ustrój społeczno-gospodarczy, w którym przeważa kapitał prywatny i wolna przedsiębiorczość. Rozróżnia się kapitalizm rynkowy i
państwowy. Pierwszy charakteryzował się tym, że działał tam
wyłącznie mechanizm rynkowy. Występował w krajach Europy Zachodniej
i Ameryki w XIX w.
Kapitalizm państwowy występuje wtedy, gdy państwo o ustroju kapitalistycznym prowadzi
politykę gospodarczą polegającą na interwencji w podstawowe
dziedziny gospodarki. Ten typ polityki gospodarczej zaczęto
stosować w okresie wielkiego kryzysu ekonomicznego (lata 1929-33) w
USA, a następnie w innych krajach. Chodziło o wyeliminowanie
niebezpiecznych dla gospodarki nadużyć prywatnych przedsiębiorców
(interwencjonizm państwowy).
Kapitalizm monopolistyczny - zmiany, jakie zaszły w gospodarce najlepiej rozwiniętych państw
w II poł. XIX w. spowodowały, że przedsiębiorcy uznali, iż zamiast
walczyć między sobą o rynki zbytu czy źródła surowców, lepiej
zrobią, zawierając ze sobą porozumienia.
Przedsiębiorstwa zaczynały więc łączyć się ze sobą na różne sposoby. Np. łączyły się przedsiębiorstwa zajmujące się
tą samą gałęzią produkcji (
koncentracja pozioma), następowały fuzje, w wyniku których łączyły się poszczególne
ogniwa danego procesu produkcyjnego, np. fabryka broni łączyła się
z hutą przetapiającą dla niej stal i z kopalnią, gdzie wydobywano
rudę żelaza (
koncentracja pionowa).
Istniało kilka form prawno-organizacyjnych takich koncentracji:
kartele, trusty, syndykaty, koncerny. Z czasem ich rola tak wzrosła, że zaczęły sprawować swoistą
dyktaturę gospodarczą. Często monopole te były zrzeszeniami
międzynarodowymi, a do największej ich koncentracji doszło w
Stanach Zjednoczonych.
Przedsiębiorcy zawierali też porozumienia z bankami, dzięki czemu mogli szybciej i na korzystniejszych warunkach
uzyskać kapitał potrzebny na szybkie czy nieprzewidziane wcześniej
inwestycje. W ten sposób znacznie wzrosła rola instytucji finansowych (banków i giełd). Porozumienia te często miały charakter monopolistyczny.