Pod koniec IX wieku w wyniku zjednoczenia ziemi nowogrodzkiej i kijowskiej powstało państwo kijowskie pod panowaniem dynastii Rurykowiczów. Państwo kijowskie z czasem zaczęło dążyć do kontrolowania wybrzeży Morza Czarnego i Kaspijskiego. Wpływy w Bizancjum chciał uzyskać Światosław a następnie jego syn Włodzimierz. W tym celu Włodzimierz zajął w 981 roku Grody Czerwieńskie i ziemię przemyską, a następnie próbował zdobyć nabytki na Krymie. Bizancjum poszło na ustępstwa i oddano mu za żonę cesarzównę a Włodzimierz przyjął chrzest w 988 roku.

Ogromne państwo Rurykowiczów zaczęło ulegać podziałowi już za czasów Włodzimierza, a jego syn Jarosław Mądry ustalił bardzo skomplikowany porządek dziedziczenia. Wydzielił swoim synom dzielnice a najstarszy z rodu miał posiadać władzę zwierzchnią i rządzić Kijowem, jego władza nie przechodziła na syna ale na najstarszego w rodzie, który z kolei młodszemu odstępował swoja dotychczasową dzielnicę. Ze względu na duży stopień komplikacji realizacja planu Jarosława natrafiała na olbrzymie problemy w realizacji i prowadziła do licznych konfliktów a nawet wojen domowych. Zasady testamentu Jarosława w 1113 roku złamał Włodzimierz Monomach, który objął Kijów, mimo, iż w danej chwili mu się nie należał. Kolejnym naruszeniem statutu Jarosława było przekazanie władzy po śmierci Włodzimierza jego synowi a nie najstarszemu w rodzie. Niewątpliwie jednak status Jarosława usankcjonował istnienie księstw na terenie Rusi. W toku sporów pomiędzy Rurykowiczami spadało znaczenie Kijowa na rzecz tzw. Rusi Zaleskiej osłoniętej puszczami od potencjalnych ataków plemion połockich. W 1237 roku na Ruś Zaleską spadł atak mongolski, Mongołowie zajęli Riazań, Moskwę, Włodzimierz i Rostów, następnie skierowali się do ziemi nowogrodzkiej a potem w kierunku Kijowa, jednak ze względu na bunt wycofali się w stepy. Wyprawę swą wznowili Mongołowie na przełomie 1239 i 1240 roku i wtedy Kijów już nie ustrzegł się jarzma mongolskiego. Na opanowanych ziemiach ruskich Mongołowie ustanowili namiestników - baskaków, których głównym zadaniem była kontrola ściągania daniny z ludności. Nie interesowały Mongołów wewnętrzne porządki na Rusi żądali jedynie, by kolejni władcy uzyskiwali od nich zgodę na jej pełnienie w postaci jarłyku. Porządek w państwie miał być utrzymywany przez wielkiego księcia, który w razie nieposłuszeństwa względem jego władzy mógł wzywać na pomoc Mongołów. Duże znaczenie i jarłyk tatarski w 1246 roku zyskał sobie Aleksander Newski wsławiony swymi sukcesami wojskowymi, nie próbował zrzucać zwierzchnictwa tatarskiego. Niewątpliwie zwierzchność mongolska ugruntowała podział kraju na Ruś Zaleską, Naddnieprzańską i Halicko-Wołyńską. Ruś Zaleska ulegała ciągłym podziałom i rozdrobnieniu feudalnemu poprzez dzielenie swych księstw między potomków przez książąt z dynastii Rurykowiczów. Za stolicę Rusi Zaleskiej uznać można Włodzimierz nad Klaźmą, z czasem jednak do coraz większego znaczenia zaczęła dochodzić Moskwa. Przede wszystkim była korzystnie położona, bowiem leżała pomiędzy Riazaniem a Nowogrodem Wielkim. Centrum Rusi Zaleskiej zostało przeniesione formalnie do Moskwy w 1308 roku a w 1328 roku za panowania Iwana Kality jej władcy zyskali tytuł wielkiego księcia. O ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską zaczęli Rusini rywalizować z Litwinami, którzy nawet dwa razy zapędzali się pod Moskwę, ale nie zdołali jej zdobyć. W 1380 roku doszło do bitwy na Kulikowym Polu, która zakończyła się zwycięstwem księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego nad Tatarami i pozwoliła na zrzucenie jarzma mongolskiego. Jednak, gdy z wyprawą ruszył chan Białej Ordy Tochtamysz w 1382 roku Dymitr uciekł na północ a Moskwa wpadła w ręce Mongołów, którzy zmusili Dymitra do wznowienia płacenia należnej im daniny. Próby uniezależnienia od władzy mongolskiej zaowocowały kolejną wyprawą mongolską na ziemie ruskie w 1408 roku, która znów zakończyła się spustoszeniem znacznych obszarów. W pierwszej połowie XV wieku dochodziło do walk pomiędzy młodszą a starszą linią Rurykowiczów, ostatecznie na tronie moskiewskim utrzymał się Wasyl II. W 1448 roku kościół ruski zrzucił swą zależność od Konstantynopola, bowiem sobór wybrał na stanowisko metropolity ruskiego miejscowego biskupa riazańskiego Jonasza. Rozbicie Złotej ordy umożliwiło Rusi zrzucenie zależności od Mongołów, nastąpiło to za panowania Iwana III, który zaprzestał płacenia daniny a także był w stanie odeprzeć odwetowe wyprawy tatarskie. Iwan III przystąpił tez do jednoczenia ziem ruskich a na największy opór napotkał ze strony Pskowa i Wielkiego Nowogrodu. Rządzący Nowogrodem preferowali uznanie zwierzchności państwa polsko-litewskiego, z którym nawet toczyli na ten temat rokowania. Ludność opowiadała się jednak za władzą Moskwy. W 1471 roku Iwan III zbrojnie przełamał opór Nowogrodu i uzależnił księstwo od siebie. Rychło Moskwa podporządkowała sobie też Psków, Twer i Riazań. Ziemie ruskie na północy i wschodzie podporządkowała sobie Moskwa a te położone na zachodzie i południu Litwa. Wzrastające znaczenie Moskwy zaowocowało nazywaniem jej trzecim Rzymem a poprzez małżeństwo Iwana III z córką cesarza bizantyńskiego Zoe Paleolog zaczął on wysuwać prawo do tronu konstantynopolitańskiego i nazywać nawet siebie carem. Swoje plany względem Moskwy miało też papiestwo chcąc sobie podporządkować kościół na Rusi.

Na Rusi istniały zasadniczo dwie główne grupy ludności, służebni tzw. służyłyje ludi i tjagłyje ludi. W skład pierwszej grupy wchodzili bojarowie, kniaziowie, Dorianie i dzieci bojarskie. Najwyższą i najważniejszą warstwę społeczną na Rusi stanowili bojarzy, którzy zarządzali swoimi niemal udzielnymi dziedzicznymi włościami tzw. wotczinami. Ziemię dożywotnio posiadali też pełniący na dworze księcia służbę dworzanie i były to tzw. pomiestie. Posiadający ziemię byli zobowiązani do służby wojskowej. Poprzez nadawanie pomiestii książę chciał stworzyć zaplecze swej władzy. Z czasem zaczęło brakować ziemi przeznaczonej na pomiestie, dlatego zaczęto sięgać po ziemię bojarską. Nie powiodła się próba przejęcia na rzecz państwa wielkich majątków kościoła prawosławnego. O ile posiadłości kościelne świetnie sobie radziły i dostosowywały do wymogów gospodarki towarowo-pieniężnej o tyle wotczyny prosperowały o wiele gorzej nie potrafiąc iść z duchem zmian. W drugiej grupie ludności, tjagłych ljudi, dominowali chłopi, pośród których istniały trzy grupy: chłopi z czarnych włości, chłopi "państwowi", chłopi podlegli feudałom duchownym i świeckim. W tej ostatniej grupie znajdowali się tzw. bobyle zajmujący się uprawą roli a także rzemiosłem i handlem. Kabalni chłopi swoje długi musieli odpracowywać u wierzycieli i w ty czasie nie mieli prawa zmiany pobytu. Chłopów systematycznie obciążano coraz większymi powinnościami. Rezultatem było coraz powszechniejsze zjawisko zbiegostwa, któremu, by zapobiegać zaczęto ograniczać swobodę poruszania się chłopów. Aż 98% ludności mieszkało na wsi a głównym zajęciem było oczywiście rolnictwo. Stało ono na niskim poziomie a w związku z niską wydajnością często dochodziło do klęsk nieurodzaju i głodu. Tzw. czarne włości, na których pracujący chłop oddawał daniny i świadczenia państwu były w ciągi XV wieku likwidowane i przejmowane przez feudałów świeckich. W ten sposób chłop spod zależności państwa popadał w zależność od feudała. Przy księciu jako organ doradczy funkcjonowała rada zwana dumą. W tym okresie zaczęły też powstawać pierwsze urzędy centralne na Rusi tzw. prikazy, np. skarbowy, dworski. Do centralizacji i unifikacji przyczynił się też kodeks tzw. Sudiebnik wydany w 1497 roku. Władcy moskiewscy walczyli przede wszystkim z bojarstwem, które dążyło do decentralizacji i utrzymania stanu rozbicia państwa. Po śmierci Wasyla III regencję w imieniu małoletniego Iwana objęła Helena Glińska. W tym czasie duże wpływy zyskał kniaź Iwan Oboleński, który wraz z regentką próbował wzmacniać władzę centralną na Rusi. Siłą zlikwidowano bunty braci zmarłego Wasyla III Jerzego Iwana Dymitrowskiego i Andrzeja Iwanowicza Staryckiego. Po śmierci Heleny Glińskiej prawdopodobnie otrutej i zamordowaniu Oboleńskiego rozpoczęła się walka o władzę między bojarstwem, w wyniku której główne wpływy uzyskała rodzina Szujskich. W 1546 roku 16-letni Iwan postanowił się ożenić i przyjąć tytuł cara. Koronacja na urząd cara odbyła się w 1547 roku a wybór żony nastąpił w rezultacie przeglądu wszystkich córek bojarów i wybór ostatecznie padł na Anastazję Romanowną Zacharin-Koszkinę. Pod koniec 1547 roku w Moskwie wybuchł pożar, który dał pretekst do wybuchu buntu przeciwko bojarom. W trackie pożaru zamordowano wielu możnych, a car udał się na wieś. Powstanie ostatecznie stłumiono, jednak car wykorzystał tą sytuację od odsunięcia od władzy bojarów. Car rozpoczął też reformy mające na celu wzmocnienie władzy centralnej, tzw. samodzierżawia. Powstała Wybrana Rada na czele z Adaszewem o protopopem Sylwestrem, znaczna rolę odgrywał też Kurbski. Rada ta uzyskała ogromny wpływ na władzę w państwie. W 1549 roku odbył się w Moskwie tzw. "sobór pojednania", na którym Iwan IV wystąpił z otwartą krytyką bojarstwa. W 1551 roku wprowadzono nowy podział administracyjny państwa oraz nowy Sudiebnik. Od 1550 roku przystąpiono do organizacji regularnego wojska, wzmocniono tez artylerię. Jazda tworzona była przez bojarów, dworian i ich sługi. Utworzono ponad tysięczną gwardię carską, której członkowie otrzymali w użytkowanie ziemię. Gwardia ta zapoczątkowała istnienie tzw. szlachty moskiewskiej. Urzędy centralne stanowiły obok wspomnianej już dumy bojarskiej i prikazów także sobory ziemskie. W związku z reorganizacją wojska powstały nowe pirkazy a także pirkaz zajmujący się polityką zagraniczną. Sobory ziemskie podobnie jak polskie sejmy były przedstawicielstwem stanowym, jednak nie ograniczały cara w jego władzy.

W 1560 roku upadł rząd Adaszewa i Sylwestra a konflikt cara z bojarami narastał. W tej sytuacji car postanowił ostatecznie rozprawić się z bojarstwem. W 1564 roku car z rodziną wyjechał z Moskwy do Aleksandrowskiej Słobody. Stamtąd wysłał dokument oskarżający bojarstwo o zdradę a w drugim zapewniał niższe stany społeczne tzw. posadskich ludzi, że nie czyni im żadnych zarzutów, co miało ich przeciągnąć na stronę cara. Bojarzy wysłali do cara swoje poselstwo a Iwan IV stwierdził, że wróci do Moskwy pod warunkiem ukarania zdrajców oraz podziału ziemi w państwie na ziemszczynę podporządkowaną dumie bojarskiej i opriczninę podlegającą carowi. Z czasem pojęcie opriczniny uległo rozszerzeniu do polityki państwa mającej na celu ostateczne rozprawienie się z bojarstwem. W latach 1562-1572 a wiec panowania opriczniny przyłączono do jej obszaru ziemie w centrum i na północy państwa i poddano je specjalnym urzędnikom opricznikom. Przy likwidowaniu majątków bojarskich przez opriczników stosowano terror i przemoc. Sprzyjał temu charakter Iwana IV, który wykazywał skłonności sadystyczne i zabił nawet własnego syna. Największe okrucieństwo wykazano wobec Nowogrodu Wielkiego w 1570 roku. Oskarżając miasto o zdradę dokonano rzezi mieszkańców. Wraz z opriczniną wzmógł się nacisk na chłopów, na których nałożono dodatkowe ciężary powodujące coraz większe zbiegostwo. W polityce opriczniny Iwana IV wsparły też klasztory prawosławne. Opriczninę zakończono w 1572 roku a ziemię rozdano dworianom.

Polityka zagraniczna Moskwy w XVI wieku skoncentrowana była na wojnie z Litwą o ziemie ukraińskie i białoruskie oraz na walkach z najazdami tatarskimi. Wojna z Litwą w 1507 roku nie zakończyła się pokonaniem Litwy. W 1514 roku Moskwa zajęła Smoleńsk, jednak w tym samym roku wojska polsko-litewskie pokonały Rosjan w bitwie pod Orszą. Moskwa walczyła o Kazań i Astrachań z chanatem krymskim. W 1552 roku udało się Moskwie zdobyć Kazań, cały chanat kazański został jednak podporządkowany Moskwie dopiero w 1557 roku. W 1556 roku zajęto też chanat astrachański a w 1555 roku narzucono zwierzchność feudalną chanatowi syberyjskiemu a w 1598 roku zachodnia Syberia została włączona do Moskwy. Nie udało się jednak dotrzeć Moskwie do Bałtyku, bowiem w Inflantach Moskwa napotkała na koalicję Polski, Litwy i Szwecji. W wyniku wojen z Polską za czasów Batorego na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim w 1582 roku Moskwa straciła na rzecz Polski Połock i Weliż a w wyniku wojny ze Szwecją Moskwa utraciła Narew, Jam i Iwanogród. Porażki na arenie międzynarodowej i polityka opricznina spowodowała, że Moskwa popadła w kryzys polityczny i ekonomiczny. Kraj został spustoszony, wyludniły się jego zachodnie i centralne rejony, chłopi przenosili się na wchód i południe. W celu zapobieżenia temu procesowi wprowadzono tzw. lata zastrzeżone, w czasie których chłopi nie mogli zmieniać miejsca pobytu. Przeprowadzony w latach 1581-1592 spis ziemi miał umożliwić ewidencję chłopów w dobrach, w których przebywali w czasie lat zastrzeżonych. Ukaz z 1597 roku nakazywał wszystkim chłopom, którzy zbiegli po 1592 roku powrót do swych panów. W ciągu pięciu lat panowie mogli szukać i sprowadzać chłopów do swoich majątków.

W 1584 carem został Fiodor zupełnie niezdolny do kierowania państwem, dlatego powstała rada regencyjna na czele z Zacharinem Jurjewem. W jej łonie zaczęło dochodzić od konfliktów i walk o władzę, które wygrał Borys Godunow. Poprzez małżeństwo cara Fiodora ze swą siostrą Irena zyskał wpływ na cara. Stopniowo pozbył się swoich przeciwników politycznych Bielskiego, Mścisławskiego i Szujskich. Ze względu na to, że wielce prawdopodobnym było, iż Fiodor nie będzie mieć dzieci, potencjalnego następcę tronu ostatniego syna Iwana IV Dymitra wraz z matką wysłał Godunow do Uglicza nad Wołgą. W 1591 roku Dymitr zginął w Ugliczu, a powszechna stała się opinia, iż odpowiedzialność za ta śmierć ponosił Godunow. Powołana przez Godunowa do zbadania okoliczności śmierci carewicza specjalna komisja orzekła, że chory na epilepsję Dymitr w trakcie ataku sam nadział się na nóż raniąc się śmiertelnie. Gdy w 1598 roku zmarł bezpotomnie car Fiodor wygasła tym samym na Rusi dynastia Rurykowiczów. Tron carski objął wtedy Borys Godunow a państwo moskiewskie przeżywało kryzys, który zachęcił do działania Polskę i Szwecję. Polska dążyła do podporządkowania sobie Moskwy poprzez zwarcia unii. Realizację tego celu miał przybliżyć plan małżeństwa Zygmunta III wazy z córką Borysa Godunowa Ksenią. Kolejna próba było poselstwo Lwa Sapiehy do Moskwy, który proponował połączenie obu państw unia personalną po śmierci Godunowa lub Zygmunta III. Godunow odrzucił jednak propozycje polskie i jednocześnie niweczył polskie plany zawarcia unii z Moskwą na drodze dyplomatycznej. Dla Zygmunta III tron moskiewski był o tyle cenny, że dałby mu szansę na zdobycie Szwecji. Plany polskie popierało papiestwo, które chciało doprowadzić do unii czyli podporządkowania kościoła prawosławnego Rzymowi nawet drogą zbrojnej interwencji. U źródeł interwencji polskiej w Moskwie leżał też wyz demograficzny i głód ziemi, Moskwę przedstawiano szlachcie jako ziemię obiecaną.

W latach 1601-1603 Moskwę dotknęła klęska głodu. Paradoksalnie państwo posiadało zapasy zboża, które mogłyby zaspokoić głód, jednak stało się ono obiektem spekulacji i ceny jego poszybowały w górę. W rezultacie ludzie umierali z głodu, szerzyła się dżuma a w kraju w każdej chwili mogło dojść do wybuchu niezadowolenia społecznego. Na Ukrainie wybuchło powstanie chłopskie pod wodzą atamana Chłopko. I oto w tej skomplikowanej sytuacji na moskiewskiej scenie politycznej pojawił się Dymitr Samozwaniec podający się za syna Iwana IV. Był to rosyjski mnich Griszka Otrepiew, który zbiegł do Polski. Zyskał on poparcie polskich magnatów kresowych Wiśniowieckich oraz wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszecha. Samozwaniec stał się narzędziem polskiej interwencji w Moskwie. W 1604 roku Dymitr Samozwaniec pojawił się w Krakowie, przyjął go na audiencji król Zygmunt III i zgodził się na jego zbrojne poparcie przez polskich magnatów. Dymitr obiecywał, że po przejęciu tronu moskiewskiego odstąpi Polsce ziemię siewierską i smoleńską, zawrze unię i pomoże Zygmuntowi odzyskać tron szwedzki oraz sprowadzi do Szwecji jezuitów. Dymitr nawiązał tez kontakty z jezuitami, przeszedł na katolicyzm i zyskał poparcie ich jak i Stolicy Apostolskiej. We Lwowie zaczęto przygotowywać wyprawę Dymitra na wschód. Rozpoczęła się ona w październiku 1604 roku. Wraz z Dymitrem w tzw. dymitriadzie brał udział Mniszech i inni magnaci oraz 4 tysięczny oddział zbrojny. Warto podkreślić, że poparcie Dymitra Samozwańca nie było powszechne pośród całej szlachty. Zdecydowanie jej przeciwnikami byli Zamoyski, Żółkiewski, Ostroróg, Ostrogski. Poparcie Zygmunta III i jezuitów dla działań Dymitra nigdy nie było wspierane przez całe społeczeństwo polskie. Tymczasem po wkroczeniu na teren państwa moskiewskiego Dymitra poparli bojarzy wrodzy Godunowowi jak i masy mieszczan i chłopów widząc w nim "dobrego cara". W 1605 roku wojska interwencyjne poniosły klęskę w bitwie pod Dobryniczami a Dymitr ukrył się w Putywlu. Szybko wojska te zdobyły przewagę a w kwietniu zmarł być może otruty Borys Godunow. Jego miejsce zajął syn Fiodor, jednak nie utrzymał się długo na tronie w obliczu zdrady czołowych dowódców i wojska. Najpierw do Moskwy przybyli emisariusze Dymitra wywołując tam powstanie, sam Dymitr pojawił się w Moskwie w czerwcu po tym jak zamordowano Fiodora Godunowa i jego matkę. W lipcu 1605 roku Dymitr koronował się na cara. Wrogo odnoszono się do faktu, iż Dymitr otaczał się Polakami i zaprowadzał zwyczaje polskie. Starał się jednak uniezależnić od Zygmunta III i nawiązał nawet kontakty z opozycjonistami polskimi. Dla pozyskania sobie ludności chłopskiej, która udzieliła mu poparcia wydał akty likwidujące prawo szlachty do ściągania zbiegłych chłopów po upływie pięciu lat. Raziło jednak zamiłowanie Dymitra do zbytku, cudzoziemskich zwyczajów, otaczanie się Polakami. Szybko bojarzy na czele z Szujskimi postanowili pozbyć się Dymitra za sprawą, którego pozbyli się Godunowa. Do powstania doszło w 1606 roku przy okazji ślubu Dymitra z córką Mniszecha Maryną. Pod hasłem mordowania cara i bojarów przez Polaków powstańcy opanowali Kreml i wymordowali przebywających na uroczystościach zaślubin Polaków i samego Dymitra. Jego ciało spalono a prochy wystrzelono z armaty w stronę skąd przybył wraz ze swymi poplecznikami. Carem koronowano Wasyla Szujskiego, zaciętego wroga Samozwańca. Wzmogło to wystąpienia i walki chłopów, którzy widzieli w zamordowanym Dymitrze swego obrońcę. Doszło do wojny domowej w imię wierności Dymitrowi, w którego śmierć nie chciano wierzyć. Na jej czele stanął Bołotnikow, który wsparty oddziałem wojskowym przez wojewodę Putywla ruszył ku Moskwie. Szybko przyłączyły się do niego masy chłopskie, które złożyły się na wielką armię chłopską. Powstanie to było zwrócone nie tylko przeciwko Szujskiemu ale także przeciwko szlachcie i bojarstwu. Rewolta obejmowała coraz większe obszary państwa moskiewskiego, przyłączyli się też do niej Kozacy dońscy. Oblężenie Moskwy jesienią 1606 roku się nie powiodło i armia Błotnikowa cofnęła się do Kaługi, gdzie z kolei doszło do oblężenia przez wojska carskie. Na pomoc Bołotnikowi przyszły oddziały Kozaków, na czele których stanął nazywający siebie carewiczem Piotrem Ilejka Gorczakow. Powstanie zostało stłumione dopiero w 1607 roku, gdy wojska carskie zdobyły Tułę z zamkniętymi w niej oddziałami powstańczymi. Krwawo rozprawiono się z uczestnikami powstania, Gorczakowa i Błotnikowa zamordowano.

W 1607 roku pojawił się w Polsce drugi Dymitr Samozwaniec, którego tożsamości do dzisiaj nie ustalono. Szybko zyskiwał on zwolenników w a jego obozie znaleźli się Roman Różyński, Jan Sapieha, Samuel Tyszkiewicz. W 1608 roku nowy Samozwaniec rozbił swój obóz pod Moskwą, gdzie wkrótce przybyli wypuszczeni zniewoli Mniszech i Maryna, którzy uznali w nim zmarłego Dymitra. II Dymitr Samozwaniec był zupełnie sterowany przez Polaków a decydujący głos miał Jan Sapieha. Wkrótce oddziały lisowczyków swymi grabieżami zaczęły budzić opór w miejscowej ludności. Jednak obóz II Dymitra zyskiwał coraz większe wsparcie a sytuacja Szujskiego stawała się krytyczna. Zdecydował się wtedy na rokowania ze Szwedami i w zamian na zrzeczenie się pretensji do Inflant oraz obietnicę wieczystego pokoju uzyskał pomoc Karola Sudermańskiego. W 1609 roku połączone wojska carskie i szwedzkie zmusiły obóz Dymitra do wycofania się do Kaługi. Jednak wsparcie Szwedów wywołało reakcję Zygmunta III i oficjalne zaangażowanie państwa polskiego w dymitriadę. W 1609 roku wojska polskie dowodzone przez króla Zygmunta III rozpoczęły oblężenie Smoleńska i jednocześnie nakazano połączenie się z siłami królewskimi obozu Dymitra. Pod Smoleńsk przybyło poselstwo bojarów, którzy zaproponowali, by tron moskiewski objął królewicz Władysław. Podpisano w 1610 roku układ na mocy, którego Władysław został carem i współrządzić miał z dumą bojarską i soborem ziemskim. Na wieść, że na odsiecz Smoleńskowi idą oddziały dowodzone przez Dymitra Szujskiego naprzeciw nim ruszył hetman Żółkiewski, który zadał siłom carskim klęskę w bitwie pod Kłuszynem. Podpisano nowy układ z bojarami o objęciu tronu moskiewskiego przez królewicza Władysława pod warunkiem przyjęcia prze niego prawosławia. Żółkiewski dążył do rozwiązania całej kwestii sposobami jak najbardziej pokojowymi i dyplomatycznymi. W tej sytuacji zbędny stawał się Dymitr Samozwaniec, w listopadzie 1610 roku problem rozwiązał się, ponieważ Dymitr został zamordowany. Inaczej rozwiązanie kwestii państwa moskiewskiego widział Zygmunt III. Chciał on doprowadzić do unii polegającej na inkorporacji państwa moskiewskiego do Polski, jego katolicyzacji i objęcia osobistych rządów. I to królewski punkt widzenia zaczął dominować. W 1611 roku udało się Polakom zając oblegany Smoleńsk. Tymczasem oddziały szwedzkie opanowały Nowogród Wielki i znaczną część północno-zachodniej Rosji i podpisały z lokalnymi władzami układ o objęciu tronu przez szwedzkiego królewicza Karola Filipa. Kryzys państwa moskiewskiego i obce okupacje zaniepokoiły międzynarodową opinię publiczną, która obawiała się zbytniego wzrostu wpływów polskich i jednocześnie utraty własnych.

Stopniowo jednak zaczął rodzić się bunt przeciwko okupantom polskim. Powstanie narodowe dotarło do Moskwy a załoga polska schroniła się wtedy na Kremlu. Jednak wkrótce w obozie pospolitego ruszenia doszło do konfliktów i jego rozpadu. Nie udało się też usunąć na południu okupacji szwedzkiej. Mimo to ruch narodowy, którego ośrodkiem był Niżny Nowogród był już tak silny, że nie mógł ulec zahamowaniu. Na jego czele stanęli Kuźma Minin i Dymitr Pożarski. Zaczęli oni starannie organizować nowe pospolite ruszenie a centrum gromadzenia sił był Niżny Nowogród. Z początkiem 1612 roku pospolite ruszenie wyruszyło z Niżnego Nowogrodu i zatrzymało się na dłużej w Jarosławiu, gdzie zdecydowanie wzmocniło swe siły. Po pokonaniu oddziałów polskich dowodzonych przez Chodkiewicza a idących na odsiecz Polakom na Kremlu, ci ostatni musieli kapitulować w listopadzie 1612 roku. W 1614 roku zamordowano syna II Dymitra Samozwańca i Maryny, a ją samą wtrącono do więzienia. W 1613 roku sobór ziemski wybrał na urząd cara Michała Romanowa. Podstawową sprawą była likwidacja obcej okupacji. Pożarskiemu udało się w 1614 roku rozbić oddziały lisowczyków. Problemem okazało się usunięcie okupacji szwedzkiej z terenów północnych. Po objęciu tronu szwedzkiego przez Gustawa Adolfa Szwedzi w 1615 roku zaczęli oblegać Psków. Ostatecznie w 1617 roku podpisano rosyjsko-szwedzki pokój w Stołbowie, na mocy, którego Szwedzi wycofywali się z ziemi nowogrodzkiej ale zatrzymywali tereny położone wzdłuż Zatoki Fińskiej co oznaczało, że znów Moskwa została odcięta od Bałtyku, musiała też zapłacić Szwedom 20 tysięcy rubli kontrybucji. Po zamknięciu interwencji szwedzkiej ciągle jeszcze istniał problem Polaków, którzy szykowali się do nowej wojny z Moskwą. Wyprawa ruszyła w 1617 roku na czele z królewiczem Władysławem i hetmanem Chodkiewiczem. Początkowo oddziały polskie wsparte przez Kozaków z hetmanem Sahajdacznym odniosły sukcesy, jednak część z nich zostało związane oblężeniem Możajska a część ruszyła pod Moskwę. Ze względu na brak widoków na powodzenie wyprawy oraz na gotowość strony rosyjskiej do rokowań w 1618 roku podpisano w Dywilnie traktat rozejmowy, na mocy którego ziemia siewierska i smoleńska przechodziła w ręce polskie na prawie piętnaście lat. Do kolejnej wojny polsko-rosyjskiej doszło w latach 1632-1634. Rosja pokonana w wojnie zgodziła się na podpisanie pokoju w Polanowie, w którym zrzekała się zajętych przez Polaków ziem siewierskiej, czernihowskiej i smoleńskiej, jednocześnie Władysław IV zrzekał się pretensji do tronu moskiewskiego. W 1647 roku zawarto luźny traktat obronny rosyjsko-polski wymierzony w Krym. W 1648 roku wybuchło przeciwko Polakom powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Gdy w 1651 roku po bitwie pod Beresteczkiem Chmielnicki musiał się zgodzić na ugodę w Białej Cerkwi zaczął myśleć o Rosji jako potencjalnym sojuszniku w walce przeciwko Polsce. Początkowo rząd cara Aleksego patrzył na powstanie Chmielnickiego niechętnie, bowiem obawiał się groźnego także dla Rosji sojuszu tatarsko-kozackiego. Ponadto bano się o rozlanie rozruchów społecznych także na tereny Rosji jak i nie chciano występować przeciwko Polsce, ponieważ miano nadzieję na objęcie tronu polskiego przez dynastię Romanowów. Zwycięstwa Chmielnickiego jak i fiasko polityki dynastycznej przekonało Moskwę do poparcia Kozaków. Sobór ziemski już w 1651 roku opowiedział się za wojną z Polską, jednak pod wpływem zwycięstwa pod Beresteczkiem nie zdecydowano się wtedy na zaangażowanie w wojnę. W 1653 roku sobór przyjął Ukrainę pod protekcje Moskwy a w 1654 roku w Perejesławiu zawarto ugodę z Chmielnickim, było to de facto tożsame z przyłączeniem Ukrainy do Rosji. Wojska rosyjskie dość szybko zajęły ziemię smoleńską, Białoruś i część Litwy. Polakom udało się zwyciężyć w bitwie pod Ochmatowem. W 1654 roku w rezultacie sojuszu moskiewsko-kozackiego układ z Polską zawarli Tatarzy. Pomoc ze strony tatarskiej okazała się być dla strony polskie bardzo cenna. Co prawda w obliczu zagrożenia szwedzkiego zawarto w 1656 roku rozejm rosyjsko-polski, jednak rychło został on zerwany. Tymczasem Chmielnicki mimo, że nie zerwał ugody perejasławskiej z Moskwą zaczął szukać sojuszu ze Szwedami, który byłby wymierzony i w Polskę i w Rosję. Układ z Perejasławia zerwał po śmierci Chmielnickiego jego następca Wyhowski, który najpierw dalej szukał porozumienia ze Szwedami ale ostatecznie zawarł w 1658 roku z Polakami ugodę w Hadziaczu, na mocy której z ziem ukraińskich miano uczynić trzecią część państwa obok Polski i Litwy - Księstwo Ruskie. Ugoda hadziacka nie znalazła poparcia w oczach Kozaków, którzy znowu zwrócili się ku Moskwie, która ugodę hadziacką potraktowała jako nowy powód wojny, która rozgorzała z nową siłą. Polacy pokonali Rosjan w 1660 roku w bitwie pod Połonką i Cudnowem, ale wojna trwała nadal. Ostatecznie skutek przyniosły negocjacje pokojowe toczone od 1664 roku i w 1667 roku zawarto rozejm w Andruszowie. Przesądzał on o podziale Ukrainy na część lewobrzeżną przyłączoną do Polski i prawobrzeżną włączoną do Moskwy. Ostatecznie podpisany w 1686 roku pokój Grzymułtowskiego potwierdzał warunki andruszowskie.

W wyniku powstań, wojen i konfliktów w Rosji pod koniec XVI i na początku XVII wieku zginęło około dwa miliony osób. Spowodowało to zwiększenie liczby pustek czyli ziemi leżącej odłogiem. Ubożało chłopstwo, feudałowie dalej przejmowali czarne ziemie. Stopniowo zaczęła wzrastać siła ekonomiczna kupców. Zaczęły pojawiać się manufaktury. Druga połowa XVII wieku to dla Rosji okres powolnej normalizacji i rozwoju gospodarczego. Ożywił się też handel zarówno wewnętrzny jak i zagraniczny, Rosjanie eksportowali głównie zbożem, futrami, kawiorem, drewnem. Dla ochrony rodzimego handlu zniesiono przywileje dla kupców zagranicznych. W stosunkach społecznych umocnili swoją pozycję stanowiący podstawę władzy carskiej ludzie służebni, od 1675 roku stali się stanem zamkniętym i dziedzicznym. W 1682 roku zniesiono miestniczestwo, które do tej pory decydowało o obsadzie stanowisk zamiast faktyczne kwalifikacje. Chłopów dalej starano się przywiązywać do ziemi, a także ujednolicać ci stan w kwestii powinności feudalnych. Duże zróżnicowanie występowało pośród ludności miast. Z panowania Aleksego Romanowa wciąż dochodziło do wystąpień i buntów społecznych. W 1648 bunt na skutek podniesienia podatku od soli podniosła Moskwa, w efekcie podwyżka podatku została cofnięta a od władzy odsunięty znienawidzony bojar Morozow. W 1649 roku sobór ziemski zdecydował się na likwidację białych miejsc w miastach, a więc zwolnionych od wszelkich powinności domów i gruntów należących do ludzi służebnych, jednocześnie nie mogli oni nabywać odtąd nieruchomości w miastach. Przykład Moskwy pociągnął za sobą inne miasta, zwłaszcza Psków i Nowogród Wielki. Do ponownego wystąpienia doszło w Moskwie w 1662 roku i był to tzw. miedziany bunt. Na skutek wypuszczenia przez rząd dużej liczby miedzianego pieniądza doszło do inflacji i znacznego wzrostu cen. Tłum powstańców zagroził bezpośrednio carowi Aleksemu tak, że musiano otworzyć do niego ogień. W latach 1670-1671 doszło do wielkiej wojny chłopskiej pod wodza Razina na południowo-wschodnich terenach państwa. Występowali zwłaszcza chłopi, którzy zbiegli nad Don oraz Kozacy dońscy. Powstańcy zdołali nawet zająć Astrachań i Carycyn a szlak swego marszu znaczyli krwawymi rozprawami z bojarami. Dopiero zwycięstwo wojsk carskich pod Symbirskiem zadecydowało o stłumieniu powstania, Razin dostał się do niewoli a następnie skazano go na śmierć.

Stopniowo w Rosji znaczenie traciła duma bojarska i sobór ziemski a wzmacniały się urzędy centralne - prikazy. W 1649 roku przyjęto tzw. Ułożenije będące swoistą konstytucją. Za przestępstwo wobec cara groziła kara śmierci, a ludność zobowiązana została do donoszenia o wszelkich przestępstwach. Zdecydowanie umocniono władzę carską. Z dumy bojarskiej wyodrębniono Tajną Dumę, która składała się z najbardziej zaufanych osób cara pełniła funkcje doradcze. Ostatni sobór ziemski został zwołany w 1653 roku. Nie udało się w sposób znaczący ograniczyć silnej pozycji cerkwi prawosławnej. Wprowadzono urząd wojewody, który zarządzał powiatem z grodem. Zajęto się też wojskiem, stworzono stałe pułki nowej formacji złożone z piechoty, rajtarii i dragonii. Były lepiej wyszkolone i uzbrojone i oparte o planowy pobór rekruta. Zwrócono też uwagę na wzmocnienie artylerii. W sumie armia rosyjska osiągnęła stan około dwustu tysięcy żołnierzy.

Na rządy cara Fiodora Aleksiejewicza wpływ uzyskały dwie rywalizujące ze sobą rodziny Naryszkinów i Miłosławskich. Po śmierci Fiodora w 1682 roku decyzją Naryszkinów tron carski przeszedł w ręce Piotra Aleksiejewicza. Wtedy to Miłosławscy doprowadzili do buntu wojsk strzeleckich. Strzelcy wdarli się na Kreml i zamordowali wielu bojarów opowiadających się za Naryszkinami. Na tronie osadzono nieletnich Piotra Aleksiejewicza i Iwana V, a regencję w ich imieniu sprawowała ich siostra Zofia Aleksiejewna. Wpływ na rządy miał też faworyt Zofii Wasyl Golicyn. Piotr wraz z popierającą go rodziną Naryszkinów planowali jednak przejęcie władzy. Zofia została odsunięta w 1689, a władzę przejął Piotr jednak do śmierci Iwana w 1696 roku pozostawił go na tronie. W ten sposób rozpoczynały się rządy Piotra Wielkiego, który doprowadził Rosję do ogromnego znaczenia i siły politycznej. Na przełomie 1695 i 1696 roku rozpoczęto budowę rosyjską flotę wojenną z udziałem, której udało się zdobyć Piotrowi Azow w1696 roku. Rosja pod rządami Piotra Wielkiego wkraczała w erę reform, których grunt został przygotowany w drugiej połowie wieku XVII.