąpić przeciwko Rosji.

Dnia 01 sierpnia 1914 roku niemiecko-rosyjska wojna stała się już faktem.

Ten stan wojny z Rosją posiadał psychologiczne znaczenie i socjaldemokraci nawet zajęli takie stanowisko, że udzielą swojego poparcia.

Kiedy oswojono się już z faktem tej wojny, niemiecki rząd doprowadził wówczas do wybuchu wojny z Francją - dnia 3 sierpnia 1914 roku.

Udzielono wojnie poparcia, rząd nawet uchwalił specjalne wojenne kredyty, zaś za wnioskiem, jaki popierał wojenną politykę głosowali również socjaldemokraci, zwalczający dotąd wszelkie zbrojenia lub wojny.

Niemcy liczyły na neutralność ze strony Anglii, Wielka Brytania jednak, po niemieckim uderzeniu na przecież neutralną Belgię, skierowała ultimatum żądające wycofania niemieckich wojsk z Belgii. Niemcy oczywiście nie zrobili tego i 04 sierpnia 1914 roku Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom. Razem z nią wojnę Niemcom również wypowiedziały brytyjskie dominia.

Austro - Węgry 06 sierpnia 1914 roku przystąpiły do wojny z Rosją, zaś z Francją dnia 12 sierpnia 1914 roku.

23 sierpnia 1914 roku do wojny przystąpiła też Japonia poprzez zaatakowanie niemieckich posiadłości na terenie Chin, 24 sierpnia 1914 roku zerwała ona dyplomatyczne stosunki z Austro - Węgrami, 08 października 1914 r. z Bułgarią a 12 listopada 1914 roku z Turcją. Wojna również toczyła się w niemieckich koloniach, położonych w Afryce.

Wojnę tą nazwano później wielką wolną bo miała ona globalny charakter.

Tylko Belgia oraz Serbia prowadziły obronną wojnę, pozostałe państwa walczyły bowiem o całkiem konkretne cele, realizowały swój program ekspansji albo prowadziły prewencyjną wojnę.

Socjaliści udzielili wojnie poparcia, w kilku państwach wstąpili nawet do rządów. Na terenie Niemiec nie dopuszczano socjaldemokratów do udziału w rządach, ale nawoływali oni do zaprzestania strajków oraz walki klasowej (czyli Pokój klasowy), aby nie utrudniać jeszcze bardziej prowadzenia wojny rządowi.

Socjaldemokraci w Rosji na czele z Leninem posiadali odmienne stanowisko. Wzywali do zwalczania swych rządów oraz przeprowadzenia rewolucji, wysuwali hasło: Wojna wojnie.

W ocenach historyków całą odpowiedzialność za wywołanie wojny ponosić miały wszystkie konkurujące ze sobą mocarstwa, jednak szczególnie państwa centralne.

2. Niepowodzenie niemieckiego, błyskawicznego planu pokonania Francji.

Niemcom udało się zmobilizować około 3,8 mln ludzi bardzo dobrze uzbrojonych, a także przeszkolonych aż w 9 armiach, 7 z nich skoncentrowane zostało na francuskiej granicy: 5 naprzeciwko Belgii oraz Luksemburga, 2 nad odcinkiem południowym granicy z Francją oraz 2 na wschodzie licząc, iż ze strony Rosji zupełnie nic im nie może grozić. Planowano błyskawiczne działania, Francję zamierzano zdobyć w ciągu zaledwie kilku tygodni.

Plan Schlieffena został zrealizowany, jednak dowódcy nie ściśle przestrzegali go.

Francuzi wiedzieli o niemieckim planie obejścia francuskiego frontu od północy oraz zachodu, jednak nie wyciągnęli wniosków z tego. Społeczeństwo w ogóle nie wierzyło, że francuska obrona może być skuteczna. W tym czasie do Francji przyjechał ekspedycyjny korpus brytyjski z generałem Johnem Frenchem, napływały również pokonane jednostki belgijskiej armii (Belgia zaskoczona niemieckim atakiem dzielnie się broniła przez całe 10 dni, to już na wstępie opóźniło niemiecki marsz).

Dnia 10 sierpnia 1914 roku Niemcy wkroczyli na terytorium Francji.

Tymczasem zaplanowana na wschodzie (w Polsce) akcja piłsudczyków niestety nie doszła wówczas do skutku, strzeleckie oddziały zostały przekształcone w legiony, które działały u boku armii Austro-Węgier.

Rosja przeprowadziła szybko mobilizację polskich poborowych w Królestwie a już 17 sierpnia zaczęła ofensywę na terenie Prus Wschodnich, dowodzoną przez generała J. Żylińskiego.

Północny front składał się z dwóch armii: nad rzeką Niemem stacjonowała 1 armia generała Paula Rennenkampfa, która zaatakowała Kętrzyn, zaś 2 armia generała Aleksandra Samsonowa, stojąca nad rzeką Narwią, skierowała się na Olsztyn. W obydwóch armiach walczyli również Polacy.

Niemcy wówczas wpadli w ogromną panikę i bali się psychologicznych skutków tychże akcji.

Na terenie Wielkopolski ożyły znów powstańcze przygotowania. Niemcy zebrali część swoich sił (mianowicie 2 korpusy piechoty oraz 1 dywizję konną) a następnie wysłali je do Prus. Dowodzącym 8 armią (po odwołaniu z tego stanowiska Pritwitza) został z urodzenia poznaniak generał Paul von Hindenburg, zaś szefem sztabu także poznaniak generał Erich Ludendorff.

Rosyjskie armie ze sobą nie współdziałały i dlatego rozbito Samsonowa w trakcie walk w okolicy mazurskich jezior, tysiące ludzi wówczas utonęło w tamtejszych bagnach, zaś wiele tysięcy trafiło do niewoli, głównodowodzący wojskiem popełnił samobójstwo.

Armii Rennenkampfa udało się wycofać, dlatego też nie udzieliła Samsonowowi pomocy. Dowódca frontu generał Żyliński nie wykonał swojego zadania będąc koordynatorem działań obydwu armii.

W tym czasie ofensywa we Francji się załamała. Francuskie wojska przegrupowały się oraz utworzono obronną linię nad rzeką Marną, przed Paryżem (była to koncepcja generała Josepha Joffre i generała Josepha Gallieni). Zarekwirowano prywatne samochody, taksówki, a następnie nimi przewożono na front żołnierzy. Do współdziałania również nakłoniono brytyjski korpus. W efekcie niemieckie wojska zostały zmuszone się wycofać, zaś bitwę pod Marną (w dniach 6-9 września 1914 roku) ogłoszono "cudem nad Marną".

Wojna została przez Niemcy przegrana, zaś cesarz odwołał marszałka Moltke.

Na Zachodzie ta przegrana podniosła w Prusach Wschodnich rangę zwycięstwa. Niemcy nazwali bitwę nad mazurskimi jeziorami bitwą pod Tannenbergiem (jest to wieś w okolicach Grunwaldu) oraz uznali ją za rewanż za wiekopomną klęskę z pod Grunwaldu, w 1410 roku.

3. Wojna prowadzona z Rosją oraz na Bałkanach.

Tymczasem Austro - Węgry walczyły przeciwko Serbii oraz Rosji na terenie Galicji i Bukowiny.

W październiku 1914 roku Rosjanie zaczęli przechodzić do kontrofensywy, opanowali Lwów oraz doszli aż pod sam Kraków. Ogromną rolę odegrała w tym czasie broniąca się kilka miesięcy przemyska twierdza. Rosyjską ofensywę powstrzymano w grudniu w trakcie bitwy w okolicach Limanowej.

Z kolei po powołaniu Ludendorffa i Hindenburga Niemcy znowu podjęli ofensywę a 6 grudnia 1914 roku zajęli Łódź. Następnie w połowie grudnia powstrzymani zostali nad rzeką Bzurą oraz Rawką.

Pod koniec grudnia powstał wschodni front od Kurońskiego Zalewu po Karpaty (1200 km).

W tym samym czasie armia Austro - Węgier złożona była z żołnierzy bardzo wielu narodowości, często niezdyscyplinowanych, Czesi oddawali się nagminnie do rosyjskiej niewoli. Świetnie zostało to ukazane w filmie pt. "Przygody dzielnego wojaka Szwejka", ale pomimo to na początku odnoszono zwycięstwa.

Gdy w październiku roku 1914 Turcja przystąpiła do wojny zamykając wcześniej przejście przez czarnomorskie cieśniny Bosfor oraz Dardanele, Rosja odcięta została od zachodnich państw. Turcy podjęli również ofensywę na obszarze Kaukazu (wymordowano wówczas 1,5 mln ormiańskiej ludności).

W kwietniu roku 1915 Włochy przystąpiły do wojny, jednak po stronie państw Ententy. Zgłaszały one bowiem terytorialne roszczenia w stosunku do Aurstro-Węgier oraz Turcji.

Na mocy londyńskiego układu z kwietnia roku 1915 Wielka Brytania, Francja oraz Rosja obiecały Włochom znaczne tereny kosztem centralnych państw. Został otwarty nowy włosko-austriacki front. Włosi niestety byli bardzo słabym sojusznikiem oraz nie umieli złamać Austriaków pod Isonzo.

Austriacy oraz Niemcy w maju roku 1915 podjęli ofensywę w okolicy Gorlic. Przełamali rosyjski front i opanowali wówczas Galicję Wschodnią. Niemieckie wojska zaś wyparły na terenie Królestwa Rosjan z Polski. Dnia 5 sierpnia zajęły one Warszawę, następnie Modlin oraz Brześć. Polskie ziemie znalazły się w całości pod kontrolą centralnych państw, które to zorganizowały okupacyjny system.

Austriacy planowali połączyć Królestwo z Galicją oraz włączyć całość do Austro - Węgier. Niemcy jednak do tego nie dopuściły i podzieliły opanowane ziemie na 2 okupacje: austro - węgierską z Lublinem jako stolicą i niemiecką z Warszawą.

W kwietniu roku 1915 alianci (pod wpływem presji Winstona Churchilla) nad cieśniną Dardanelską wysadzili desant, chcąc w ten sposób odzyskać z Rosją łączność. Zajęli oni półwysep Gallipoli.

Turcy zyskali wsparcie ze strony Niemiec oraz skutecznie bronili się uzyskawszy dwa niemieckie krążowniki Breslau oraz Gobec, które to potem pod turecką banderą walczyły z rosyjską flotą na Morzu Czarnym.

Brytyjczycy natomiast podburzyli arabskie plemiona przeciwko Turkom. Arabski szejk (Mekki Hussein) doprowadził do arabskiego powstania a Turcy otworzyć musieli front na terenie Półwyspu Arabskiego.

W roku 1915 jesienią Bułgaria przystąpiła do wojny (razem z państwami centralnymi), pozostająca w konflikcie zarówno z jedną jak i z drugą stroną, dotąd jednak zajmująca wyczekującą pozycję. Bułgarzy przyjmowali prorosyjską pozycję, traktowali Rosjan jako swego rodzaju wyzwolicieli z tureckiej niewoli, jednak potem weszli w spór z rosyjskimi sojusznikami - Serbią oraz Rumunią. Bułgarzy mieli nadzieję, iż państwa centralne dopomogą im w odzyskaniu Dobrudży i Macedonii. Turcja nawet poszła im do tego stopnia na rękę, że odstąpiła niewielki skrawek, jaki pozwolił na połączenie się z portem Dedeagacz.

We wrześniu roku 1915 Bułgaria podpisała z Austro - Węgrami oraz Niemcami układ sojuszniczy, a także porozumienie z Turcją, a następnie w październiku tego samego roku przystąpiła do I wojny światowej.

Anglicy tymczasem odnieśli klęskę na Bałkanach oraz zupełnie się nie udało odblokować cieśnin czarnomorskich Bosfor i Dardanele. Brytyjskie wojska wycofane zostały z półwyspu Gallipoli, zaś Churchilla poddano wyjątkowo ostrej krytyce a następnie odsunięto od rządów. Zdesperowany Churchill wyjechał na front we Flandrii (tutaj nie pozwolono się mu jednak wykazać). Powrócił do rządu dopiero na jesieni 1917 roku..

Wojna nadal rozprzestrzeniała się oraz obejmowała coraz więcej państw.

We Francji posiadała ona charakter pozycyjny (czyli miała miejsce obrona tej samej linii frontu), o czym pisał Remarque w książce "Na Zachodzie bez zmian".

Na Wschodzie natomiast wojna miała ruchomy charakter, poszczególne miejscowości bowiem przechodziły raz do jednych raz do drugich rąk, powodując poważne straty zarówno w ludności jak i materialne zniszczenia. W latach 1914-1915 działania takie rozgrywały się na terenie ziem polskich (zabory: rosyjski i austriacki), co opisała w swej powieści "Noce i dnie" Maria Dąbrowska.

Jesienią roku 1915 armie: Austro-Węgier, Bułgarii i Niemiec rozpoczęły ofensywę przeciwko Serbom oraz zajęły Belgrad. Serbski rząd podjął się ucieczki na wyspę Korfu, zaś państwa centralne zyskały kolejowe połączenia z Bułgarią oraz Turcją; wznowiono również kursowanie ekspresu na linii Berlin - Stambuł.

Zagrożony front zaczęli ratować Anglicy oraz Francuzi, którzy to w październiku roku 1915 wysłali korpus ekspedycyjny do Salonik. Grecki rząd zawarł tajne porozumienie: Grecja bowiem do wojny nie przystąpiła, protestowała przeciwko naruszeniu neutralności, zaś po cichu wspierała działania Ententy.

Alianci stworzyli na Bałkanach front, jednak nie potrafili przełamać oporu ze strony państw centralnych i dlatego od jesieni roku 1915 Niemcy oraz Austro-Węgry panowali nad całym Półwyspem Bałkańskim.

Tej akcji nie popierała Rumunia, jednak nie podejmowała jakichś kroków; dostarczała zaopatrzenia tak jednym jak i drugim.

4. Nieudane próby złamania frontu na terenie Francji w roku 1916.

W lutym roku 1916 Niemcy postanowili na nowo podjąć ofensywę we Francji (generał Falkenhayn nakłonił cesarza aby ten przerzucił siły ze wschodniego frontu do Francji). Przeprowadzono wówczas atak na twierdzę Verdun położoną nad rzeką Mozą, w Lotaryngii. Całą akcją dowodził książę Fryderyk Wilhelm, następca tronu. Skoncentrowano w tym miejscu 6 korpusów oraz 3 tysiące dział.

Francuską obronę organizował generał Philippe Petain. Istotne zadanie spełniała zarówno artyleria jak i karabiny maszynowe.

Niemcom udało się opanować forty Douaumont oraz Vaux, zaś Francuzi przygotowywali już własną ofensywę.

Alianckie armie nadal się rozbudowywały. Anglicy zwerbowali około 5 mln ludzi w Europy i w dominiach, zaś na czele ekspedycyjnego korpusu stanął generał Douglas Haig.

W czerwcu roku 1916 ruszyła aliancka ofensywa nad rzeką Sommą. Wówczas pierwszy raz w dziejach w walce brały udział czołgi. Całą ofensywą dowodził generał Joffre. Pomimo, że walki były bardzo ciężkie oraz krwawe jednak nie zdołano przełamać frontu, a jedynie odepchnięto go o jakieś kilkanaście kilometrów. W tym czasie Niemcy utracili około 400 tys. ludzi, po tyle samo Francuzi i Anglicy - w sumie prawie 1milion zabitych oraz rannych.

Niemcy zatrzymali atak na twierdzę Verdun, zaś Francuzi odzyskali utracone forty Douaumont oraz Vaux. Straty liczono po równi, ogółem na ok. 700 tysięcy ludzi.

Walki pokazały, iż żadna z walczących stron nie potrafi pokonać drugiej.

Sytuacja Niemców pogorszyła się również na wschodzie. Rosjanie w czerwcu podjęli ofensywę na terenie Wołynia i austriacki front został wówczas przerwany. Rosjanie opanowali część Galicji wschodniej i Bukowinę. Tutaj walczyli Polacy, skupieni w oddziałach Legionów po stronie centralnych państw. Niemcy zostali zmuszeni do wzmocnienia sojusznika.

Niemcy również podejmowali akcje dywersyjne: popierali anty brytyjskie powstanie na terenie Irlandii oraz wspierali rewolucyjną agitację w Rosji.

5. Sytuacja w walczących państwach w roku 1916.

Wojna była bardzo wyczerpująca i obydwie strony miały ogromne trudności.

Państwa Ententy jednak mogły czerpać jakieś rezerwy ze swoich kolonii, skąd nie tylko ściągano surowce, ale również ludzi. W armiach zaczęli się pojawiać kolorowi żołnierze, miało to znaczenie społeczne, a także psychologiczne. Na frontach ginęli zarówno biali jak też kolorowi, bogaci czy też biedni - następował stopniowy proces demokratyzacji.

We Francji i w Wielkiej Brytanii powstawały rządy tzw. szerokiej koalicji, które miały poparcie społeczeństwa. Na czele angielskiego rządu stanął liberał niejaki David Lloyd Goerge.

Zachodnie państwa zaciągały liczne pożyczki w Stanach Zjednoczonych, jakie z dłużnika teraz zmieniły się w wierzyciela.

Największe natomiast trudności przeżywało rosyjskie państwo. Zmobilizowanych zostało aż 15 mln ludzi, jednak nie starczyło już dla nich ani broni ani mundurów, rząd natomiast nie potrafił uruchomić rezerw. Wzrastało zniechęcenie zarówno do cara, jak i rządu czy patriotyczno-narodowych haseł. Nie rosyjskie narody buntowały się przeciwko uciskowi narodowemu (ten stan opisał Boris Pasternak w powieści "Doktor Żiwago").

Austro-Węgry - przeżywały podobne zmęczenie; słowiańskie narody opracowały programy mające na celu uniezależnienie się od Węgrów i Niemiec oraz utworzenia własnych, niepodległych państw. Coraz bardziej się aktywizowali Czesi, Słowacy, Polacy i narody południowych Słowian, które dążyły do zjednoczenia z Serbią, a następnie do utworzenia Jugosławii.

Niemcy - tutaj sytuacja nie była zbyt wesoła, końca wojny widać nie było, a coraz wyraźniej brakowało żywności, amunicji, broni, wprowadzono reglamentowanie żywności, co zdecydowanie osłabiło autorytet głównego dowództwa. Latem 1916 roku cesarz odwołał generała Falkenhayna a powołał generała Hindenburga, który to zabrał Ludendorffa ze sobą. Obaj uzyskali bardzo daleko posunięte pełnomocnictwa. Na terenie Niemiec została wprowadzona dyktatura wojskowa.

Ludendorff okazał się zwolennikiem totalnej wojny.

Wprowadzony został obowiązek pracy powszechnej dla frontu, ludzie byli werbowani do prac przymusowych, zmuszano do nich również jeńców wojennych, zaś przemysł produkować musiał atrapy prawdziwych towarów.

Chciano także poszerzyć koalicję o Rumunię.

Rumunia tymczasem dotychczas lawirując pomiędzy obiema stronami, w lecie 1916 roku stanęła po stronie państw Ententy, bo dała wiarę, że Rosjanie na Bałkanach zyskali trwałą przewagę. W sierpniu roku 1916 w Bukareszcie został podpisany układ wojskowy oraz polityczny z państwami Ententy. Sama Rumunia miała w planach wojnę o Siedmiogród z Austro-Węgrami.

Szczególnie oburzeni Niemcy doprowadzili do przystąpienia Bułgarii oraz Turcji do wojny z Rumunią. Rumuńskie wojska walczyły raczej słabo na obydwóch frontach: Bułgarzy i Niemcy atakowali z południa, zaś Austro-Węgry z zachodu. W listopadzie oraz grudniu odniosły szereg klęsk a dnia 06 grudnia 1916 roku oddały Bukareszt. Nadal się bronili, ale 10 grudnia roku 1917 roku podpisali układ dotyczący zawieszenia broni.

W Niemczech tę wojnę nazwano "wyprawą po żywność".

Nowe niemieckie dowództwo zamierzało osłabić Rosję, w tym więc celu Rzesza udzielała dużych subwencji wszelkiego rodzaju organizacjom pacyfistycznym i odśrodkowym. Popierano nacjonalistyczne ruchy białoruskie, ukraińskie i litewskie, zgodzono się również na drukowanie pism w narodowych językach (po dokonaniu uprzedniej cenzury przez sztab niemiecki), popierano tworzenie się lokalnych narodowych komitetów które dążyły do oderwania się ostatecznego od Rosji. Było to realizacją tworzenia tzw. Mitteleuropy, to znaczy państw związanych z Rzeszą w jeden polityczno-gospodarczy blok.

05 listopada 1916 roku ogłoszono także deklarację cesarzy Austro-Węgier i Niemiec w polskiej sprawie oraz zapowiedziano stworzenie samodzielnego Królestwa Polskiego, jakie objąć miało część terenów oderwanych od Rosji. Jednak nie zamierzano dopuścić do połączenia się Królestwa z obszarami zaboru pruskiego albo austriackiego. Zamierzano oderwać Łódzki Okręg Przemysłowy oraz zachęcić tym samym Polaków do zorganizowania polskich sił zbrojnych, pozostających pod niemiecką komendą do walk z Rosją.

Pewni polscy politycy (też nazywani aktywistami) wyrazili na to zgodę i zorganizowali namiastkę polskich władz pod postacią Tymczasowej Rady Stanu.

Politycy, którzy odrzucali ten pomysł (czyli pasywiści) byli nastawieni na współpracę z państwami Ententy (głównie z Francją).

W swojej polityce Niemcy odnosili sukcesy na terenie Litwy i Ukrainy, zaś na Białorusi - nie. Takie plany godziły zarówno w Ententę, jak i w niemieckich sojuszników.

Turcja oraz Austro-Węgry uległy poważnemu osłabieniu. W Austro-Węgrzech do głosu zaczęły dochodzić nie niemieckie narody, przystępując do opracowywania własnych państwowych programów.

W listopadzie roku 1916 zmarł rządzący oraz bardzo popularny wówczas cesarz Franciszek Józef I, zaś na tronie zasiadł arcyksiążę Karol I. Nie miał on przywódczej charyzmy oraz nie zdobył sobie takiej popularności jak poprzednik. To wywołało zaostrzenie dążeń, zmierzających do oderwania się narodów słowiańskich oraz Węgier od Niemców.

Na aliantach z kolei duże wrażenie wywarła śmierć lorda Horatia Kitchenera, jaki odegrał bardzo dużą rolę podczas organizowania brytyjskich sił zbrojnych (zatonął okręt Hampshire, na jakim płynął - trafił on na minę - w okolicy Orkadów).

Rządy centralnych państw dnia 16 grudnia 1916 roku wystąpiły z propozycja w stosunku do Ententy aby podjąć rokowania przerywające działania wojenne oraz wprowadzające zawieszenie broni.

Uznając tę propozycję za nie całkiem szczerą państwa Ententy nie przyjęły jej.

W takiej sytuacji Niemcy rozpoczęły wojnę na morzach, używając przy tym łodzi podwodnych, gdyż niemiecka flota była za słaba aby równać się ze złączonymi flotami oraz Francji (w 1915 roku łodzie podwodne dokonały zatopienia parowca pasażerskiego Luizytania, co wywołało wyjątkowo ostrą krytyką, dlatego też akcję wtedy przerwano).

W maju roku 1916 miała miejsce morska bitwa z brytyjską flotą w okolicach Półwyspu Jutlandzkiego. Przewaga była po stronie Brytyjczyków, Niemcy zaczęli się wycofywać, tracąc aż 11 okrętów ale chociaż brytyjskie straty były większe (14 okrętów), to Niemcy postanowili się wycofać. Od tamtego momentu aż do jesieni roku 1918 Niemcy już nie podejmowały bitwy morskiej, ale powrócili do podwodnych łodzi mając nadzieję na to, iż akcja ich zahamuje dostawy ludzi i żywności do Wysp Brytyjskich. W lutym roku 1917 wspomniane łodzie wznowiły swoje akcje, zatapiając liczne wojenne oraz cywilne statki, co znacznie zaostrzyło krytykę Rzeszy na międzynarodowym forum.

6. Upadek caratu oraz odejście Rosji z obozu walczących państw.

Od roku 1894 w Rosji rządził car Mikołaj II z dynastii Romanowów - bez uzdolnień, jak również szerszych horyzontów, ulegał swej żonie, niemieckiej księżniczce z Hesji, która była zapatrzona w Rasputina.

W roku 1905 po rewolucji zostały zalegalizowane związki zawodowe oraz partie polityczne, również powołano do życia Dumę Państwową (jako organ doradczy).

Najważniejszymi partiami tamtego okresu były: partia konstytucyjnych demokratów (czyli kadeci), partia socjalistów-rewolucjonistów (czyli eserowcy, głosili program przejęcia przez chłopów ziemi, na ich czele stał niejaki Wiktor Czernow) na wsi, zaś w miastach Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji, jaka uległa podziałowi na dwa odłamy: mieńszewików (walczyli z systemem, jednak nie popierali toczącej się rewolucji, raczej wybierali ewolucję; na ich czele stał Lew Martow) oraz bolszewików (czyli większościowcy, głosili rewolucyjne obalenie kapitalizmu i caratu, a przewodził im Włodzimierz Lenin).

Rosja ponadto przeżywała w tym czasie kryzys gospodarczy i polityczny. Spekulanci bogacili się na dostawach, zaś w armii brak było broni, żywności, amunicji, spadało morale wśród żołnierzy, Rosjanie odnosili coraz liczniejsze klęski.

W tym bardzo trudnym stanie państwa, gdy car wyjechał do Mohylewa, do Kwatery Głównej (w 1916 roku) rządy w kraju objęła caryca, jednak wkrótce popadła ona w histerię. W tymże roku, w listopadzie zamordowany został Rasputin. Liczono bowiem, że pozwoli to opanować kryzys, jednak nadzieje nie spełniły się.

Na przełomie lat 1916 i 1917 miały miejsce masowe strajki w miastach europejskiej części Rosji, zaczęli się buntować członkowie Dumy, jednak car nie słuchał ich tylko żony, dlatego w marcu roku 1917 zamknął Dumę. Posłowie zaś nie posłuchali cara. Powołali Tymczasowy Komitet Wykonawczy Dumy, wyłonili nowy Rząd Tymczasowy, jaki to zażądał, by car oddał tron.

Początkowo car postanowił wówczas abdykować na rzecz swojego nieletniego syna Aleksego, później na rzecz swego brata, jednak on nie przyjął darowanej korony, dlatego też abdykował nie zostawiając następcy oraz zaaprobował decyzje Dumy dotyczącą powołania Tymczasowego Rządu z księciem Giergijem Lwowem na czele.

Robotnicy powołali do życia rady delegatów robotniczych, zaś Piotrogrodzka Rada objęła funkcję rady centralnej. Rada ta była konkurencyjna w stosunku do Rządu Tymczasowego. Tym samym w Rosji utworzyła się dwuwładza.

Rząd na czele z księciem Lwowem chciał uzdrowić sytuację w państwie, wzmocnić siły państwa oraz wznowić działania zbrojne. Podjętych zostało wiele reform, również proklamowano deklarację, iż Rosja rewolucyjna zrywa z uciskiem carskim podbitych narodów, uznaje ich prawa do samookreślenia, zostały poparte prawa Polski do stworzenia własnego, niepodległego państwa, wyrażono również zgodę na zorganizowanie polskich korpusów.

Natomiast rady prowadziły rewindykacyjną politykę, żądały poprawy aprowizacji, wprowadzenia demokratyzacji armii oraz sprawiedliwości.

W kwietniu do Piotrogrodu przybył ze Szwajcarii Włodzimierz Lenin i przedstawił tzw. "tezy kwietniowe": nawoływał w nich do bezwzględnej walki z Rządem Tymczasowym, również do zakończenia działań wojennych, zapewnienia pracy oraz wyżywienia (Hasło: pracy, chleba, pokoju). Ponieważ były to bardzo chwytliwe hasła szeregi bolszewików z dużą szybkością ulegały powiększeniu.

W maju 1917 roku doszło w armii do rozruchów, pod naciskiem została wówczas przeprowadzona rekonstrukcja rządu, do jakiego oprócz kadetów weszli także eserowcy oraz mieńszewicy. Na istniejące 15 tek w całym rządzie socjalistyczne partie otrzymały 6.

Rząd kontynuował nadal przygotowania do zbliżającej się ofensywy, która to ruszyła dnia 1 lipca 1917 roku. Ofensywa jednak załamała się (bowiem wielu z żołnierzy nie wypełniało rozkazów) a kontrofensywę rozpoczęły armie niemiecka oraz austriacka. Odniesione zwycięstwo zachęciło bolszewików do podejmowania prób obalenia rządu, jednak pucz stłumiono, a Lenin zbiegł do Finlandii.

Ze swojego stanowiska ustąpił książę Lwow, zaś jego miejsce objął Kierenski; socjaliści wzmocnili swoje wpływy, zaś bolszewicy zaczęli uzyskiwać stopniową przewagę w szeregach rad Piotrogrodu oraz Moskwy.

Równocześnie w Rosji umocnieniu ulegał odśrodkowy ruch uciskanych narodów (Ukraina, Zakaukazie, Tatarzy, ludy kaukaskie, Kozacy.

Obradował również Zjazd delegatów Wojskowych (czyli Naczpol) oraz przystąpiono do stworzenia samodzielnych polskich korpusów.

W Moskwie została utworzona Rada Polskiego Zjednoczenia Międzypartyjnego na czele ze Stanisławem Wojciechowskim. 1 Korpus Polski natomiast tworzył generał Józef Dowbór - Muśnicki.

Jednak rząd nie panował zupełnie nad sytuacją, na froncie żołnierze przestali walczyć, zaczęli się bratać z przeciwnikami.

Generałowie podejmowali próbę wprowadzenia wojskowej dyktatury, ale przeciw puczowi ruszyła cała lewica, a wówczas rozbito wojska Korniłowa. Doszło wtedy do następnej rekonstrukcji rządu, jakiemu w dalszym ciągu szefował Kiereński - w rządzie zasiadało 10 socjalistów oraz 6 przedstawicieli mieszczańskich partii. Panowała potworna anarchia, armia w ogóle nie walczyła, zaś żołnierze państw centralnych posuwali się naprzód obejmując kolejne punkty na Litwie, Białorusi, Łotwie oraz Ukrainie.

W Rosji proklamowano republikę, zaś rząd zapowiedział, iż o dalszej sytuacji w kraju oraz o kierunku rozwoju Rosji zadecyduje tak zwana konstytuanta. W listopadzie roku 1917 zostały przeprowadzone wybory do Konstytuanty.

7. Sytuacja na zachodnim froncie w roku 1917.

Francja również przeżywała trudności: społeczeństwo przestało wierzyć w sukces, dochodziło coraz częściej do dezercji oraz buntów, wobec tego sztab zadecydował przyspieszenie działań zbrojnych, a na 1917 rok zaplanował ogromną ofensywę.

W tym czasie sztab niemiecki zadecydował o skróceniu frontu i oparciu się na tzw. Linii Zygfryda. Niemcy skoncentrowali swoją uwagę na Rosji, zaś alianci uznali, iż podstawowym zagrożeniem jawi się niemiecka armia i że cały ciężar walk w roku 1917 skupić należy we Francji. Na stanowisko dowódcy powołano generała Roberta Nivelle'a (cieszył się on sławą zwycięzcy spod Verdun). Opracowany plan przewidywał przeprowadzenie ofensywy w okolicach Saint Quentin oraz Reims.

W kwietniu, a także w maju 1917 roku wyżej wymienioną ofensywę rozpoczęli też Anglicy - dnia 9 kwietnia 1917 roku (mieli wtedy 60 czołgów), jednak na głębokości 6-8 km zatrzymano ich.

12 kwietnia 1917 roku z kolei ruszyli Francuzi. Użyli 120 czołgów, atakowali na froncie o szerokości 70 km do Reims, jednak bez sukcesu. W tych bojach Francuzi utracili 270 tyś., zaś Niemcy 160 tys. ludzi.

15 maja 1917 roku dowództwo objął generał Philippe Petain, zaś szefem sztabu został generał Foch, który to postanowił poczekać na amerykańską pomoc.

8. Przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Tymczasem szalała wojna na morzach - łodzie podwodne Niemców zatapiały statki oraz podpływały aż po wybrzeża USA. Na Atlantyku została utworzona wielka zapora minowa, zaś ataki na handlowe oraz pasażerskie statki wywołały ogromne oburzenie na całym świecie. Wydarzenia te pomogły prezydentowi USA Woodrowowi Wilsonowi przekonać swój kraj, że należy wreszcie wyjść z prowadzonej dotąd polityki izolacjonizmu (czyli nieangażowania się w europejskie sprawy, chociaż Stany udzieliły sporych pożyczek krajom Ententy) oraz dały pretekst dla wystąpienia przeciwko Rzeszy. Pomogło również temu poufnej depeszy Urzędu Spraw Zagranicznych Rzeszy, skierowanej do prezydenta Meksyku, a zawierającej propozycję oderwania tego stanu od USA oraz przyłączenia Nowego Meksyku i Arizony do Meksyku w zamian za wystąpienie tegoż Meksyku przeciwko USA.

Udało się przekonać Kongres Stanów i 6 kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone znalazły się w stanie wojny z Niemcami co całkowicie przesądzało o dalszych losach tej wojny.

Do zakończenia wojny Stany Zjednoczone przewiozły na europejski kontynent około 2 mln żołnierzy amerykańskich.

9. Front we Włoszech.

Centralne państwa odniosły sukces zarówno w Rosji, jak i we Włoszech i na Bałkanach.

Austro-Węgry zdecydowały skoncentrować swe siły na włoskim froncie, zaś Niemcy nie wyrażający zgody na plany przesunięcia sił swego sojusznika z terenów Rosji do Włoch, pomogli Austriakom i wysłali swą 14 armię na front włoski.

Włosi bali się uderzenia ze strony Tyrolu (skoncentrowali tam swoje siły), tymczasem niemiecko-austriacki atak przeprowadzono ze strony Adriatyku, nad rzeką Isonzo. Z końcem października 1917 roku przełamany został front włoski w okolicach Caporetto (Włosi bowiem nie chcieli już walczyć i wprost masowo się poddawali). Front włoski dopiero został zatrzymany nad rzeką Piawą.

Porażka pod Caporetto znacznie podważyła autorytet państwa Włoch w świecie. Uzależniły się one od Francji oraz Anglii, zaistniała trudna sytuacja gospodarcza i ekonomiczna, coraz częstsze były nastroje rozczarowania, brak było środków do codziennego życia, wzrastały wpływy opozycyjnych partii. Do Włoch został skierowany generał Foch, który prze kontrolę nad tamtym frontem.

Dnia 17 listopada 1917 roku stanowisko premiera we Francji przejął Georges Clemenceau (odegrał on wielką rolę podczas umacniania woli walki), zaś w Anglii znów do rządu został przyjęty Winstona Churchilla (jako minister uzbrojenia). Rozpoczął on forsowanie rozwoju przemysłu zbrojeniowego, udoskonalanie czołgów, samolotów oraz floty.

10. Zmiana nastrojów społecznych w Niemczech w roku 1917.

Przedłużająca się coraz bardziej wojna, a także brak jakichkolwiek perspektyw na szybkie jej zakończenie spowodowały, iż brakowało ochotników, wzrastało niezadowolenie wśród społeczeństwa, pojawiać się zaczęły strajki ekonomiczne (ten tzw. klasowy pokój został złamany).

W ramach SPD pojawił się lewicowy nurt, co spowodowało rozłam: wyodrębniła się wtedy Niezależna Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (USPD) na czele z Hugo Haase oraz żądano przerwania działań wojennych - był to pacyfistyczny ruch.

W łonie samej USPD z kolei utworzyła się frakcja bardzo skrajnie rewolucyjna (nawiązywała ona do rosyjskich bolszewików) z prawnikiem Karlem Liebknechtem oraz Różą Luksemburg (żydowskiego pochodzenia z Zamościa) na czele. Wydawali oni pismo konspiracyjne pt. "Listy Spartakusa", nawoływali do bojkotu toczącej się wojny, a także do rewolucji.

7 kwietnia 1917 roku cesarz Wilhelm II zapowiedział przeprowadzenie demokratyzacji wyborczego prawa w Prusach, jednak dopiero po zakończeniu wojny.

Właściwa niemiecka władza znajdowała się wówczas w rękach wojskowych kół.

W Niemczech doszło w lipcu do dyskusji dotyczącej dalszego prowadzenia wojny oraz jej celów. Pod naciskiem opozycji w parlamencie uchwalono specjalną pokojową rezolucję, która stwierdzała, iż zmierza do pokoju, trwałego pojednania i porozumienia pomiędzy państwami. Za tą rezolucją głosy oddali socjaldemokraci, postępowcy oraz partia Centrum parlament miał jedynie głos doradczy a rząd wcale nie musiał się stosować do rezolucji. Spowodowało to dyskusje w Niemczech zakrojone na szeroką skalę. Większość jednak parlamentu opowiadała się za pokojem pojednania i kompromisu, a wojskowe koła z Hindenburgiem oraz Ludendorffem dążyły do zwycięstwa.

Również w tym czasie w niemieckiej flocie ujawniono propagandową działalność Spartakusa (nawoływano do zaprzestania działań wojennych). Część marynarzy się zbuntowała - bunt jednak stłumiono. Zwolennicy wojny utworzyli Partię Ojczyźnianą na czele z admirałem Tirpitzem.

11. Pokojowe inicjatywy w 1917 roku.

Pokojowy ruch miał zarówno charakter oddolny jak i odgórny. Pośród ludzi w poszczególnych krajach idee pokoju głoszone były przez socjalistów oraz pacyfistów - miał tutaj rewolucyjny charakter: wysuwano również żądania zbojkotowania poboru do wojska, zwalczania szerzącej się propagandy, odmowy płacenia podatków. Zaczęły się też kształtować grupy, które wysuwały internacjonalistyczne hasła, jakie zwalczały nacjonalizm. Wpływy największe posiadali rosyjscy bolszewicy na czele z Leninem.

We wrześniu roku 1915 w Szwajcarii, w Zimmerwaldzie zwołana została konferencja przedstawicieli tamtych grup, w jakiej uczestniczyli przedstawiciele aż z 12 krajów. Powstała tam zimmerwaldzka lewica.

W kwietniu roku 1916 w Kienthal (też w Szwajcarii) zorganizowana została II Konferencja Zimmerwaldzka.

Przeciwko wojnie również niektóre osobistości oraz partie postępowe.

Prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson 18 grudnia 1916 roku wezwał wojujące strony do ogłoszenia swoich wojennych celów.

Niemcy odrzuciły te żądanie, zaś państwa Ententy 10 stycznia 1917 roku ze swoje cele uznały między innymi:

wyzwolenie zajętych terenów podczas wojny przez centralne państwa, powrót Alzacji i Lotaryngii do Francji, odbudowę Serbii, Belgii i Czarnogóry, powrót ziem polskich do Rosji, oswobodzenie narodów, które były uzależnione od Turcji.

W lipcu roku 1917 niemiecki parlament wezwał rząd aby doprowadził do jak najbardziej sprawiedliwego pokoju.

Sam papież Benedykt XV wystosował notę, która wzywała do przerwania I wojny oraz zawarcia pokoju (Apostolska Stolica stała się związana bardziej z centralnymi państwami oraz monarchią Habsburgów).

Wobec tego sytuacja była bardzo mocno zagmatwana.

W 1917 roku przywódcy socjalistycznych partii postanowili powołać konferencję, jaką przygotował holendersko-skandynawski komitet, aby określić stanowisko w sprawie wojny oraz pokoju. Termin był wielokrotnie przekładany i w efekcie nie zwołano tej konferencji (trudności podczas uzyskania paszportów). Pomimo tego delegacje socjalistów przyjeżdżały pojedynczo, a następnie składały swe postulaty (było 25 delegacji).

Dnia 10 października 1917 roku na podstawie tych postulatów opracowany został memoriał, który wzywał do: zakończenia wojny, podpisania pokoju bez aneksji, odbudowania Belgii, Polski (z ziem zaboru rosyjskiego) oraz Finlandii, przyznania różnym podbitym narodom autonomii (Rosja, Austro-Węgry), przeprowadzenia plebiscytu na terenie Lotaryngii i Alzacji, przyznania Irlandii niepodległości, autonomii żydowskiej dla ludności, gospodarczej odbudowy zniszczonych w skutek wojny terenów.

To stanowisko miało jedynie moralne znaczenie, bo dalsze losy wojny przede wszystkim zależały od wojskowych kół.

Natomiast ogromną rolę miało wystąpienie prezydenta Woodrowa Wilsona, jaki w swoim orędziu do Kongresu Stanów opracował 14 punktowy swój program pokoju:

* żądał wolności tak na morzach jak i na oceanach;

* ustalenia granic w zgodzie z etniczną zasadą;

* poważnego ograniczenia zbrojeń;

* stworzenia organizacji państw, która była by odpowiedzialna za utrzymanie na świecie trwałego pokoju (późniejsza Liga Narodów).

12. Bolszewicki przewrót w Rosji oraz pokój brzeski.

Wpływy bolszewickich partii na terenie Rosji rosły bardzo szybko. Zamierzała ona pokonać wszystkie pozostałe partie oraz cały burżuazyjny system wzywając do socjalistycznej rewolucji, która według Marksa nastąpić miała w najbardziej gospodarczo rozwiniętych krajach i w wyjątkowo szerokiej skali.

Lenin tymczasem doszedł do takiego wniosku, iż rewolucję podjąć można nie tylko w jednym kraju i wcale nie świetnie rozwiniętym, ale właśnie tam, gdzie istnieje słaba burżuazja a za takie państwo uznał Rosję.

Początkowo były pewne opory, ale zostały przełamane i 7 listopada 1917 roku (u nas 25 października) przeprowadzono powstanie zbrojne. Na początku władzę sprawowano razem z lewicą eserowców. Wyjątkową rolę odegrał w powstaniu przewodniczący stołecznej Rady Delegatów Robotniczych czyli Lew Trocki. Po Piotrogrodzie opanowana została Moskwa oraz inne miasta.

O wiele bardziej skomplikowana była sytuacja na prowincji. Przeprowadzony przewrót wywołał opór wśród opozycji, która to przystąpiła do bezwzględnej walki z nową władzą rozpoczynając trwającą aż do roku 1921 wojnę domową.

Bolszewicy utworzyli mocny aparat przemocy, a już 8 listopada 1917 roku II ogólnorosyjski Zjazd Rad podjął uchwałę, że Rosja wycofa się z I wojny światowej na zasadach bez kontrybucji i bez aneksji, wezwano również narody całego świata do obalania ich rządów oraz przystąpienia do ogólnego pokoju. Chcąc skompromitować rządy ogłoszono poufne dokumenty, które miały świadczyć o charakterze imperialistycznym tej wojny.

Porozumienie dotyczące przerwania walk zostało zawarte 15 grudnia 1917 roku, a w tydzień po tym przystąpiono do pokojowych rokowań, które z przerwami trwały do marca roku 1918.

Tymczasem Rada Komisarzy Ludowych (czyli rząd rewolucyjny) ogłosiła wiele dekretów, które zmieniały ustrój oraz charakter państwa.

Zlikwidowano prywatną własność, wprowadzony został dzień pracy 8 godzinny, przyjęto również gregoriański kalendarz.

W styczniu 1918 roku, w Piotrogrodzie natomiast zebrało się Zgromadzenie Narodowe aby uchwalić nowe prawa. Na 36 mln ludzi - 21 mln zagłosowało na eserowców, zaś jedynie 9 mln na bolszewików, tym samym socjaliści-rewolucjoniści uzyskali przewagę, mieli oni własny program działania.

Bolszewicy jednak zażądali aby Zgromadzenie całkowicie się podporządkowało przez nich zdominowanemu systemowi rad. Nie zgodzono się na to, dlatego Zgromadzenie rozwiązano (dużo pomogli w tym zrewolucjonizowani marynarze).

Pokojowe rokowania z centralnymi państwami prowadzone były w Brześciu.

V. PODBÓJ EUROPEJSKIEGO KONTYNENTU PRZEZ NIEMCY, WŁOCHY I ZSRR (1939-1941).

Cezury czasowe:

Drugą wojnę światową dzieli się na następujące kampanie:

1 wrzesień 1939 r.- 21 czerwiec 1941 r. - polska, duńska, norweska, francuska

22 czerwiec 1941r. - 2 luty 1943 r. - kończy się bitwą o Stalingrad

3 luty 1943 r. - 5 czerwiec 1944 r. - alianci lądują w Normandii - operacja Overlord

6 czerwiec 1944 r. - 8 maj 1945 r. - kapitulacja III Rzeszy

9 maj 1945 r. - 2 wrzesień 1945 r. - kapitulacja Japonii

1. Rok 1939 - kampania wrześniowa.

Niemcy faszystowskie występują przeciw burżuazyjnej Polsce. Przygotowane zostały dwa plany, a mianowicie: Wschód oraz Zachód. Miała być to wojna manewrowa. Przyłożono się bardziej na Wschód, to znaczy w stronę ZSRR. Został tam utworzony KOP (czyli Korpus Ochrony Pogranicza), który miał chronić terenów przy granicy z ZSRR. W skład jego wchodziło około 30 tysięcy doskonale wyszkolonych oraz uzbrojonych żołnierzy. Napad na Polskę miał miejsce bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny. 1 września 1939 roku o godzinie 4:45 niemieckie lotnictwo zbombardowało lotniska, poszczególne miejskie ośrodki i węzły komunikacyjne. Pancernik o nazwie "Schleswig - Holstein" zaczął ostrzeliwać Westerplatte, gdzie oddziałami dowodził major Henryk Sucharski. Wojskowe jednostki nieprzyjaciela przekroczyły granice polskiego państwa od strony Moraw, Śląska i Słowacji.

Trzecia Rzesza przeciwko Polsce skierowała równowartość aż 70 dywizji piechoty (w tym 6 pancernych dywizji, 7 zmotoryzowanych, 2 armie lotnicze) łącznie liczących około 1,7 miliona żołnierzy. Opracowany plan niemiecki tzw. "Fall Weiss" (czyli Biały Plan) miał być błyskawiczną wojną - blitzkrieg - polegającą na ataku zmasowanych dywizji pancernych (generał Guderian - ojciec niemieckich pancernych jednostek). Plan ów zakładał uderzenie od dwóch stron, 2 rozcinające uderzenia: jedno z Górnego Śląska a drugie z Prusów Wschodnich. Siłami lądowymi dowodził generał Walther von Brauchitsch. Jedna spośród dwóch grup armii była dowodzona przez generała Fedora von Bocka, nacierała ona z Pomorza oraz z Prus Wschodnich, natomiast drugą prowadził generał Gerd von Rundstedt a nacierał z terenów Górnego Śląska oraz Słowacji. Miały one oskrzydlić siły zbrojne Polski na obszarach, leżących na zachód od rzeki Wisły, zakładając niejako podwójne kleszcze.

Polska tej ogromnej nawale mogła jedynie przeciwstawić ok. 1,1 mln ludzi, 400 bojowych samolotów, 600 czołgów. Polska armia złożona była z: 30 dywizji piechoty, 11 brygad kawalerii oraz 2 brygad pancerno - zmotoryzowanych. Wodzem naczelnym polskich wojsk był marszałek Edward Rydz-Śmigły, zaś szefem sztabu generał Wacław Stachiewicz.

W nocy z 17 na 18 września polskie władze przeszły na obszar Rumunii aby następnie dostać się do Francji i kontynuować wojnę. Na terenie Francji powstał wówczas rząd polski na uchodźstwie. Prezydent Ignacy Mościcki mianował na swojego zastępcę Władysława Raczkiewicza, który to przebywał we Francji. Objął on swoje stanowisko 30 września 1939 roku i powołał rząd na czele z Władysławem Sikorskim. Przywódcy ZSRR oraz Niemiec nie uznali polskiego rządu we Francji. Dnia 28 września 1939 roku ministrowie zagraniczni tychże państw podpisali kolejne układy dotyczące losów Polski. Ustalono, że nowa granica pomiędzy ZSRR i Niemcami ma biec wzdłuż rzek: Bug - Narew - San. Opanowaną część Polski podzielili Niemcy na Generalne Gubernatorstwo czyli teren okupowany, zaś reszta ziem została wcielona.

Do sowieckiej niewoli dostało się aż 180 tysięcy żołnierzy, w tym 20 tysięcy oficerów.

Etapy obronnej wojny:

1) I etap 1 - 8 września 1939 roku - o przełamanie obrony polskiej (3 września 1939 r. Anglia oraz Francja wypowiedziały Niemcom wojnę)

2) II etap 9-16 września 1939 roku - linia frontu zostaje przełamana na linii Wisły i Sanu (17 września wkroczenie ZSRR)

3) III etap 17.09.-02.10.1939 r.- obrona Warszawy, dnia 30 września stolica skapitulowała, również bitwy świętokrzyskie i upadek Modlina.

Polskie wojsko podczas II Wojny Światowej:

I. W kraju:

AK - Armia Krajowa, liczyła 350 tys. żołnierzy (tu Rząd Emigracyjny w Londynie, a także Delegacja Rządu na Kraj)

NSZ - Narodowe Siły Zbrojne

BCH - Bataliony Chłopskie

NOO - Narodowa Organizacja

KB - Korpus Bezpieczeństwa

Od 1941 roku GW - Gwardia Ludowa, była to armia ludowa współpracująca z Moskwą.

C - oddziały cudzoziemskie

II. Siły zbrojne poza krajem na zachodzie:

PSZ - Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, które podlegały londyńskiemu rządowi

KP - I Korpus Polski (w jego skład wchodziła słynna dywizja pancerna generała Maczka)

KP - II Korpus Polski, dowodził nim generał Władysław Anders

Armia generała Andersa w roku 1943 wysłana została na południe (do Iraku) i przezbrojona w stylu angielskim. W roku 1944 działała jako II KP podczas walk na apenińskim półwyspie (bitwa pod Monte Cassino).

Marynarka wojenna Polski w 90% działała na wypożyczonym sprzęcie a liczyła zaledwie 200 tys. marynarzy.

Bitwa o Narvik - Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich generała Zygmunta Szyszko - Bohusza.

Boje o Francję - 2 Dywizja Strzelców Pieszych generała Bronisława Prugara - Ketlinga; 1 Dywizja Grenadierów generała Bronisława Ducha; 10 Brygada Kawalerii Pancernej generała Stanisława Maczka.

Bitwa o Anglię - dywizjony myśliwskie 302 oraz 303.

Bitwa o Atlantyk - niszczyciele polskie: "Burza", "Piorun", "Krakowiak", "Kujawiak" i "Orkan".

III. Polskie siły zbrojne na wschodzie:

Po wyprowadzeniu tzw. Armii Andersa została utworzona dywizja piechoty imienia Tadeusza Kościuszki, której dowódcą został pułkownik Zygmunt Berling. Przekształciła się ona później w Korpus Polski, jaki to brał udział w walkach pod Lenino (12-13 październik 1943 roku). W roku 1944 przekształciła się ona w Armię Polską.

Z tejże Armii Polskiej następnie zostały utworzone 1 AP oraz 2 AP - ludowego polskiego wojska.

Struktury polskie funkcjonowały w armiach: Anglii, Francji i prawie w całej ówczesnej Europie. Polska partyzantka swoim zasięgiem obejmowała zarówno Europę, jak również Związek Radziecki.

Polskie armie:

"Karpaty"- generała dywizji Kazimierza Fabrycego (osłona COP-u oraz skrzydła armii "Kraków"; jak również zamknięcie Karpackich przełęczy na drogach, jakie prowadziły ze Słowacji)

"Kraków"- generała brygady Antoniego Szyllinga (rozwinięcie własnych sił aby bronić Śląsk oraz zachodną Małopolskę)

"Łódź"- generała dywizji Juliusza Rómmel'a (osłona Łodzi i linii komunikacyjnych z południowego zachodu do Warszawy)

"Modlin"- generała brygady Emila Przedrzymirskiego- Krukowicza (osłona od północy Warszawy)

"Pomorze"- generała dywizji Władysława Bortnowskiego (obrona Pomorza zarówno od wschodniej jak i od zachodniej granicy)

"Poznań"- generała dywizji Tadeusza Kutrzeby (osłona Wielkopolski tak od północy jak i od zachodu)

"Prusy"- generała dywizji Stefana Dąb- Biernackiego (dokonanie przeciwuderzenia, które miało wspomóc działania Armii "Łódź" oraz Armii "Kraków"; prowadzenie działań obronnych w łuku rzeki Wisły).

2. Radziecko - fińska wojna oraz podbój krajów bałtyckich.

Przyczyna wybuchu wojny: żądania ZSRR odnośnie zmiany granic - zamierzano odebrać Finlandii przesmyk Karelski, bowiem był to ważny punkt dla Związku Radzieckiego. Stalin chciał wydłużyć rosyjską granicę z fińskim państwem od Leningradu, jaka wynosiła tylko 23 km, także linia, która łączyła Leningrad z Murmańskiem oraz Archangielskiem przebiegała bardzo blisko granicy.

ZSRR realizował swój ekspansyjny plan. Po przejęciu ziem polskich miała w planie poszerzenie obszaru oraz umocnienia strategicznej pozycji dzięki pozyskaniu państw bałtyckich. Podpisano sojusznicze układy z Estonią, Łotwą, Litwą. Podpisanie tych układów sojuszniczych wykorzystane zostało do opanowania strategicznych punktów i przygotowania politycznych przewrotów. Była to tzw. "prybałtyka", jeszcze do niej należała Finlandia. Dnia 5 października 1939 roku rząd Związku Radzieckiego zaproponował wymianę Finlandii, tak aby odsunąć granicę zarówno od Leningradu jak i od linii kolejowej. W Finlandii nie przyjęto propozycji uważając, iż przesunięcie granicy znacznie pogorszyłoby bezpieczeństwo Finlandii.

Związek Radziecki uznał, że Finlandia nie dotrzymała układu o nieagresji i zerwał stosunki dyplomatyczne. Radzieckie wojska z leningradzkiego okręgu wojennego przekroczyły granicę 30 listopada. Tym czasem grupa fińskich komunistów w ZSRR na czele z Otto Kqusinenem proklamowała stworzenie nowego ludowego rządu Finlandii. Po utworzeniu proklamował on powstanie Ludowej Republiki Finlandii, z jaką Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne pomimo, że nie dysponowała swoim własnym terytorium.

Mimo mniejszej siły, którą posiadała Finlandia radzieckie wojska nie umiały sforsować obronnej linii wojsk fińskich - tzw. linii Mannerheima. Fiński rząd skierował się do Ligi Narodów z oficjalną skargą na radzieckiego agresora. Powołana została specjalna Komisja Fińska. Dnia 14 grudnia 1939 roku na wniosek tejże komisji Związek Radziecki został wykluczony z Ligi Narodów i w taki sposób istnienie owej organizacji utraciło rację bytu. Zarówno państwa osi oraz alianci zdecydowanie wspierali Finlandię.

W lutym roku 1940 jednostki Czerwonej Armii przełamały linię Mannerheima, a następnie ruszyły w kierunku Helsinek. Układ pokojowy został podpisany 12 marca roku 1940. Ludowy rząd na czele z Otto Kuusinenem uległ rozwiązaniu. Skutki tego układu to między innymi:

- przesunięcie fińsko - radzieckiej granicy o 150 km od Leningradu,

- przejęcie przez ZSRR Przesmyku Karelskiego z Wyborgiem, zachodnich i północnych wybrzeży jeziora Ładoga, półwyspu Rybackiego i Średniego oraz wydzierżawienie półwyspu Hanko w celach wojskowych,

- Finlandii zakazano utrzymywania okrętów podwodnych oraz lotnictwa wojskowego na wodach Oceanu Północnego.

Finlandia mimo klęski zdołała obronić swą niepodległość, zaś ZSRR odniósł klęskę militarną i polityczną.

3. Wojna morska, a także zajęcie Danii oraz Norwegii.

Wojenna flota Niemiec prowadziła aktywną działalność na wodach Oceanu Atlantyckiego blokując tym samym Wyspy Brytyjskie. Przybrzeżne wody Wielkiej Brytanii otoczone zostały pasem min. Począwszy od sierpnia na wody Atlantyku wypływały niemieckie krążowniki, pancerniki, brytyjska flota opierała się ich atakom. Niemcom jednak nie powiodło się utrzymanie blokady wokół Brytyjskich Wysp. Doświadczenia z wojny morskiej z przełomu 1939/40 wskazywały na konieczność opanowania terenów Skandynawii. Dania zdecydowanie utrudniała przepływanie z Morza Bałtyckiego do Północnego, zaś Norwegia stanowiła wyjątkowo ważny region dla założenia niemieckich baz na Atlantyku. W zaistniałej sytuacji zaimprowizowana została akcja "Weserubung", która miała na celu opanowania Danii oraz Norwegii. Akcję tą podjęto dnia 9 kwietnia roku 1940. Wojska Werhmahtu bez uprzedniego wypowiedzenia wojny napadły na Danię oraz Norwegię. Niemcy chcieli zdobyć bazy wypadowe dla samolotów "Luftwafte", a także okrętów "Kriegsmarine" przeciwko Wielkiej Brytanii.

Podczas opanowania Danii oraz Norwegii wyjątkowo istotną rolę odegrywała tzw. "piąta kolumna" na czele z kapitanem Vidkunem Quislingiem. Francja, Wielka Brytania i Polska wysłały na pomoc korpus ekspedycyjny, jednak nie odegrał większej roli. Działał on od 14 kwietnia po 14 czerwca 1940 roku i opanował port Narvik, musiał się jednak ewakuować w skutek opanowania przez III Rzeszę całej Norwegii. Zwycięstwo w Norwegii pociągnęło za sobą znaczne straty dla Niemiec. Danię podbito w ciągu zaledwie jednego dnia, zaś Norwegia dłużej się broniła, jej południowa część znalazła się w niemieckich rękach z początkiem maja.

4. Opanowanie Belgii, Holandii, Luksemburga oraz Francji.

Niemieckie wojska napadły na Belgię, Holandię oraz Francję jeszcze zanim zakończona została norweska operacja. Wojenne działania rozpoczęły się dnia 10 maja 1940 roku poprzez zajęcie Luksemburga, Belgii i Holandii. Następnie niemieckie wojska wkroczyły do Francji. Liczebna przewaga leżała po stronie wojsk alianckich, jednak nieprzyjaciel dysponował dużo lepszym technicznym wyposażeniem oraz przewagą w jednostkach zmotoryzowanych i pancernych. Niemiecką armię podzielono na 3 grupy armii, którymi odpowiednio dowodzili: "A" generał Gerd von Rundstedt, "B" pułkownik Fedor von Bock, "C" pułkownik Wilhelm von Leeb. Jednak główne uderzenie poszło obok Linii Maginota. Dywizje nieprzyjaciela po wcześniejszym usunięciu wszystkich punktów oporu doszły do Kanału La Manche. Owa tzw. flandryjska bitwa miała swoje zakończenie na plażach Dunkierki. Dnia 27 maja roku 1940 rozpoczęła się ewakuacja do Wielkiej Brytanii tłoczących się na przestrzeniach niemieckich oddziałów francuskich i brytyjskich. Operacja zakończyła się 4 czerwca 1940 roku, zaś z okrążenia spod Dunkierki 860 statków przewiozło około 330 tys. żołnierzy. Dnia 15 maja skapitulowała Holandia a 27 maja 1940 roku poddała się Belgia. Po francuskiej przegranej nad rzeką Sommą niemieckie dywizje zaczęły atak w następujących kierunkach: południowym, południowo- zachodnim oraz południowo- wschodnim. Wówczas dalsza obrona linii Maginota utraciła sens, ponieważ nieprzyjaciel był już na jej tyłach. Dnia 10 czerwca 1940 roku Niemcy weszli do Paryża, również w tym samym dniu Włochy przystąpiły do wojny, uderzyły one na południowe tereny Francji. Paryż został ogłoszony otwartym miastem, zaś 14 czerwca stolica Francji oddała się Niemcom bez jakiejkolwiek walki. Francja (z marszałkiem Philippe Petain'em na czele) podpisała kapitulacyjny układ z Niemcami dnia 22 czerwca roku 1940, zaś 24 czerwca również z Włochami. Terytorium Francji podzielono na następujące strefy:

- północną - okupowana była przez III Rzeszę,

- południową - strefę wolną na czele z rządem w Vichy,

- Alzacja oraz Lotaryngia zostały włączone bezpośrednio do niemieckiego państwa.

W części nie okupowanej od 1942 roku głową Francji był marszałek Filip Petain, zaś siedziba rządu znajdowała się w Vichy. Petain przyjął strategię współpracy z hitlerowskimi Niemcami. Inną drogę od petainowskiej proponował swoim rodakom generał Charles de Gaulle. Wokół siebie skupił on wojskową opozycję, gotową do kolejnych walk z Niemcami.

5. Bój o Anglię.

W obliczu opanowania Francji stanął Hitler przed wyborem podjęcia natarcia albo na Anglię albo na ZSRR. Zamierzał on zawrzeć pokojowe układy z Anglią, ale ona nie przystała na to. Dlatego też polecił on przygotowanie planu dalszej inwazji na Brytyjskie Wyspy. Był to tzw. plan "Seelowe". Ta inwazja miała przebiegać w 3 etapach: działanie lotnictwa, które zniszczyć miały lotniska, porty oraz węzły komunikacyjne, w etapie drugim miano sterroryzować cywilną ludność poprzez bombowe naloty, zaś w trzecim etapie dokonać przerzutu oddziałów poprzez kanał oraz podboju wyspy. Lotnictwem niemieckim dowodził Hermann Goring. Hitler dnia 1 sierpnia roku 1940 podpisał nową dyrektywę dotyczącą prowadzenia wojny lotniczej oraz morskiej przeciwko Anglii. Goring podpisał kolejny plan lotniczych działań pod kryptonimem: "Adler" co znaczy orzeł.

W sierpniu roku 1940, Anglicy byli już w posiadaniu niemieckiej szyfrującej maszyny tzw. "Enigmy", której to kod rozszyfrowali matematycy z Polski. Niemieckie ataki, jakie rozpoczęły się dnia 8 sierpnia roku 1940 natrafiły na zorganizowaną wyjątkowo dobrze obronę Brytyjczyków. Anglicy dysponowali radarem, posiadali doskonałą przeciwlotniczą artylerię oraz wielu bardzo doświadczonych pilotów, pośród których byli Francuzi, Polacy, Czesi. Niemcy zrezygnowali 6 października z masowych napadów na Anglię oraz zaczęli całonocne naloty, które jednak nie przyniosły żadnych skutków.

Niemiecka operacja o nazwie "Adler" nie powidła się zupełnie. Pod dużym znakiem zapytania w tym momencie stanęła kwestia forsowania kanału.

6. Ekspansja prowadzona przez Włochy.

Zaistniała sytuacja stworzyła niepowtarzalną okazję państwu włoskiemu do zawładnięcia wodami Morza Śródziemnego oraz jego wybrzeżami. Flota włoska w lipcu roku 1940 podjęła śmiałą próbę oczyszczania Morza Śródziemnego z brytyjskich okrętów. Przygotowany został atak na Jugosławię, Grecję, Egipt oraz Sudan. Mussolini musiał się spieszyć, by się nie dać ubiec Hitlerowi. Wówczas stanowisko Szefa Sztabu Generalnego piastował marszałek Pietro Badoglio, zaś dowódcy lądowej armii generał Mario Roata.

We Wschodniej Afryce po zdobyciu Etiopii, powstała spora armia pod dowództwem wicekróla Abisynii - księcia Amadeo d'Aosty. Liczyła ona ok. 360 tys. ludzi, byli to w większości wcieleni przymusowo przedstawiciele różnych afrykańskich plemion. Podjęła ona również atak na Brytyjskie Somali, Kenię oraz Sudan. Brytyjskie siły były wyjątkowo słabe, dlatego też Włosi odnosili coraz większe sukcesy. Afrykę Północną zaatakowała druga armia Mussoliniego. Wojska przesuwały się z Tunisu poprzez Libię, a w listopadzie 940 roku dotarły aż do Egiptu. Front trzeci włoska armia otwarła 28 października 1940 roku w Grecji. Spowodowane to zostało wkroczeniem do Rumunii niemieckich wojsk. Grecy otrzymali brytyjską pomoc i dnia 14 listopada 1940 roku zdołali wyprzeć włoską armię na tereny Albanii. W Północnej Afryce została wzmocniona brytyjska armia, w takiej sytuacji brytyjskie wojska zostały rozbite, zaś w styczniu roku 1940 jego resztki schowały się w Trypolisie. Włochy również odniosły klęskę we Wschodniej Afryce, skapitulowały 20 maja 1941 roku w Etiopii. Włosi stracili swoje kolonialne posiadłości na terenie Afryki. Była to ogromna klęska polityczna i wojskowa.

Mussolini poprosił wówczas o pomoc Adolfa Hitlera. Został utworzony specjalny Afrykański Korpus na czele z generałem Erwinem Rómmlem i w lutym roku 1940 wysłano go do Trypolisu, a także podjęto ofensywę poprzez Libię w kierunku Egiptu. Wsparto również zmagania Włochów na terytorium Grecji - plan zbrojnych działań w Grecji został nazwany kryptonimem "Marita". W tym czasie w Jugosławii zmienił się rząd. Nowy opowiada się przeciwko sojuszowi z III Rzeszą i podpisuje ze Związkiem Radzieckim układ o nieagresji. Hitler tym samym był zmuszony spacyfikować Jugosławię. Podjął się tych działań między 6 a 17 kwietnia roku 1941. Także dnia 6 kwietnia została podjęta realizacja planu "Marita". Boje na terenie Grecji trwały aż do 29 kwietnia, wówczas to kraj ten został opanowany przez Niemców.

Pokonane brytyjskie garnizony z Grecji znalazły się na Krecie - duża baza wojennej marynarki i brytyjskiego lotnictwa. Baza ta posiadała duże znaczenie dla północno - afrykańskiego i śródziemnomorskiego teatru wojennych ponieważ ona poważnie krępowała ruchy niemieckich oraz włoskich wojsk. Dlatego też Hitler podpisał nową dyrektywę dotyczącą przeprowadzenia operacji "Merkury", która miała na celu zaatakowanie Krety. Walki tam trwały począwszy od 10 a skończywszy na 20 kwietnia roku 1940.

Bałkański półwysep opanowany został przez Niemcy, na skutek czego Turcja uległa poważnemu zagrożeniu. Niemcy jeszcze 18 czerwca 1918 roku podpisały z Turcją układ o nieagresji, dlatego państwo tureckie znajdowało się w obszarze niemieckich wpływów.

VII. STOPNIOWE ZAKAŃCZANIE II WOJNY ŚWIATOWEJ.

5. Zwycięzcy oraz pokonani po roku 1945.

Druga wojna światowa długo trwała, w Europie zakończyła się 7 maja 1945 roku, zaś w Azji dopiero 9 września 1945 roku po uprzednim zrzuceniu atomowej bomby na dwa miasta w Japonii. Wojna dotknęła zarówno żołnierzy jak również ludność cywilną. Najpoważniejsze osobowe straty odniósł Związek Radziecki. Te straty szacuje się aż na 27 mln ludzi, na 5 mln w Niemczech, polskie straty zaś to ok. 6 mln osób, brytyjskie to 1,1 mln a francuskie 600 tysięcy.

Porównawcze dane zasięgu I i II wojny światowej:

Wyszczególnienie	I wojna	II wojna
Czas trwania (w latach)	4,3	6
Obszar objęty działaniami wojennymi (w mln km2)	4,0	22
Liczba osób, jakie powołano pod broń (w mln)	70	110
Liczba osób, jakie objęto działaniami (w mln)	1050	1700
Liczba państw, jakie objęto stanem wojny	36	61
Ilość państw neutralnych	17	6
Bezpośrednie nakłady na wojnę (w mld dolarów)	208	1117

Do neutralnych państw należały: Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria. Wojnę odczuł każdy mieszkaniec Europy, zaś odpowiedzialnością za skutki tejże obarczono Niemcy. Wszystkie z walczących państw poniosły ogromne straty osobowe oraz zniszczenia materialne. Niemiecka armia kapitulowała z 7 na 8 maja 1945 roku. Była to bezwarunkowa kapitulacja. Przywódcy zwycięskich państw 5 czerwca przejęli władzę nad III Rzeszą, którą to podzielono na 4 strefy okupacyjne. Tak samo postąpiono z Austrią, którą uznano za kraj odrębny. Zwierzchnictwo nad Niemcami sprawować miała Rada Kontroli nad Niemcami. Były następujące strefy okupacyjne:

* Amerykańska - obejmowała: Bawarię, Witenbergię oraz Hesję,

* Radziecka - obejmowała: Saksonię, Turyngię, Brandenburgię, Meklemburgię,

* Brytyjska - obejmowała: Dolną Saksonię, Westfalię, Szlezwik-Holsztyn, Bremę, Hamburg,

* Francuska - obejmowała: Nadrenię - Palatynat, Badenię, Wirtembergię,

Berlin został podzielony na 4 sektory, status tego miasta ustalono dnia 26 lipca 1945 roku.

Od 17 lipca po 2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie w okolicach Berlina obradowała już ostatnia z konferencji przywódców trzech wielkich mocarstw. Mocarstwa te reprezentowały następujące osoby: Stany Zjednoczone - prezydent Harry Truman, Wielką Brytanię - Winston Churchill, jednak wobec wyborczej klęski konserwatystów podczas konferencji od dnia 27 lipca Anglię reprezentował premier, wywodzący się z szeregów Partii Pracy Clement Richard Attlee, zaś Związek Radziecki reprezentował Józef Stalin. Na poczdamskiej konferencji zajmowano się rozstrzygnięciem takich spraw jak: dokładny podział terytorium Niemiec oraz ich denazyfikacją, demilitaryzacją, dekartelizacją, demokratyzacją. Powołana została Komisja Ministrów Spraw Zagranicznych aby przygotować traktaty pokojowe z Niemcami a także ich sojusznikami. Niemców deportowano z Polski oraz z Czechosłowacji. Ustalone zostało postępowania w stosunku do dotychczasowych sojuszników Niemiec. Wszystkie mocarstwa uzyskały prawo zaspokojenia swych roszczeń w okupacyjnej strefie.

6. Powojenny kryzys.

Wojna wywołała wieli kryzys. Całe Niemcy leżały po prostu w gruzach, system komunikacyjny nie funkcjonował, tymczasem wiele milionów ludzi próbowało wydostać się z tego państwa. Spora część próbowała się też dostać na zachód aby uciec przed wpływami ZSRR. Panował w Niemczech powszechny chaos. Brak było żywności, jaką dostarczali okupacyjni żołnierze po ogromie wysokich cenach. Często środkiem płatniczym były na przykład papierosy oraz alkohol.

Podobnie przedstawiła się sytuacja w Austrii, zaś we Włoszech powołany został samodzielny rząd, jaki starał się na własną rękę przezwyciężyć powojenne trudności. Państwo włoskie aktywnie współpracowało z Amerykanami oraz Anglikami. Jednak mocne wpływy zyskali socjaliści i komuniści, którzy opowiadali się za porozumieniem ze Związkiem Radzieckim. W Bułgarii, Albanii, Jugosławii, Grecji, Rumunii oraz na Węgrzech toczyła się ostra wewnętrzna walka. Dominowały wpływy radykalnych kół, które szukały porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Bardzo niejasna natomiast była sytuacja w Polsce i w Czechosłowacji. Kraje te bowiem wchodziły w skład zwycięskiej wojennej koalicji, ale po zakończeniu działań wojennych znalazły się w strefie radzieckich wpływów. Ciągle korzystały z amerykańskiej pomocy, lecz uzależnione były od ZSRR i dlatego nie mogły podejmować samodzielnych decyzji.

Wyjątkowo trudna sytuacja była we Francji, Danii, Belgii, Holandii oraz Norwegii. Tymczasowy Rząd generała Charlesa de Gaulle'a spowodował, że uznano formalnie Francję za mocarstwo. Teraz przed powojenną Francją stały do rozwiązania 4 ogromne kompleksy zagadnień. Były one następujące: 1) gospodarcze odrodzenie Francji; 2) przeprowadzenie rozliczenia z kolaboracją; 3) rozwiązanie niemieckiego problemu; 4) rozwiązanie kolonialnego problemu. Wobec klęski oraz upadku Niemiec miała Francja sporą szansę przejąć przywódczą rolę na skalę całej ówczesnej Europy Zachodniej. Państwo francuskie uległa ogromnemu zniszczeniu w skutek bombardowań i wojennych działań na frontach. Według generała De Gaulle straciła 1/3 narodowego majątku. Generał de Gaulle jawił się jako zwolennik okrojenia Niemiec Francja pod jego naciskiem uzyskała prawo do okupacji niewielkiej południowo-zachodniej części Niemiec oraz kontrolę nad tzw. Zagłębiem Saary. Na skutek odrzucenia podczas referendum projektu konstytucji lewicowej 2 czerwca 1946 roku przeprowadzone zostały nowe wybory. Socjaliści wówczas ponieśli porażkę, a zwyciężyli chadecy. Utworzony został koalicyjny rząd przy udziale komunistów. W październiku 1946 roku uchwalono konstytucję, dała ona początek dziejom IV Republiki.

Sytuacja na terenie Wielkiej Brytanii przedstawiała się niewiele lepiej, bowiem poniosła ona poważne zniszczenia w wyniku bombardowań. Wojenne koszty szacowano na około 25 mld funtów (czyli 100 mld dolarów). Angielski przemysł był przestarzały oraz mało wydajny. Parlamentarne wybory z dnia 5 sierpnia 1945 roku przyniosły druzgocącą wręcz klęskę konserwatywnej partii. Laburzyści przejęli wówczas władzę a następnie przystąpili do wprowadzania reform. Upaństwowionych zostało wiele dziedzin angielskiej gospodarki, unowocześniono liczne gałęzie przemysłu, rozbudowane zostały socjalne świadczenia państwa, podjęto akcję narodowej pomocy (Grecja, Palestyna, Niemcy, Turcja). W sierpniu roku 1945 Stany Zjednoczone zaprzestały dostaw w ramach programu Lend Lease. Wielka Brytania przeżywała permanentny wręcz zastój w zagranicznym handlu i w produkcji, jak również kryzys finansowy. Poważnie spadła jej polityczna pozycja w świecie. Rozpadało się coraz wyraźniej brytyjskie kolonialne imperium.

Sytuacja Związku Radzieckiego była również trudna. Odniósł on ogromne straty w ludziach, znaczna część jego terytorium była całkowicie zniszczona, przemysł zaś był wyjątkowo słabo rozwinięty, zaś panujący w ZSRR ustrój nie sprzyjał integracyjnemu procesowi. Radzieckie społeczeństwo było sterroryzowane i zastraszone, zupełnie się nie identyfikowało z państwem. W Związku Radzieckim panował gospodarczy zastój. ZSRR zamierzało przejąć władzę oraz wpływy w globalnej polityce na świecie poprzez narzucanie swojego stanowisko w sprawie dekolonizacji i rozwiązania niemieckiego. Jednak nie przemawiał za tym ani zasób ani ekonomiczna siła, przez to Związek Radziecki wdał się w poważny konflikt, z wszystkimi kapitalistycznymi państwami.

Stany Zjednoczone natomiast utworzyły potężny przemysł oraz bardzo silną armię. W przeciwieństwie do polityków, którzy wzywali w roku 1945 do podjęcia się wojny ze Związkiem Radzieckim, aby uwolnić państwa Europy Wschodniej, w Stanach Zjednoczonych rząd kontynuował rozpoczętą podczas wojny współpracę oraz zredukował swe siły zbrojne (z 15 do 1 miliona ludzi). Rozpoczęto wyprzedaż ogromnych zapasów broni, umundurowania, amunicji oraz żywności. Stany Zjednoczone także chciały sięgnąć po rządy na świecie, jednak nie za pomocą sił zbrojnych, ale przy zastosowanie ekonomicznej taktyki. Rósł gwałtownie eksport amerykańskiego kapitału. W amerykańskich bankach znajdowało się około 70% zapasów złota, które znajdowało się w kapitalistycznych krajach.

7. Procesy kolaborantów oraz zbrodniarzy wojennych.

Podczas wojny popełniono ogromnie dużo przestępstw przeciwko ludzkości. Zwycięskie państwa postanowiły stworzyć specjalny Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (MTW) aby osądzić głównych oskarżonych. Został on stworzony na podstawie nowego porozumienia, które cztery mocarstwa podpisały w Londynie dnia 8 sierpnia 1945 roku gdzie uchwalony został jego status.

Norymberski proces był największym i najdłuższym z procesów świata. Ten pierwszy proces, odbywający się w Norymberdze przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym zaczął się dnia 20 listopada 1945 roku, a zakończył 1 października 1946 roku ogłoszeniem wyroku. Trybunał ów uznał kierownictwo SS, NSDAP, SD oraz gestapo za przestępcze organizacje i zabronił ich dalszej działalności. Procesy przeciw hitlerowskim przestępcom oraz wojennym zbrodniarzom przeprowadzone zostały w bardzo wielu krajach. Zadecydowano, iż do tych zbrodni nie będzie stosowana zasada przedawnienia. Podejrzewani o popełnienie tychże zbrodni zamierzali uciec przed odpowiedzialnością i dlatego ukrywali się w licznych krajach, szczególnie zaś w Ameryce Łacińskiej. Dużej pomocy przy organizowaniu ucieczek oraz ukrywaniu podejrzanych zbrodniarzy udzielił Watykan. Organizacje żydowskie natomiast organizowały na własną rękę pościgi za podejrzanymi. Żydowscy tzw. "Mściciele" (Avengers) ogłosili, że za wymordowanych 6 milionów Żydów trzeba zabić również 6 milionów Niemców. Proces wojennych zbrodniarzy spowodował wiele polemiki na całym świecie. Niemcy podważali prawo obcych państw do osądzania ich obywateli.

Również osądzeni zostali kolaboranci wojenni czyli osoby, które działały na szkodę swojego narodu poprzez współpracę z okupantem. Szczególne i najbardziej masowe z procesów miały miejsce na terenie Związku Radzieckiego.

8. Dokonanie podziału Niemiec oraz Europy.

Podział Europy.

Dnia 12 marca 1947 roku prezydent Truman wystąpił w Kongresie z ostrą krytyką polityki ekspansywnej ZSRR oraz stwierdził, iż USA muszą zmierzać do popierania tych narodów, jakie "opierają się agresji z zewnątrz lub próbie opanowania władzy siłą przez własną mniejszość". Te tezy nazwane zostały doktryną Trumana albo powstrzymywania komunizmu.

George C. Marshall, sekretarz stanu USA wystąpił dnia 5 czerwca 1947 roku z projektem mającym na celu zorganizowanie pomocy dla ówczesnej Europy. "Stany Zjednoczone powinny zrobić wszystko, co jest w ich mocy, by dopomóc światu w powrocie do zdrowia gospodarczego, bez którego nie może być mowy o równowadze politycznej i o pokoju" - twierdził Marshall. Amerykanie chcieli objąć swoją pomocą całość Europy łącznie ze Związkiem Radzieckim oraz krajami tzw. demokracji ludowej. Jednak Stalin propozycje te zdecydowanie odrzucił.

Jesienią roku 1947 z inicjatywy Józefa Stalina do życia powołano Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych (czyli Kominform). W skład tejże instytucji wchodziło 7 partii z krajów ludowej demokracji oraz 2 komunistyczne partie krajów Zachodniej Europy (francuska oraz włoska). Przystąpiono również do ujednolicenia programów działania i ścisłego dostosowania się do radzieckiej polityki. W Polsce Władysława Gomułkę oraz jego zwolenników oskarżano o tzw. prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie i odsunięto ich od władzy. Wówczas ster rządów w Polsce objęła ekipa Bieruta -Bermana - Mincla, która stawiała na bardziej ścisłe powiązania między Polską a ZSRR. W Rumunii z kolei w listopadzie roku 1947 w skład tamtejszego rządu wchodzili zwolennicy sojuszu z Rosjanami i dlatego króla Michała zmuszono do abdykacji a dnia 30 grudnia 1947 roku proklamowana została Republika Ludowa, podobne również zmiany miały miejsce w Bułgarii oraz na Węgrzech.

Socjalistyczne partie państw demokracji ludowej zakończyły współpracę z zachodnimi ich odpowiednikami, łącząc się stopniowo z komunistycznymi partiami swych krajów. Kolejno powstawały: w kwietniu 1946 roku- Socjalistyczna Partia Jedności Niemieckiej (SED), w lutym 1948 roku - Rumuńska Partia Robotnicza, w kwietniu - Węgierska Partia Pracujących, w czerwcu - Komunistyczna Partia Czechosłowacji, w sierpniu - Bułgarska Partia Komunistyczna, w listopadzie - Albańska Partia Pracy, w grudniu - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR). Partie te bez względu na ich nazwę uważały się za marksistowsko - leninowskie partie oraz uznawały przywództwo Józefa Stalina. Przejęły one całość władzy w swe ręce usuwając przy tym inne stronnictwa, a także partie polityczne.

Plan Marshalla w rezultacie przyjęły jedynie kapitalistyczne państwa Zachodniej Europy, z których rządów ustąpili komuniści. Europa w taki sposób została podzielona zarówno politycznie jak i ideologicznie.

Podział terytorium Niemiec.

23 lutego 1948 roku w Londynie swoje obrady zaczęła konferencja przedstawicieli 3 zachodnich mocarstw (Anglia, Francja, USA) wraz z państwami Beneluksu (to znaczy Belgią, Holandią, Luksemburgiem). Trwała ona aż do 1 czerwca 1948 roku. Podjęto na niej decyzję dotyczącą wprowadzenia nowej waluty na terenie Triozonii - to znaczy Doutshe Mark. Było to warunkiem, od spełniania którego uzależniano włączenie tejże Trizonii do realizowanego planu Marshala. Tych decyzji nie konsultowano ze Związkiem Radzieckim, dlatego Stalin uznał je za naruszenie wypracowanej, wspólnej politycznej linii w stosunku do Niemiec. Podczas posiedzenia w Berlinie Sojuszniczej Rady Kontroli w dniu 20 czerwca 1948 roku przedstawiciele ZSRR opuścili demonstracyjnie obrady, zgłaszając wcześniej swój sprzeciw. Od tamtego momentu Sojuszniczej Rady Kontroli w ogóle już nie zwoływano. W takiej sytuacji ZSRR zadecydował aby usunąć z Berlina dotychczasowych sojuszników. Dnia 23 czerwca został wyłączony dopływ prądu, zaś 24 czerwca 1948 roku zamknięto również dojazd do tego miasta. Wówczas Rozpoczęła się tak zwana blokada Berlina Zachodniego. Blokadę Berlina przełamały państwa zachodniego bloku poprzez zorganizowanie mostu powietrznego. Blokada ta trwała od dnia 24 czerwca 1948 roku po 19 maja roku 1949.

Berliński kryzys wzmocnił pozycję oraz znaczenie USA na świecie, ZSRR nie potrafił bronić swej linii. Zachodnie państwa uznały polityczne przywództwo Stanów Zjednoczonych i został przyjęty plan Marshalla.

Finalizowano również pracę nad stworzeniem państwa niemieckiego. Dnia 8 lipca 1948 roku w Koblencji powołana została Rada Parlamentarna Trizonii, która to przygotowała projekt nowej ustawy zasadniczej (czyli konstytucji). 8 maja roku 1949 projekt ów został uchwalony, a ratyfikowało go aż 9 z 10 krajów, jakie miały wejść w ramy nowego państwa, następnie zaś zatwierdzony został przez okupacyjne państwa. 14 sierpnia roku 1949 przeprowadzono parlamentarne wybory (do Bundestagu). Dnia 7 września roku 1949 parlament ten proklamował stworzenie Republiki Federalnej Niemiec (czyli RFN). Złożona ona była z 10 związkowych państw. Pierwszym prezydentem w RFN został pewien liberał niejaki Theodor Heuss, zaś pierwszym kanclerzem dobrze później znany Konrad Adenauer.

W radzieckiej strefie okupacyjnej 7 października 1949 roku proklamowano natomiast powstanie NRD czyli Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Istniało tam kilka partii, ale cała władza leżała w rękach Komendantury ZSRR, jaka sprawowała ją przez Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED). Na stanowisko prezydenta NRD został wybrany komunista - Wilhelm Pieck, zaś premiera - Otto Grotewohl.

Stalin więc przegrał wojnę o Niemcy. Po 9 miesiącach wreszcie się wycofał z blokady Berlina oraz uznał istnienie państwa niemieckiego niezależnego od Związku Radzieckiego. Niemcy zostały wobec tego podzielone. RFN oraz Berlin Zachodni zostały w obrębie zachodniego świata i objęte zostały planem Marshalla. Również świat podzielony został na dwa walczące ze sobą bloki, okupacja Zachodnich Niemiec ograniczona została do minimum.

9. Związek Radziecki a zachodnie państwa.

ZSRR z wojny wyszedł zwycięsko. Armia Czerwona w Europie dotarła aż do rzeki Łaby oraz do Austrii. W granicach Związku Radzieckiego znalazły się: kraje bałtyckie, wschodnie tereny Polski, Besarabia, zaś na Dalekim Wschodzie Czerwonoarmiści dotarli do Korei. ZSRR ponownie przejął Kraj Przymorski, Południowy Sachalin, a także Wyspy Kurylskie. Kraj ten obejmował teraz obszar 22,4 km2, a zamieszkiwało go około 194 mln ludzi, składał się zaś z 16 związkowych republik.

Poczdamska konferencja Wielkiej Trójki powołała do życia Komisję Ministrów Spraw Zagranicznych tych mocarstw w celu przygotowania projektów pokojowych traktatów z Niemcami oraz ich satelitami. W Rumunii, Bułgarii oraz na Węgrzech przeważały już radzieckie wpływy. W tych też krajach, z inicjatywy ZSRR, powstawały rządy, które uznawały "sojusz" ze Związkiem Radzieckim. Natomiast we Włoszech i w Finlandii dominowały amerykańsko-angielskie wpływy. Związek Radziecki jednak nie został dopuszczony do kontroli nad Japonią, o wszystkim tam decydowali sami Amerykanie. Natomiast w Niemczech utworzono Sojuszniczą Radę Kontroli, zaś w skład jej wchodzili wojenni komendanci czterech okupacyjnych stref, uchwały zapadać tu miały jednomyślnie. Wszystkie te cztery mocarstwa miały prawo weta. Do pierwszego posiedzenia Sojuszniczej Rady Kontroli doszło 30 lipca roku 1945. Wydała ona ustawę dotyczącą likwidacji wszelkich hitlerowskich organizacji, powołania niemieckiej policji, zakazu szkolenia wojskowego na terenie Niemiec, ukarania osób winnych wojennych zbrodni, zbrodni przeciwko ludzkości oraz zbrodni przeciwko pokojowi, usunięcia hitlerowców z wszelkich urzędów, kontroli badań naukowych w Niemczech, likwidacji pruskiego państwa.

O wiele gorzej sytuacja przedstawiała się na forum wspomnianej Komisji Ministrów Spraw Zagranicznych. Kompromisowe tendencje wystąpiły tylko podczas sesji Komisji, odbywającej się w grudniu 1945 roku, w Moskwie. Na kolejnych spotkaniach dominować zaczęły sporne problemy. Przedstawiciele zachodnich państw nie zamierzali się pogodzić z dokonanymi przez Związek Radziecki faktami na terenie Wschodniej Europy. Coraz częstsze były głosy, które mówiły o komunistycznym zagrożeniu oraz o konieczności sprzeciwienia się temu. Prasa w krajach demokracji ludowej rozpisywała się na temat przewrotnych dążeń amerykańskiego imperializmu, wyzysku oraz ucisku klasy robotniczej w kapitalistycznych krajach, a także o konieczności obalenia systemu kapitalistycznego.

Szczególną rolę podczas formułowania nowych politycznych koncepcji państw kapitalistycznych odegrać miał były angielski premier Winston Churchill. Po tym jak odwołano go z piastowanego stanowiska w rządzie działał w celu powstrzymania ekspansji Józefa Stalina. Udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie 5 marca 1946 roku w Fulton przedstawił swoje zasadnicze programowe przemówienie. Oskarżył w nim ZSRR o to, że zagarnął wiele krajów, następnie narzucił im własne porządki oraz odseparował je od całej reszty świata "żelazną kurtyną". "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem -jak stwierdził Churchill - opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu." W. Churchill zakwestionował przejęcia obszarów niemieckich przez Polskę występując tym samym w roli niejako adwokata przegranych w wojnie Niemiec. Nawoływał do zjednoczenia wspólnych wysiłków aby odeprzeć rosnące zagrożenia dla całego, wolnego świata. Ta mowa Churchilla wówczas zrobiła ogromną karierę. Zachodnie państwa zmieniły swój polityczny kurs i podjęły się wspólnych działań zmierzających do ograniczenia radzieckiej ekspansji.

W kwietniu oraz maju 1946 roku w Paryżu obradowała sesja Komisji Ministrów Spraw Zagranicznych. Jednak obrady szybko się znalazły w impasie. W skutek tego w lipcu tego samego roku L. Clay - amerykański tzw. generał-gubernator w Niemczech zaproponował połączenie amerykańskiej oraz angielskiej okupacyjnej strefy. Natomiast James Byrnes - sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych wygłosił w Stuttgarcie, 6 września roku 1946 przemówienie. Zapowiedział w nim odbudowę gospodarczą oraz polityczną rekonstrukcję Zachodnich Niemiec, jak również powiązanie ich z zachodnimi demokracjami. W taki sposób został przekreślony radziecki plan, jaki zmierzał do opanowania całości Niemiec poprzez ich denazyfikację, dekartelizację i demokratyzację.

W takiej sytuacji projektu pokojowego traktatu z Niemcami nie było można uzgodnić. Każde bowiem okupacyjne mocarstwo inaczej wyobrażało sobie przyszłość Niemiec. Zadecydowano przynajmniej o uzgodnieniu stanowiska w kwestii sojuszników III Rzeszy z okresu wojny. Problem ów został zlecony Konferencji 21 państw zainteresowanych. Obradowała ona od 29 lipca do 15 października roku 1946, w Paryżu. Projekty traktatów ustalono w październiku. Zaś Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych je zatwierdziła 11 grudnia 1946 roku, zaś uroczyście zostały one podpisane 10 lutego 1947 roku, w Paryżu.

Państwa te teoretycznie rzecz biorąc rozliczyły się już ze swojego udziału podczas wojny po stronie faszystów, odzyskały całkowitą suwerenność oraz weszły do światowej rodziny wolnych krajów. Wkrótce również zostały przyjęte do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Rumunia, Bułgaria i Węgry już były satelickimi państwami ZSRR, Finlandia natomiast uzyskała niezaangażowanego status państwa, natomiast Włochy skłaniały się ku sojuszowi ze Stanami Zjednoczonymi, jednak w całkowicie pełnej integracji z USA przeszkadzał im bardzo duży wpływ komunistów w ich kraju.

Europejskie państwa uzależnione od Związku Radzieckiego głosiły, iż mają demokratyczny oraz ludowy charakter dlatego nazywane były krajami demokracji ludowej (KDL).

Niemcy natomiast stanowiły przetargowy obiekt między obydwoma mocarstwami. Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania 2 grudnia 1946 roku podpisały formalne porozumienie dotyczące połączenia swoich stref oraz utworzenia od 1 stycznia 1947 roku tak zwanej Bizonii. Istniała ona jako pewien odrębny społeczno-gospodarczy twór kontrolowany zarówno przez Amerykanów jak i przez Anglików. Francuzi jeszcze odmawiali przyłączenia swojej strefy. Przywódcy radzieccy natomiast przystąpili do wzmacniania pozycji w swojej strefie.

VIII. PIERWSZA FAZA TAK ZWANEJ ZIMNEJ WOJNY (1945-1955).

1. Odbudowa gospodarcza oraz militarna Zachodniej Europy.

Wojna wywołała ogromne zniszczenia w Europie, jak również ferment na terenie kolonii. Skolonizowane oraz uzależnione od europejskich państw ludy stopniowo usamodzielniały się. Holenderskie Zachodnie Indie przekształciły się już w Indonezję, zaś Indie wreszcie się oderwały od Wielkiej Brytanii, Indochiny francuskie proklamowały własną samodzielność, ale Francja podjęła wówczas wojnę. Chiny zdołały zrzucić półkolonialną zależność oraz przekształciły się w samodzielną Chińską Republikę Ludową. Egipt usamodzielnił się w roku 1952.

Wojenne zniszczenia oraz usamodzielnienie się kolonii spowodowało, iż zachodnie państwa straciły polityczne i ekonomiczne znaczenie w świecie. Poważne zagrożenie komunizmem pchało te kraje w kierunku USA, ale obawiano się też uzależniania kontynentu europejskiego od tego zamorskiego sąsiada. Jedyne wyjście dostrzegano w zjednoczeniu się Zachodniej Europy.

W maju 1948 roku z inicjatywy Churchilla zorganizowano w Hadze obrady Europejskiego Kongresu oraz powołano do życia Radę Europejską (RE), mającą swoją siedzibę w Strasburgu. Do tej Rady weszło wówczas 10 państw, a były to: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. W roku 1949 do Rady Europy przystąpiły również Grecja oraz Turcja, zaś w 1951 roku Islandia i Republika Federalnych Niemiec.

Wzajemna współpraca uległa poważnemu zacieśnieniu na skutek planu Marshalla, jaki był realizowany w latach 1948-1951. Dnia 16 kwietnia 1948 roku utworzono Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC) przy udziale 16 państw, które przyjęły amerykańską pomoc, zaś Europejską Unię Płatniczą do życia powołano 1 lipca 1950 roku. Stany Zjednoczone Ameryki udzieliły europejskim państwom ok. 13 mld dolarów na zaprowadzenie gospodarczej stabilizacji.

Integracyjny proces podążał dwutorowo: Rada Europejska z jednej strony, zaś z drugiej strony realizacja amerykańskiej pomocy. Dnia 18 kwietnia 1950 roku utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, w skład której weszły: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy.

4 września 1949 roku amerykańskiej z inicjatywy do życia powołano Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization). W pięćdziesiątych latach do NATO wchodziło już 15 członkowskich państw czyli: USA, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Kanada, Dania, Irlandia, Włochy, Holandia, Norwegia, Portugalia, Luksemburg, Grecja, Turcja, RFN.

2. Kwestia niemiecka w latach 1943-1953.

Podział terytorium Niemiec spowodował, iż niemiecka kwestia nabrała ogromnego znaczenia w światowej polityce. Z jednej bowiem strony szczególnie się obawiano odbudowy Niemiec, zaś z drugiej obydwa obozy walczyły o pozyskanie ich. Przywódcy RFN jednak nie uznali terytorialnych decyzji konferencji poczdamskiej, a także głosili, iż Rzesza Niemiecka nadal istnieje w granicach przed wybuchem wojny, czyli z roku 1937, zaś RFN jest niejako jej nowoczesnym wcieleniem. Odrzucając hitlerowskie podboje nie uznano również powojennych terytorialnych cesji ani istnienia drugiego niemieckiego państwa pod nazwą NRD. Republika Federalna Niemiec utożsamiając się z dotychczasową Rzeszą wziął sobie na barki realizację zobowiązań tegoż państwa, to znaczy spłacania długów, wypłacania rent, odszkodowań itd. RFN uznana została przez zachodnie państwa. Nie nawiązywała żadnych stosunków ze Związkiem Radzieckim oraz państwami ludowej demokracji. Nie uznawała nowych zachodnich granic Czechosłowacji, Polski oraz ZSRR. Stojący na czele RFN zgłaszali swoje roszczenia w stosunku do tych państw, mówiąc, że niemiecka ludność została bezprawnie usunięta przez nie, a także pozbawiona swej ojczyzny. Polska oraz ZSRR zajęły wspólne stanowisko, że poczdamska konferencja ma ostateczny charakter a niemieckie roszczenia nie są zupełnie uzasadnione. Pomiędzy obu stronami cały czas występował stan pewnego napięcia oraz wzajemnych oskarżeń. Szczególnie obawiano się na wschodzie rewizjonizmu oraz niemieckiego rewanżyzmu.

RFN

USA udzieliły wielu bezzwrotnych pożyczek niemieckiemu państwu, a także poparcia politycznego. W roku 1951 RFN przyjęte zostało do Rady Europejskiej. Kraj ten szybko się rozwijał, nawet mówiono o gospodarczym cudzie RFN. W roku 1952 RFN zyskało suwerenność - zachodnie państwa zawarły z nim sojusze. Na terytorium republiki zostały wojska trzech okupacyjnych państw, ale w charakterze tym razem sojuszników. Dnia 27 maja 1952 roku podpisany został układ o Europejskiej Wspólnocie Obronnej, ale nie wszedł on w życie gdyż Francja układu nie ratyfikowała. Obawiała się ona bowiem remilitaryzacji Niemiec, którym bardzo zależało aby odzyskały możliwość posiadania własnego wojska, nazwano je Bundeswehrą (czyli Obrona Związku).

NRD

Terytorium NRD zajmowało nie doinwestowane, ubogie obszary dotychczasowych Niemiec środkowych. Rządziła tam tylko jedna partia czyli Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec. Całkowicie była ona uzależniona od Związku Radzieckiego. W roku 1949 NRD podpisało nową deklarację, w jakiej uznało granicę na Odrze i Nysie za nowa wschodnią granicę Niemiec. W roku 1950 NRD podpisało w tej kwestii układ w Zgorzelcu z Polską. Układ ów oprotestowała RFN, jaka odmawiała NRD praw do reprezentowania całego niemieckiego narodu. Społeczeństwo w NRD było całkowicie zniewolone pod wpływem surowej kontroli okupanta. Między obydwoma niemieckimi państwami istniały poważne dysproporcje społeczne, gospodarcze i polityczne. Również obydwa zabiegały o dokonanie zjednoczenia Niemiec pod swym protektoratem. Na skutek tych spornych problemów obydwa niemieckie państwa nie mogły zostać włączone do ONZ.

3. Polityka Józefa Stalina.

Pod koniec swego życia Stalin stał się wyjątkowo podejrzliwy, nietolerancyjny, brutalny, mściwy oraz krwiożerczy. Zbudował on gigantyczny system zniewolenia i represji w Związku Radzieckim. Cały świat oplątał siecią wywiadu oraz agenturą, zafałszował historię całego ZSRR. Również prowadził awanturniczą oraz ekspansywną politykę. W Związku Radzieckim nadal rozbudowywane były siły zbrojne oraz bezpieczeństwo publiczne, rozwijano tak zwaną propagandę sukcesu. ZSRR w 1949 roku wyprodukował swoją bombę atomową. Fakt ów ośmielił Stalina do podejmowania bardziej jeszcze awanturniczych działań.

Radzieckie społeczeństwo nadal bardzo silnie było izolowane od całej reszty świata. Każdy człowiek traktowany był jako potencjalny agent obcego wywiadu. W roku 1948 zakazano słuchania obcych radiowych rozgłośni oraz czytania zagranicznej prasy. Bardzo ostro też potępiano wszelkie obce kulturowe wzorce; jak również tzw. narodowy nihilizm. Natomiast lansowano własne tradycje oraz zasady tzw. socjalistycznego realizmu, uprawiana była megalomania narodowa, przy tym coraz częściej rosyjski naród utożsamiano z każdym narodem zamieszkującym ZSRR. Wysuwane przez Józefa Stalina hasła albo jego współpracowników partie komunistyczne podejmowały w pozostałych oraz nadawały im bardzo szerokiego rezonansu.

Więc w państwach demokracji ludowej wprowadzono monopartyjny system oraz planową gospodarkę. Na czele rządu i partii stali mianowani przez Stalina miejscowi pełnomocnicy albo namiestnicy, którzy to pilnowali aby przenoszenie doświadczeń radzieckich dokonywało się całkowicie bez zakłóceń oraz płynnie. Funkcję taką w Albanii pełnił Enver Hodża, Wyłko Czerwenkow w Bułgarii, Klement Gottwald w Czechosłowacji, Walter Ul-bricht w NRD, Bolesław Bierut w Polsce, Gheorge Gheorghiu-Dej w Rumunii, Matyas Rakosi na Węgrzech. Masowo dokonywano tłumaczeń prac Józefa Stalina: "O językoznawstwie", "Problemy ekonomiczne socjalizmu w ZSRR", a także "Zasady marksizmu-leninizmu".

Do roku 1948 w Związku Radzieckim oraz w innych komunistycznych partiach ogromną rolę odgrywać zaczęli politycy żydowskiego pochodzenia. W tym czasie przywódcy Izraela zdecydowali się związać nie ze Związkiem Radzieckim, ale z jego wręcz wrogiem śmiertelnym to znaczy ze Stanami Zjednoczonymi. Józef Stalin uznał wówczas, że Żydzi dopuścili się zdrady ideałów rewolucji, a następnie przystąpił do bezwzględnego ich zwalczania. Żydzi na terenie Polski zdołali obronić się podejmując oskarżenia Władysława Gomułki dotyczące odchyleń prawicowo-nacjonalistycznych.

Wyjątkowego znaczenia nabrała wtedy walka o zyskanie wpływów w Korei. W roku 1950, w czerwcu graniczne incydenty pomiędzy Koreą Północną a Południową uległy przekształceniu się w normalną wojnę. Obydwie strony wzajemnie się oskarżały o agresję. Zaś faktycznie dokonali tego komuniści, wywodzący się z Północnej Korei za zgodą Józefa Stalina oraz Mao Tse-tunga. USA udzieliło poparcia Południowej Korei oraz zdołały pociągnąć do tego większość państw ONZ. Chińscy, a także radzieccy komuniści uznali ten fakt za nie dotrzymanie zasad statutu ONZ oraz za jawną ingerencję Stanów Zjednoczonych w wewnętrzne sprawy Korei. Z jednej strony Józef Stalin wspierał Północną Koreę, zaś z drugiej nawoływał do obrony zagrożonego imperializmem pokoju.

Od dnia 5 po 14 października 1952 roku przeprowadzono w ZSRR obrady XIX Zjazdu Partii Komunistycznej. Dyktator Stalin panował poza jakąkolwiek kontrolą. W tym zjeździe udział wzięły 44 delegacje komunistycznych partii z innych krajów całego świata. Zjazd przyjął uchwałę dotyczącą zmiany nazwy komunistycznej partii z: Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) na Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR). Zaaprobował również wewnętrzną oraz zagraniczną politykę Józefa Stalina podczas minionych 13 lat. Stalin się kompletnie z nikim nie liczył, ciągle podejrzewał spisek przeciwko sobie. Dnia 13 stycznia 1953 roku aresztowanych zostało 11 lekarzy, którzy byli powiązani z najwyższymi władzami. Następnie ich oskarżono o dokonywanie mordów na czołowych działaczach partyjnych oraz państwowych, a także o próbę otrucia samego Stalina.

Komunikat dotyczący śmierci Stalina został ogłoszony 5 marca roku 1953. Pomimo upływu wielu lat nie wyjaśniono do dzisiaj czy to była naturalna śmierć czy też zgon tego "nieśmiertelnego i umiłowanego" przywódcy został trochę przyspieszony przez czujących zagrożenie współpracowników. Śmierć Józefa Stalina stanowi bardzo ważną cezurę zarówno w historii Związku Radzieckiego jak też całego świata. Radzieccy przywódcy postanowili skończyć z metodami rządzenia narzuconymi przez samego Stalina, zorganizowali tak zwane kolektywne kierownictwo kontrolując się nawzajem. Postanowili również doprowadzić do osłabienia bezpośredniego wpływu partii oraz ideologii na wykonawczą władzę, czyli rząd. Stanowisko szefa rządu piastował Gieorgij Malenkow, zaś jego zastępcami byli Beria, Bułganin, Mołotow.

Nikita Chruszczow awansował z sekretarza Obwodowego Komitetu KPZR w Moskwie na sekretarza Komitetu Centralnego KPZR. Jednak Chruszczow nie uzyskał stanowiska pierwszego sekretarza albo przewodniczącego KC, tylko jednego spośród sekretarzy, jakich liczbę pomniejszono do pięciu. Nikita Chruszczow koordynował pracę sekretarzy, ale narzucić im nie mógł swojego zdania. Po śmierci Józefa Stalina w ZSRR, w kierownictwie toczyła się bardzo ostra walka o władzę oraz przywództwo.

4. Sytuacja na terenie Wielkiej Brytanii, Francji oraz Włoch.

Wielka Brytania.

W Anglii rządy Partii Pracy trwały aż do jesieni roku 1951. W tym okresie dokonanych zostało wiele reform społecznych i gospodarczych, przeprowadzono również nacjonalizację banków, a także pewnych gałęzi przemysłu oraz komunikacji. Czas pracy został skrócony do 44 godzin tygodniowo (w 1947 roku), rozbudowano ubezpieczenia społeczne oraz społeczną służbę zdrowia.

Równocześnie postępował proces rozkładu Imperium Brytyjskiego. Hindusi, Egipcjanie, narody arabskie dążyli do niepodległości. Wojska brytyjskie wówczas okupowały Niemcy. Dlatego też w sierpniu 1947 roku proklamowana została niepodległość Indii oraz Pakistanu. W październiku roku 1947 Wielka Brytania uznała suwerenność Birmy, zaś Cejlonowi nadała status dominium. Natomiast podjęła wojnę na Malajach oraz w niektórych regionach Afryki (m.in. Nigeria). Rząd angielski Clementa Richarda Attlee wyraził poparcie dla amerykańskiego planu odbudowy niemieckiej gospodarki oraz utworzenia RFN. Natomiast na terenie Bliskiego Wschodu hamowano walkę dotyczącą utworzenia państwa Izrael. W trakcie walk z żydowskimi organizacjami Anglia odniosła znaczne materialne i moralne straty. Państwo Izrael zostało utworzone w maju roku 1948, jednak brytyjski rząd dopiero je uznał w lutym roku 1949.

Płatnicze trudności zmusiły brytyjski rząd do podejmowania pożyczek w Stanach Zjednoczonych. W roku 1948 Wielka Brytania przystąpiła do tzw. planu Marshalla a w latach 1948-1950 dostała pomoc materialną w wysokości 2688 mln dolarów. Wówczas rząd Partii Pracy postanowił zrezygnować z przedwojennej samodzielności. Anglia podpisała układ dotyczący współpracy z Francją w roku 1947, zaś w 1949 roku przystąpiła do NATO. Nie uznano natomiast Chińskiej Republiki Ludowej i podtrzymywano dalszą współpracę z Czang Kaj-Szekiem, przebywającym na Tajwanie. Zdecydowanie zwalczano ekspansję stalinowską w Europie oraz w Azji.

Konserwatywny rząd Wielkiej Brytanii razem z USA oraz Francją uznał, że stan wojny z Niemcami już jest zakończony (9 sierpnia 1951 roku). O tym samym zadecydowano odnośnie Japonii. Anglicy skonstruowali swoją bombę atomową, dzięki czemu weszli do atomowego klubu (2 października 1952 roku). W roku 1953 poparli oni przewrót dokonujący się w Iranie, jednak kontrolę nad wydobywaniem ropy naftowej w tamtym państwie przejęli sami Amerykanie. Partia konserwatystów poparła plany amerykańskie uzbrojenia RFN oraz włączenia jej do struktur NATO. W roku 1954 poparli również idee przekształcenia się Unii Zachodniej w Zachodnioeuropejską Unię oraz wyrazili zgodę aby włączyć Zagłębie Saary do RFN.

Dnia 29 października 1956 roku izraelska armia uderzyła na tereny Egiptu. Następnego dnia Francja i Anglia wystosowały ultimatum, w którym żądały zgody by mogły obsadzić strefę Kanału Sueskiego, co miało na celu zabezpieczenie żeglugi. Egipt oczywiście odrzucił ultimatum. W takiej sytuacji francuskie i angielskie lotnictwo począwszy od dnia 31 października po dzień 4 listopada 1956 roku zbombardowało wojskowe obiekty Egiptu; 5 listopada tego samego roku wojska obydwu państw znalazły się w strefie Kanału oraz zajęły Port Said. Natomiast armia Izraela opanowała Półwysep Synaj. Było to jawną agresją i ogromną kompromitacją brytyjskiego rządu.

Francja.

W roku 1946 odbudowano we Francji system wielopartyjny, projekt konstytucji przedłożony przez de Gaulle'a został odrzucony a wprowadzono liberalną konstytucję IV Republiki. W 1947 roku prezydentem Francji został Vincent Auriol, socjalista.

Koalicyjne, bardzo często się zmieniające rządy IV Republiki głównie się opierały na socjalistach, radykałach oraz chadekach. Były raczej słabe i nie potrafiły rozwiązać żadnego problemu stojącego przed Francją. W roku 1948 Francja uzyskała amerykańskie kredyty w ramach realizowanego planu Marshalla, co w pewien sposób poprawiło jej sytuację. Jednak wówczas Stany Zjednoczone w Europie postawiły nie na Francję, ale na Niemcy. Na przekór francuskim planom oraz dążeniom powstało dosyć silne niemieckie państwo, jakie szybko zyskało duże ekonomiczne wpływy. Francja w 1949 roku przystąpiła do struktur NATO.

Francja w tym czasie przeżywała ogromne trudności, które związane były z dekolonizacją. Japończycy 9 marca 1941 roku rozbroili francuskie oddziały w Indochinach, zlikwidowali francuską administrację oraz utworzyli rządy zależne od siebie w Kambodży, Laosie oraz Wietnamie. Głosili coraz wyraźniej pan azjatyckie i antykolonialne hasła. Bao-Dai - cesarz Wietnamu wypowiedział układ zawarty wcześniej z Francją, a następnie proklamował niepodległość państwa Wietnam w ramach tworzonej przez Japonię Wielkiej Wschodnioazjatyckiej Strefy Dobrobytu. W roku 1945, w sierpniu na wyzwolonych w Wietnamie północnym obszarach proklamowana została odbudowa samodzielnego państwa oraz powołany został Komitet Wyzwolenia Narodowego na czele z Ho Chi Mincem. Partyzanckie oddziały przekształcono w Ludowo-Wyzwoleńczą Armię Wietnamu. Doszło do abdykacji cesarza Bao-Dai. Ho Chi Min 2 września 1945 roku proklamował utworzenie niepodległej Demokratycznej Republiki Wietnamu z Hanoi jako stolicą. Rząd generała de Gaulle'a tymczasem nie uznał owych faktów oraz postanowił bronić swoich praw na terenie Wietnamu. Zyskał poparcie Anglii i Chin. Na jesieni 1945 roku, na obszar Półwyspu Indochińskiego weszły oddziały brytyjskie, francuskie i chińskie, które rozprawiły się z Armią Ludowo Wyzwoleńczą. W takiej sytuacji ALW nadal kontynuowała partyzancką wojnę. Do Sajgonu w sierpniu roku 1950 przybyła amerykańska misja.

W Genewie dnia 20 lipca 1954 roku podpisano porozumienie czterostronne (Wielka Brytania, Francja, ZSRR oraz ChRL). Stany Zjednoczone również uczestniczyły w konferencji, jednak nie podpisały układu. Wietnam został podzielony na 2 części wzdłuż 37 równoleżnika, utworzono dwa wietnamskie państwa.

2 marca roku 1956 Francja podpisała z Marokiem układ, przyznający mu całkowitą suwerenność. Za Francją w ślad poszła także Hiszpania. 20 marca 1956 roku zjednoczyło się Maroko. Francja uznała również niepodległość Tunezji. Zaś Algieria spotkała się z odmową uznania jej praw do uzyskania niepodległości. Stanowiła ona obszar związany z Francją już od roku 1830. Na 8 mln ludzi zamieszkujących Algierię aż 1 mln to byli Francuzi, którzy tam się czuli panami, bowiem byli od pokoleń zadomowieni w Algierii, tubylcy zaś nie posiadali żadnych praw. Tymczasem podczas burzliwych wydarzeń w 1943 roku 56 algierskich polityków, na czele z Abbasem Farhatem, ogłosiło tzw. Manifest Ludu Algierskiego. Nawoływano w nim do walki o narodową autonomię oraz reformy społeczne. Francuski rząd próbował iść na jakieś ustępstwa a 20 września 1947 roku ogłosił Statut Organiczny Algierii. Zapowiadano w nim równouprawnienie dla języka arabskiego, likwidację kontroli wyznaniowej, przyznanie prawa głosu dla kobiet oraz powszechną demokratyzację stosunków.

W marcu roku 1954 w Algierze utworzono Komitet Rewolucyjny Jedności Akcji (CRUA), podjął on bezpośrednie przygotowania do zbrojnego powstania. Wybuchło ono 1 listopada 1954 roku; CRUA uległ przekształceniu we Front Wyzwolenia Narodowego (FLN). Francuzi podjęli walkę z algierskimi powstańcami, która toczyła się do 1962 roku.

Włochy.

Na panującą w tym kraju sytuację wielki wpływ wywarła przegrana wojna oraz upadek faszyzmu. Podjęto próby rozliczenia faszystów oraz osoby, które były odpowiedzialne za odniesioną klęskę. Zaczęły dochodzić do głosu partie polityczne, jakie działały jeszcze przed przejęciem przez Mussoliniego władzy. Na terenie Włoch toczyła się bardzo zawzięta walka o kierunek rozwoju i władzę w państwie. Kraj był ogromnie wyczerpany wojną, zagrożony i zniszczony koniecznością poniesienia skutków awanturniczej polityki Benito Mussoliniego. Odpowiedzialnością za całe zło obciążano również króla Wiktora Emanuela III. Etiopia i Albania odzyskały niepodległość oraz zaczęły wysuwać własne roszczenia w stosunku do okupanta. Odpadły włoskie kolonie w Afryce jak: Erytrea, Somali, Cyrenajka, Trypolitania. Przeszły one pod brytyjską kontrolę jako powiernicze tereny ONZ. Pojawiły się graniczne spory z Austrią, a także Grecją.

Nowy koalicyjny rząd utworzony został 10 czerwca 1945 roku. To był rząd sześciu antyfaszystowskich stronnictw na czele z Ferucciem Parii, przywódcą liberałów. Do rządu również weszli przedstawiciele komunistów i socjalistów. Jednak w grudniu już zmieniono rząd, przewodnictwo w nim objął przywódca chadecji niejaki De Gasperi. Dnia 2 czerwca 1946 roku odbyło się referendum w kwestii stosunku do panującej monarchii, a także przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego. W maju 1946 roku król Wiktor Emanuel III oddał tron na rzecz swojego syna Humberta, a następnie opuścił państwo licząc, że tym samym uda mu się uratować monarchię. Jednak nadzieje te nie sprawdziły się. Większość mieszkańców opowiedziała się przeciwko monarchii. Włochy zostały przekształcone w republikę dnia 12 czerwca 1946 roku. Pierwszym włoskim prezydentem został Enrico de Nicola, przedstawiciel liberałów.

Powołana do życia w Poczdamie Komisja Ministrów Spraw Zagranicznych 4 mocarstw zdecydowanie się wypowiadała przeciwko włoskim postulatom. W II połowie 1946 roku w Paryżu obradowała konferencja pokojowa w kwestii zawarcia pokojowych układów z satelickimi państwami III Rzeszy. Na podstawie pokojowego układu w Paryżu z dnia 10 lutego 1947 roku Włochy zobowiązane zostały do wypłacenia wojennych odszkodowań w wysokości 360 ml dolarów następującym państwom: Albanii, Etiopii, Grecji, Jugosławii i ZSRR. Włochy traciły też wyspy Dodekanezu na korzyść Grecji, Istrię oraz część Julijskiej Krainy na korzyść Jugosławii, obszar Triestu przekształcony został w Wolne Terytorium Triestu.

22 grudnia 1947 roku Zgromadzenie Ustawodawcze Włoch uchwaliło nową konstytucję, która utrwalała ustrój demokratyczno - parlamentarnej republiki oraz stanowiła, iż włoski parlament ma charakter dwuizbowy. De Gasperi powołał nowy koalicyjny rząd, dysponował on sporą przewagą we włoskim parlamencie oraz mógł podejmować zasadnicze polityczne decyzje. Włochy korzystały z planu Marshalla, poparły też ideę utworzenia państwa RFN, przystąpiły do struktur Paktu Północnoatlantyckiego (czyli NATO), a w grudniu 1955 roku przyjęto je do ONZ.

5. ONZ podczas narastania na świecie zimnej wojny.

Polityczna sytuacja świata znajdowała doskonałe odzwierciedlenie w działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych. Na forum tejże organizacji dochodziło często do konfrontacji 2 politycznych linii. Stany Zjednoczone podejmowały próby wykorzystania swojej przewagi w Zgromadzeniu Ogólnym oraz obejścia zasady weta, przysługującej wielkim mocarstwom w Radzie Bezpieczeństwa. Jesienią roku 1947 przedstawiły nowy wniosek, aby wyłonić tzw. Małe Zgromadzenie nazwane Komisją Międzysesyjną Zgromadzenia Ogólnego. W założeniu miał być to organ, który działał by permanentnie oraz w jakimś sensie zastępował Zgromadzenie Ogólne jak również Radę Bezpieczeństwa. Przede wszystkim miało to dotyczyć bieżących politycznych spraw.

W roku 1947 swoją działalność podjęła Komisja Praw Człowieka ONZ. Rozpoczęto opracowywania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, którą uchwalono dnia 10 grudnia 1948 roku.

Podejmowano starania mające na celu wprowadzenie w życie tych zasad. Zaczęły się prace nad Konwencją Praw Człowieka, powołane zostały: Komisja Prawa Międzynarodowego, Komisja Praw Kobiet, Komisja Rozbrojeniowa, Komisja Socjalna, Komisja do Spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej oraz inne. Rząd Stanów Zjednoczonych nie zdecydował się ratyfikować Deklaracji Praw Człowieka jako konwencji. Toczyła się żywa dyskusja dotycząca dekolonizacji.

ONZ w latach 1947/48 odegrała istotną rolę podczas rozwiązania problemu palestyńskiego, a już w 1950 roku została uwikłana w konflikt koreański. Związek Radziecki domagał się aby przyjęto Chińską Republikę Ludową do ONZ, jednak Stany Zjednoczone nie zamierzały dopuścić do tego, gdyż Chiny były reprezentowane na forum ONZ przez Republikę Chińską z Tajwanu na czele z Czang Kaj-Sze-kiem. ONZ w pewien sposób przekształciła się w polityczny organ Stanów Zjednoczonych. Sporo państw, które należały do ONZ ekonomicznie było uzależnionych od Stanów Zjednoczonych oraz głosowało zgodnie z oczekiwaniami tego mocarstwa. Związek Radziecki krytykował ów stan rzeczy.

Nowym przewodniczącym ONZ po Trygve Lie został wybrany Szwed Dag Hammarskjold (1905-1961). Wyboru tego dokonano z pomiędzy pięciu kandydatów 8 kwietnia roku 1953.

Stopniowo następował proces odprężenia, jaki prowadzić miał do wyjścia z zaistniałego impasu oraz uratowania ONZ. Podczas VII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (obradowała od 15 września do 15 grudnia 1953 roku) podjęta została dyskusja dotycząca rozbrojenia. W sprawie niemieckiej powstały całkiem nowe impulsy. W miarę jak przyjmowano do ONZ nowe państwa Azji oraz Afryki istniejący w ONZ układ sił zmieniał się. Na forum ONZ utworzono grupę członków, które reprezentowały państwa Trzeciego Świata, krajów oscylujących między USA a ZSRR. Wyjątkowego znaczenia nabrały wówczas Indie wraz z ich porozumiewawczą i odprężeniową polityką. Poważne zmiany nastały też w Związku Radzieckim.

6. Zmiany po śmierci Józefa Stalina w ZSRR.

W Związku Radzieckim po śmierci Józefa Stalina toczył się w kierownictwie ostry bój o przywództwo oraz o władzę. Stalinowskie represje kosztowały życie, aż ok. 40 mln ludzi. Beria - domniemany następca Józefa Stalina przeprowadził bardzo wiele personalnych zmian. Pozostali przywódcy bali się, aby nie objął on całości władzy w swe ręce, jak również nie przywrócił tego systemu jaki panował za życia J. Stalina. Przez szereg lat uchodził on za wyjątkowo bliskiego współpracownika samego Stalina oraz wykonawcę wielu stalinowskich pomysłów odnośnie stosowania represji. Beria również interesował się polityką zagraniczną. Dążył do połączenia Niemiec.

Niemcy zjednoczone miały być zneutralizowane i rozbrojone. Takiej polityce poważnie się sprzeciwiali inni przywódcy na czele z Malenkowem jak również aktualne kierownictwo w NRD na czele z Walterem Ulbrichtem. Ekonomiczna sytuacja NRD była wyjątkowo trudna.

Dnia 17 czerwca 1953 roku w Berlinie doszło do wybuchu wielkiego strajku właśnie na ekonomicznym tle. Szybko ogarnął on szereg innych miast w NRD oraz przekształcił się w zbrojne powstanie. Całą pacyfikacyjną akcją kierował Beria, jaki to w tym właśnie celu pojechał do NRD. W Moskwie przeciwnicy Berii na czele z Malenkowem wykorzystali tamte wydarzenia oraz fakt wyjazdu do Berlina Berii i zmontowali przeciwko niemu spisek. Beria 26 czerwca 1953 roku został aresztowany podczas posiedzenia prezydium rządu, zaś następnie oskarżono go o zdradę oraz stracono.

Po tym jak odsunięto Berię powstało tak zwane kierownictwo kolektywne (czyli zbiorowe) w składzie: Gieorgij M. Malenkow, Nikita S. Chruszczow oraz Nikołaj A. Bułganin. We wrześniu tego samego roku jednak przywrócone zostało stanowisko I sekretarza KC KPZR. Objął je Chruszczow.

Nowe radzieckie kierownictwo podjęło szereg społecznych reform. Powołane zostały rehabilitacyjne komisje, ale jednak pracowały one dosyć ospale. W obozach ciągle jeszcze przebywało ok. 1,4 mln osób.

W lutym roku 1955 Malenkow został odsunięty z piastowanego stanowiska premiera, wówczas zajął je niejaki Bułganin, zaś stanowisko ministra obrony objął marszałek Żuków. Przeprowadzona została reorganizacja aparatu partyjnego oraz państwowego.

Nowo powołane kierownictwo zmierzało również do zrewidowania prowadzonej przez Stalina awanturniczej zagranicznej polityki. W lipcu roku 1953 przywrócono dyplomatyczne stosunki z Izraelem. Izraelskim ambasadorem w Związku Radzieckim została Golda Meir urodzona w Kijowie. Nowe podejście radzieckich władz pozwoliło na podjęcie rokowań dotyczących przerwania zbrojnych działań na terenie Korei. Dnia 27 lipca 1953 roku podpisane zostało porozumienie i wreszcie została przerwana wojna. Koreę podzielono wzdłuż 37 równoleżnika.

7. Niemcy w radzieckiej polityce oraz utworzenie Paktu Warszawskiego.

Od 1950 roku rząd RFN prowadził nieustanne starania dotyczące odbudowy sił zbrojnych. Przeciwko remilitaryzacji Niemiec wyjątkowo ostro występowali sąsiedzi tychże (Czechosłowacja, Francja, Polska) oraz Związek Radziecki. Przywódcy Stanów Zjednoczonych uzgodnili wspólnie z kanclerzem Adenauerem, że RFN, powinna nadal pozostać członkiem Paktu Północnoatlantyckiego (czyli NATO). Od 29 listopada do 2 grudnia 1954 roku w Moskwie odbywała się konferencja przy udziale przywódców następujących państw: Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR. Zagroziły one, że jeżeli RFN będzie przyjęte do struktur NATO, to te państwa utworzą swoją polityczno-wojskową obronną organizację. RFN została jednak przyjęta do NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej 20 września 1954 roku.

W takiej sytuacji dnia 11 maja 1955 roku w Warszawie zebrali się przedstawiciele rządów wymienionych powyżej państw, a następnie powołali Obronny Układ, potocznie nazywany Układem Warszawskim lub Paktem Warszawskim. Układ ten został podpisany 14 maja 1955 roku.

Republika Federalna Niemiec weszła do NATO oraz stała się całkowicie pełnoprawnym uczestnikiem obronnych struktur państw zachodnich. Jednak Związek Radziecki należał do tej grupy państw, które odpowiadały w całości za losy Niemiec. Miasto Berlin nadal było podzielone i podlegało okupacji 4 mocarstw, bez których zgody w ogóle nie było można podjąć jakichkolwiek ważniejszych decyzji. Kanclerz Niemiec Adenauer postanowił pojechać do ZSRR i spróbować wynegocjować tam pewne ustępstwa. Radziecki rząd zgodził się na podpisanie porozumienia. Obydwa państwa wzajemnie się uznały oraz nawiązały stosunki dyplomatyczne ze sobą. Podpisanie układu jednak nie oznaczało, iż RFN zrezygnuje z dalszej walki o zjednoczenie Niemiec.

Na międzynarodowym forum pozycja NRD była bardzo słaba, jej suwerenność ograniczona, nie posiadała własnej armii. Radzieckie władze zwolniły NRD od zapłacenia wojennych odszkodowań oraz pokrywania kosztów związanych z pobytem okupacyjnych wojsk radzieckich w NRD. Rząd Związku Radzieckiego dnia 25 marca 1954 roku ogłosił, iż NRD zyskała suwerenność, zaś 25 stycznia 1955 roku zadekretowane zostało ukończenie stanu wojny z Niemcami.

Po odjeździe z Moskwy delegacji RFN władze Związku Radzieckiego zaprosiły delegację NRD do siebie. Podpisany został układ dwustronny o stosunkach wzajemnych oraz stwierdzone w nim było, iż te stosunki oparte są na zasadach równości, poszanowania wzajemnego i suwerenności. W 1956 roku NRD przystąpiło do Układu Warszawskiego.

Rząd NRD starał się o nawiązanie dyplomatycznych stosunków z RFN, jednak rząd RFN nie zamierzał odpowiadać na pisma od przywódców NRD, bowiem nie uznawał tego państwa, nadal traktując je jak okupacyjną strefę ZSRR. Republika Federalna Niemiec odmawiała nawiązania dyplomatycznych stosunków również z ówczesną Polską oraz innymi państwami demokracji ludowej, jakie uznawały NRD. Między obydwoma państwami nadal się toczyła ostra propagandowa walka. Oba nadal również nie mogły wejść do struktur ONZ.

IX. KRYZYS 1956 ROKU.

3. Wydarzenia roku 1956 na terenie Polski.

Sytuacja najbardziej napięta wśród krajów ludowej demokracji panowała na Węgrzech i w Polsce. Te państwa przeżywały ekonomiczne trudności oraz opierały się postępującej stalinizacji. W tych krajach w roku 1955 już wkroczono na drogę pewnych reform oraz uległy one antykomunistycznej propagandzie z Zachodu - ten proces został nazwany "odwilżą". XX Zjazd KPZR (czyli Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) toczył obrady w Moskwie od dnia 14 do 25 lutego 1956 roku, jak również odegrał on bardzo dużą rolę w historii ZSRR oraz całego komunistycznego ruchu na świecie. Został na nim odczytany referat Nikity Chruszczowa, w jakim przedstawiono stalinowskie zbrodnie.

Po moskiewskim zjeździe zmarł Bolesław Bierut przywódca komunistycznej partii w Polsce. PZPR (czyli Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) nie posiadała kandydata na przywódcę o niezbędnym politycznym oraz moralnym autorytecie. Edward Ochab objął wówczas stanowisko I sekretarza KC PZPR. Referat Nikity Chruszczowa podzielił w Polsce partię komunistyczną na dwa zwalczające się ugrupowania: natolińczyków oraz puławian. Pierwsze z nich zmierzało do zahamowania przemian, jak również zachowania sojuszu ze Związkiem Radzieckim, drugie oskarżało ZSRR o nadużywanie władzy i dążyło do reform oraz osłabienia współpracy ze Związkiem Radzieckim.

Dnia 28 czerwca 1956 roku wybuchł w Poznaniu powszechny strajk, który to przekształcił się potem w zbrojne walki z przedstawicielami władz tzw. bezpieczeństwa publicznego. Wprowadzono wtedy do akcji wojsko - poległo ok. 70 zabitych, a także kilkuset rannych. Te wydarzenia odbiły się głośnym echem w całym kraju. W Polsce jesienią roku 1956 dyskutowano oraz demonstrowano, domagając się usunięcia radzieckich doradców, przywrócenia suwerenności politycznej i gospodarczej państwu. Do ścisłego kierownictwa PZPR został powołany Władysław Gomułka. Moskwa nie zamierzała dopuścić do jakichkolwiek zmian na terenie Polski i dlatego skierowała swoje garnizony w kierunku Warszawy. Sytuacja była bardzo trudna ale rząd PZPR jednak doszedł do pewnego porozumienia z ZSRR. Po uzyskaniu suwerenności Polska miała nadal pozostać w RWPG (czyli Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) oraz w Układzie Warszawskim.

4. Węgierski kryzys.

Również na Węgrzech zdecydowanie sprzeciwiano się prowadzonej stalinizacji. Proces "odwilży" na Węgrzech rozwijał się już od wiosny roku 1953. Pod radzieckim naciskiem dotychczasowy przywódca skrzydła stalinowskiego w partii niejaki Matyas Rakosi (Rosenfeld) ustąpił w lipcu ze stanowiska premiera, jednak zachowując stanowisko I sekretarza KC partii, ale w roku 1955 usunięty został z partii, zaś w roku 1956 z obejmowanego stanowiska. Stanowisko to objął Erno Gero. Przez kraj w tym czasie przetaczały się liczne masowe demonstracje, zaczęły powstawać grupy dyskusyjne, jakie to ulegały ideom głoszonym przez Radio "Wolna Europa". Solidarnościowa demonstracja z Polską Gomułki 23 października 1956 roku przekształciła się w zbrojne powstanie. Żądano wówczas wycofania się radzieckich wojsk oraz poszanowania suwerenności państwa węgierskiego. Komitet Centralny Węgierskiej Partii Pracujących powołał w nocy z 23 na 24 października tzw. Komitet Wojskowy, postanowił też zwrócić się do Związku Radzieckiego o pomoc oraz powołać zupełnie nowy rząd. Na stanowisko nowego premiera został mianowany Imre Nagy. Rząd jego proklamował dnia 24 października stan wyjątkowy. Na skutek powstania w dniach od 23 do 28 października zginęło aż 3 tysiące osób. Wojska radzieckie 30 października 1956 roku wycofały się z terenów Budapesztu. Radziecki rząd ZSRR 30 października 1956 roku ogłosił deklarację, w jakiej stwierdził, że uznaje prawo wszystkich narodów do decydowania o własnych losach oraz szanuje prawo do suwerenności.

Premier Imre Nagy zlikwidował Węgierską Partię Pracujących a powołał do życia nową Socjalistyczną Partię Robotniczą (czyli WSPR). Odwołano z rządu ministrów posiadających komunistyczne przekonania. Ministrem obrony narodowej mianowano Pala Meletera, który razem z generałem Beleą Kirlalym rozpoczął organizowanie Rewolucyjnego Komitetu Wojskowego Republiki Węgierskiej. Dnia 31 października 1956 roku premier Nagy ogłosił, że Węgry wychodzą z Układu Warszawskiego, zaś 1 listopada proklamował neutralne państwo Węgier. Przywódcy radzieccy oczywiście nie uznali takiego stanu rzeczy. W tym czasie w Szolnok zostało utworzone Węgierskie Centrum Rewolucyjne, które powołało do życia Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo - Chłopski. W tym rządzie premierem został Janos Kadar. Ta grupa zwróciła się do Związku Radzieckiego z prośbą odnośnie pomocy w wojnie z "kontrrewolucją". 4 listopada ruszyły wojska radzieckie. Na terenie stolicy walki toczyły się do dnia 14 listopada, zaś na prowincji aż do końca tego miesiąca. Powstańcy węgierscy nie otrzymali zapowiadanej z zagranicy pomocy, dlatego też powstanie stłumiono, zaś jego uczestnicy długo byli represjonowani.

Interwencja radziecka zaskarżona została do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zgromadzenie ogólne wówczas podjęło rezolucję aby ZSRR wycofał swoje wojska z terytorium Węgier, ale rząd Kadara uznawał owe postulaty za niepotrzebne wtrącanie się w wewnętrzne sprawy Węgier i w ogóle się do nich nie zastosował.

5. Aspekty międzynarodowe kryzysu z 1956 roku.

Wydarzenia na terenie Polski i Węgier były przedmiotem ciągłych sporów w światowym ruchu robotniczym. Dyskusje te prowadziły nieuchronnie do potępienia Związku Radzieckiego oraz zrywania z komunistyczną ideą, co dało podstawę do licznych rozłamów oraz organizacyjnych podziałów. Spowodowały one poważne rozluźnienie w spoistości komunistycznego ruchu, a także jego osłabienie. Te wydarzenia wykazały, iż ZSRR nie zamierza rozluźnić zależności od siebie krajów demokracji ludowej. Jedynie zostały nieco złagodzone metody tejże zależności, lecz całkowicie z niej nie zrezygnowano. Deklarację dotyczącą zasad współpracy z tymi państwami ogłoszono dnia 30 października 1956 roku, uznając prawo ich do suwerenności. Kraje demokracji ludowej odczuwały znaczną poprawę swej sytuacji. "Suwerenność" pozwoliła na samodzielne w miarę kształtowanie wewnętrznej polityki. Jednak zagraniczne sprawy tych państw nadal były zależne od mocodawców z ZSRR. RWPG ciągle funkcjonowało, tak jak i Układ Warszawski.

X. RYWALIZACJA POMIĘDZY DWOMA BLOKAMI POLITYCZNYMI W LATACH 1957-1976.

1. Polityka Związku Radzieckiego pod rządami Nikity Chruszczowa i Leonida Breżniewa.

Do 1953 roku ZSRR przede wszystkim zapisywał się sukcesami militarnymi oraz terytorialnymi podbojami. Pod względem gospodarczym ustępował on najważniejszym, uprzemysłowionym kapitalistycznym krajom.

Ekipa Nikity Chruszczowa w latach 1953-55 przeprowadziła wiele reform, wycofując się z wcześniejszych błędnych decyzji stalinowskiego okresu jak:

- ograniczenie prowadzonego wyścigu zbrojeń oraz rywalizacji pomiędzy krajami kapitalistycznymi,

- zredukowanie armii do około 2 mln ludzi,

- prowadzenie kampanii w celu zagospodarowania obszarów dziewiczych Kazachstanu oraz Syberii (wysłana tam została młodzież - mieli oni uprawiać zboże aby zapewnić sobie wystarczalne wyżywienie i nie importować z zagranicy zboża) - jednak kampania ta nie odniosła spodziewanego sukcesu.

Rok 1959 to XXI zjazd KPZR - wówczas uchwalone zostały założenia siedmioletniego planu na lata 1959-1965, podjęto też inicjatywę doścignięcia rozwiniętych kapitalistycznych krajów w produkcji przemysłowej i rolnej. Rozpoczęto propagandową akcję na szeroką skalę, a także rozwinięto gospodarcze inicjatywy - zanotowano wiele sukcesów, które umacniały pozycję Związku Radzieckiego na międzynarodowej arenie:

1954 rok - pierwsza na świecie atomowa elektrownia;

1957 rok - lodołamacz atomowy;

4 października 1957 roku - w kosmos wystrzelono pierwszego sztucznego satelitę ziemi;

12 kwietnia 1961 roku - Jurij Gagarin w statku "Wostok" pierwszy raz w trakcie 108 min obleciał glob ziemski dookoła.

Twierdzono, iż Związek Radziecki wykorzysta rakietową i atomową energie jedynie dla dobra całej ludzkości.

5 sierpnia 1963 roku podpisany został układ w kwestii zakazu rozprzestrzeniania atomowej broni (tak zwany "Klub atomowy" czyli klub europejskich państw skierowany przeciw rozprzestrzenianiu atomowej broni).

Chińscy przywódcy żądali udostępnienia technologii produkowania broni atomowej. Kiedy ZSRR odmówił, znacznemu pogorszeniu uległy radziecko - chińskie stosunki.

Od 17 do 31 października 1961 roku obradował w Moskwie XXII zjazd KPZR. Nikita Chruszczow wygłosił wówczas referat, w którym oskarżał Stalina o powodujące zacofanie Związku Radzieckiego rządy. Zapowiedział również reformy, które rzekomo miały doprowadzić za 20 lat do wyprzedzenia Stanów Zjednoczonych w zakresie produkcji przemysłowej. Ogłoszono, iż przyszłość należeć będzie do komunizmu. Po tym zjeździe usunięto trumnę z ciałem Józefa Stalina z Mauzoleum, znajdującym się na Placu Czerwonym, jedynie pozostawiając tam Włodzimierza Lenina, Stalinogród zamieniono na Wołgograd. Podjęto próbę przejścia do kultu Nikity Chruszczowa (nakręcono film propagandowy pt. "Nasz Nikita Siergiejewicz"), jednak nie posiadał on odpowiedniej charyzmy, powszechnie z niego kpiono, jego decyzje zaś często były nierozważne. Zagraniczna polityka w dobie Nikity Chruszczowa wywołała pogorszenie się stosunków Związku Radzieckiego z RFN, USA, ChRL, zaś wewnętrzne reformy uderzały w niepodważalną pozycję biurokracji i tak zwanego przemysłowo - militarnego kompleksu. Te fakty spowodowały, że przywódcy radzieckiego wojska zawiązali spisek a 14 października 1964 roku zmuszono Chruszczowa, aby ustąpił z zajmowanego stanowiska.

Miejsce jego zajął wówczas Leonid Ilicz Breżniew - przejął funkcję generalnego sekretarza KC KPZR. Był to raczej przeciętny człowiek, stał się szybko sterowaną przez innych marionetką. Stała za nim ekipa przemysłowo - militarnego kompleksu przejmująca władzę w kraju a równocześnie hamując społeczne reformy. Premierem został wówczas przedstawiciel zbrojeniowego przemysłu Aleksje Nikołajewicz Kosygin. Znów zabroniono krytyki Józefa Stalina, znaczne środki przeznaczano na rozwój zbrojeniowego przemysłu, podbój kosmosu oraz ośrodki atomowe. Zbrojeniowy przemysł pochłaniał potężne środki zupełnie nie przynosząc spodziewanych efektów, miał charakter utajniony.

Poziom kulturalny oraz techniczny podnosił się bardzo wolno. Społeczeństwo radzieckie trzymano w izolacji od całej reszty świata. Znajdowało się ono jakby w pewnym getcie. Związek Radziecki zajmowało terytorium 22,4 mln km2. W roku 1959 mieszkało w miastach 48% ludności, zaś w 1971roku ta liczba zwiększyła się już do 58% ogółu mieszkańców. Do 10 wzrosła liczba miast, które liczyły ponad 1 mln osób. Poważny rozwój przezywał przemysł. W roku 1970 dał on 60% globalnego społecznego produktu, gdy rolnictwo jedynie 16%. Coraz więcej produkowano, ale wciąż zbyt mało oraz słabej jakości. Wpływ na to miała niska wydajność pracowników oraz mała konkurencyjność. Obserwowano zdecydowany wzrost ilościowy, ale porównując z innymi kapitalistycznymi państwami nadal było to zbyt mało. Gospodarczy potencjał Związku Radzieckiego w pełni nie został wykorzystany. Powodem tego był wadliwy społeczny system, zła organizacja, bardzo niska wydajność. Radziecki potencjał gospodarczy był wyjątkowo słabo powiązany z gospodarką uzależnionych od Związku Radzieckiego krajów.

Od roku 1949 istniała formalnie Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Swoją działalność podjęła ona w roku 1953. Skupiała w swoich szeregach socjalistyczne kraje, jednak była zdominowana całkowicie przez radzieckich menadżerów. Nie była wcale czynnikiem stymulującym ani przyspieszającym ekonomiczny rozwój całego bloku państw.

2. Niemiecki problem w latach 1957 - 1967.

Republika Federalna Niemiec pod rządami sprawowanymi przez koalicję CDU/CSU - FDP szybko osiągnęła bardzo dobre ekonomiczne efekty. W 1960 roku zajmowała ona trzecie miejsce w świecie (po USA oraz ZSRR) w zakresie wytopu surówki żelaza, zaś czwarte jeżeli chodzi o produkcję energii elektrycznej, a piąte w dziedzinie wydobycia węgla kamiennego. RFN również zajmowała 4 miejsce pod względem globalnej przemysłowej produkcji świata, szybko wzrastały jej obroty zagranicznego handlu, spłaciła zagraniczne długi oraz przystąpiła do wypłacania odszkodowań ludziom pokrzywdzonym przez III Rzeszę (Izrael).

Rozwój przemysłu oraz usług wyraźnie wpłynął na wzrastanie zatrudnienia (również ograniczenie bezrobocia), RFN pochłonęła 8 mln przesiedlonych ze Wschodu, znacznie wzrastał naturalny przyrost.

Takie sukcesy wyraźnie się przyczyniły do popularności rządzących partii, na czele Konradem Adenauerem, ich przywódcą. Wybory z 15września 1957 roku dały im aż 50% głosów oraz absolutną większość w niemieckim parlamencie. Powstał wówczas rząd złożony jedynie z przedstawicieli CDU/CSU (chadecji).

W roku 1961 koniunktura uległa znacznemu osłabieniu:

- spowolnienie tempa ekonomicznego rozwoju;

- zwiększenie liczby bezrobotnych;

- wzmaganie się napięć społecznych;

- znacznie mniejsza popularność rządzących partii;

Wybory z 17 września 1961 roku odnotowały duży spadek głosów na koalicję CDU/CSU. Utworzono wówczas rząd w porozumieniu z FDP. Kanclerzem ponownie został wybrany Adenauer. Komunistyczna partia w roku 1957 została zdelegalizowana, wpływy prawicowych oraz nacjonalistycznych partii również znikały. Umacniały się natomiast demokratyczne tendencje.

Wynik plebiscytu z dnia 23 października 1955 roku przesadził o włączeniu w 1957 roku Zagłębia Saary do obszaru RFN jako następnego kraju (Sarrand).

Republika Federalna Niemiec nie należało wtedy do ONZ, zaś jej uczestnictwo w NATO miało raczej defensywny charakter. Europejskie narody nadal bały się Niemców. Adenauer chciał usunąć tamte obawy, zmierzał do pojednania z całą Europą. Skłaniała do tego również wspólna obawa wobec ekspansji oraz zagrożenia ze strony ZSRR.

W Paryżu, w Pałacu Elizejskim kanclerz Adenauer oraz prezydent de Gaulle 22 stycznia 1963 roku podpisali układ dotyczący współpracy gospodarczej oraz kulturalnej pomiędzy obydwoma państwami. Rząd w RFN jednak nie podejmował pojednania z państwami Europy Wschodniej, co wywoływało liczne spory.

Po upływie 14 lat z piastowanego stanowiska kanclerza dnia 15 października 1963 roku ustąpił Adenauer. Po nim stanowisko objął niejaki Ludwig Erhard, będący rzecznikiem zacieśnienia współpracy ze Stanami Zjednoczonymi, co miało prowadzić do osłabienia obecnej współpracy z państwem francuskim. Jednak nie umiał on na nowo ożywić gospodarki niemieckiej. RFN w tym czasie przeżywała recesję. Upadały dotychczasowe technologie opierające się na wydobywaniu węgla, budowie okrętów, wytopie stali, zaś nowe opierające się na przetwarzaniu ropy naftowej, okazywały się raczej posunięciem nietrafnym.

Kryzys spowodował, że rozpadła się dotychczasowa koalicja rządowa chadecji i liberałów. 30 listopada 1966 roku Erhard złożył swój urząd, a 1 grudnia 1966 roku powołano rząd tzw. wielkiej koalicji przy udziale SPD. Kanclerzem wówczas został wybrany Kurt Georg Kiesinger wywodzący się z CDU, zaś wicekanclerzem oraz ministrem spraw zagranicznych Willy Brandt, członek SPD. Podjęta została próba szukania porozumienia z krajami Europy Wschodniej:

- 31 stycznia 1964 roku - nawiązano dyplomatyczne stosunki z Rumunią,

- socjaldemokraci podjęli z NRD dialog, który zmierzał do uznania drugiego niemieckiego państwa. Zapowiadali również uznanie dla nowej zachodniej granicy Polski,

- RFN 31 stycznia 1968 roku wznowiła dyplomatyczne stosunki z Jugosławią.

Poszukiwano dróg ożywienia dla wschodnich rynków zbytu.

Wyjątkowe zadanie podczas procesu kształtowania się politycznych nastrojów w duchu nacjonalizmu wykonała niemiecka historiografia. Na przełomie XIX oraz XX wieków europejska historiografia przekształciła się w znacznym stopniu w wyjątkowy instrument ideologicznej oraz propagandowej walki.

Zmierzano do pozbycia się nacjonalistycznych tendencji w szkolnych podręcznikach do historii oraz geografii. W 50-tych latach w Brunszwiku, w RFN z inicjatywy Georga Eckerta został utworzony Międzynarodowy Instytut Podręczników Szkolnych. W roku 1972 również powołano niemiecko - polską komisję. Prace przebiegały tam pod auspicjami organizacji UNESCO. Bardzo ważne zadania jeżeli chodzi o wychowanie niemieckiego społeczeństwa spełniały rocznice historyczne oraz związane z tym dyskusje.

Niemiecka młodzież nie posiadała jakiegoś jasnego obrazu III Rzeszy oraz roli Adolfa Hitlera w historii. Publikowano szereg biograficznych książek, przeprowadzono również liczne konferencje, nakręcono też filmy poświęcone losom NSDAP, Ruchu Oporu, Hitlera i II wojny światowej. Do tamtego czasu pierwsza w dziejach Niemiec republika (czyli Weimarska) w niemieckiej tradycji wcale się nie cieszyła uznaniem, krytycznie się odnoszono do ruchu oporu w Niemczech w stosunku do hitlerowskiej dyktatury oraz kultywowano tradycje III Rzeszy i NSDAP. Hitlerwelle doprowadziła do zweryfikowania tych ocen, ukazywała rolę demokratycznych tradycji, a także konsekwencje zbrodni popełnionych przez system hitlerowski. Preussenwelle objęła również NRD, eksponowane tutaj były tradycje prusko - rosyjskiej współpracy z czasów Napoleona. Hitlerwelle nie dotarło do NRD.

3. Praska wiosna oraz jej skutki.

Przewrót mający miejsce w lutym 1948 roku w Czechosłowacji spowodował przejęcie całości władzy przez tamtejszych komunistów. Po tym jak zmarł Klement Gottwald na czele państwa oraz partii stanął Antonin Novotny, który to w roku 1953 przejął funkcję pierwszego sekretarza KC KPCz, zaś w 1957 roku został także prezydentem czechosłowackiego państwa. Wprowadzono wtedy mono-partyjny system, system planowania centralnego, przeprowadzona została nacjonalizacja przemysłu oraz kolektywizacja rolnictwa. Stosowano bardzo ostre represje w stosunku do opozycji. W roku 1960 uchwalono całkiem nową konstytucję, a także zmieniono nazwę kraju z Republiki Czechosłowackiej na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną (ĆSR).

W roku 1963 złagodzony został system represji, stopniowo też zaczęto przeprowadzać reformy w państwie. W 1967 roku liberalizacja stosunków wywołała polityczne ożywienie: aktywizowała się twórcza inteligencja, szczególnie zaś literaci, domagano się zmiany konstytucji, zlikwidowania prewencyjnej cenzury, otwarcia się na Zachód. Ten ruch uzyskał wyjątkowo silne poparcie propagandowe ze strony Zachodu oraz ogarniał stopniowo partyjne środowiska. W grudniu roku 1967 jak również w styczniu 1968 roku dotychczasowe kierownictwo w KPCz poddano bardzo ostrej krytyce w związku z koncentracja władzy oraz licznymi nadużyciami. Domagano się przyspieszenia reform oraz demokratyzacji politycznych stosunków. W takiej sytuacji w styczniu roku 1968 z piastowanego stanowiska generalnego sekretarza ustąpił Novotny, zachowując jedynie stanowisko prezydenta. Wówczas stanowisko generalnego sekretarza KC KPCz przejął obecny I sekretarz KC KP Słowacji czyli Alexsander Dubćek. Przeprowadzone zostały daleko idące personalne zmiany, państwo otwarło się na Zachód, podjęło zakrojoną na szeroką skalę współpracę z RFN i Austrią. W marcu roku 1968 Novotny również ustąpił ze stanowiska prezydenta państwa, które wówczas objął generał Ludvik Svoboda. 5 kwietnia 1968 roku KC KPCz uchwalił nowy partyjny program. Nastąpiły pewne zmiany, najważniejsze kierownicze funkcje sprawowała teraz główna grupa reformatorów. Funkcję przewodniczącego Narodowego Frontu objął odtąd Frantiśek Kriegel, zaś na przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego wybrano Josefa Smrkovskiego, na czele czechosłowackiego rządu stanął natomiast Oldrich Ćernik, przewodnictwo w Komisji Planowania objął zaś Ota Szik. Ogromne zadanie spełniała wtedy telewizja, kierowana w tym czasie przez J. Pelikana.

Dokonywał się wówczas program zmian permanentnych, prowadzących do całkowitej likwidacji dotychczasowego systemu. Dokonujące się na terenie Czechosłowacji zmiany z uwagą były śledzone w innych państwach. Na Zachodzie cieszyły się one wielkim uznaniem, reformatorom zaś obiecywano pomoc. Natomiast w Związku Radzieckim i państwach ludowej demokracji wywoływały niepokój. Przywódcy tej tzw. "praskiej wiosny" zostali oskarżeni o kontrrewolucyjne zakusy, wysługiwanie się amerykańskiemu i niemieckiemu imperializmowi, zmierzanie do rozbicia socjalistycznego bloku państw. Wyjątkowo ostro atakowano wszelkie przejawy współdziałania władz Czechosłowacji zarówno z RFN jak i z USA.

Przywódcy socjalistycznych krajów spotkali się dnia 23 marca 1968 roku w Dreźnie, gdzie podjęli krytykę władz Czechosłowacji, wezwali przywódców KPCz aby natychmiast się opamiętali i podjęli kroki zmierzające do obrony socjalistycznego systemu. Oprócz Leonida Breżniewa oraz Aleksieja Kosygina wyjątkowo ostro występowali Walter Ulbricht i Władysław Gomułka.

Przywódcy KPCz, na czele z Dubćekiem, jednak zapewniali, że całkowicie panują nad zaistniałą sytuacją oraz, że nie dopuszczą aby socjalizm został obalony.

8 maja 1968 roku w Moskwie miała miejsce narada przywódców 5 państw (ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska i Węgry) ale bez przedstawicieli z KPCz, którzy zresztą odmówili uczestnictwa w takich wielostronnych spotkaniach. W tej naradzie również udziału nie wzięli przywódcy Rumunii, jacy głosili hasła porozumienia z RFN. W czerwcu oraz lipcu tego samego 1968 roku wojska Układu Warszawskiego przeprowadzały ćwiczenia sztabowe na terenie Czechosłowacji, co miało być poważnym ostrzeżeniem w stosunku do reformatorów. Pomimo tego Czesi nadal kontynuowali swe reformy. Po raz kolejny przywódcy 5 państw Układu Warszawskiego zebrali się w połowie lipca w Warszawie oraz wystosowali otwarty list do KC KPCz, w którym wyrażali swe zaniepokojenie z powodu rozwoju wydarzeń na terenie Czechosłowacji. Od dnia 29 lipca do l sierpnia 1968 roku w Ćernej nad rzeką Cisą odbywało się spotkanie dwustronne przywódców ZSRR oraz ĆSR, zaś 3 sierpnia doszło do spotkania przywódców Czechosłowacji z przywódcami 6 socjalistycznych państw w Bratysławie. Wywierano silny nacisk na przywódców z KPCz, ale oni jednak się nie załamali, podjęli natomiast przygotowania do obrad XIV Zjazdu KPCz, licząc, iż udzieli on poparcia przywódcom idei reform.

Armie NRD, ZSRR i PRL podjęły 10 sierpnia wspólne ćwiczenia wojskowe na granicy z Czechosłowacją. Pomimo, iż był to bardzo poważny ostrzegawczy sygnał, większość z przywódców KPCz nie zamierzała odstąpić od przyjętego kierunku reform; poszukiwali oni wsparcia zarówno w Jugosławii jak i Rumunii czy RFN. Przeciwnicy natomiast tej linii dogadali się z S. Czerwonienką, radzieckim ambasadorem w Czechosłowacji. Następnie wystąpili do KC KPZR z listem, w jakim krytyce poddali linię reprezentowaną przez Dubćeka oraz wezwali kraje Układu Warszawskiego, aby przyszły im z konkretną pomocą w związku z obroną socjalizmu na terenie Czechosłowacji.

W odpowiedzi, nocą z 20 na 21 sierpnia 1968 roku wojska Bułgarii, NRD, PRL, Węgier oraz ZSRR przekroczyły granice Czechosłowacji. Martin Dżur, minister obrony Czechosłowacji, porozumiawszy się z prezydentem Svobodą rozkazał podległemu sobie wojsku pozostanie w koszarach oraz niepodejmowanie jakiejkolwiek walki. Przewaga interwencyjnych wojsk była wprost druzgocąca. Pomimo tego w niektórych z ośrodków dochodziło do bardzo spontanicznych starć. Poległo 90 osób i ok. 800 zostało rannych. Przywódcy rewolucji zostali ujęci i wywiezieni początkowo do siedziby dowodzących Północną Grupą Wojsk Związku Radzieckiego w Legnicy, następnie zaś do Moskwy, gdzie również przybyli ale już z własnej chęci: wicepremier Gustav Husak, prezydent Ludvik Svobodą oraz inni politycy. Prowadzono tam rozmowy, jakie trwały do dnia 26 sierpnia.

Istniejącą sytuację komplikował też fakt, iż XIV Nadzwyczajny Zjazd KPCz, jaki odbył się konspiracyjnie w tymże czasie w Pradze nadal podtrzymał kierunek reform a potępił ingerencję ze strony obcych armii w wewnętrzne sprawy Czechosłowacji. Wówczas zwolennicy dalszej współpracy ze Związkiem Radzieckim utracili oparcie oraz grunt dla przeprowadzenia swojego planu, część z nich wycofała się nawet z zajmowanego dotąd stanowiska.

W Moskwie rozmowy były wyjątkowo trudne, przywódcy Związku Radzieckiego wywierali potężną presję. W rolę mediatora wcielił się wówczas prezydent Svoboda i zmierzający do porozumienia Husak (wicepremier). Ostatecznie dnia 26 sierpnia zostało podpisane porozumienie. Stojący na czele ĆSR zapewnili, że będą przestrzegać przyjętych w Ćemej ustaleń, odrzucą uchwały XIV Zjazdu KPCz, a także zgodzili się aby wojska Układu Warszawskiego czasowo pozostały w Czechosłowacji. Przywódcy Związku Radzieckiego wyrazili natomiast zgodę aby dotychczasowi przywódcy pozostali na zajmowanych stanowiskach. Z pomiędzy przebywających w radzieckiej stolicy przywódców ĆSR jedynie Kriegel - przewodniczący Frontu Narodowego nie podpisał umowy.

W tym czasie zwołane zostało posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ, wystąpił na nim Jiri Hajek - dotąd będący ministrem spraw zagranicznych w ĆSR. Zaprezentował on cały przebieg wydarzeń, nawoływał do potępienia obcej ingerencji oraz do powrócenia właściwej władzy. Przywódcy z Układu Warszawskiego udowadniali, że działali całkowicie legalnie, pomagając "zdrowym" siłom w społeczeństwie ĆSR, zmierzającym do stabilizacji stosunków. Została wtedy uchwalona rezolucja potępiająca ingerencję, jednak ograniczono się tylko do słownego potępienia jej. Zdecydowanej i realnej pomocy nikt reformatorom nie udzielił. Leonid Breżniew - przywódca Związku Radzieckiego dnia 26 września 1968 roku sformułował tezę, w której oznajmił, że Związek Radziecki ma prawo podejmować działania tego typu w granicach swej strefy wpływów w celu zabezpieczenia własnych interesów. Powstała wówczas tak zwana doktryna Breżniewa; czechosłowacki rząd wycofał z ONZ skargę Hajka.

Alexander Dubćek nadal utrzymał stanowisko generalnego sekretarza KC KPCz aż do kwietnia roku 1969, później to stanowisko przejął Gustav Husak, zaś Ludvik Svoboda pozostał prezydentem aż do swojej śmierci w roku 1975, premier Ćernik także zachował swoje stanowisko do roku 1970. Jednak sytuacja na terenie Czechosłowacji była wyjątkowo napięta. Podjęte w roku 1968 reformy zostały wtedy anulowane, szereg ludzi było represjonowanych. Setki reformatorów uciekło za granicę i podjęło tam emigracyjną działalność. Społeczeństwo zaś bojkotowało działania okupantów, rząd z kolei nie walczył z opozycją. W takiej sytuacji, w połowie 1969 roku, dokonano sporych zmian personalnych. Główne stanowiska objęli wówczas: G. Husak, V. Bilak oraz L. Śtrougal. W pierwszą rocznicę wkroczenia wojsk Układu Warszawskiego doszło w Czechosłowacji do wielu demonstracji, jakie zostały stłumione siłą. Byli niestety w skutek tych wydarzeń zabici oraz ranni, zaostrzono wtedy represje. Na tle rozgrywających się w Czechosłowacji wydarzeń doszło również do bardzo ostrych sporów na forum międzynarodowego ruchu komunistycznego.

4. Sobór Watykański II (Vaticanum II).

Każda z religii posiada charakter ekspansywny, uznaje swoją wyższość nad pozostałymi wyznaniami oraz dąży do uzyskania maksymalnej ilości wyznawców. Ta rywalizacja prowadzi czasami do religijnego fanatyzmu, gwałtownych spięć, a także wojen na tle religijnym. W XX wieku takie tendencje reprezentował przede wszystkim islam, jednak one nie były również obce chrześcijaństwu. Z natury Kościół jest konserwatywną oraz scentralizowaną instytucją; od wielu lat jego kierownictwo dzierżyli w swoich rękach Europejczycy, szczególnie zaś Włosi. Byli to przeważnie ludzie w starszym wieku, trzymali się sztywno przyjętych od wieków zasad działania oraz norm właściwego postępowania. W obrębie Kościoła panowała bardzo ścisła hierarchia, dyscyplina i całkowite podporządkowanie, zupełnie nie nadążał za gwałtownymi przemianami na świecie.

Kościół po II wojnie światowej poczuł ogromne zagrożenie ze strony ekspansji ateistycznego komunizmu. Na terenie Związku Radzieckiego został on organizacyjnie rozbity i musiał zejść do konspiracyjnej działalności, zaś w krajach ludowej demokracji działalność jego bardzo ograniczono. Kler był nieustannie dyskryminowany, zaś rządy inspirowały oraz popierały ateistyczną działalność. Stan taki często wywoływał odmienne skutki od założonych, tak że rosły wpływy Kościoła. Część społeczeństwa traktowała uczestnictwo w religijnych obrządkach jako demonstrację politycznej postawy.

W 50-tych i 60-tych latach na terenie Europy powstało wręcz paradoksalne zjawisko. W ekonomicznie rozwiniętych krajach oraz zorganizowanych demokratycznie słabły wpływy Kościoła: świątynie były puste, często przeznaczano je nawet na zupełnie inne cele, zaś część wiernych reprezentowała ambiwalentny stosunek wobec religii; systematycznie spadał autorytet Kościoła. Natomiast w socjalistycznych krajach autorytet kleru oraz Kościoła wzrastał. Kościoły nadal były pełne, słuchano poleceń kleru oraz starano się jak najlepiej przestrzegać zasad katolickiej wiary; ciągle budowano nowe sakralne obiekty. Kościół walczył z ateistyczną polityką reprezentowaną przez rządy i w ogóle z socjalizmem. Zdecydowanie potępiano komunizm oraz zwalczano go jako doktrynę nastawioną wrogo do Kościołowi oraz całej ludzkości. W takiej sytuacji szereg księży oraz biskupów było represjonowanych, co bardziej jeszcze wzmacniało nastroje wrogości czy też fanatyzmu wśród wiernych.

Inaczej trochę wyglądała sytuacja w państwach Ameryki Łacińskiej, w której księża często się identyfikowali z masami prześladowanych i bezrobotnych, występowali przeciwko panującym dyktatorskim reżimom, przyjmowali socjalistyczne ideały. Szereg duchownych podejmowało w produkcyjnych zakładach pracę inicjując tym samym ruch tzw. księży-robotników, kształtując rewolucyjne ruchy, nazywane teologią wyzwolenia.

W ramach Kościoła toczono ostre doktrynalne dyskusje. Domagano się poważnego ograniczenia roli Włoch i w ogóle Europejczyków w kościelnych władzach, zniesienia celibatu wśród księży, dopuszczenia do kapłaństwa kobiet, zniesienia łaciny oraz zaprowadzenia narodowych języków w liturgii.

Miały miejsce spory dotyczące stosunku do sprawy regulacji urodzin, jak również prawa do rozwodów, problemu coraz większego bogacenia się duchowieństwa, wysokości opłat za posługi kościelne, roli społecznej Kościoła, demokratyzacji wewnętrznego życia w Kościele itd. Do roku 1958 głową Kościoła katolickiego był Eugenio Pacelli, z pochodzenia Włoch, który przyjął imię Pius XII. Reprezentował on konserwatywne stanowisko antykomunistyczne oraz antysocjalistyczne. Nie dopuszczał także do jakichkolwiek zmian w obrębie Kościele. Po nim papieżem został również Włoch - Angello Giuseppe Roncalli, jaki przybrał sobie imię Jan XXIII. Był zwolennikiem reform i zdecydował przeprowadzić je w Kościele. Dnia 25 stycznia 1959 roku zapowiedział, że zostanie zwołany II Sobór Watykański. Przygotowania do tegoż soboru trwały aż trzy lata, podobnie jak jego obrady. Podczas otwarcia obrad Vaticanum II dnia 11 października 1962 roku udział brało 2850 ojców całego Kościoła, 2/3 z czego stanowili reprezentanci pozaeuropejskich ludów. Sobór Watykański II zmierzał do odnowy wewnętrznego życia w Kościele oraz pojednania z pozostałymi Kościołami (tzw. ekumenizm). Powołanych zostało 12 komisji oraz szereg zespołów roboczych. W roku 1961 papież ogłosił nową encyklikę "Mater et Magistra", nawiązując do encykliki Leona XIII 80 lat wcześniej wydanej - "Rerum novarum". Podjął w niej problemy związane ze stosunkiem Kościoła do całego świata pracy, a także problemów społecznych. Potępiał pewne przejawy zwyrodnień, które występują w kapitalizmie, jak również wyzysk słabo rozwiniętych państw itp. W roku 1962 papież powołał do życia "Komisję do spraw Rodziny", na forum której dyskutowano odnośnie regulacji urodzeń. Jan XXIII w roku 1963 ogłosił encyklikę "Pacem in terris", w jakiej zajął się międzynarodowymi problemami. Wzywał polityków aby sporne problemy rozwiązywali na drodze rokowań oraz porozumień, na drodze pokoju.

Następcą papieża Jana XXIII został znowu Włoch, Giovanni Batista Motani, przybrał on imię Paweł VI. Ten właśnie papież doprowadził do końca prace Soboru Watykańskiego. Przeprowadzone zostały cztery plenarne sesje: w 1962, 1963, 1964 oraz 1965 roku, przyjęto również wiele dokumentów, które zmierzały do odnowienia katolickiego Kościoła. Po tym soborze różnie je interpretowano co spowodowało wiele rozbieżności w ramach Kościoła. Wprowadzona została nowa liturgia, katolików świeckich dopuszczono do spełniania pewnych czynności kapłańskich, została zwiększona liczba biskupów oraz kardynałów w pozaeuropejskich Kościołach, zreorganizowano wewnętrzną strukturę Kurii Rzymskiej. Złagodzeniu uległ stosunek wobec innych religijnych wyznań, przyjmując zasady ekumenizmu, to znaczy idei porozumienia oraz współpracy między wyznaniami. Nowa liturgia pozwalała na odejść od łaciny oraz stosować w obrzędach narodowych języków. Natomiast nie został zniesiony celibatu, nie dopuszczono też kobiet do kapłaństwa, podtrzymano zdecydowany sprzeciw w stosunku do programu regulacji urodzeń, eutanazji, rozwodów. Nie zmieniono dotychczasowego stosunku do systemu komunistycznego - był nadal całkowicie negatywny.

Paweł VI wydał szereg encyklik, dekretów oraz listów papieskich, które precyzowały jego stanowisko wobec kwestii spornych. W wydanej dnia 25 lipca roku 1968 encyklice "Humanae vitae", poruszył moralne problemy, podtrzymując reprezentowany przez Kościoła stosunek negatywny do sprawy regulacji urodzin. Stanowisko to było sprzeczne z wysuwaną propozycją większości z członków "Komisji do spraw Rodziny". Paweł VI przyjął stanowisko konserwatywnych kół w Kościele, jakie reprezentowane było przez kardynała Alfredo Ottayianiego - prefekta Świętego Oficjum. Decyzja papieża wywołała sprzeciw pewnych kręgów kościelnej opinii, szereg księży wystąpiło wówczas z Kościoła. W podobny sposób przedstawiała się kwestia z dyskusją dotyczącą rozwodów. Rozwinięta została tzw. ewangelizacja narodów. Papież rozpoczął powoływanie większej liczby biskupów spośród duchowieństwa innych kontynentów. Wyraźnie wzrosła liczba biskupów w Czarnej Afryce. Wielu również księży zostało mianowanych biskupami w azjatyckich krajach oraz w Oceanii. Wcześniejsi papieże przebywali stale w Rzymie, bardzo rzadko opuszczali stolicę apostolską, Paweł VI natomiast odbywał misyjne podróże do ogromnie wielu krajów całego świata. Podejmował spotkania z osobami, które stały na czele odmiennych Kościołów, np. w Konstantynopolu z prawosławnym patriarchą Atenagorasem, w Genewie z przywódcami Światowej Rady Kościołów, a także innymi. W roku 1965 papież Paweł VI brał również udział podczas XV Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, odbywającej się w Nowym Jorku. Zwiększona została misyjna ofensywność Kościoła w stosunku do komunizmu oraz Związku Radzieckiego. Kontakty z islamem nadal pozostały wyjątkowo napięte; islamscy fundamentaliści nie wyrażali zgody na jakikolwiek kompromis z chrześcijaństwem. Poważne wpływy posiadali oni szczególnie w Iranie oraz niektórych arabskich państwach.

5. Socjaldemokracja, a także ruch komunistyczny.

Komunistyczny ruch przeżywał wówczas okres bardzo burzliwych przewartościowań. Ilość partii oraz członków komunistycznych partii na świecie wciąż rosła. Wzrost tej liczby członków jednak powodowały partie, jakie działały w państwach realnego socjalizmu - to były partie rządzące. Najsilniejszą partią komunistyczną w kapitalistycznych krajach uważano PCI z 1,7 mln członków oraz elektoratem, jaki obejmował aż 8-9 mln ludzi. Podczas wyborów do parlamentu (maj 1968 roku) PCI zdobyła 26% ogółu wszystkich oddanych głosów. Partia komunistyczna we Francji liczyła ok. 500 tyś. członków, zaś w wyborach odbywających się w czerwcu 1966 roku zdobyła 23% ogółu głosów. Charakter masowy posiadały komunistyczne partie w Indonezji, Wietnamie, Korei Północnej, lecz ilość ich członków jednak nie informowała o sile tegoż ruchu. Wyjątkowo słabe wpływy posiadały partie komunistyczne w USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, państwach skandynawskich.

Związana z komunistycznym ruchem Światowa Federacja Związków Zawodowych miała około 140 mln członków.

Na terenie Azji i Afryki powstawały rewolucyjne partie o dość specyficznym programie; zdominowane były nie przez robotników, lecz przez inteligencję. Głośne były nazwiska następujących przywódców: rewolucji w Chinach - Mao Tse-tunga, rewolucji na Kubie - Fidela Castro, Ghany - Kwame Nkrumaha oraz Gwinei - Ahmeda Sekou Toure.

Krytyka Józefa Stalina oraz postanowienia XX Zjazdu KPZR wywołały wstrząs w komunistycznych partiach. Powołane w 1947 roku jeszcze przez Stalina Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych zostało rozwiązane w kwietniu 1956 roku. Nawoływano do przestrzegania tez leninizmu oraz do samodzielności. W roku 1948 KP Jugosławii przez Stalina została wyklęta oraz odtrącona. Nowi przywódcy KPZR na czele z Chruszczowem przekreślili tę decyzję, nawet przeproszono Tito i powtórnie podjęto współpracę z jugosłowiańskimi komunistami.

Część kierownictwa partii komunistycznych zgodziła się z nową linią polityczną, którą wypracował XX Zjazd KPZR, ale poważna grupa jednak uznała ją za herezję oraz odmówiła jej praktycznego stosowania. W komunistycznym ruchu rozpętała się ogromna dyskusja. Na tej nowej politycznej linii cieniem legły węgierskie wydarzenia z jesieni roku 1956. Szereg komunistów protestowało przeciwko ingerencji radzieckiej oraz występowało z tej partii, głównie byli to wybitni intelektualiści.

W styczniu roku 1957 przeprowadzono w Budapeszcie naradę przywódców komunistycznych partii oraz szefów rządów Czechosłowacji, Bułgarii, Węgier, Rumunii i Związku Radzieckiego, na której ustalona została wspólna linia działania. W listopadzie tego samego roku w Moskwie odbyła się narada przedstawicieli komunistycznych partii krajów socjalistycznych.

W listopadzie roku 1960 zorganizowano w Moskwie naradę przedstawicieli komunistycznych partii całego świata aby wyjaśnić sporne problemy i ustalić wspólną linię działania. Udział w niej wzięło aż 81 partii. Chińczycy oficjalnie wystąpili z krytyką politycznej linii KPZR, wspierali ich przywódcy z Albańskiej Partii Pracy, a także niektórych azjatyckich partii. Uzgodniony został bardzo ogólnikowy, wspólny komunikat, który podpisali przedstawiciele wszystkich delegacji, aby nie ujawniać sporów na zewnątrz. Przedstawiciele KPCh podjęli powszechną krytykę KPZR, zaś 14 czerwca 1963 roku KC KPCh wysłał list do KC KPZR, w jakim oficjalnie przedstawił swoje propozycje opracowania generalnej linii w postępowaniu dla międzynarodowego rewolucyjnego ruchu. Radzieckie stanowisko zostało w nim uznane za przejaw oportunizmu i rewizjonizmu. Żądano również przestrzegania podstaw marksizmu-leninizmu, stosowania się do rewolucyjnych sposobów działania, zaprzestanie polityki koegzystencji. Chińscy przywódcy dowodzili, iż podczas rozwoju podstawowy ośrodek rewolucyjnego ruchu przesunął się w kierunku Azji. W rewolucji rolę przywódczą zastrzegali dla swojej partii, zaś za najważniejszego ideologa rewolucyjnego ruchu w światowej skali uznawali Mao Tse-tunga.

W tym czasie stare pokolenie komunistycznych działaczy schodziło już ze sceny. W Związku Radzieckim w listopadzie roku 1964 odsunięty został Nikita Chruszczow, zmiana nastąpiła również w Czechosłowacji (w 1968 roku), w Polsce w roku 1970 odsunięto Gomułkę, zaś w NRD - Ulbrichta.

Zagorzałą dyskusję wywołała ingerencja na terenie Czechosłowacji w roku 1968. Grupy skrajnie rewolucyjne ciągle parły do zbrojnych wystąpień oraz awantur. Nowa rewolucyjna taktyka w latach 1965 i 1966 doprowadziła do zniszczenia KP Indonezji, tamtą tragedię przeżyła natomiast KP Sudanu. Pozostały partie zostały rozbite na dwie, czasem nawet trzy wzajemnie się zwalczające organizacje. Generalnie rzecz biorąc ruch ten uległ pewnemu rozproszeniu oraz wielkiemu osłabieniu. Jednocześnie lewackie grupy destabilizowały sytuację w wielu krajach, doprowadzając do wyjątkowo burzliwych demonstracji oraz akcji terrorystycznych.

Spowodowane przez XX Zjazd KPZR dyskusje, następnie zaś wydarzenia zarówno w Polce jak i na Węgrzech doprowadziły do ukształtowania się w komunistycznym ruchu nurtu nazywanego eurokomunizmem. Przywódcy z tego nurtu szczególnie krytykowali Stalina oraz stalinizm, podkreślali natomiast suwerenność swoich partii, eksponowali wyjątkową rolę oraz posłannictwo europejskiego komunistycznego ruchu w światowej skali.

Uchwały podjęte przez XX Zjazd KPZR w roku 1956 spowodowały także poważne zmiany w socjaldemokratycznym ruchu. W socjalistycznych oraz socjaldemokratycznych partiach przyjęte zostały jako potwierdzenie wcześniej wysuwanych zastrzeżeń do tak zwanego leninizmu oraz politycznej linii ruchu komunistycznego. W tym duchu działało szereg partii, m.in.: Partia Pracy w Wielkiej Brytanii, SPD w RFN, Szwedzka Partia Socjalistyczna, francuscy socjaliści, włoscy oraz inni.

Niemieccy socjaldemokraci w roku 1959 zwołali zjazd nadzwyczajny w Bad Godesberg, jaki uchwalił nowy partyjny program. Zerwano z marksizmem oraz przekształcono się w partię demokratyczną reform społecznych.

Od 1951 roku istniała Międzynarodówka Socjalistyczna. Pierwszym jej przewodniczącym był brytyjski socjalista Morgan Philips, następnie zaś Anglik Albert E. Carthy, po nim z kolei Austriak Bruno Pitterman. Stanowisko sekretarzy Komitetu Wykonawczego piastowali Austriak Juliusz Braunthal, a następnie Hans Janitschek. Główne biuro Międzynarodówki swoją siedzibę miało w Londynie.

Uchwały podejmowane na kongresach Międzynarodówki posiadały charakter zaleceń, nie zaś obowiązujących poleceń. Cały ruch miał wyjątkowo demokratyczny charakter. Do Międzynarodówki Socjalistycznej wchodziła również Unia Socjalistyczna Europy Środkowo-wschodniej, która skupiała socjalistycznych emigrantów z krajów Wschodniej Europy; jak również Regionalna Grupa Socjalistów Unii Węgla i Stali; oraz Konferencja Socjalistów Azji. Obok Międzynarodówki Socjalistycznej działały: Międzynarodówka Młodzieży Socjalistycznej, Międzynarodówka Kobiet Socjalistek, Międzynarodowa Unia Nauczycieli Socjaldemokratów oraz wiele innych organizacji. Socjalistyczny ruch wywierał bardzo duży wpływ na istniejącą na świecie sytuację, zwłaszcza zaś w Europie. Raczej małe wpływy posiadali socjaliści w Azji i w Afryce.

Rada Międzynarodówki w roku 1962 uchwaliła nową programową deklarację pt. "Świat dzisiejszy - socjalistyczna perspektywa". Ów dokument ukierunkował socjalistyczny ruch w demokratyczno-parlamentarnym duchu, reformistycznym oraz pokojowym. Socjalistyczny ruch wcale nie zmierzał do radykalnej zmiany stosunków, jakie panowały na świecie, ale do stopniowego reformowania tych stosunków. Zamierzano łagodzić różnice klasowe i napięcia społeczne; wzmacniano rolę korygującą państwa w wytwórczych procesach oraz dzieleniu wypracowanych dóbr; upaństwowiono duże banki, zakłady pracy, środki komunikacji. Sporo uwagi poświęcane było problemowi ograniczania bezrobocia, ubezpieczeń, regulacji płac, samorządów; zabiegano o ochronę pracy młodzieży i kobiet; realizowano program bezpłatnej i powszechnej oświaty.

Za stosunki modelowe uznawano panujące na terenie Szwecji, gdzie przez dłuższy czas socjaliści utrzymali się przy władzy oraz zdołali zrealizować szereg swoich programowych haseł.

Austria, Szwecja i Finlandia były neutralnymi państwami, nie wchodziły do żadnych politycznych bloków i prowadziły pacyfistyczną politykę. W tych państwach rządzili socjaliści, ale socjalistyczne rządy jednak były drogie.

6. Rozwój integracji w Europie.

Razem z rozwojem narodowowyzwoleńczych ruchów oraz rozpadem kolonialnego systemu rosła ilość nowych państw, jakie stopniowo przyjmowane były do ONZ. Wspólnie z rozwojem tym zmieniał się polityczny skład oraz charakter owej instytucji.

Liczba członków Organizacji Narodów Zjednoczonych w roku 1960 uległa w stosunku do 1946 roku podwojeniu jednak nadal nie przyjęto Chińskiej Republiki Ludowej. Poza ONZ również były tzw. państwa podzielone (jak Korea, Niemcy czy też Wietnam) albo małe neutralne państwa, jak Szwajcaria. Oprócz krajów powiązanych ze Stanami Zjednoczonymi albo Związkiem Radzieckim pojawiła się w ONZ grupa tak zwanych państw niezależnych przede wszystkim reprezentowanych przez afroazjatyckie narody. Stany Zjednoczone utraciły wówczas bezwzględną przewagę.

W roku 1960 ponownie doszło do kryzysu na stanowisku Generalnego Sekretarza. Związek Radziecki oskarżył Daga Hammarskjolda, urzędującego dotąd sekretarza, o tendencyjne działanie i zaproponował likwidację tego urzędu. W zamian za to Rosjanie proponowali utworzyć trzyosobowy wykonawczy organ ONZ, w jakim reprezentowane byłyby trzy podstawowe grupy krajów. Wobec stawianych przez rząd Stanów Zjednoczonych przeszkód delegacjom przyjeżdżającym do Nowego Jorku wysuwano postulaty przeniesienia siedziby ONZ do neutralnego kraju, na przykład do Austrii lub Szwajcarii. Jednak tych propozycji nie udało się wcielić wówczas w życie. Nocą z 17 na 18 września roku 1961 zginął Dag Hammarskjold w lotniczej katastrofie w Rodezji. Jego następcą mianowany został reprezentujący Birmę U Thant, przedstawiciel krajów Trzeciego Świata. Również dokonano wielu zmian jeżeli chodzi o styl pracy samej Rady Bezpieczeństwa. Zadecydowano, że zostanie rozszerzony jej skład, zwiększeniu uległa liczba jej niestałych członków z 6 do 10. W roku 1965 przyjęto zasadę, iż pięciu spośród nich reprezentować będzie kraje Azji oraz Afryki, po dwóch kraje Zachodniej Europy i Ameryki Łacińskiej oraz jeden państwa Europy Wschodniej.

Organizacja Narodów Zjednoczonych odegrała istotną rolę jeżeli chodzi o opanowanie bliskowschodniego konfliktu w latach 1956 i 1967, jak również w łagodzeniu różnych konfliktów w regionach Afryki i Azji oraz układaniu międzynarodowej współpracy. W szeregu miejscach na świecie rozjemcze oddziały ONZ pełniły swą służbę, z inicjatywy właśnie tej organizacji były podejmowane różnorodne działania oświatowe. Wyjątkową uwagę stale przywiązywano do podejmowania walki z wyścigiem zbrojeń, kolonializmem i panującą na świecie nędzą.

Na wniosek Związku Radzieckiego Zgromadzenie Ogólne ONZ 27 lutego 1957 roku uchwaliło rezolucję, która zalecała państwom sprawującym powiernictwo nad niesamodzielnymi obszarami w Afryce oraz Oceanii, by ustaliły terminy przyznania tamtym obszarom samorządu albo pełnej niepodległości. 12 grudnia 1958 roku Zgromadzenie Ogólne uchwaliło z kolei rezolucję, która głosiła, iż prawa do samostanowienia również dotyczą praw do dysponowania przez wszystkie narody "wszystkimi bogactwami naturalnymi ziemi, która doń należy". Stało się to uznaniem praw do nacjonalizacji szybów naftowych i kopalń.

Zgromadzenie Ogólne 5 grudnia roku 1959 zobowiązało powiernicze państwa do ustanowienia w ciągu jednego roku odpowiednich terminów, w których przyznano by wolność powierniczym terytoriom, zaś 12 grudnia tego samego roku przyjęta została uchwała domagająca się od kolonialnych państw przedkładania specjalnych sprawozdań, które miały informować o rozwoju obszarów przez nie kontrolowanych.

Organizacja podejmowała oraz realizowała różnorodne rozwojowe plany w państwach Trzeciego Świata. W roku 1957 pod patronatem Organizacji Narodów Zjednoczonych obchodzony był III Międzynarodowy Rok Geograficzny. ONZ w 1956 roku zwołała Międzynarodową Konferencję Arktyczną w Paryżu, która podzieliła Arktykę na dwanaście badawczych rejonów. W roku 1959 podpisano natomiast Układ Antarktyczny: Arktyka została na 34 lata umiędzynarodowiona w celu rozwijania badań naukowych. Również z inicjatywy ONZ były podejmowane dyskusje dotyczące ograniczenia zbrojeń, a także organizowania gospodarczej pomocy dla państw zacofanych pod względem rozwoju ekonomicznym. 20 listopada 1959 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ, pod wpływem wspólnego wniosku USA oraz ZSRR przyjęło jednogłośnie rezolucję, która wzywała wszystkie państwa na świecie do podejmowania starań w celu wprowadzenia całkowitego rozbrojenia.

Wyjątkowe zadanie miała XV Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, obrady której trwały od dnia 20 września 1960 roku (z przerwą dziesięciotygodniową) do 22 kwietnia roku 1961. Potępiono wówczas imperializm, zbrojenia i kolonializm, zadeklarowano chęć przyspieszenia procesu całkowitej dekolonizacji, rozbrojenia oraz pomocy dla rozwijających się krajów. Fidel Castro, przywódca Kuby, 26 września 1960 roku przedstawił czterogodzinne przemówienie, które skierował przeciwko imperialistycznej polityce USA w państwach Ameryki Łacińskiej. Do tamtego czasu Stany Zjednoczone traktowały ów region jako teren wyłączony z kompetencji ONZ. W związku ze skargą Kuby Komisja Polityczna, następnie zaś Zgromadzenie Ogólne ONZ były zmuszone rozpatrzyć ten problem.

Delegacja z Meksyku wystosowała rezolucję, w jakiej apelowano do państw, aby nie pozwoliły na wykorzystanie swoich terenów, jak również zasobów do rozpoczęcia ataku na Kubę. Taka rezolucja jednak nie przeszła, gdyż nie otrzymała większości 2/3 głosów, natomiast spowodowała wyraźny podział pomiędzy uzależnionymi od USA państwami Ameryki Łacińskiej.

Istotne problem, związane z zakazem prób z nuklearną bronią podjęła w roku 1961 XVI Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Począwszy od 1958 roku starano się prób tych unikać, ale w 1960 roku Francja złamała tą regułę i na Saharze algierskiej przeprowadziła 3 kolejne próby. Równocześnie miało miejsce zaostrzenie kontaktów na linii Wschód-Zachód wobec tzw. drugiego berlińskiego kryzysu po zbudowaniu muru przez NRD w Berlinie (13 sierpnia 1961 roku). Konrad Adenauer, kanclerz RFN oświadczył, że rozpoczyna prace nad bronią nuklearną. W takiej sytuacji także Związek Radziecki przeprowadził 3 kolejne próby ze swoją bronią termojądrową, tym samym stawiając świat przed problemem jądrowej wojny o światowym zasięgu.

Te fakty wywołały bardzo poważne zaniepokojenie międzynarodowej opinii publicznej. Stany Zjednoczone nawet wystąpiły z nowym wnioskiem, aby całą sprawę skierować pod obrady ONZ. Po wnikliwej debacie (24 listopada 1961 roku) Zgromadzenie Ogólne ONZ wydało uchwałę, która głosiła, że używanie broni nuklearnej jest sprzeczne z celami oraz duchem ONZ, jak również stanowiłoby pogwałcenie zapisów Karty Narodów Zjednoczonych. Uchwalona też została rezolucja uznająca Afrykę za bez atomową strefę.

Natomiast nie głosowano wysuwanego od 1957 roku przez Polskę wniosku dotyczącego utworzenie bez atomowej strefy w Środkowej Europie (tzw. plan Rapackiego).

Pod naciskiem opinii publicznej 5 lipca 1963 roku w Moskwie doszło do podpisania trójstronnego układu (USA, Wielka Brytania oraz ZSRR) mówiącego o zakazie przeprowadzania doświadczeń z wykorzystaniem broni jądrowej w atmosferze, w kosmosie i pod wodą. Do końca 1963 roku przyłączyły się do układu 102 państwa, natomiast podpisania tego układu odmówiły Francja i ChRL. Nadal były prowadzone próbne jądrowe wybuchy pod ziemią. Zaś w trakcie XVI Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ uchwalony został budżet, przeznaczony na utrzymanie rozjemczych wojsk ONZ na terenie Kongo.

W perspektywie rozpoczynającego się właśnie podboju kosmosu utworzono Komisję Kosmiczną ONZ.

Organizacja Narodów Zjednoczonych będąca organizacją o uniwersalnym charakterze i mającą najszerszy zasięg podejmowała nieustannie wiele inicjatyw. W roku 1959 uchwaliła np. Deklarację Praw Dziecka; zaś w 1963 roku konwencję dotyczącą likwidacji wszystkich form rasowej dyskryminacji; w roku 1969 zajęto się problemami wychowania dzieci oraz młodzieży, zaś 2 marca 1967 roku uchwalono deklarację dotyczącą dyskryminacji kobiet. 26 listopada 1968 roku z polskiej inicjatywy Zgromadzenie Ogólne przyjęło konwencję w sprawie nie przedawniania zbrodni wojennych, a rezolucję dotyczącą niebezpieczeństwa rasizmu w roku 1969. XXIV Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w roku 1969 uchwaliła deklarację odnośnie społeczno-gospodarczego rozwoju: postulowano również wyeliminowanie na świecie nędzy, głodu, analfabetyzmu i wszelkich form wyzysku oraz dyskryminacji.

7. EWG czyli Europejska Wspólnota Gospodarcza.

Wyjątkową rolę w EWG odgrywały Francja i RFN. Obydwa państwa przeżywały istotne trudności polityczne i gospodarcze.

We Francji od roku 1958 panował prezydencki system. Przywódcy Francji ciągle przejawiali ogromne polityczne ambicje. Stanowisko prezydenta, po tym jak odszedł gen. de Gaulle w roku 1969, objął George Pompidou, jaki kontynuował politykę obrony przed zależnością od Stanów Zjednoczonych oraz budowania swej siły nuklearnej. W latach 1969-1972 obowiązki premiera pełnił Jacques Chaban Delmas, zaś po nim Pierre Messmer. We Francji polityczne stosunki jednak były dosyć płynne, tam nadal istniał system wielopartyjny. ogromne znaczenie posiadał ruch zawodowy. Robotnicy od 1963 roku wywalczyli oraz zdołali utrzymać 40-godzinny tydzień pracy, a praca w nadliczbowych godzinach była o wiele więcej płatna. W szeregu gałęziach produkcji w roku 1969 wprowadzone zostały płatne czterotygodniowe urlopy; konstytucja zagwarantowała robotnikom prawa do strajku; funkcjonujące stosunki pomiędzy pracobiorcami i pracodawcami regulować miały zbiorowe układy o pracę; robotników ubezpieczano na wypadek inwalidztwa czy choroby, mieli również zapewnioną emeryturę albo starczą rentę.

W dniu 8 sierpnia 1959 roku przeprowadzona została dewaluacja franka o 12,5%.

Francja był to kraj rozwinięty gospodarczo. Wyjątkowo dobre efekty osiągali rolnicy francuscy, którzy stając w obronie swojego rolnictwa nie zamierzali dopuścić Anglii do Wspólnego Rynku. Nadal utrzymywali gospodarczą współpracę z RFN, jednak odmawiali przekształcenia się EWG w polityczny sojusz. Europejska idea we Francji nadal była niepopularna.

23 kwietnia 1972 roku we Francji przeprowadzono referendum dotyczące ratyfikacji układów w sprawie poszerzenia EWG o Wielką Brytanię, Danię, Irlandię oraz Norwegię. Tą politykę rozszerzenia poparło jedynie ok. 40% wszystkich uprawnionych do oddania głosu.

W lipcu roku 1972 partie komunistyczna i socjalistyczna podpisały układ porozumiewawczy o współpracy, a dotąd obie partie wzajemnie się zwalczały. Podjęto przygotowania do wyborów w roku 1976.

W tym czasie niespodziewany zgon prezydenta Pompidou przyspieszył prezydenckie wybory; przeprowadzone zostały 5 maja 1974 roku. II tura wyborów dnia 19 maja 1974 roku przyniosła zwycięstwo niejakiemu Giscardowi d'Estaing.

George Pompidou był zwolennikiem porozumienia się z Wielką Brytanią oraz uniezależnienia całej Europy od Stanów Zjednoczonych - jego następca nie podzielał tych poglądów. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej zajmowało jeżeli chodzi o obszar czwarte miejsce w Zachodniej Europie, po Francji, Włoszech oraz RFN. Ze względu na liczbę mieszkańców zajmowało 3 lokatę, po RFN oraz Włoszech.

Przeprowadzone dnia 18 czerwca 1970 roku wybory parlamentarne przyniosły duże zwycięstwo Partii Konserwatywnej. Sir Edward Heath stanął wówczas na czele rządu.

Brytyjczycy wobec ekonomicznych trudności zrezygnowali z wcześniej wysuwanych zastrzeżeń oraz postanowili przyłączyć się do EWG. 22 stycznia 1972 roku podpisano odpowiedni układ. W powiązaniu z tym dnia 15 lutego 1971 roku waluta została przekształcona na dziesiętny system, stopniowo również realizowano wprowadzenie nowego metrycznego systemu oraz szereg innych reform. Od l stycznia roku 1973 Wielka Brytania była członkiem EWG.

Problemem był ogromny napływ do Wielkiej Brytanii osób pochodzących z innych krajów oraz kontynentów. Ludność ta obecnie przybywała do metropolii oraz cieszyła się tymi samymi prawami, co rodowici Anglicy; szereg z nich już nie umiało się pogodzić z tą kwestią. Problem ów rodził również wiele ekonomicznych trudności, 28 października 1971 roku wprowadzone zostały imigracyjne ograniczenia dla osób spoza Commonwealthu.

Na terenie Irlandii Północnej ciągle nabrzmiewała wojna domowa, którą prowadziła Irlandzka Republikańska Armia. Stosunki nadal się komplikowały. 23 marca 1972 roku parlament upoważnił brytyjski rząd do objęcia bezpośredniej władzy w Irlandii Północnej, a rząd irlandzkiej Republiki zaaprobował ów krok. Walki z roku 1972 pochłonęły aż 467 osób. 3 stycznia 1973 roku w Ulsterze przeprowadzony został plebiscyt dotyczący przynależności tamtego obszaru, jedynie 0,6% uprawnionych wypowiedziało się za włączeniem Ulsteru do Republiki Irlandii, zaś 56% głosowało za dalszym pozostaniem przy Brytyjskiej Koronie. W takiej sytuacji dnia 30 maja 1973 roku przeprowadzono w Irlandii Północnej wybory, zaś 8 lipca tego samego roku przekształcona ona została w brytyjską prowincję.

Te zmiany nie doprowadziły jednak do uspokojenia, nadal trwały walki, komplikując poważnie wewnętrzną sytuację Wielkiej Brytanii. Ekonomiczna sytuacja Wielkiej Brytanii ciągle była trudna, jeszcze pogorszył ją ogólny strajk górników, jaki wybuchł 10 lutego roku 1974.

Premier Heath wówczas zdecydował się odwołać do wyborców i dnia 28 lutego 1974 roku przeprowadzono wybory, co spowodowało poważne polityczne zmiany. Nieznaczną przewagę otrzymali laburzyści, funkcję szefa rządu znów objął Harold Wilson. Doprowadził on do ponownego rozwiązania parlamentu oraz do nowych wyborów dnia 10 października 1974 roku.

Laburzyści reprezentowali sceptyczny stosunek wobec udziału Anglii w EWG, do jakiej w 1973 roku obok niej przystąpiły Dania oraz Irlandia. EFTA czyli Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu utraciło swój sens istnienia, dlatego 22 lipca 1972 roku podpisany został układ dotyczący utworzenia strefy tzw. wolnego handlu w Zachodniej Europie, obejmującej 9 państw EWG, a także Finlandię, Austrię, Norwegię, Islandię, Portugalię, Szwecję oraz Szwajcarię. W październiku roku 1972 przeprowadzono w Paryżu obrady premierów dziewięciu krajów EWG, a do roku 1980 postanowiono stworzyć gospodarczą oraz walutową unię. Jednak nie zrealizowano tego planu na skutek na walutowego kryzys oraz wzrostu cen ropy naftowej na świecie.

W ramach francusko-brytyjskiej współpracy planowano wybudowanie pod kanałem La Manche tunelu oraz ponaddźwiękowego pasażerskiego samolotu "Concorde", projektowano również realizację szeregu innych zamierzeń.

W obliczu śmierci prezydenta George Pompidou oraz upadku konserwatywnych rządów w Wielkiej Brytanii opóźniła się realizacja tychże planów. Znowu na czoło wysunęły się spory francusko-brytyjskie o prymat na terenie Europy oraz w polityce rolnej EWG. Niezbyt dobrze również układały się wzajemne stosunki Wielkiej Brytanii z Włochami i RFN. Brytyjscy przywódcy próbowali podtrzymywać współpracę ze Stanami Zjednoczonymi, co raziło francuskich polityków.

W dniach 9 oraz 10 października 1974 roku spotkali się w Paryżu szefowie rządów 9 państw EWG i powołali do życia Radę Europejską, która składała się z premierów oraz ministrów spraw zagranicznych krajów wchodzących w skład EWG. Planowano, iż Rada będzie się zbierała trzy razy do roku, aby uzgodnić ważniejsze projekty i decyzje, zapowiedziano również powołanie Europejskiego Parlamentu w Strasburgu. Francja zgodziła się na stworzenie funduszu pomocy dla zacofanych obszarów, większość środków na pomoc pochodzić miało z RFN, zaś korzystać głównie miała Wielka Brytania.

8. Normalizowanie stosunków na terenie Europy Środkowej oraz Wschodniej.

Wewnętrzne nastroje ewoluowały w RFN na lewo. W 1969 roku wybory parlamentarne przyniosły zwycięstwo SPD, która to w sojuszu z partią FDP utworzyła rząd. To była koalicja poszukująca nowych dróg dla odprężenia w ówczesnej Europie. Kanclerz niemiecki Willy Brandt podejmował szereg prób znormalizowania bardzo napiętych stosunków zarówno z NRD jak i z całym blokiem socjalistycznych państw. Funkcję wicekanclerza oraz ministra spraw zagranicznych przejął Walter Scheel, przywódca FDP. Historyczne spotkanie Wiily Brandta z Willym Stophem, premierem NRD nastąpiło dnia 19 marca 1970 roku w Erfurcie, zaś 21 maja 1970 roku w Kassel. 12 sierpnia 1970 roku Brandt podpisał układ dotyczący wzajemnych stosunków RFN i ZSRR, w jakim rząd RFN zapewniał, że uznaje powojenne granice w Europie oraz, że nie zmierza do podważenia ich. W Warszawie dnia 7 grudnia 1970 roku podpisany został układ dotyczący podstaw normalizacji kontaktów z Polską, w jakim zadeklarowano też uznanie zachodniej polskiej granicy na rzekach Odrze oraz Nysie. Obydwa państwa uznały się wzajemnie a w roku 1972 nawiązały dyplomatyczne stosunki ze sobą. Rozwijano także współpracę gospodarczą.

Gabinet Wiily Brandta podjął również rozmowy z Niemiecką Republiką Demokratyczną, rezygnując z prezentowanej dotychczas polityki ignorowania drugiego niemieckiego państwa. W takiej sytuacji doszło w marcu roku 1971 do konferencji czterostronnej dotyczącej Berlina Zachodniego. Dnia 3 września 1971 roku podpisano odpowiedni układ. Następnie 17 grudnia 1971 roku podpisane zostało porozumienie, jakie dotyczyło tranzytu do Zachodniego Berlina przez NRD. Dnia 21 grudnia, podpisano porozumienie między NRD a RFN dotyczące wzajemnego uznania się obydwu państw. Republika Federalna Niemiec zrezygnowała z dotychczasowej tezy, iż w całości reprezentuje Niemcy, jednak zastrzeżono, iż stosunki między obydwoma niemieckimi państwami mają wyjątkowy charakter.

RFN podpisała układ normalizacyjny z ĆSR dnia 11 grudnia 1973 roku. Normalizując wzajemne stosunki RFN uznała, iż monachijski układ z 1938 roku był od początku nieważny oraz wyrzekła się wówczas Sudetów. Dnia 21 grudnia 1973 roku ogłoszono w RFN komunikaty dotyczące nawiązania stosunków z Węgrami i Bułgarią. Natomiast stosunki z Rumunią zostały nawiązane już w roku 1967, zaś z Jugosławią w roku 1968. W taki sposób znormalizowano stosunki w całej Środkowo-wschodniej Europie, a dotychczas występujący w tym obszarze stan napięcia nieco złagodniał. Europa nadal była podzielona na zwalczające się dwa polityczno-wojskowe bloki, ale obydwie strony wyrzekły się przemocy, a także deklarowały gotowość do rozwiązywania spornych kwestii na drodze porozumień i rokowań, nie zaś zbrojnej konfrontacji. Przywódcy z RFN całkowicie nie zrezygnowali z prowadzonej walki o kolejne zjednoczenie Niemiec. Partia socjaldemokratów na plan pierwszy wysuwała narodową kwestię, bali się, iż polityka konfrontacji wywoła utrwalenie podziałów oraz wykształcenie się odrębnego narodu na terenie NRD. Chciano tego uniknąć, podejmowano współpracę z tym drugim niemieckim państwem, ale aby to osiągnąć, najpierw musieli formalnie uznać to państwo.

Willy Brandt uzyskał wielką popularność oraz uznanie, jakie uhonorowano przyznaniem Pokojowej Nagrody Nobla. Obydwa niemieckie państwa przyjęte zostały do ONZ, zaś nowa sytuacja w samym centrum Europy wywołała znaczne odprężenie w europejskiej polityce oraz w światowej skali. Ożywieniu uległa osobowa wymiana między obydwoma państwami niemieckimi, jak również współpraca gospodarcza, miało miejsce umocnienie się tendencji koegzystencjalnych oraz odprężeniowych.

Te procesy dokonywane były w atmosferze, jaka zrodziła się pod wpływem masowych ruchów studenckich z lat 1968 i 1969. W licznych państwach występowały radykalne nastroje, nadal dawały mocno znać o sobie silne kontestacyjne oraz anarchizujące ruchy. Neoanarchizm zdążał do destabilizacji istniejących stosunków; posiadał silne ekologiczne ostrze, antymilitarystyczne oraz antywojenne. Wysuwano również antyamerykańskie hasła.

Organizowane były zamachy na najwybitniejszych przedstawicieli życia gospodarczego, politycznego i społecznego: wyjątkową aktywność rozwijały anarchistyczne grupy w RFN oraz Irlandii. W 1969-1974 latach wysadzali oni publiczne gmachy, porywali samoloty, dopuszczali się terroryzowania przedstawicieli banków oraz urzędów, atakowali amerykańskie koszary na terenie RFN. Niemieccy anarchiści podejmowali również współpracę z arabskimi oraz irlandzkimi terrorystami.

Willy Brandt w maju 1974 roku złożył swój urząd, razem z nim ze stanowiska ustąpił wicekanclerz oraz Walter Scheel, minister spraw zagranicznych. Pomimo tego koalicja SPD-FDP nadal się utrzymała przy władzy. Helmut Schmidt został następcą Brandta na urzędzie kanclerza, zaś stanowisko ministra spraw zagranicznych oraz wicekanclerza przejął Hans Dietrich Genscher z FDP.

Stopniowo udawało się rządowi opanowywać wewnętrzną sytuację, powtórnie aktywizował gospodarcze życie i bardzo umocnił pozycję państwa RFN na międzynarodowym forum. Natomiast NRD zdecydowała się podjąć gospodarczą współpracę z RFN, jednak wyjątkowo silnie podkreślała ideologiczne odrębności. Od 3 maja 1971 roku stanowisko I sekretarza KC SED sprawował Erich Honecker, który to wysunął tezę dotyczącą konieczności przyspieszenia procesów organizowania socjalistycznego niemieckiego narodu. Przyjął także koncepcję polityki tzw. odgraniczania (czyli Abgrenzungspolitik) Niemieckiej Republiki Demokratycznej od socjaldemokracji. 7 października 1974 roku w NRD wprowadzona została nowa konstytucja, usunięto z niej dotychczas przyjmowane zwroty o, "jednolitym" narodzie, a także dążeniu do tzw. "jedności Niemiec" a stwierdzając, iż NRD jest "socjalistycznym państwem robotników i chłopów" (art. l). Zaakcentowano trwałość istnienia obydwu niemieckich państw, ale nadal władze ograniczały stosunki z RFN. Na podróż do RFN zgodę wyrażano w zasadzie jedynie emerytom, natomiast część młodych ludzi usiłowała w nielegalny sposób przekraczać granicę, ale powodowało to bardzo ostre represje, zaś straż graniczna otrzymała prawo używania broni palnej. Ludzie z RFN odwiedzający NRD musieli opłacać pewne kwoty za wyrażenie zgody na pobyt na terenie NRD i nie mieli swobody jeżeli chodzi o poruszanie się po całym kraju. NRD pod względem gospodarczym zajmowała stosunkowo wysoką pozycję w radzieckim bloku, jednak od RFN znacznie gorzej stała. NRD wchodziła w skład RWPG oraz Układu Warszawskiego, równocześnie brała także udział w handlowej wymianie EWG będąc częścią Niemiec.

XI. PRZEMIANY W EUROPIE W LATACH 1976-1989.

1. Załamanie gospodarcze oraz osłabienie wpływów Związku Radzieckiego (1976 - 1985).

Związek Radziecki nie umiał wykorzystać dogodnej politycznej koniunktury, która się ukształtowała na świecie w l. 1971-1976. Gospodarka Związku Radzieckiego była mało konkurencyjna w stosunku do gospodarki nowoczesnego kapitalizmu.

Od października roku 1964 Leonid Breżniew stał na czele rządzącej partii (KPZR), w 1966 roku został mianowany marszałkiem, a od 1977 roku piastował także funkcję głowy państwa (jako przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej Związku Radzieckiego) oraz Komitetu Obrony Państwa. Michaił Susłow miał strzec ideologicznej czystości systemu, od 1947 roku będąc sekretarzem, a od 1952 roku członkiem Biura Politycznego KC KPZR. Ogromną rolę odgrywał również Andriej Gromyko, od 1953 roku sprawujący funkcję ministra spraw zagranicznych, zaś od 1973 roku członka Biura Politycznego KC KPZR. Na międzynarodowym forum zdobył sobie przydomek "Mister Niet" (czyli Pan Nie), gdyż na przedstawiane mu różnorodne propozycje przez zachodnich dyplomatów odpowiadał na ogół "niet". Od roku 1967 przewodniczącym w KGB był niejaki Jurij W. Andropow, będący tez organizatorem służby bezpieczeństwa Związku Radzieckiego, zwalczający wszelkie opozycyjne ruchy oraz podejmujący szereg akcji interwencyjnych za granicą.

W Związku Radzieckim utrzymanie tempa zbrojeń na dotychczasowym poziomie okazało się całkowicie niemożliwe; przywódcy w tym państwie poparli ideę rozbrojeniowych rokowań. W roku 1972 podpisany został tak zwany układ SALT-I. W układzie tym została określona górna granica ilości międzykontynentalnych balistycznych rakiet wyposażonych w nuklearne głowice, jaką mogła posiadać każda ze stron. W roku 1975 we Władywostoku doszło do podpisania układu o dalszym przedłużeniu SALT-I, zaś w 1976 roku podjęto rozmowy dotyczące SALT-II.

Dnia 29 grudnia 1979 roku Związek Radziecki podjął interwencję na terenie Afganistanu. Wojna w tym państwie trwała długo, była przyczyną szeregu strat tak w ludziach jak i w mieniu oraz ogromnych zniszczeń. Udział Związku Radzieckiego w wojnie na terenie Afganistanu spowodował międzynarodową izolację ZSRR i spadek jego popularności w arabskich krajach. Prezydent USA Jimmy Carter wykorzystał radziecką ingerencję i zerwał porozumienie SALT-II, rozkazał także przerwać ratyfikację podpisanego w Rzymie, w czerwcu roku 1978 układu. Stany Zjednoczone wznowiły zatrzymany wcześniej wyścig zbrojeń.

W zachodnich państwach działały różne sowietologiczne instytuty, jakie informowały o stalinowskich zbrodniach i obozach, jednak nie wierzono wtedy w takie informacje. W 1971 roku dopiero w Moskwie zorganizowano oddział lokalny Amnesty International (czyli Amnestia Międzynarodowa). Z kolei rozpad komunistycznego ruchu powodował, iż Związek Radziecki stracił na Zachodzie oddanych sobie sympatyków oraz obrońców. W takich warunkach jedynie umacniał się bardzo negatywny stereotyp Związku Radzieckiego jako potwornego imperium zła.

Dnia 10 listopada 1982 roku zmarł Leonid Breżniew, a 19 listopada 1982 roku następcą jego został wybrany Jurij Andropow, dobrze znał sytuację w kraju i próbował podejmować reformy, ale był już wtedy śmiertelnie chory. Umarł 9 lutego 1984 roku. Następcą Andropowa został Konstantin U. Czernienko, partyjny biurokrata o przeciętnych zdolnościach, niczym się nie wyróżniający spośród otoczenia.

2. Istniejąca sytuacja na terenie Półwyspu Pirenejskiego.

Od trzydziestych lat na Półwyspie Pirenejskim panowały dyktatorskie systemy. W Portugalii wprowadził je niejaki Antonio de 0liveira Salazar. Zaś w Hiszpanii zrobił to generał Francisco Franco, jaki podczas wojny domowej z lat 1936-1939 obalił republikańskie rządy tworząc tym samym dyktaturę wojskową. Franco oraz Salazar piastowali stanowiska szefów rządów oraz przywódców. Faktycznie w ich krajach panował dyktatorski system, były one gospodarczo zacofane, a także ograniczone w społecznym rozwoju. Podczas wojny Salazar wyraźnie sympatyzował z krajami antyhitlerowskiej koalicji, zaś Franco z krajami osi Rzym-Berlin-Tokio. Wszak Hiszpania nie wzięła formalnie udziału w II wojnie, jednak wysłała swych ochotników (tzw. Błękitną Dywizję) na wschodni front. Po zakończeniu wojny obydwa państwa były w bardzo trudnej sytuacji.

Portugalia razem z Azorami oraz Maderą obejmowała terytorium 91,5 tys. km2 a w roku 1972 liczyła 8,5 mln mieszkańców. Miała kolonie na terenie Azji (Makau oraz Wyspa Timor) i Afryki (czyli Angola, Gwinea Bissau, Mozambik, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Wyspy Zielonego Przylądka). W portugalskich koloniach mieszkało ok. 13 mln ludzi. Portugalia w myśl konstytucji z roku 1933 formalnie stanowiła jednolitą korporacyjną republikę, ustawodawcza władza w kraju należała tam do Zgromadzenia Narodowego oraz Izby Korporacyjnej. Specjalne kolegium elektorskie wybierało prezydenta na siedem lat, z kolei prezydent mianował zarówno premiera jak i rząd, jaki za swoje działanie odpowiadał przed samym prezydentem. Rząd posiadał duże uprawnienia wykonawcze oraz ustawodawcze.

Do chwili kiedy Salazar był premierem system funkcjonował bez większych zaburzeń. Porządku w kraju pilnowała PIDE (czyli Policja Międzynarodowa Obrony Państwa), opozycja została sterroryzowana, zaś na wyspach utworzono obozy karne.

W roku 1949 Portugalia wstąpiła do NATO, zaś w 1955 roku do ONZ.

Szczególnie dotknęła ją dekolonizacja; w 1961 roku straciła Indie Portugalskie (Goa, Daman oraz Diu) na korzyść Indii. W lutym roku 1961 doszło do wybuchu powstania w Angoli, zaś w sierpniu w Gwinei, a w 1962 roku w Mozambiku. Na terenie tych państw toczyły się kolonialne wojny. Portugalia znajdowała się również pośrednio w konflikcie z państwami socjalistycznego obozu, które to popierały ruchy antykolonialne. Zgodziła się na stacjonowanie na jej terenie baz wojskowych Amerykanów oraz współpracowała ściśle ze Stanami Zjednoczonymi. USA w latach 1961-1971 udzieliło Portugalii sporych pożyczek w celu wyposażenie armii.

Salazar w roku 1968 ustąpił z piastowanego stanowiska premiera ze względu na pogarszający się stan zdrowia. Wówczas szefem rządu mianowany został Marcelo Jose Caetano (1906-1980). Ów fakt szczególnie ożywił przeciwników panującego reżimu, którzy to w maju roku 1969 zorganizowali w Aveiro Kongres i uchwalili 40-punktowy program nowych reform. Nawoływano w nim do wprowadzenia amnestii, wolności słowa, zlikwidowania tajnej policji, prawa do zrzeszania się, wolności zgromadzeń, rozwoju oświaty, swobodnych wyborów, reform społecznych i gospodarczych.

Rząd przeprowadził reformę prawa wyborczego, jednak na 8,5 mln mieszkańców w metropolii prawo do głosu przysługiwało nadal tylko 1,8 mln, zaś w koloniach jedynie 0,5 mln osób na 13 mln.

W lipcu 1972 roku 50 osobistości wystosowało dokument, w którym krytykowano panujący w kraju stan rzeczy. Na stronę opozycji przeszły wojskowe koła powiązane z generałem Antonio de Spinolą (ur. w 1910 roku). Na skutek czego premier Caetano w dniu 14 marca 1974 roku zwolnił generała Spinolę z zajmowanego stanowiska. Odpowiedzią na to był bunt stacjonującego w Caldas da Ramka zmotoryzowanego pułku piechoty i jego marsz 16 marca 1974 roku na Lizbonę. Jednak bunt ten został bardzo szybko stłumiony. W miesiąc potem ponownie wybuchł on i to z jeszcze większą determinacją. 25 kwietnia 1974 roku powstał Ruch Sił Zbrojnych, a następnie wyłonił Komitet Ocalenia Narodowego na czele z generałem Spinolą Dotychczasowy rząd został obalono jak również panujący polityczny system. Portugalię przekształcono wtedy w parlamentarną republikę. Rewolucja tym samym przeprowadzona została w bezkrwawy sposób, a ponieważ zbuntowani żołnierze do karabinów przyczepiali czerwone goździki zaczęto ją nazywać: "Rewolucją Czerwonych Goździków". 1 maja uznano za święto narodowe, zaś 15 maja 1974 roku generał Spinola przejął stanowisko prezydenta. Doszło do odrodzenia życia politycznego, zaś w ciągu 2 tygodni powstało w Portugalii aż 50 partii politycznych. W dniu 17 lipca generał Spinola powołał do życia nowy koalicyjny rząd na czele z pułkownikiem Vasco Goncalvesem, nie udały się próby obalenia go, podejmowane przez prawicowe koła (1974-1975) .

W czerwcu roku 1974 Portugalia nawiązała dyplomatyczne stosunki z: Rumunią (1 czerwca), ZSRR (9 czerwca), Polską (11 czerwca), NRD (19 czerwca), Bułgarią (16 czerwca), Czechosłowacją (28 czerwca) oraz Węgrami (2 lipca). W latach 1974-1976 koloniom została przyznana niepodległość. W roku 1975 miały miejsce wybory do Ustawodawczego Zgromadzenia Narodowego, przyniosły one zwycięstwo socjalistom. W roku 1976 uchwalono demokratyczną, nową konstytucję. Prezydentem wówczas został generał Antonio dos Santos Ramalho Eanes (ur. w 1935 roku), natomiast funkcję 348 premiera przejął Mario Lopes Soarez (ur. w 1924 roku).

Polityczne przemiany na terenie Hiszpanii.

Hiszpania obejmuje teren 504 879 km2 i zamieszkuje ją 38 mln ludności. Generał Franco zlikwidował wprowadzone w roku 1936 autonomie dla Kraju Basków oraz Katalonii. Franco rządził przede wszystkim wspierając się na armii oraz wzorowanej na faszystowskich ruchach a utworzonej przez niejakiego Jose Antonio Primo de Riverę (1903-1936) Falandze. Na skutek faktu, że reżim generała Franco był związany z faszystowskimi państwami, zaś dywizja hiszpańskich ochotników (tzw. Błękitna Dywizja) uczestniczyła w wojnie ze Związkiem Radzieckim, po zakończeniu wojny Hiszpania była na międzynarodowym forum izolowana.

Generał Franco podejmował starania zmierzające do przełamania izolacji, ogłaszając dnia 1 kwietnia 1947 roku projekt sukcesyjnej ustawy, jaka przewidywała powrót w przyszłości monarchii do Hiszpanii. Utworzono Radę Królewską. Franco udzielił sobie najwyższej władzy w państwie i nazwał siebie wodzem Hiszpanii oraz Krucjaty. Władzę jego zalegalizowało referendum. Kandydatem do królewskiego tronu został syn don Juana de oraz wnuk ostatniego hiszpańskiego króla Alfonsa XIII, Juan Carlos (ur. w 1938 roku).

W taki sposób generał Franco zachował swą władzę a równocześnie przełamał izolację Hiszpanii na międzynarodowym forum. Juan Carlos przyjechał do Hiszpanii, tam otrzymał wyjątkowo staranne i wszechstronne wykształcenie oraz przygotowywał się do przejęcia tronu. Jeszcze w roku 1948 Stany Zjednoczone podejmowały próby włączenia tego kraju do realizowanego planu Marshalla, jednak na skutek oporu Wielkiej Brytanii oraz Francji zrezygnowano z tego.

Państwa te bowiem nadal widziały w Hiszpanii potencjalnego sojusznika przeciwko ZSRR oraz komunizmowi. Po rozpoczęciu wojny na terenie Korei w roku 1950 te kraje przyznały Hiszpanii 62,5 mln dolarów pomocy w celu odbudowy gospodarczej, zaś ONZ na wniosek USA anulowała swą rezolucję z roku 1946. Generał Franco zgodził się na utworzenie amerykańskich baz na terytorium Hiszpanii. W Hiszpanii wybudowano kilka lotniczych oraz lotniczo-morskich baz. Dnia 26 września 1953 roku podpisano w Madrycie szereg układów, w trakcie 10 lat uzyskała ona około dwa mld dolarów różnorakich pożyczek. Hiszpania dnia 27 sierpnia 1953 roku również podpisała konkordat z Watykanem, jaki uznał formalnie reżim Franco, zaś jego rządy nadal się stabilizowały. W 1955 roku Hiszpanię przyjęto do ONZ.

Opracowany został plan stabilizacji oraz pozyskano duże kredyty na realizację tegoż, podejmując jednocześnie znaczne inwestycje. W wewnętrznych stosunkach Hiszpanii coraz wyraźniejszą rolę odgrywała powołana do życia w roku 1928 organizacja świeckich katolików Opus Dei, skupiająca szereg wykształconych menedżerów na czele z Calvo Sererą. Rozwijał się przemysł stoczniowy oraz turystyka, zaś 1 stycznia 1964 roku przystąpiono do realizowania pierwszego z całej serii tzw. czteroletnich planów (Plan Rozwoju Gospodarczego i Społecznego).

Jednak sytuacja była wyjątkowo trudna: Hiszpania utraciła kolonie, zaś na terenie Afryki toczyły się nieustanne walki, z kolei w przemyśle zaczęły wybuchać liczne zarobkowe strajki, buntowali się również studenci. Na obszarze Kraju Basków wzmacniały się separatystyczne tendencje. W Paryżu Baskowie powołali emigracyjny rząd oraz zażądali autonomii albo całkowitej niepodległości, w roku 1953 zorganizowali tajną organizację o nazwie Ekin (co znaczy: Akcja, Czyn, Działalność), jaka w roku 1959 przekształcona została w ETA (czyli Kraj Basków i Jego Wolność). Stopniowo ETA przeszła od zupełnie nieszkodliwych protestów do terrorystycznych akcji.

Pomimo tych kłopotów w sześćdziesiątych latach Hiszpania odnotowała spore ekonomiczne sukcesy: w roku 1971 wysunęła się na 4 pozycję na świecie pod względem budowy okrętów; ilość turystów jacy odwiedzali Hiszpanię wówczas doszła rocznie do 21 mln; jeżeli chodzi o dochód na głowę mieszkańca w roku 1970 doszedł on do poziomu 900 dolarów; pośród państw uprzemysłowionych na świecie Hiszpania zajmowała dwunaste miejsce.

Na przełomie sześćdziesiątych oraz siedemdziesiątych lat tempo wzrostu jednak uległo zahamowaniu. Recesja była powodem zaostrzenia strajkowych wystąpień, rozszerzenia wystąpień studenckich oraz akcji terrorystycznych organizacji ETA. Franco został zmuszony pójść na pewne liberalizowanie systemu: m.in. wyrażono wtedy zgodę na zalegalizowanie organizacji studenckich, obiecano autonomię dla Basków, w przemyśle podniesiono płace.

13 lipca 1968 roku Franco zaproponował oficjalnie, aby powołać na hiszpański tron Juana Carlosa. Kortezy przyjęły ową propozycję i 22 czerwca roku 1969 został on powołany na księcia Hiszpanii oraz oficjalnego następcę generała Franco. W październiku tego samego roku, od rządu zostali odsunięci przywódcy Falangi. Ster w państwie w dniu 29 października 1969 roku przeszedł do rąk technokratów z Opus Dei; główną rolę odegrali tam Carrero Blanco oraz Ló-pez Rodó. Generał Franco był już bardzo schorowany, coraz mniej też zajmował się sprawami kraju, który przeżywał poważny gospodarczy kryzys. W dniu 30 października 1975 roku Franco całą władzę przekazał Juanowi Carlosowi. Umarł 20 listopada 1975 roku, zaś dwa dni potem Juan Carlos złożył przysięgę a następnie koronowano go pod tym samym imieniem jako Juan Carlos I. Hiszpański król prezentuje liberalne poglądy.

1 lipca 1976 roku Adolfo Suarez Gonzalez (ur.1932) stanął na czele rządu. Rząd jego przeprowadził podstawowe reformy: wprowadzona została amnestia dla politycznych więźniów, przywrócono prawo do zrzeszania się, w życie weszła demokratyczna ordynacja wyborcza. W czerwcu roku 1977 Baskonia otrzymała autonomię. W Hiszpanii pierwsze po II wojnie demokratyczne wybory zostały przeprowadzone 15 czerwca 1977 roku, a zwycięstwo w nich odniosła Unia Centrum Demokratycznego, to znaczy centroprawica. Została rozwiązana Falanga, natomiast zalegalizowano komunistyczną partię. W dniu 29 września 1977 roku dekretem wprowadzony został przed autonomiczny status w 4 okręgach Katalonii. 6 listopada 1978 roku uchwalono nową konstytucję; przyjęto również zasadę rozdziału państwa od Kościoła.

3. Kraje skandynawskie.

4. Południowo - Wschodnia Europa.

5. Wydarzenia z lat 1980-1983 na terenie Polski oraz ich następstwa.

6. Integracyjne postępy w Zachodniej Europie.

7. Kryzys ideologiczny oraz polityka Watykanu.

XII. PRZEOBRAŻENIA Z LAT 1989-2000.

1. Reformy przeprowadzone przez Michaiła Gorbaczowa.

Polityczne Biuro Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii ZSRR powołało na generalnego sekretarza KPZR w dniu 11 marca 1985 roku Michaiła Gorbaczowa. Gorbaczow urodził się dnia 2 marca 1931 roku na Kaukazie północnym we wsi Priwolnaja, w rodzinie kołchozowego traktorzysty.

Obejmując stanowisko generalnego sekretarza w partii był on przekonany o nieuchronności reform. Gorbaczow zamierzał udoskonalić już istniejący społeczno-polityczny system. Bliskimi współpracownikami Gorbaczowa były takie postacie jak: Aleksander Jakowlew, Nikołaj Ryżykow, a także dyplomata oraz polityczny działacz Eduard Szewardnadze (ur. w 1928 roku).

Pierwszy szkic reform przedstawiony został w kwietniu roku 1985 na plenarnym posiedzeniu KC KPZR. Zapowiedziano wówczas wprowadzenie głasnosti, to znaczy jawności politycznego życia, jak również pierestrojki, tzn. przekształcenia społeczno-politycznych stosunków, oraz uskorienija - czyli przyspieszenia ekonomicznego rozwoju państwa. Ostatnie hasło potem zostało zapomniane.

Rozpracowany bardziej program przedstawiono podczas obrad następnego, XXVII Zjazdu KPZR na przełomie lutego oraz marca 1986 roku. Zjazd ten dał impuls dla głębszych systemowych zmian, jednak dokonywano ich wyjątkowo powoli oraz ze sporym oporem, głównie hamował je biurokratyczny aparat partii oraz państwa. W rządzie Związku Radzieckiego znajdowało się aż 63 ministrów oraz 23 kierowników urzędów posiadających tytuł ministra, zaś 15 było wicepremierów.

Miesiąc po zakończeniu zjazdu, 25 oraz 26 kwietnia 1986 roku doszło do największej katastrofy w historii, w atomowej elektrowni w Czernobylu. Godziła ona w prestiż Związku Radzieckiego dlatego próbowano zminimalizować jej skutki oraz zasięg. Niekorzystnie się to odbiło na procesie wdrażania głasnosti i pierestrojki. Od szeregu lat w Związku Radzieckim fałszowano statystyczne dane, dopiero po roku 1985 ujawniony został zasięg tamtych manipulacji oraz określono stan faktyczny gospodarki kraju. Rząd radziecki szczycił się tym, iż ZSRR produkuje największą ilość energii elektrycznej, jednak radziecki przemysł na wyprodukowanie jakiegoś wytworu zużywał aż 2-3 razy więcej tej energii aniżeli kraje rozwiniętego kapitalizmu. W ZSRR produkowano mało, drogo i źle.

Haseł Michaiła Gorbaczowa nikt tam nie rozumiał. Ekonomiczna sytuacja była coraz trudniejsza. M. Gorbaczow wprowadził m.in. ograniczenia jeżeli chodzi o dystrybucję oraz spożycie alkoholu. Było to przyczyną zmniejszania się dochodów w skarbie państwa z handlu alkoholem. Budżet państwa zaczęto ratować poprzez masową wyprzedaż złota kosztem nadwątlenia rezerw państwowych.

Pomimo tych trudności doszło do przeprowadzenia reformy prawa wyborczego, karnego, rozbudowany został system narodowego przedstawicielstwa, podjęto również prywatyzację gospodarki. Gorbaczowowska ekipa uznała, iż zachodnie państwa oraz społeczeństwa mieszkające na Zachodzie nie są wcale wrogami Związku Radzieckiego i nawet zaczęto traktować ich jak swoich sojuszników.

Przywódcy Związku Radzieckiego wystąpili z kolejnymi propozycjami dotyczącymi ograniczenia zbrojeń. W roku 1988 ZSRR wycofał swe wojska z terenów Afganistanu, przywódcy Związku Radzieckiego zrezygnowali również z tak zwanej doktryny Breżniewa, zapowiadali przerwanie subsydiowania rewolucyjnych ruchów w Azji oraz w Afryce. Zagraniczna polityka ekipy Gorbaczowa spotkała się z dużym uznaniem na Zachodzie. Michaił Gorbaczow zdrobniale nazywany Gorbi, zdobył sobie ogromną popularność. W roku 1987 wydał programową książkę pt. "Przebudowa i nowe myślenie. Dla naszego kraju, dla całego świata".

Podjęte reformy przez Gorbaczowa spowodowały wyraźne osłabienie starych politycznych oraz państwowych struktur, jednak nie doprowadziły wówczas do stworzenia nowych.

2. Polska - Okrągły Stół oraz jego następstwa.

Osłabienie Związku Radzieckiego jako pierwsi zdecydowali się wykorzystać Polacy. W roku 1987 wznowił swoją działalność zdelegalizowany w roku 1981 NSZZ "Solidarność". W roku 1989 doszło do obrad Okrągłego Stołu. Toczyły się one od 6 lutego do 4 kwietnia 1989 roku, uczestniczyło w nich 57 osób, które reprezentowały różne ideologie oraz opcje polityczne.

postanowiono, iż NSZZ " Solidarność" ponownie zostanie zalegalizowany, zaś na 4 czerwca planowane były nowe wybory parlamentarne: obok dotychczas istniejącego sejmu miał również zostać wybrany senat. Podstawowym zadaniem parlamentu miał być wybór prezydenta oraz powołanie rządu koalicyjnego. Nie zamierzano obalać socjalizmu, ale przeprowadzić jego demokratyzację jak też udoskonalenie. Wyborcy tymczasem równoznacznie poparli opozycję, a obóz rządowy odniósł wyborczą porażkę. Przywódcy opozycji jeszcze wówczas nie byli odpowiednio przygotowani aby przejąć pełną odpowiedzialności za państwo, bali się, że Związek Radziecki nie dopuści aby przejęli władzę. Przywódcy ZSRR jednak ogłosili, że nie zamierzają ingerować w kwestie tworzenia polskiego rządu. W takiej sytuacji zwycięski wyborczy obóz, który reprezentował Komitet Obywatelski, zdecydował stanowisko prezydenta oddać w ręce obozu dotychczas rządzącego, zaś przejąć funkcję szefa rządu. W dniu 19 lipca 1989 roku prezydentem został mianowany I sekretarz KC PZPR i dotychczasowy przewodniczący w Radzie Państwa, generał Wojciech Jaruzelski (ur. w 1923 roku). Złączone izby parlamentu dokonały jego wyboru większością ledwie jednego głosu, jednak przejął on obowiązki rezygnując tym samym z funkcji I sekretarza KC PZPR. Premierem nowego rządu wówczas został wybrany Tadeusz Mazowiecki (ur. w 1927 roku). Powołany został 24 sierpnia, a 12 września uformował rząd.

W sierpniu roku 1989 rumuńscy przywódcy wystąpili z nowym wnioskiem, aby kraje Układu Warszawskiego rozpoczęły interwencję oraz przywróciły dawne porządki na terenie Polski, jednak radzieccy przywódcy do tego nie dopuścili.

W styczniu roku 1990 odbyły się obrady IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR, jaki podjął decyzję dotyczącą rozwiązaniu partii. Na jej miejsce powstały dwie socjaldemokratyczne partie. Dotychczasowi przedstawiciele PZPR zostali odwołani z rządu, zaś układy z Okrągłego Stołu ogłoszono nieaktualnymi. Stosunki z ZSRR uległy zamrożeniu, natomiast poszukiwano współpracy z zachodnimi państwami. Polska zgłosiła swój akces do Unii Europejskiej (EWG) oraz NATO.

Lata, kiedy Polska była uzależniona od Związku Radzieckiego uznano za całkowicie stracone, krytyce poddano PZPR oraz działające do roku 1989 rządy. Stopniowo nowe władze umacniały swoje wpływy. Podczas podziału stanowisk jednak pominięto Lecha Wałęsę, jaki pozostał na dotychczasowym stanowisku: przewodniczącego "Solidarności". Lech Wałęsa podjął tzw. "wojnę na górze" dzieląc obóz zwycięzców na zwalczające się różnorodne nurty oraz zażądał usunięcia generała Wojciecha Jaruzelskiego z zajmowanego stanowiska prezydenta.

Jesienią roku 1990 przeprowadzona została kampania wyborcza, wybory wówczas wygrał Lech Wałęsa. Prezydent mianował rząd ze słabo znanym w państwie Janem Krzysztofem Bielickim, członkiem Kongresu Liberalno - Demokratycznego w Gdańsku. Po nim premierem rządu został wybrany Jan Olszewski, zaś potem Hanna Suchocka. Rząd Suchockiej w czerwcu roku 1993 został obalony na skutek wotum nieufności od posłów "Solidarności". Lech Wałęsa rozwiązał wówczas parlament przed końcem kadencji. Nowe parlamentarne wybory przyniosły tym razem zwycięstwo Sojuszowi Lewicy Demokratycznej, jaki stworzył rząd razem z Polskim Stronnictwem Ludowym. W roku 1994 premierem rządu był Waldemar Pawlak, zaś już w styczniu roku 1995 - Józef Oleksy wywodzący się z postkomunistycznego SLD. Nowe prezydenckie wybory z roku 1995 wygrał podczas drugiej tury Aleksander Kwaśniewski. Gdy Urząd Ochrony Państwa zaczął oskarżać Józefa Oleksego o to, że był współpracownikiem radzieckiego wywiadu, stanowisko zaś szefa rządu objął Włodzimierz Cimoszewicz z SLD.

W 1996 roku rozpoczęto kampanię przedwyborczą do sejmu oraz senatu. Zostały przyspieszone w 1997 roku prace nad nową polską konstytucją Opozycja oraz koła wyznaniowe zmierzały do tego, aby w konstytucji swój wyraz znalazły zasady naturalnego prawa. Z kolei lewica blokowała ratyfikowanie konkordatu z państwem Watykan, twierdząc, iż musi on być dostosowany do przyszłej konstytucji. Konstytucyjna Komisja Zgromadzenia Narodowego przedstawiła przez większość przyjęty projekt, jednak opozycja zaprezentowała swój oraz zażądała aby obydwa projekty zostały poddane pod referendum. Niestety Zgromadzenie Narodowe tej propozycji nie przyjęło. 2 kwietnia roku 1997 projekt zaprezentowany przez większość został zaakceptowany a 25 maja przeprowadzono referendum. 52,7% głosowało za przyjęciem tego projektu konstytucji. Opozycja jednak uznała, iż projekt nie otrzymał poparcia od opinii publicznej, gdyż poparcia udzieliło mu mniej niż 50% osób uprawnionych do oddania głosu. Najwyższy Sąd decyzją z dnia 15 lipca 1997 roku uznał referendum za ważne. Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał nową konstytucję, a w życie weszła ona jesienią 1997 roku.

3. Przeprowadzenie zjednoczenia państw niemieckich.

Państwem frontowym w obozie socjalistycznym do 1989 roku było NRD, kraj bardzo zmilitaryzowany i scentralizowany. Erich Honecker twierdził, że NRD jest trwałym elementem na politycznej mapie Europy. Przewodniczący radzieckiej delegacji Michaił Gorbaczow jednak nie podtrzymywał jego entuzjazmu.

W sierpniu roku 1989 kiedy Węgrzy otwarli granicę z Austrią tym samym pomogli szeregu Niemcom z NRD w ucieczce na Zachód. Niemcy uciekający byli istotnym politycznym argumentem podczas walki z reżimem Honeckera. Na jesieni roku 1989 wielu obywateli NRD prowadziło okupację ambasady zachodnich państw w Pradze, Warszawie, Sofii oraz domagało się przyznania im politycznego azylu.

W listopadzie roku 1989 w Lipsku, następnie zaś w pozostałych miastach NRD, organizować zaczęto ogromne manifestacje w celu zjednoczenia obydwu niemieckich państw, a także prawa wolnego wyboru politycznej opcji. Honecker został zmuszony ustąpić z piastowanego stanowiska I sekretarza KC SED oraz przewodniczącego Rady Państwa. Dotychczasowy rząd również ustąpił.

W dniu 7 listopada 1989 roku powołano nowy rząd na czele z Hansem Modroweem. W dwa dni potem zadecydował on o otwarciu niemieckich granic. Został obalony słynny berliński mur (9 listopada 1989 roku), rządząca partia SED została przekształcona w Partię Demokratycznego Socjalizmu (czyli PDS). Kierownictwo w nowej partii na czele z Egonem Krenzem oraz rząd Modrowa opracowało projekt zjednoczenia Niemiec dążąc do stworzenia federacji dwóch niemieckich państw. Plan ten został poparty przez Związek Radziecki. Kanclerz RFN Helmut Kohl natomiast, w porozumieniu z amerykańskim prezydentem George'em Bushem, zaprezentował plan organicznego zjednoczenia całych Niemiec. Na terenie NRD zostały zorganizowane obrady Okrągłego Stołu. 18 marca 1990 roku odbyły się wybory do Ludowej Izby NRD, które równoznacznie wygrała chadecja, która powołała rząd na czele z Lothar'em de Maiziere, jaki przejął plan Kohla. 4 mocarstwa od chwili wojny odpowiedzialne za sprawę niemiecką także poparły ów plan, jednak pod warunkiem, iż zjednoczone Niemcy terytorialnie nie wykroczą poza ramy obydwu istniejących niemieckich państw oraz Berlin. Konferencja 2+4 (2 państwa niemieckie oraz 4 mocarstwa, tj. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i ZSRR) podczas kilku spotkań latem roku 1990 ustaliła główne zasady zjednoczenia. Związek Radziecki poparł proponowany przez RFN plan. ZSRR otrzymał od Niemiec poważne pożyczki. Uzgodniony został plan oraz koszty wycofania radzieckiej armii z NRD. Związek Radziecki zobowiązał się wycofać swoje wojska z terenu dawnej NRD do roku 1994. Zadecydowano, iż na tych obszarach nie będą także stacjonować jednostki NATO. RFN zagwarantowała pokrycie wszelkich kosztów związanych z ewakuacją oraz urządzeniem się radzieckich żołnierzy po powrocie do ojczyzny. Ustalono, iż NRD będzie podzielona na 5 historycznych krajów, jakie zwrócą się z prośbą do RFN o przyjęcie w obręb federacji, opierając się o 23 artykuł konstytucji tego kraju. Miało to miejsce jesienią 1990 roku. W taki sposób NRD rozwiązała się sama, zaś jej poszczególne części przekształcone zostały w kolejne członkowskie kraje RFN. Jako dzień zjednoczenia uznany został dzień 3 października 1990 roku. Michaiła Gorbaczowa postrzegano niemal jak narodowego bohatera Niemiec, bowiem bez jego reform w ogóle nie było by możliwe zjednoczenie. Społeczeństwo RFN wkrótce podzieliło się na lepszych z Zachodu (Wessi) oraz gorszych ze Wschodu (Ossi). Nowy rząd RFN również podpisał odpowiednie układy zarówno z Czechosłowacją jak i z Polską gwarantujące całkowitą nienaruszalność granic tychże państw. Razem z likwidacją NRD tzw. Pakt Warszawski utracił sens swojego istnienia, formalnie rozwiązano go podczas posiedzenia Doradczego Komitetu Politycznego w dniu 1 lipca 1991 roku.

4. Rozpad Związku Radzieckiego oraz powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw.

Rozpad Związku Radzieckiego.

Wydarzenia w latach 1989-1991 w ZSRR rozwijały się pod dużym wpływem 2 tendencji. Jedna zmierzała do wprowadzenia demokratyzacji stosunków w zakresie dotychczasowego państwa, jak również do modernizacji oraz udoskonalenia państwa ale zachowawszy jego ponadnarodowy charakter. Zaczęły powstawać nowe stronnictwa oraz partie polityczne, zakwestionowano prawa KPZR do reprezentowania całego społeczeństwa, domagano się praw oraz wolności. Coraz bardzo aktywni stali się Litwini, Łotysze oraz Estończycy, żądali potępienia układu z 1939 roku (Ribbentrop-Mołotow), a także zastosowanych w stosunku do nich metod w roku 1940. Domagali się uznania za nieważne zawartych wtedy układów oraz uznania prawa swoich narodowości do całkowitej niepodległości oraz suwerenności. Pierwsze demonstracje w Wilnie, Rydze oraz Tallinie przeprowadzone zostały już w 48 rocznicę paktu Ribbentrop-Mołotow czyli 23 sierpnia 1987 roku. Na terenie Litwy powstał "Sajudis" czyli Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy. Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 17 listopada 1988 roku przywróciła tradycyjną narodową flagę, zaś język litewski został uznany za urzędowy. W styczniu roku 1989 przywrócono kościelną administrację w Kościele rzymskokatolickim. Głosowanie do Rady Najwyższej litewskiej republiki w lutym roku 1989 wygrał właśnie "Sajudis". Od tamtego momentu ruszyła wprost lawina decyzji oraz zmian w narodowym duchu. Już w dniu 11 marca roku 1990 podjęto uchwałę dotyczącą przekształcenia LSRR w Litewską Republikę, a także uchwalono deklarację niepodległości. Radziecki rząd protestował oraz bezskutecznie próbował hamować tamte procesy.

Na Łotwie w roku 1988 utworzone zostało Forum Narodowe Łotwy oraz Ruch na Rzecz Niezawisłości Narodowej Łotwy. Najwyższa Rada ŁSRR dnia 28 lipca 1989 roku potępiła pakty Ribbentrop-Mołotow, a także aneksję Łotwy w roku 1940 i uchwaliła deklarację dotyczącą praw łotewskiego ludu. 4 maja 1990 roku uchwalona została deklaracja niepodległości Łotwy, zaś 21 sierpnia 1992 roku - nowa konstytucja.

W Estonii wszystko potoczyło się podobnie. W dniu 16 listopada 1988 roku Rada Najwyższa ESRR przyjęła deklarację w kwestii suwerenności Estonii, zaś w grudniu tego samego roku estoński język uznano za państwowy. Dnia 30 marca 1990 roku ogłoszono deklarację dotyczącą niezawisłości Estonii. Cały proces usamodzielniania został ukończony 22 sierpnia 1991 roku.

W roku 1988 na Ukrainie został utworzony Ukraiński Związek, który podjął uchwałę zawierającą deklarację zasad. Za cel podstawowy uznano zmierzanie do odrodzenia się ukraińskiego państwa, przebudowy Związku Radzieckiego na nowych zasadach - konfederacji zupełnie niezależnych państw. To właśnie z owego ruchu wówczas wyłoniły się: Partia Zielonych, Ludowy Ruch na Rzecz Przebudowy Ukrainy, Wolny Związek Zawodowy oraz inne. Najwyższa Rada republiki ogłosiła deklarację suwerenności w dniu 10 lipca 1989 roku.

Wiosną roku 1988 doszło na Zakaukaziu do walk między Ormianami oraz Azerami. Armenia także ogłosiła własną deklarację niepodległości, Gruzja zrobiła to samo. Doszło do walk na terenie Uzbekistanu między Uzbekami oraz Turkami.

Wybrane zostało Zgromadzenie Deputowanych Ludowych Związku Radzieckiego, skład którego miał wyjątkowo zróżnicowany charakter. Michaił Gorbaczow został przewodniczącym Rady Najwyższej Związku Radzieckiego, który ciągle pełnił obowiązki generalnego sekretarza KC KPZR. Jednak po roku zdecydowano, aby stworzyć urząd prezydenta ZSRR. Pierwszym prezydentem ZSRR formalnie został w dniu 13 marca 1990 roku Michaił Gorbaczow, jednak jego władza posiadała bardzo ograniczony zasięg. Do dymisji w grudniu 1990 roku podał się Eduard Szewardnadze minister spraw zagranicznych Związku Radzieckiego. Doszło do ostrego konfliktu między Gorbaczowem a Jelcynem.

Borys Nikołajewicz Jelcyn (ur. w 1931 roku) awansował na urząd sekretarza obwodu, następnie zaś sekretarza KC oraz sekretarza Komitetu Partii w Moskwie. W roku 1987 wszedł on w spór z sekretarzem Komitetu Centralnego niejakim Ligaczowem oraz został usunięty z partyjnych funkcji. W marcu roku 1989 postanowił on ubiegać się o stanowisko w Zgromadzeniu Deputowanych Ludowych, a następnie wszedł do tegoż gremium - wybrany został wiceprzewodniczącym Międzyregionalnej Grupy Deputowanych. Jelcyn w maju 1990 roku dostał funkcję przewodniczącego Najwyższej Rady Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad. Wybrany został prezydentem Federacji Rosyjskiej. Michaił Gorbaczow wybrany był przez Zgromadzenie zaś Jelcyn przez bezpośrednich wyborców. Politycy ci nawzajem się nie lubili. Do konfliktu pomiędzy nimi miało dojść latem 1991 roku. Władze centralne Związku Radzieckiego pod kierownictwem Michaiła Gorbaczowa opracowały plan nowej konstytucji, jaki przewidywał przekształcenie Związku Radzieckiego w konfederację. Taka koncepcja w ogóle nie odpowiadała Jelcynowi, ani też Leonidowi Krawczukowi - prezydentowi Ukrainy. W sierpniu została opracowano koncepcja przekształcenia kraju w raczej luźną federację kilku republik. Projekt nowej konstytucji oficjalnie miano podpisać w dniu 20 sierpnia 1991 roku. Tymczasem w dniu poprzedzającym podpisanie dokumentu został zorganizowany pucz. Zamierzał on powstrzymać proces likwidacji Związku Radzieckiego, jak również bronić jedności oraz całości państwa. Na czele zwalczających pucz sił w Moskwie stanął rosyjski prezydent Borys Jelcyn. W trakcie trzech dni została stłumiona rebelia ( 19-21 sierpnia).

Pucz spowodował odwrotne do zamierzonych skutki. Do sierpnia 1991 roku różne republiki ogłaszały deklaracje niepodległości, jednak za wyjątkiem krajów nadbałtyckich oraz zakaukaskich posiadały one ograniczony charakter. Sierpniowy pucz wywołał powszechne dążenia do wyjścia ze Związku. Takie deklaracje kolejno zgłaszały: Ukraina (24 VIII), Białoruś (25 VIII), Mołdawia (27 VIII), Uzbekistan i Kirgistan (31 VIII), Tadżykistan (9 IX), Armenia (23 IX), Azerbejdżan (18 X), Turkmenistan (27 X). Związek Radziecki stał się pustą nazwą i całkowicie bez treści. Po dokonaniu puczu przez Janajewa zdelegalizowano KPZR. Na Ukrainie 1 grudnia 1991 roku zostało przeprowadzone referendum, w którym 90% uprawnionych do głosowania opowiedziało się za wyjściem z ZSRR.

Utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw.

W dniach 7 oraz 8 grudnia 1991 roku z inicjatywy ukraińskiego prezydenta Leonida Krawczuka w Puszczy Białowieskiej, w Wiskułach doszło do spotkania prezydentów: Białorusi - Stanisława Szuszkiewicza, Rosji - Borisa Jelcyna i Ukrainy - Leonida Krawczuka. Uznali oni, iż utworzony w roku 1922 Związek Radziecki przestał już istnieć i podpisali wówczas specjalne oświadczenie w tej sprawie. Następnie razem z premierami rządów swoich państw utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Początkowo obejmowała ona jedynie trzy wspomniane wyżej republiki: Białoruś, Rosję oraz Ukrainę, jednak stopniowo zaczęły się do niej przyłączać również inne republiki. W sierpniu roku 1994 w skład WNP już wchodziły następujące republiki: Armeńska, Azerbejdżańska, Boałoruska, Grozińska, Kazachska, Kirgiska, Mołdawska, Rosyjska, Tadżykistańska, Turkmeńska, Ukraińska, Uzbekistańska. Do Wspólnoty Niepodległych Państw nie przystąpiły jednak kraje nadbałtyckie. Organem najwyższym w WNP były: Rada Szefów Państw oraz Rada Szefów Rządów. Wszelkie decyzje podejmowano były wyłącznie jednogłośnie. Zaś każda republika miała prawo weta.

Michaił Gorbaczow utracił dotąd pełnione funkcje oraz przestał odgrywać jakąś poważniejszą rolę. Spadkobiercą Związku Radzieckiego stała się Federacja Rosyjska, zaś jej prezydent - Borys Jelcyn - zyskał sobie uznanie na międzynarodowym forum.

Całe terytorium byłego ZSRR stanęło przed wielkimi trudnościami gospodarczymi i politycznymi. Na terenie Rosji rozgrywały się ogromne zmagania pomiędzy parlamentarną większością na czele z przewodniczącym rosyjskiego parlamentu Rusłanem Chasbułatowem oraz wiceprezydentem Rudskojem, a zdążającym do skumulowania całości władzy w swych rękach prezydentem Borysem Jelcynem. W październiku roku 1993 wojska wierne prezydentowi szturmem zdobyły gmach parlamentu oraz aresztowały opozycjonistów.

Rosja, jak również pozostałe kraje byłego ZSRR przechodziły bardzo trudny okres. Ogromnie gwałtownie spadła rosyjska produkcja a szybko zaś rosła inflacja. W kilku krajach przez szereg miesięcy nie płacono pracownikom zarobionych pieniędzy, coraz częstsze były strajki oraz demonstracje. Umacniało się na Ukrainie poczucie niezależności oraz samodzielności, zaś z drugiej strony rosły prorosyjskie nastroje na Białorusi. Próby zerwania więzów z Rosją podjęli również Czeczeńcy, jednak napotkali bardzo ostry opór. Ta wojna Czeczeńców ciągła się kilka lat. W dniu 12 grudnia 1993 roku w Rosji została wprowadzona nowa konstytucja, która narzuciła system prezydencki. Rosyjski prezydent zyskał wielkie uprawnienia, zaś rola parlamentu (czyli Dumy) uległa poważnemu ograniczeniu. W Rosji w połowie 1996 roku przeprowadzone zostały wybory na prezydenta. Jelcyn otrzymał silne poparcie ze strony Niemiec oraz USA i dzięki wsparciu trzeciego kandydata, generała Aleksandra Lebiedzia, podczas II tury w lipcu roku 1996 wygrał wybory. Był już jednak wówczas ciężko chory i po wyborze zmuszony był poddać się operacji serca. W związku z tym Rosja nadal pozostawała bez kierownictwa centralnego, zaś różne grupy walczyły o władze.

Przywódcy Rosji przeciwstawiali się zdecydowanie przyjęciu krajów Europy Środkowowschodniej do struktur NATO. Zapowiedź włączenia Polski do tejże organizacji wywołała plany ponownego sfederowania z Rosją Białorusi. Prezydent Ukrainy, Leonid Kuczma wystąpił z również wnioskiem o przyjęcie Ukrainy do NATO. Pomiędzy Ukrainą i Rosją narastał spór na tle podziału czarnomorskiej floty, przynależności Krymu oraz bazy wojennej w Sewastopolu. W styczniu roku 1997 przerwano zupełnie bezsensowną wojnę toczoną z Czeczeńcami. Zaś w Czeczenii zostały zapowiedziane wybory i sytuacja powoli powracała do normy.

5. Rozkład Jugosławii oraz wojna w Bośni.

Wszystkie narodowości, jakie wchodziły w obręb Jugosławii w końcu się zbuntowały przeciwko dominującym w tym państwie Serbom oraz podjęły działania w celu oderwania się od Serbii, a następnie stworzenia samodzielnych państw. Generalnie odrzucono ideę titoizmu. Jako pierwsi wystąpili Słoweńcy i Chorwaci, którzy dnia 25 czerwca 1991 roku proklamowali niepodległość swoich republik. Natychmiast otrzymali uznanie od RFN, Watykanu i tak zwanej łacińskiej opinii publicznej. Wkrótce (w lutym 1992 roku) oderwała się również Macedonia.

Wyjątkowo skomplikowana sytuacja miała miejsce na obszarze Bośni i Hercegowiny, to znaczy na terenie 51,1 tys. km zamieszkałym przez 4,5 mln ludności. Ok. 40% społeczeństwa to byli Muzułmanie bośniaccy, 37% Serbowie a 20% Chorwaci. Oczywiście Serbowie nie zamierzali zerwać z Jugosławią, jednak większość stanowili Chorwaci oraz bośniaccy Muzułmanie, którzy to dążyli do wyzwolenia się spod serbskiej oraz prawosławnej przewagi. W roku 1990 przeprowadzone zostały wybory i uformowano rząd koalicyjny. Wówczas prezydentem republiki wybrany został muzułmanin Alija Izetbegović (ur.1925), przywódca Partii Akcji Demokratycznej. Rząd w dniu 15 października 1991 roku zapowiedział, że republika występuje z federacji oraz się usamodzielnia. 29 lutego 1992 roku w Bośni przeprowadzone zostało referendum, podczas którego większość z głosujących zadecydowała o oderwaniu od Jugosławii oraz usamodzielnieniu się. Unia Europejska w dniu 6 marca 1992 roku uznała nowopowstałą republikę za całkowicie suwerenne państwo; zaś 22 marca przyjęto ją do ONZ.

Bośniaccy Serbowie jednak się nie pogodzili z tym i tak jak zapowiadali 6 kwietnia 1992 roku proklamowali Republikę Serbskiej Bośni i Hercegowiny. Niestety nie udało się wytyczyć granic, które miały by rozdzielać poszczególne republiki. Rozpoczęła się wówczas wojna domowa, jaka trwała aż do końca roku 1995. W czerwcu roku 1992 Bośniacy dotychczas współpracujący z Chorwatami nagle zerwali ową współpracę. Walki posiadały wyjątkowo krwawy charakter. Mordowano dzieci i gwałcono kobiety. Szczególnie ostry wymiar miały walki w okolicach stolicy republiki czyli Sarajewa.

Chorwaci zmierzali do oderwania swoich etnicznych terenów oraz ich przyłączenia do Chorwacji. Z kolei Serbowie zmierzali do utrzymania jedności z Jugosławią albo utworzenia dużej serbskiej republiki. Bośniaccy muzułmanie zwalczali zarówno Serbów jak też Chorwatów - chcieli utworzyć samodzielną republikę Bośni. W dniu 22 lutego 1993 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ stworzyła specjalny międzynarodowy trybunał w celu osądzenia osób, które były oskarżone o popełnienie określonych zbrodni. Wśród oskarżonych między innymi znaleźli się przywódcy Serbów jak: Rodovan Karadzić oraz generał Radko Mladić. ONZ skierowała na teren Bośni jednostki interwencyjne (14 tys.), jednak nie zdołały one opanować zaistniałej sytuacji. W trakcie walk od marca 1992 roku do sierpnia 1995 roku zginęło ok. 200 tys. osób, a 95% zabitych to były osoby cywilne.

Podczas walk na terenie Bośni Unia Europejska oraz ONZ wysłały szereg misji. Ostatecznie w 1995 roku pod wpływem Stanów Zjednoczonych zostały podjęte rozmowy, które to doprowadziły do przyjęcia zasad porozumienia. 21 listopada 1995 roku w Dayton (USA) podpisano układ, który zapowiadał utworzenie Unii złożonej z Federacji Chorwacko-Muzułmańskiej oraz Republiki Serbskiej. Zacięte walki miały miejsce w okolicach Sarajewa, Srebrenicy oraz Żepy. Porozumienie z Dayton dopiero podpisano dnia 14 grudnia 1995 roku, co stało się pod wpływem Organizacji Bezpieczeństwa oraz Współpracy Europejskiej (OBWE). Na terenie Bośni wojska ONZ zastąpiono oddziałami NATO (IFOR), liczącymi 58 tys. ludzi. Ogłoszono, że zostaną przeprowadzone demokratyczne wybory pod międzynarodową kontrolą najpóźniej w 9 miesięcy od podpisaniu porozumienia. Zostały one przeprowadzone w dniu 14 września 1996 roku. Na skutek wyborów stworzono trzyosobową radę, która składała się z członków poszczególnych etnicznych grup, uzyskała ona prawo koordynacji owego wyjątkowo skomplikowanego państwowego tworu, jaki utworzyć miała Bośnia. Jako pierwszy na przewodniczącego tej rady wybrany został Alija Izetbegović. W tym czasie Serbowie uznali, iż wybory sfałszowano i odmówili uczestniczenia w takim gremium. Na skutek usamodzielnienia się Słowenii, Chorwacji i Macedonii jak również podziału Bośni oraz Hercegowiny Federacyjna Republika Jugosławii od kwietnia 1992 roku obejmowała jedynie Serbię i Czarnogórę. Terytorium to zamieszkiwane było przez 10,5 mln ludzi: na terenie Serbii 9,7 mln, a Czarnogóry 615 tys. Rolę dominująca w Serbii odgrywała Socjalistyczna Partia Serbii, jej przywódcy, na czele ze Slobodanem Miloszeviciem, bronili uparcie idei jedności wszystkich narodów Jugosławii. Szukali w swej walce pomocy w Związku Radzieckim, następnie zaś w Rosji, natomiast znaleźli się w ostrym konflikcie z popierającymi rozkład państwa krajami Zachodniej Europy i muzułmanami. Oprócz Partii Socjalistycznej powstały również: Ruch Odnowy Serbii, Partia Demokratyczna, Związek Obywateli Serbii oraz szereg innych partii. Jesienią 1996 roku opozycja utworzyła polityczny blok o nazwie Zajedno (czyli Razem), który to wygrał komunalne wybory w stolicy państwa oraz kilku miastach. Zoran Djindjić, przywódca Partii Demokratycznej w lutym roku 1997 został pierwszym nie komunistycznym burmistrzem w Belgradzie. Koalicja w połowie 1997 roku uległa rozpadowi. Dominująca rolę wewnątrz Federacji odgrywała ciągle Partia Socjalistyczna. Funkcję prezydenta Federacji przejął Zoran Lilić, zaś szefem rządu został Radoje Kontić. W Serbii prezydentem był Milosević, zaś w Czarnogórze - Momir Bulatović. W roku 1997 w sierpniu obydwie izby Skupszczyzny przeprowadziły wybory: jedynym kandydatem był wówczas Miloseić. W 1997 roku zachodnie mocarstwa nieco złagodziły swą politykę w stosunku do Jugosławii. Jednak nadal bardzo silnego poparcia udzielały jej takie kraje jak: Bośnia, Słowenia, Macedonia, jakie uzyskały również znaczne ekonomiczne sukcesy oraz zgłosiły swój akces do NATO i Unii Europejskiej.

6. Walki o Kosowo (1997 - 1999).

Serbowie uważają Kosowo za swoistą kolebkę swojej państwowości. Położone jest ono na terenach pogranicza Serbii, Albanii oraz Macedonii. Kosowo znajdowało się w składzie Jugosławii, stanowiło część autonomiczną Serbii. Jednak w roku 1989, w związku z obchodami 600 rocznicy rozegranej na Kosowym Polu bitwy, zniesiono autonomię i Kosowo przekształcono w serbską prowincję. Dominujący tam Albańczycy nigdy się nie pogodzili z tym faktem i rozpoczęli walkę o powrót autonomii. 77,4% w Kosowie stanowili Albańczycy, 13,2% Serbowie, 3,7% Bośniacy, 1,7% Czarnogórcy oraz 0,8% Romowie i Turcy.

Pewna część Albańczyków domagała się przywrócenia autonomicznego statusu, zaś inna część - przyznania praw do samodzielnej republiki. Bojownicy maoistowscy na terenie Turcji w lutym 1982 roku założyli tzw. Ruch na rzecz Albańskiej Republiki Jugosłowiańskiej. To byli zwolennicy Enwera Hodży - przywódcy Albanii, zwalczali Jugosławię oraz Tito, głosili zasadę terroru. Następnie z tej organizacji wyłonił się nowy Ruch na rzecz Wyzwolenia Kosowa (LKCK), jaki w roku 1985 przekształcił się z kolei w Ruch na rzecz Ludowej Republiki Kosowa (LRPK).

Ibrahim Rugova w roku 1991 zorganizował Demokratyczną Ligę Kosowa, jaka proklamowała powstanie Republiki Kosowo. W Kosowie wbrew prezentowanemu przez Jugosławię stanowisku 24 maja roku 1992 przeprowadzone zostały wybory do miejscowego sejmu. Zwycięstwo w nich odniosła Demokratyczna Liga Kosowa, zyskując wsparcie albańskiej emigracji na terenie Niemiec, Szwajcarii oraz Belgii.

Rząd w Jugosławii - po odłączeniu się Chorwacji, Macedonii oraz Słowenii - nie zamierzał dopuścić, aby odpadło również Kosowo. W roku 1989 wprowadził on stan wyjątkowy w Kosowie. Wówczas radykalni Kosowianie pod koniec roku 1992 utworzyli Wyzwoleńczą Armię Kosowa (UCK). Utajnione kierownictwo UCK przebywało na terenie Szwajcarii oraz w samej stolicy Kosowa czyli Prisztinie. W roku 1997 przeprowadzonych zostało 14 zamachów na obszarze Kosowa oraz 1 w Macedonii. Działania UCK otrzymały wsparcie ze strony Albanii. W północnej Albanii, w Mirdita założono szkoleniowy obóz, który współpracował z albańskimi spec służbami. Ruch również poparł Sali Berisha - prezydent Albanii. Obozy szkoleniowe, jak również ośrodki partyzanckie utworzono też w Macedonii. Kierownictwo UCK odmówiło uznania Republiki Kosowo, jaką tworzył Ibrahim Rugova, a następnie zaprezentowali program walk o utworzenie tzw. Wielkiej Albanii, która obejmowała by Albanię, Kosowo, część południową Czarnogóry oraz część zachodnią Macedonii.

Wyzwoleńcza Armia Kosowa w lutym roku 1998 rozpoczęła ofensywę i w trakcie zaledwie kilku miesięcy objęła swym panowaniem około 30% terenu Kosowa. Poplecznicy Rugovy stworzyli Zbrojną Siłę Republiki Kosowskiej (FARK) oraz podejmowali próby ograniczenia radykalizmu UCK. Miały miejsce bratobójcze walki. Wiosną roku 1998 podczas walk w Kosowie śmierć poniosło ok. 800 osób. Ludzie, którzy nie chcieli podejmować walki byli często terroryzowani. Radykalni zwolennicy Wyzwoleńczej Armii Kosowa terroryzowali Serbów oraz Cyganów, zaś wojska Jugosławii terroryzowały Albańczyków. Obydwie strony stosowały ostre represje w stosunku do przeciwników. Wiosną roku 1998 ok. 150 tys. ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia Kosowa.

Jesienią 1998 roku przywódcy tzw. wielkich mocarstw zainteresowali się sytuacją panującą w Kosowie. Pełnomocnik Stanów Zjednoczonych Richard Holbrook 13 października 1998 roku zdołał skłonić jugosłowiańskiego prezydenta Miloszewicia do zaprzestania zbrojnej interwencji. Wojska serbskie wówczas zaczęły powoli wycofywać się z terenów Kosowa, jednak przywódcy UCK nie mieli zamiaru dopuścić do jakiegokolwiek uspokojenia i znów zaostrzyli terror w stosunku do Serbów oraz Cyganów, zaś w grudniu roku 1998 wznowili akcje zbrojne. Po stronie Albańczyków angażowały się Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy oraz Francja, zaś po stronie Jugosławii (Serbii) Rosjanie oraz Chińczycy. W tamtym czasie Rada Bezpieczeństwa ONZ podejmować mogła decyzje jedynie wówczas, gdy 5 mocarstw prezentowało zgodną postawę.

W takiej sytuacji kwestią Kosowa zaczęła się zajmować Rada NATO. Rosyjska Republika nie wchodziła w skład tej organizacji, zaś nowo przyjęte postkomunistyczne państwa na czele z Polską zajęły stanowisko pozostające w zgodzie z amerykańską polityką. Ministrowie obrony członkowskich państw NATO we wrześniu 1998 roku uzgodnili, że należy użyć sił NATO w celu pacyfikacji Kosowa. Również Rada NATO zdecydowanie nakazała Jugosławii aby wycofała się z terenów Kosowa oraz przywróciła mu pełną autonomię. W Rambouillet pod Paryżem została zwołana specjalna konferencja w tym celu. Uczestniczyły w niej Jugosławia i Wyzwoleńcza Armia Kosowa, przeprowadzono ja 6 lutego 1999 roku. Faktycznie było to uznanie radykalnej, konspiracyjnej organizacji UCK. Ów fakt wykorzystała ona aby oficjalnie ogłosić powołanie rządu Kosowa, całkowicie niezależnego od Jugosławii oraz Demokratycznej Ligi Kosowa. Jednak Jugosławia nie chciała się podporządkować podjętym w Rambouillet decyzjom i wznowiła w marcu akcję zbrojną na terenie Kosowa, zamierzając usunąć separatystów oraz spacyfikować istniejące stosunki. Przywódcy NATO natomiast nie zamierzali z kolei tolerować takiej samowoli dlatego podjęli decyzję dotyczącą bombardowania Jugosławii. Całą akcją dowodził generał amerykański Wesley K. Clark. Akcja została podjęta 24 marca 1999 roku; udział w niej wzięło 19 państw.

Na początku uważano, iż operacja o nazwie "Sojusznicza siła" trwać będzie zaledwie 2-3 dni, zaś trwała ona aż 78 dni, w końcowej jej fazie brało udział ok. 1000 samolotów. Jugosławia odniosła ogromne straty osobowe oraz materialne. Szacowano, iż bombardowania cofnęły jugosłowiańską gospodarkę o jakieś 50 lat. Jugosłowianie podawali, że zastrzelili 326 latających obiektów NATO. W trakcie walk z jugosłowiańską armią śmierć poniosło 180 żołnierzy NATO, zaś do niewoli zostało wziętych 35 lotników.

W rezultacie Jugosławia nie otrzymała z zewnątrz żadnej pomocy, a także nie była zdolna przeciwstawić się zbrojnemu naciskowi 19 państw. Skapitulowała po 78 dniach ciężkiej obrony a następnie wycofała swoje wojska z terenów Kosowa, które odtąd było okupowane przez żołnierzy międzynarodowych sił UNKFOR (40 tysięcy). Zapowiedziano rozbrojenie UCK. Wykorzystując dogodną sytuację Wyzwoleńcza Armia Kosowa rozpoczęła akcje odwetowe w stosunku do Serbów, usuwając ich masowo z Kosowa. NATO zapowiedziało, że Kosowo zostanie na autonomicznych zasadach w obrębie Jugosławii. Faktycznie jugosłowiański rząd stracił kontrolę nad tą prowincją, zaś 16 stycznia 2000 roku w Kosowie utworzono międzynarodową komisję kontrolną.

Havier Solana - Sekretarz Generalny NATO w udzielonym A. Michnikowi z "Gazety Wyborczej" wywiadzie stwierdził, iż to nie była wojna, ale akcja humanitarna, która zmierzała do przerwania zachodzącego tam procesu etnicznych czystek oraz obrony terroryzowanej ludności albańskiej z terenu Kosowa przez Serbów.

7. Unia Europejska oraz NATO.

Od 1 stycznia 1995 roku do Unii Europejskiej zaliczano 15 państw. W tej chwili jest już 25 państw, a mianowicie: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. W 1995 roku Parlament Unii Europejskiej złożony był z 626 deputowanych. Dzielili się oni na 15 narodowych grup oraz 8 ideowo-politycznych. Niemiecki socjaldemokrata Klaus Hansch był przewodniczącym tego parlamentu, który to obradował w Strasburgu, zaś jego prezydium znajdowało się w Luksemburgu. W europejskim parlamencie wyraźnie się ścierały wpływy 2 głównych ideowo-politycznych orientacji: na 626 deputowanych socjalistów było 214, a konserwatystów 201. W styczniu 1998 roku otwarty został nowy gmach unijnego parlamentu w Strasburgu. Budowa trwała przez 6 lat a kosztowała 600 mln dolarów.

Władzę w Unii Europejskiej stanowi Rada Europejska, która składa się z premierów rządów poszczególnych krajów członkowskich, zaś wykonawczą władzę sprawuje Komisja Unii Europejskiej. Przewodniczącym tejże Komisji był Jacques Santers, były premier Luksemburga; a w składzie jej znajdowało się 20 komisarzy. Podczas kadencji z lat 1994-1999 miało dojść do poważnych nadużyć finansowych. Parlament w grudniu roku 1998 większością 270 przeciwko 225 głosom nie przyjął sprawozdania z wykonania europejskiego budżetu za 1996 rok. W styczniu roku 1999 zgłoszony został wniosek dotyczący wyrażenia wotum nieufności w stosunku Komisji, jednak nie otrzymał on wymaganych 2/3 głosów. Komisja wprawdzie przetrwała do marca 1999 roku, ale na skutek krytyki, postanowiła sama ustąpić. Nowym wówczas przewodniczącym w Komisji został Romano Prodi, były premier Włoch.

Wybory nowego unijnego parlamentu odbyły się w dniach 10 oraz 13 czerwca 1999 roku. Ilość uprawnionych do oddania głosów wyniosła 297 mln osób, wybierano aż 626 deputowanych. Wszystkie członkowskie państwa posiadały limity uzależnione od liczby swoich mieszkańców, i tak: Niemcy mogli wybrać 99 deputowanych, Francuzi, Włosi oraz Anglicy po 87, Hiszpanie 64, zaś Luksemburczycy 6. Przewodniczącym Europejskiego Parlamentu został wybrany konserwatysta, 63-letni Hiszpan, prawnik Jose Maria Robles. Kieruje on pracami parlamentu razem z prezydium, jakie składa się z czternastu zastępców przewodniczącego. 2,5 roku trwa kadencja członków w prezydium.

W czerwcu roku 1999 przewodniczący europejskiej komisji Romano Prodi wystąpił z propozycją nowego składu Komisji. Funkcję zastępcy przewodniczącego w Komisji przejęła Isabel Loyola de Palacio del Valle Lersundi, 48-letnia Hiszpanka. 2 zastępcą przewodniczącego Komisji wybrany został Nell Kinnock, 47-letni Walijczyk, konserwatysta. Stanowisko komisarza, jaki odpowiadał za rozszerzenie się Unii powierzono niemieckiemu politykowi Guntherowi Verheugenowi. Nadal komisja liczyła 20 członków, jednak przyjęto założenie, iż w najbliższych latach zostanie ona powiększona o 12 nowych. Komisja opracowała całkiem nowy unijny budżet na lata 2000-2006. W roku 2000 budżet ten miał wynieść 85,5 mld euro, zaś 90% wszystkich wydatków pochłonąć miała polityka rolna, zaś resztę różnorodne programy oraz przedsięwzięcia, jakie mają sprzyjać integracji.

Przeprowadzony w kwietniu roku 1999 sondaż na podstawie rozmów, wskazuje, iż za najistotniejszy problem 15 krajów członkowskich Unii uznane zostało rozszerzenie Unii oraz przyjęcie nowych krajów. Powszechnie uważa się, iż Europejski Parlament winien się zajmować głównie ochroną oraz organizowaniem nowych miejsc do pracy, promowaniem jak również utrzymaniem pokoju, kontrolą wydatków, dbaniem o naturalne środowisko, zapewnieniem dobrej oraz bezpiecznej żywności dla całej Europy.

NATO natomiast posiada inny charakter. Przede wszystkim nawiązuje do tzw. Karty Atlantyckiej oraz współpracy wojennej antyfaszystowskich państw. Układ obronny, nazywany układem waszyngtońskim z dnia 4 kwietnia 1949 roku jednoczy europejskie państwa oraz Stany Zjednoczone. Kraje wchodzące w skład NATO są niejako uzależnione od Stanów Zjednoczonych, które po rozkładzie Związku Radzieckiego i Układu Warszawskiego objęły kontrolę na światową skalę, uczestniczą w tłumieniu wszelkiego rodzaju konfliktów oraz zadrażnień na świecie.

W roku 1994 sekretarzem generalnym w NATO został wybrany belgijski polityk Willy Claes. Jednak w 1995 roku oskarżono go o tolerowanie korupcyjnej afery, która była związana z zakupami broni. Wówczas jego miejsce przejął Hiszpan Havier Solana, który to w marcu roku 1999 doprowadził do rozszerzenia NATO o 3 postkomunistyczne kraje: Czechy, Polskę oraz Węgry. Na skutek rosyjskich protestów w kwestii przesuwania na wschód granicy NATO, zaproponowano jej tzw. "Partnerstwo dla pokoju". Rosja nie została przyjęta do NATO, ale nawiązano współpracę z tym krajem, która to do wiosny roku 1999 układała się całkiem nieźle. Rosja stając po stronie Jugosławii, chciała nie dopuścić aby wojska innych państw zostały skierowane na terytorium Kosowa bez wcześniejszej zgody ze strony Jugosławii. Gdy pomimo tego Stany Zjednoczone podjęły decyzję o ingerencji w Jugosławii, zmuszone były to zrobić pod szyldem NATO, nie zaś ONZ. Fakt ów spowodował, że Rosja zerwała współpracę z NATO oraz gwałtownie zaostrzyły się wzajemne stosunki. Rosja opracowała obronną antynatowską doktrynę. Przedstawiciele NATO w marcu roku 1999 byli zmuszeni opuścić Moskwę.

W październiku roku 1999 zakończyła się kadencja Haviera Solany, piastującego stanowisko sekretarza generalnego w sojuszu. Przejął on funkcję unijnego przedstawiciela do spraw: Wspólnej Polityki Zagranicznej oraz Bezpieczeństwa. Natomiast urząd sekretarza generalnego objął Szkot, niejaki lord George Robertson. Jest on już dziesiątym sekretarzem generalnym NATO. Po Polsce, Czechach i Węgrzech kandydują do NATO również: Rumunia, Słowenia oraz Słowacja. Równocześnie przywódcy NATO opracowują nową tzw. Europejską Obronę Strategiczną (czyli European Security Defence Identity - ESDI).