Król Lear - streszczenie szczegółowe

AKT I  

Scena I 

Akcja rozpoczyna się w sali pałacu króla Leara. Kent i Gloster rozmawiają o planowanym podziale królestwa między zięciów Leara – księcia Albany i księcia Kornwalii. Gloster przedstawia Kentowi swego nieślubnego syna Edmunda.  

Wchodzi król Lear w towarzystwie córek – Goneril, Regan i Kordelii – oraz ich przyszłych mężów i orszaku. Ogłasza zamiar podzielenia państwa między córki, zależnie od tego, która z nich najpiękniej wyrazi wobec niego swoją miłość. 

Goneril i Regan pochlebnie deklarują przesadną cześć dla ojca. Kordelia, najmłodsza i najuczciwsza, mówi tylko, że kocha go tak, jak powinna – ani więcej, ani mniej. Rozgniewany Lear odbiera jej posag i wydziedzicza ją, mimo sprzeciwu wiernego Kenta. Kent próbuje bronić Kordelii, lecz król w złości skazuje go na wygnanie. Rękę Goneril i połowę królestwa ma otrzymać książę Albany, a drugą część Regan i książę Kornwalii. 

Na dworze są obecni także król Francji i książę Burgundii, zabiegający o rękę Kordelii. Burgund odrzuca ją, gdy dowiaduje się, że nie ma posagu, natomiast król Francji bierze ją za żonę mimo ubóstwa, chwaląc jej prawość. Lear przekazuje władzę Goneril i Regan, pozostawiając sobie tytuł królewski i prawo do utrzymania stu rycerzy. 

Po odejściu króla starsze córki rozmawiają, ujawniając pogardę dla ojca i planując, jak ograniczyć jego wpływy. 

Scena II 

Akcja rozgrywa się w komnacie zamku Glostera. Edmund, nieślubny syn Glostera, postanawia zdobyć majątek i pozycję należną prawowitemu bratu Edgarowi poprzez skłócenie go z ojcem. Fałszuje list, w którym Edgar rzekomo planuje przejąć ojcowskie dobra. Pokazuje go Glosterowi, który w gniewie wierzy w winę Edgara. Edmund udaje zatroskanego i namawia ojca, by nie działał pochopnie. Proponuje zaaranżowanie sytuacji, w której ojciec mógłby podsłuchać rozmowę synów i przekonać się, czy Edgar rzeczywiście jest wobec niego nieuczciwy. Gloster podejrzewa, że ostatnie zaćmienia słońca i księżyca mają wpływ na odwracanie się bliskich od siebie. Tłumaczy tym choćby wyrzeknięcie się ukochanej córki Kordelii przez króla Leara.  

Po wyjściu ojca Edmund cynicznie wyśmiewa ludzką wiarę w przeznaczenie i przygotowuje się do dalszej intrygi. Następnie spotyka Edgara i ostrzega go przed gniewem ojca, radząc, by był ostrożny. Jemu również proponuje, że umożliwi mu podsłuchanie rozmowy między nim i ojcem, aby sam mógł wybadać sytuację. Tymczasem każe mu się ukryć.   

Edgar niczego nie podejrzewa, a Edmund cieszy się, że jego podstęp zaczyna działać. 

Scena III 

Akcja sceny ma miejsce w komnacie pałacu księcia Albany. Goneril skarży się na ojca swojemu marszałkowi Oswaldowi. Król wprowadza według niej zamęt i nerwową atmosferę, czepiając się wszystkiego, podczas gdy jego rycerze mogą robić hałas i być naprawdę uciążliwi. Król przybył niedawno z orszakiem zbyt licznych, hałaśliwych rycerzy i w tym nie widzi problemu. Goneril poleca swemu słudze Oswaldowi zachowywać się wobec Leara chłodno i nieuprzejmie, by dać mu do zrozumienia, że jego towarzystwo jest kłopotliwe. Gdyby o nią pytał, Oswald ma powiedzieć, że jest chora, a gdyby oczekiwał wyjaśnień, ma go odesłać do siostry, z którą jest jednomyślna w tej kwestii.  

Scena IV 

Miejsce akcji: nadal pałac księcia Albany. Lear przybywa do pałacu. Pojawia się także przebrany Kent, który prosi króla o przyjęcie na służbę. Król zatrudnia go, nie poznając, kim jest. Wchodzi błazen Leara, który drwi z króla, wypominając mu głupotę w rozdaniu królestwa. 

Lear zaczyna dostrzegać chłód otoczenia. Goneril otwarcie wyraża niezadowolenie z zachowania rycerzy i żąda, by ich liczba została zmniejszona. Krytykuje ojca, że pozwala swoim ludziom zachowywać się w taki sposób. Lear, oburzony jej zuchwałością, przeklina córkę i postanawia przenieść się do Regan, licząc na jej życzliwość. W gniewie opuszcza dom Goneril, a jego gniew i rozpacz rosną.  

Pojawia się książę Albany i ze zdumieniem obserwuje całą sytuację. Nie zgadza się z postępowaniem żony, lecz nie sprzeciwia się jej otwarcie. Oswald zawozi list Goneril do Regan, w którym siostra opisuje naganne postępowanie ojca. Książę Albany zamierza czekać na obrót sprawy. 

Scena V 

Akcja przenosi się na podwórze pałacu. Lear wysyła Kenta do Regan, by uprzedził ją o jego przyjeździe. Król zaczyna odczuwać niepokój i rozterkę. Błazen stara się rozładować jego gniew i rozżalenie żartami, które jednocześnie ukazują prawdę o błędzie króla. Lear zaczyna przeczuwać, że jego decyzja o podziale królestwa była fatalna i ma nadzieję na to, by przy pomocy Regan odebrać połowę królestwa, które dał Goneril. 

AKT II 

Scena I 

Akcja przenosi się na podwórze zamku hrabiego Glostera. Edmund informuje swego przyrodniego brata Edgara, że ojciec jest na niego wściekły i że ktoś zdradził jego rzekome zamiary spiskowe. Radzi mu, by natychmiast uciekał i się ukrył. Gdy słyszą nadchodzącego ojca, Edmund namawia brata, aby udawali walkę na miecze i prosi, aby go ugodził, po czym namawia do ucieczki.  

Wchodzi Gloster, a Edmund odgrywa przed nim scenę napaści. Przekonany o winie Edgara, ojciec ogłasza go zdrajcą i rozkazuje go schwytać – żywego lub martwego. W tej chwili przybywają książęta Kornwalii i Regan. Słysząc o rzekomej zdradzie Edgara, wyrażają współczucie Edmundowi i zapowiadają, że doniosą o tym królowi. Książę Kornwalii obiecuje nagrodzić Edmunda służbą przy swoim dworze. 

Scena II 

Scena rozgrywa się przed zamkiem Glostera. Kent rozpoznaje w Oswaldzie człowieka, który wcześniej zachował się wobec króla z pogardą i zaczyna go obrzucać obelgami. Dochodzi do bójki, przerwanej przez przybycie księcia Kornwalii, Regan i Glostera. Kent zostaje pojmany i oskarżony o napaść. 

Książę Kornwalii rozkazuje związać go i zamknąć w dybach. Regan popiera ten rozkaz. Gloster próbuje wstawić się za Kentem, lecz bez skutku. Kent marzy, by przeczytać list od Kordelii, która jest wtajemniczona w jego plan.  

Scena III 

Akcja toczy się dalej w tym samym miejscu. Edgar, ścigany po całym kraju jako zdrajca, postanawia się ukrywać. By nie zostać rozpoznanym, przybiera postać żebraka, który włóczy się po drogach i udaje obłąkanego. Brudzi twarz błotem, drze odzienie i planuje żyć w lasach, chroniąc się przed pościgiem.  

Scena IV 

Ciąg dalszy akcji toczy się przed zamkiem Glostera. Lear przybywa do Regan, spodziewając się wsparcia, zastaje jednak zamknięte bramy. Po chwili pojawia się Gloster, który tłumaczy, że książę i księżna nie mogą go przyjąć. Król w gniewie żąda wstępu. 

Lear widzi Kenta zakutego w dyby i jest oburzony, że wierny jego sługa został tak potraktowany. Wreszcie przychodzą Regan i Książę Kornwalii, ale okazują chłód i dystans. Regan nie chce słuchać ojca, powtarzając, że powinien wrócić do Goneril i z nią się pogodzić. Lear, coraz bardziej wzburzony, opowiada, jak został znieważony przez starszą córkę, lecz Regan zamiast współczucia żąda, by podporządkował się ich wspólnej woli.  

Nadjeżdża Goneril – obie siostry jednoczą się przeciwko ojcu. Proponują mu, by zrezygnował z orszaku, jeśli chce mieć u nich schronienie. Lear, nie wierząc w ich niewdzięczność, początkowo się opiera, lecz w końcu w rozpaczy i gniewie przeklina obie. 

Gdy opuszcza zamek, na dworze rozpętuje się burza. Gloster chciałby pomóc królowi. Nie podoba mu się postępowanie niewdzięcznych córek, ale nie może ich się sprzeciwić. Książę Kornwalii każe zamknąć bramy, nie dbając o to, co stanie się z króle w czasie burzy. 

AKT III 

Scena I 

Miejsce akcji: otwarte pole podczas burzy. Kent spotyka jednego z dworzan króla Leara i dowiaduje się, że monarcha błąka się pośród wichru i deszczu, pogrążony w rozpaczy i wściekłości. Kent mówi swojemu rozmówcy o konflikcie między dworem książąt Albany i Kornwalii, dodając, że pracują tam francuscy szpiedzy. Wysyła go do Dovru, aby przekazał wiadomość o tej sytuacji. Gdyby spotkał Kordelię, ma jej wręczyć pierścień. Kent idzie szukać króla. 

Scena II 

Lear przemawia sam, stojąc na otwartej przestrzeni, jakby wzywał burzę, by ta zrównała jego cierpienie z gniewem natury. Towarzyszy mu błazen, który żartami usiłuje go pocieszyć, a jednocześnie wypowiada gorzkie prawdy o ludzkiej pysze i bezsilności wobec świata. 

Lear zaczyna tracić kontakt z rzeczywistością, a jego duma przechodzi w szaleństwo. Po chwili dołącza Kent i namawia króla, by schronił się w pobliskiej chacie. Lear zgadza się i idzie z błaznem. 

Scena III 

Akcja przenosi się do komnaty w zamku Glostera, który rozmawia z Edmundem. Wyraża współczucie królowi Learowi, który został przez córki wypędzony z zamku w burzliwą noc. Zabroniono mu udzielić schronienia królowi. Gloster zdradza Edmundowi, że zamierza potajemnie pomóc Learowi. Ponadto wyjawia, że posiada list i wie, że wojska francuskie już się zbierają na pomoc królowi. Prosi syna o zachowanie tego w tajemnicy. 

Po odejściu ojca Edmund postanawia donieść Kornwaliowi o jego zdradzie. 

Scena IV 

Kent prowadzi Leara do chaty, w której ma znaleźć schronienie przed burzą. W środku spotykają szaleńca — to Edgar w przebraniu „Biednego Toma”. Król, pogrążony w obłędzie, uznaje w nim nieszczęśnika dotkniętego tą samą niesprawiedliwością świata. Widok szalonego żebraka porusza go do głębi. Lear rozbiera się, jakby chciał odrzucić wszelki majestat i stanąć nagi wobec prawdy o ludzkiej nędzy. 

Do chaty wchodzi Gloster, który wbrew zakazom przyszedł szukać króla. Prosi, by Lear wraz z towarzyszami poszedł z nim do zamku, gdzie czeka przygotowany pokój. Przyznaje, że Kent miał racje co do nieuczciwych królewskich córek. 

Scena V 

W komnacie zamku Glostera Edmund donosi księciu Kornwalii na swego ojca, oskarżając go o zdradę stanu, twierdząc, że jest szpiegiem, który nawiązał kontakt z Francją, co ma udowodnić znaleziony list. Książę wierzy w jego słowa i rozkazuje schwytać starego hrabiego, gdy tylko powróci. Edmund, udając skromność, natychmiast biegnie przygotować zdradzieckie uwięzienie ojca, mając nadzieję, że natknie się na niego, ratującego króla. 

Scena VI 

Akcja przenosi się do izby dzierżawcy w majątku Glostera. Lear znajduje chwilowe schronienie. Obłęd coraz bardziej nim włada — zaczyna odprawiać wyimaginowany sąd nad córkami. Wraz z błaznem i Edgarem, wciąż udającym szaleńca, odgrywa scenę procesu, w której skazuje Gonerilę i Reganę za ich winy. 

Kent i Gloster z bólem obserwują, jak rozum króla ustępuje miejsca szaleństwu. Gloster, świadom zagrożenia, przekazuje Kentowi plan ucieczki: mają potajemnie wywieźć Leara do Dover, ponieważ grozi mu śmiertelne niebezpieczeństwo. 

Scena VII 

W komnacie zamkowej książę Kornwalii i Regan rozkazują pojmać Glostera. Gdy zostaje przyprowadzony, oskarżają go o zdradę. Starzec przyznaje, że pomógł królowi, bo był mu wierny. W gniewie książę każe go związać i wyłupuje mu oczy. Sługa, oburzony barbarzyństwem, rzuca się na swego pana i ciężko go rani, a sam ginie. Gloster, oślepiony i skrwawiony, zostaje wyrzucony z zamku, by błąkał się po pustkowiu. Wychodzi w towarzystwie jednego wiernego sługi, który prowadzi go ku Dover. 

AKT IV 

Scena I 

Akcja przenosi się na pusty step. Ślepy Gloster prowadzony jest przez wiernego, starego sługę. W rozpaczy swą własną łatwowierność. Chce dotrzeć do Dover. Na drodze spotyka Edgara, który nadal udaje obłąkanego biednego Tomcia. Nie zostaje jednak rozpoznany przez ojca. Gloster prosi nieznajomego, by zaprowadził go na szczyt klifu, z którego zamierza się rzucić w przepaść. Edgar, wzruszony, zgadza się zaprowadzić go we wskazane miejsce. 

Scena II 

Przed pałacem księcia Albany Goneril, Edmund i Oswald przybywają na dwór księcia Albany. Księżna wysyła syna Glostera do walki ze zbliżającym się wrogiem.  

Przychodzi książę Albany, który już otwarcie potępia brutalność i niesprawiedliwość Goneril i Regan. Zarzuca Goneril bezduszność i okrucieństwo wobec ojca. Kobieta odpłaca mu pogardą. 

W tym czasie nadchodzi posłaniec z wieścią, że książę Kornwalii został śmiertelnie raniony przez własnego sługę, który stanął w obronie Glostera, kiedy książę wyłupiał mu oczy. Goneril, zamiast żałoby, odczuwa satysfakcję. Książę natomiast nie może uwierzyć w to, co uczynili Glosterowi oraz w zdradę ojca przez Edmunda. 

Scena III 

Do obozu francuskiego pod Dover przybywa Kent. Z rozmowy z ze szlachcicem dowiaduje się, że w Dover wylądowało wojsko francuskie, ponieważ król wrócił w jakiejś ważnej sprawie. Kordelia otrzymała list Kenta, a po jej policzkach spłynęły łzy.  

Kent opowiada o cierpieniach króla Leara, którego umysł jest zachwiany. Jest mu wstyd, że wzgardził uczciwą córką, a królestwo oddał dwóm niewdzięcznym.  

Scena IV 

Kordelia rozmawia z lekarzem i oficerami. Czuwa przy ojcu, którego znaleziono błąkającego się po polach. Rozkazuje, by przywrócono mu siły i zapewniono bezpieczeństwo. Pragnie ratować jego zdrowie za wszelką cenę. 

Wchodzi zwiadowca z wiadomością, że zbliża się armia angielska. Okazuje się, że król Francji zawrócił, aby ratować króla Leara, przez wzgląd na łzy Kordelii. 

Scena V 

Tymczasem w pałacu Glostera Regan rozmawia z Oswaldem. Próbuje go wypytać o treść listu, który niesie do Edmunda. Domyśla się, że siostra jest jej rywalką w miłości do tego samego mężczyzny. Oswald odmawia zdradzenia szczegółów, ale Regan obdarza go pierścieniem, by przekazał go Edmundowi, jako znak jej uczucia. Zleca także zabicie Glostera, żałując, że został wypuszczony z zamku żywy. 

Scena VI 

W okolicach Dovru Edgar prowadzi ślepego Glostera, który wciąż wierzy, że idzie ku przepaści. W rzeczywistości jednak Edgar zatrzymuje się na równinie i udaje, że dotarli na szczyt wysokiej skały. Gdy Gloster rzuca się w dół, pada jedynie na ziemię — Edgar przekonuje go, że przeżył cud, bo Bóg uratował go od śmierci. 

W tym momencie na scenie pojawia się Lear, ubrany w wianek z chwastów i traw, w stanie niemal całkowitego obłędu. Mówi nieskładnie, lecz z głęboką mądrością o kruchości świata i zdradzie ludzi. Gloster, nie rozpoznając go, płacze nad losem króla. Wkrótce obaj zostają odnalezieni przez oddział Kordelii, który zabiera Leara do jej obozu. 

Na scenę wchodzi też Oswald, który rozpoznaje Glostera i próbuje go zabić, by zdobyć nagrodę. Edgar staje w obronie ojca i w walce zabija Oswalda. Przy ciele zabitego znajduje list od Goneril do Edmunda, w którym kobieta pisze o planie zabicia swego męża — księcia Albany i poślubienia Edmunda. Edgar zabiera list, by później go ujawnić. Zamierza także ukryć ojca w bezpiecznym miejscu. 

Scena VII 

Kordelia czuwa przy śpiącym Learze w namiocie we francuskim obozie. Po podaniu lekarstw i spokojnym odpoczynku król powoli odzyskuje świadomość. Budząc się, nie rozpoznaje najpierw córki, sądząc, że śni. Kordelia delikatnie tłumaczy mu, że to ona, jego najmłodsza córka, która nigdy nie przestała go kochać. Lear, wzruszony i zawstydzony, prosi o przebaczenie i przyjmuje jej opiekę. 

Kent rozmawia ze szlachcicem o nadchodzącej bitwie. Wojskami brytyjskimi dowodzi zdradziecki Edmund, nie wiedzą, gdzie jest Edgar. 

AKT V 

Scena I 

W obozie brytyjskim trwają przygotowania do bitwy. Książę Albany wciąż zmienia plany, toteż Edmund chce poznać jego ostateczną decyzję. Książę domaga się, by przed bitwą ustalić cele wojny — on sam chce walczyć jedynie o obronę Anglii, a nie o tyranię nad królem i jego córką.  

Edgar w przebraniu przynosi księciu list Goneril, który miał dotrzeć do Edmunda. 

Po odejściu księcia Albany, Edmund wygłasza monolog — przyznaje, że obiecuje miłość obu siostrom i nie wie jeszcze, którą z nich wybierze, ale na pewno zachowa władzę dla siebie. 

Scena II 

Miejsce akcji: pole bitwy między obozem angielskim i francuskim. Edgar zaprowadza ojca pod drzewo, aby odpoczął w jego cieniu. Po chwili do niego wraca z wiadomością, że Lear i Kordelia zostali pojmani przez Anglików.  

Scena III 

Lear i Kordelia zostają przyprowadzeni do obozu brytyjskiego przed Edmunda. Lear, mimo klęski, wydaje się spokojny — mówi, że jeśli tylko będą razem, nie boi się więzienia. Kordelia dzieli jego pokorę. Edmund potajemnie wysyła strażników z rozkazem, by po bitwie ich oboje zabito.  

Książę Albany wzywa Edmunda do złożenia sprawozdania z przebiegu walk. Wchodzą Regan i Goneril. Regan jest osłabiona. Goneril próbuje ukryć swoją winę, ale książę publicznie konfrontuje ją z listem, który Edgar mu wcześniej wręczył. Odczytuje dowód zdrady: plan zabójstwa męża i poślubienia Edmunda. Goneril, zdemaskowana, ucieka. 

Książę Albany rzuca Edmundowi rękawicę — wyzywa go na pojedynek. Wkrótce na dźwięk trąb pojawia się nieznany rycerz (to Edgar w zbroi), który ma potwierdzić zdradę Edmunda. Walczy z nim i rani go śmiertelnie. Umierający Edmund, poznawszy Edgara, żałuje swego postępowania i przyznaje się do zbrodni. Edgar odsłania twarz i opowiada, jak uratował ojca i był przy nim aż do jego śmierci. 

Wchodzi posłaniec z wieścią o samobójstwie Goneril  i śmierci Regan, która została otruta przez siostrę. Edmund, czując koniec, w ostatnim geście skruchy wyjawia, że wysłał rozkaz zabicia Leara i Kordelii w więzieniu. Natychmiast wysłany zostaje rozkaz, by ich ocalić, lecz jest już za późno. 

Pojawia się Kent, opowiadając o tym, jak służył królowi w przebraniu. Po chwili na scenę wchodzi Lear, niosąc w ramionach martwą Kordelię, którą wcześniej powiesił strażnik. Zrozpaczony król wierzy jeszcze przez chwilę, że córka oddycha, ale wkrótce dociera do niego prawda. W krzyku rozpaczy błaga, by i jego życie dobiegło końca. Albany i Edgar patrzą bezradnie, gdy król osuwa się bez tchu. 

Książę Albany oddaje władzę Edgarowi i Kentowi. Kent jednak odmawia, mówiąc, że wkrótce pójdzie za swoim panem. Edgar zostaje sam z ciężarem tragedii.