KAPITALIZM

ustrój społeczno-gospodarczy, w którym przeważa kapitał prywatny i wolna przedsiębiorczość. Rozróżnia się kapitalizm rynkowy i państwowy. Pierwszy charakteryzował się tym, że działał tam wyłącznie mechanizm rynkowy. Występował w krajach Europy Zachodniej i Ameryki w XIX w.

• ·

Kapitalizm państwowy występuje wtedy, gdy państwo o ustroju kapitalistycznym prowadzi politykę gospodarczą polegającą na interwencji w podstawowe dziedziny gospodarki. Ten typ polityki gospodarczej zaczęto stosować w okresie wielkiego kryzysu ekonomicznego (lata 1929-33) w USA, a następnie w innych krajach. Chodziło o wyeliminowanie niebezpiecznych dla gospodarki nadużyć prywatnych przedsiębiorców (interwencjonizm państwowy).

• ·

Kapitalizm monopolistyczny - zmiany, jakie zaszły w gospodarce najlepiej rozwiniętych państw w II poł. XIX w. spowodowały, że przedsiębiorcy uznali, iż zamiast walczyć między sobą o rynki zbytu czy źródła surowców, lepiej zrobią, zawierając ze sobą porozumienia. Przedsiębiorstwa zaczynały więc łączyć się ze sobą na różne sposoby. Np. łączyły się przedsiębiorstwa zajmujące się tą samą gałęzią produkcji (koncentracja pozioma), następowały fuzje, w wyniku których łączyły się poszczególne ogniwa danego procesu produkcyjnego, np. fabryka broni łączyła się z hutą przetapiającą dla niej stal i z kopalnią, gdzie wydobywano rudę żelaza (koncentracja pionowa).

Istniało kilka form prawno-organizacyjnych takich koncentracji: kartele, trusty, syndykaty, koncerny. Z czasem ich rola tak wzrosła, że zaczęły sprawować swoistą dyktaturę gospodarczą. Często monopole te były zrzeszeniami międzynarodowymi, a do największej ich koncentracji doszło w Stanach Zjednoczonych.

Przedsiębiorcy zawierali też porozumienia z bankami, dzięki czemu mogli szybciej i na korzystniejszych warunkach uzyskać kapitał potrzebny na szybkie czy nieprzewidziane wcześniej inwestycje. W ten sposób znacznie wzrosła rola instytucji finansowych (banków i giełd). Porozumienia te często miały charakter monopolistyczny.