Streszczenie szczegółowe
Pieśń I
Odyseja Homera rozpoczyna się inwokacją do Muzy. Narrator wskazuje najpierw na gniew Achillesa i klęskę Achajów, do której on doprowadził. Sam Odyseusz pojawia się dopiero w kolejnej części pieśni (dokładnie 21 wersie). Narrator zakreśla historię jego powrotu do domu, który trwał wyjątkowo długo. Zarysowuje historię tułaczki. Nie mówi jednak nic o rzezi kandydatów do ręki Penelopy, które to wydarzenie było kulminacyjnym momentem powrotu Odyseusza do Itaki.
Po inwokacji narrator natychmiast przenosi słuchaczy do zgromadzenia bogów w pałacu Zeusa. Zeus wspomina o szczęśliwym powrocie Agamemnona do domu. Bóg żałuje, że zaślepiony żądzą Ajgistos (który wziął sobie za kochankę, żonę Agamemnona, Klitajmestrę), zamordował zwycięzcę spod Troi. Jest to dla Zeusa antyteza powrotu Odyseusza. Mówi on, że heros będzie musiał jeszcze sporo przejść, ale na koniec uda mu się zatriumfować nad wszystkimi swoimi wrogami.
Słuchacze ze słów Zeusa dowiadują się również, że przyczyną trudności Odyseusza z powrotem do domu, jest gniew Posejdona. Okazuje się, że bóg mórz karze Odyseusza za to, że ten oślepił mu syna – cyklopa Polifema. Sporo bogów stoi jednak po stronie Odyseusza i zdaje się mu sprzyjać. Atena zapowiada, że wpłynie na syna Odyseusza, Telemacha, aby młodzieniec ruszył do Sparty i Pylon w poszukiwaniu ojca, a przy okazji zdobył sławę. Hermes z kolei nakazuje, aby podległa mu nimfa Kalypso w końcu uwolniła Odyseusza, z którego uczyniła swojego kochanka.
Atena nie czeka zbyt długo ze spełnieniem swoich zapowiedzi. Jako król Tafijczyków Mentes zwraca się do Telemacha i udziela mu rad, jak powinien postępować. Plan jest taki, że ma on zwołać wszystkich zalotników matki i nakazać im wyjazd. Jeśli zaś sama Penelopa jest zainteresowana zamążpójściem, powinna wrócić do rodziców, aby ci mogli ją wydać ponownie za mąż z poszanowaniem wszystkich obyczajów. Mentes podpowiada także Telemachowi, aby ten wszedł na okręt i udał w podróż do Nestora i Menelaosa, którzy razem z Odyseuszem walczyli pod Troją i są w stanie najwięcej powiedzieć mu o losach ojca. Atena pod postacią króla podpowiada młodzieńcowi także, że jeśli dowie się on, że ojciec zginął – powinien usypać mu mogiłę, a matkę wydać za mąż. Jednocześnie sugeruje Telemachowi, aby następnie pomyślał o tym, jak wymordować wszystkich zalotników w domu. Kolejność rad bogini może dziwić. Trudno bowiem logicznie je w tej kolejności zrealizować.
Nagle Mentes znika. Telemach orientuje się, że rozmawiał z bóstwem. Młodzieniec z niechęcią patrzy, jak Femios śpiewa pieśń o trudnych powrotach Greków spod Troi. Słuchają tego zalotnicy, słyszy jednak również Penelopa, która nakazuje śpiewakowi się zatrzymać lub podjąć inny temat. Telemach prowokacyjnie twierdzi jednak, że przecież artysta ma prawo do własnego natchnienia. Sugeruje, aby matka poszła do własnych komnat i zajęła się kobiecymi sprawami. Od przemawiania są bowiem mężczyźni. W pałacu pojawia się tajemniczy gość. Zalotnicy drwią zarówno z niego, jak i wystąpienia samego Telemacha.
Pieśń II
Telemach zgodnie z podpowiedziami Ateny stara się zwołać na wiec wszystkich mieszkańców Itaki. Krytykuje obecność zalotników, skarży się na nich i ich zachowanie. Popiera jego wystąpienie spora część starszyzny. Bardzo istotny głos poparcia młodzieniec otrzymuje od starego przyjaciela Odyseusza – Mentora. Z wiecu i przemowy Telemacha niewiele jednak wynika. Antinoos, przywódca grupy zalotników twierdzi, że wszystkiemu jest winna chytra Penelopa, która zwodzi zalotników, zamiast wybrać po prostu jednego z nich. Okazuje się, że przebiegła kobieta, chcąc uniknąć konieczność wyboru zalotnika i wiązania się z którymkolwiek z nich, obiecała, że zdecyduje się na kolejne małżeństwo, kiedy tylko utka dla starego ojca Odyseusza całun. Obietnica z pozoru wydawała się bardzo konkretna. Okazało się jednak, że tkała go co prawda codziennie, poświęcając na to całe dnie, w nocy jednak go pruła, aby efektów pracy nie przybywało. W końcu zauważyła to jedna ze służek.
Telemach, który zdaje sobie sprawę, że sam w Itace niczego nie zmieni, prosi w takim razie o okręt z załogą. Chce poszukać wieści o ojcu. Przyznaje, że jeśli upewni się, że ojciec zginął, sam po uroczystościach żałobnych wyda matkę za mąż. Najpierw jednak chce poznać prawdę o ojcu i upewnić się, że na pewno nie ma możliwości, że Odys przeżył. Zalotnikom ta deklaracja jednak nie wystarcza. Żądają oni od Telemacha, aby odesłał Penelopę do ojca kobiety. Młodzieniec mówi im jednak, że niczego nie zrobi bez zgody matki. Po tej wymianie zdań Telemach odchodzi na bok i zaczyna się modlić do Ateny. Ta ukazuje mu się pod postacią Mentora, który dosłownie przed chwilą przemawiał przecież na wiecu.
Pieśń III
Telemach szykuje się do wyprawy. Atena z kolei dba, aby okręt był sprawny, bezpieczny i szybki. Piastunka Eurykleja przygotowuje Telemachowi zapasy żywnością. Telemach szybko dociera do Pylon razem z Mentes (pod postacią dalej ukrywa się Atena, która czujnym wzorkiem kontroluje to, co się dzieje). Mężczyźni pojawiają się akurat w momencie składania ofiary Posejdonowi. Ich interesuje przede wszystkim spotkanie z Nestorem. Doświadczony wojownik przyjmuje ich bardzo dobrze i opowiada o tym, jak wracali spod Troi on i Agamemnon. Przy okazji Telemach dowiaduje się o zemście Orestesa, który nie potrafił zaakceptować, że zabito mu ojca. W końcu Nestor zaprasza Telemacha i Mentora na nocleg. Atena pod postacią Mentora odmawia jednak, tłumacząc, że na czas musi być wśród towarzyszy na statku. Wskazuje jednak, że Telemacha trzeba wyprawić do Lacedemonu końmi. Po tych wszystkich deklaracjach Atena odchodzi. Nie wraca jednak na pokład, a przemienia się w pięknego, ale drapieżnego ptaka i odlatuje. Dla wszystkich, którzy to widzą, jest to czytelny sygnał mówiący o tym, że Telemach cieszy się boską opieką.
Pieśń IV
Telmach przybywa na dwór Menelaosa. Towarzyszy mu syn Nestora, Pejsistrat. Mężczyźni na dworze pojawiają się w czasie trwającego właśnie podwójnego wesela syna i córki. Bardzo duże wrażenie robi na nich Helena, która prezentuje się zupełnie inaczej, niż można byłoby sobie wyobrażać niewierną żonę. W Sparcie od Menelaosa Telemach zyskuje wreszcie konkretną wiedzę na temat swojego ojca. Okazuje się, że Odyseusz przebywa u nimfy Kalypso. Menelaos wie o tym od Proteusza, który jeszcze niedawno przebywał w Egipcie.
Pod koniec pieśni akcja jeszcze raz przenosi się na Itakę. Wszyscy bowiem oczekują wieści dotyczących podróży Telemacha i jej rezultatów. Do zalotników od Noemona dociera informacja o tym, że Telemach rzeczywiście wypłynął w kierunku Pylon. Młody i silny syn Penelopy zdecydowanie przeszkadza im w realizacji ich własnych zamiarów, postanawiają więc zorganizować na niego zasadzkę w cieśninie między wyspami. Zasadzka byłaby rzeczywiście groźna, gdyby nie Atena, która w odpowiednim momencie podpowie Telemachowi, że lepiej zrobić wybierając inną drogę.
Pieśń V
Na Olimpie po raz kolejny staje sprawa Odyseusza i dalszych jego losów. Tym razem na rozmowie się jednak nie kończy. Zeus przechodzi do działania. Wysłał Hermesa z posłannictwem do nimfy Kalypso, która ma zostać zmuszona, aby uwolniła on Odyseusza. Kalypso nie jest zadowolona z rozkazu Zeusa, ale nie ma właściwie innego wyjścia, niż go spełnić. Niechętnie więc wypuszcza Herosa. Uwolniony z sideł Kalypso Odys buduje tratwę. Na nie opuszcza wyspę. Niestety nadal wściekły Posejdon zsyła na niego burzę. Dopiero po osiemnastu dniach wstępnie spokojnej żeglugi, Odys trafia do kraju Feaków, na Scherii. Ratuje go bogini Leukotea i daje Odyseuszowi przepaskę. Odys znów może stanąć na suchym lądzie. Jest tak zmęczony żeglugą, że zasypia natychmiast w gęstych zaroślach okalających rzekę.
Pieśń VI
Odys dalej śpi w zaroślach i nikt jeszcze nie odkrył jego obecności. Atena postanawia więc działać. Czuje się opiekunką Odysa i chce mu pomóc. Przekonuje więc królewnę Nauzyte (Nausyka), córkę władcy Feaków – Alkinosa, aby poszła uprać swoje szaty, ponieważ zbliża się dzień jej zaślubin. W ten sposób królewna pojawia się nad rzeką, gdzie w pobliżu śpi Odyseusz. Po chwili bohatera się budzi. Wpływa na to przede wszystkim docierający do niego śmiech dziewcząt zajmujących się praniem. W końcu mężczyzna wychodzi z zarośli. Nauzykaa przyjmuje gościa, ofiarowuje mu ubranie i prowadzi przed oblicze swojego ojca.
Pieśń VII
Atena osłania mgłą udającego się do pałacu Odysa. Po drodze spotyka on królową Aretę, której uwagę przyciąga szata, która ma on na sobie. Mężczyzna prosi o pomoc w powrocie do Itaki. Kobieta jednak zwraca przede wszystkim uwagę na własnoręcznie uszytą przez siebie szatę, która okrywa ciało gościa. Kiedy Odyseusz staje przed obliczem Alkinoosa, ten przyjmuje go bardzo życzliwie i z uwagą wysłuchuje opowieści o kolejnych przygodach herosa do momentu opuszczenia przez niego wyspy Ogigii aż do spotkania z Nauzykaą nad rzeką.
Pieśń VIII
Mimo że nikt z Feaków nie zdaje sobie sprawy, kim tak naprawdę jest tajemniczy przybysz, który pojawił się w ich kraju, król nakazuje swoim obywatelom pomóc mu w powrocie do ojczyzny. Kiedy przygotowany zostaje okręt dla Odyseusza, wszyscy dostojnicy na dworze Feaków oraz oczywiście gość zostają zaproszeni na wyjątkową ucztę. Podczas niej śpiewak Demodok odtwarza historię sporu Agamemnona i Odysa. Podczas tego występu nieoczekiwanie (dla zgromadzonych) Odyseusz zaczyna płakać. W tym momencie król przerywa więc występ i zmienia zupełnie atrakcję. Wszyscy udają się na zawody zapaśnicze. Tutaj jednak z kolei Odyseusz zostaje wyzwany przez jednego z Feaków na pojedynek, podczas którego pokazuje się niezaprzeczalnie najlepszym rzutem. W ten sposób udowadnia swoje szlacheckie pochodzenie. Alkinoos, który sobie to wszystko uświadamia, nakazuje obdarować nieznajomego. Zorganizowana zostaje kolejna uczta. Podczas niej sam bohater zwraca się do Demodoka, aby ten opowiedział o koniu trojańskimi i zwycięstwie Greków oraz zburzeniu Troi.
Pieśń IX
Odyseusz poruszony przyjęciem, które spotkało go u Feaków, ostatecznie decyduje się ujawnić swoje imię. Opowiada także o całej swojej tułaczce. W ten sposób otwiera się część „Odysei” zawierająca się w czterech pieśniach, które przedstawiają wcześniejsze losy Odyseusza, wyjaśniające także jego obecną sytuację.
Okazuje się, że Odyseusz, kiedy razem z towarzyszami wyruszył spod pokonanej Troi, trafił do kraju Kikonów.Postanowił napaść na gród Ismar. Nie stanowiło to większego wyzwania. Gród więc został zdobyty, spustoszony, a Odyseusz i jego towarzysze opuścili go ze sporymi łupami. Ruszyli więc z dalszą drogę. W ten sposób dotarli do kraju Lotofagów. Tutaj jednak nie zabawili zbyt długo i po opuszczeniu tej krainy trafili do kraju Cyklopów. Tutaj z kolei zostali złapani i uwięzieni przez krwiożercze bestie, olbrzymów. Odyseusz dostał się do jaskini Polifema, który był synem Posejdona. Spora część załogi Odyseusza straciła życie w jaskiniach. Niewielkiej grupce udało się jednak wydostać. Wszystko dzięki samemu Odyseuszowi, który po prostu upił Polifema i go oślepił, aby ten nie był w stanie ponownie go schwytać. Polifem ogromnie cierpiał, wzbudził tym samym litość swojego ojca Posejdona, który zaprzysiągł zemstę.
Pieśń X
Pieśń skupia się przede wszystkim na momencie, kiedy Odys z resztą ocalałych dotarł na Eolię, gdzie mieszkał król wiatrów, Eol. Przyjął on Odyseusza bardzo gościnnie. Król obdarował go między innymi groźnymi wiatrami, które zostały przez Eola zamknięte w worze. To miało sprawić, że Odyseusz szybko, spokojnie i bez problemów wróci do ojczyzny.
Niestety tym razem Odyseusza zgubiła ciekawość jego towarzyszy, którzy nie potrafili się powstrzymać i przegrali z własną ciekawością. Chcieli bowiem bardzo sprawdzić, co takiego Odyseusz otrzymał od Eola. Kiedy jednak rozwiązali worek, niekorzystne wiatry wydostały się na wolność i statek błyskawicznie zmienił kierunek. W ten sposób dotarli do niesprzyjającego im zdecydowanie miejsca, czyli kraju ludożerców – Lajstrygonów. Mieszkańcy natychmiast zaatakowali towarzyszy Odysa. Zginęli prawie wszyscy, którzy jeszcze przetrwali do tej pory. Statki także zostały właściwie doszczętnie zniszczone. Niewielka grupka, której udało się przetrwać, uciekła (wraz z nimi Odys) i dotarła na wyspę Ajaja czarodziejki Kirke.
Tutaj na Odysa i towarzyszy czekały kolejne niespodzianki. Pozostałych wojowników czarodziejka bowiem błyskawicznie zmieniła w wieprze za pomocą dań, które im zaserwowała. Przebiegły Odyseusz, który od razu miał wątpliwości co do kobiety, nie spróbował dań. Kirke przetrzymywała go na swojej wyspie prawie rok. Kiedy w końcu Odyseuszowi udało się przekonać ją, aby go wypuściła, odczarowała także jego towarzyszy. Wszystkim pozwoliła opuścić im wyspę. Zasugerowała także, aby w kraju Kimeryjczyków Odyseusz wywołał z Hadesu wieszcza Tejrezjasza.
Pieśń XI
Odys nie lekceważył przekazywanych mu podpowiedzi, postanowił także i w tym wypadku posłuchać rad Kirke. Tam, gdzie rzekomo znajdowało się wejście do podziemia, Odyseusz złożył odpowiednie ofiary. W wyniku tego działania zszedł do podziemi: najpierw przyszła do niego nieżyjąca matka. Drugi w kolejności był Tejrezjasz. Pomoc wieszcza była nieoceniona, ponieważ podzielił się on z Odyseuszem informacjami dotyczącymi jego powrotu do domu. Odys, doceniając te wszystkie informacje, pozwolił także i matce napić się krwi zwierząt ofiarnych, która stanowiła cenny pokarm dla zmarłych. Ta w zamian opowiedziała mu o sytuacji panującej w Itace. Podczas wizyty w podziemiach Odyseusz spotkał wielu wojowników spod Troi, a w tym Ajasa, Achillesa czy Patroklesa. Zobaczył także tych, którzy na wieki mieli już pozostać potępionymi, czyli Syzyfa i Tantala. Nawet dla tak odważnego wojownika był to przerażający obraz, ogromna ilość duchów otaczających go zewsząd sprawiła, że postanowił on jak najszybciej ruszać w dalszą drogę.
Pieśń XII
Odys chciał pochować swojego poległego towarzysza. Kirke widząc to, postanowiła przyjść Odysowi z pomocą. Powiedziała mu, jakiego rodzaju niebezpieczeństwa będą go czekać po drodze i jak może ich uniknąć. Pierwszą przeszkodą okazały się syreny, których ominięcie było prawie niemożliwe, a z kolei nikomu dotychczas nie udało się oprzeć sile ich śpiewu, sprawiającego, że żeglarze rzucali się w toń wody. Kirke podpowiada Odyseuszowi, że jedyne skuteczne narzędzie to zaklejenie sobie uszu woskiem. Odyseusz powinien to zrobić zarówno sobie, jak i pozostałym żeglarzom. Herosa dodatkowo przywiązano do masztu sznurami. Dzięki temu udało się mu ujść z życiem.
Niewiele mniej niebezpieczne okazały się Plankty, a więc dwie zwierające się skały z potworami – Scyllą i Charybdą po dwóch stronach. Także i tę przeszkodę żeglarzom Odyseusza udało się pokonać, mimo że na tej przeszkodzie część osób z załogi poniosła już śmierć. Odyseusz jednak skutecznie omijał kolejne przeszkody. W ten sposób dotarł na wyspę boga słońca, Heliosa. Trynakria była przepięknym miejscem, w którym jednak obowiązywały bardzo konkretne zasady. Bohater, wiedząc o nich, zakazał swoim towarzyszom zabijać woły należące do Heliosa. Ci jednak zlekceważyli jego rozkazy, zabili zwierzęta i urządzili sobie ucztę. W efekcie rozwścieczyli boga, który pozabijał ich piorunem. Jedyną ocalałą osobą był Odyseusz, który nie zlekceważył boskiego zakazu. Ocalały z rzezi heros dopłynął na belce do wyspy Ogigii, gdzie mieszkała przepiękna nimfa Kalypso. W tym miejscu Odyseusz kończy swoją opowieść, a kolejne części eposu opisują już wypadki, które rozegrały się, kiedy heros wracać ma na Itakę.
Pieśń XIII
Dzień po opowieści Odyseusza odsłaniającej wszystkie jego przygody odbywa się uczta pożegnalna. Po niej Odyseusz z pomocą Feaków wyrusza w drogę do domu. Najpierw zostawiają go oni śpiącego w zatoce Forkisa, a po zachodzie słońca ma ruszyć do domu. Niestety Feakowie wracający do domu z woli Posejdona zostają zamienieni w skały. Kiedy Odys się budzi, nie ma pojęcia, gdzie jest. Itaka zasnuta jest mgłą, więc Odys nie rozpoznaje ojczyzny od razu. Pojawia się jednak z pomocą Atena, która rozprasza mgłę i zabezpiecza dary od Feaków. Od razu rysuje także przed Odyseuszem plan zemsty na zalotnikach, którzy od lat próbują zająć jego miejsce na tronie Itaki. Bohater wchodzi w zarysowany przez boginię scenariusz i zamienia się w starego żebraka tak, aby nikt z obywateli nie rozpoznał w nim na razie prawowitego władcy Itaki i męża Penelopy.
Pieśń XIV
Odys w przebraniu starego żebraka dociera do gospodarstwa świniopasa Eumajosa. Opowiada mu o tym, jak spotkał króla Itaki. Świniopas nie chce mu uwierzyć, ale sama wizja wywołuje w nim ogromne wzruszenie, jest on bowiem zwolennikiem prawowitego władcy Itaki. Mężczyźni razem spożywają posiłek, po czym Odyseusz prosi Eumajosa, aby ten podarował mu płaszcz, aby mógł się nim okryć i udać na spoczynek.
Pieśń XV
W tym samym czasie we śnie do Telemacha przychodzi Atena. Dla realizacji jej planu wsparcie ze strony syna Odyseusza jest niezbędne. Nakazuje ona wracać mu czym prędzej ze Sparty do Itaki. Jednocześnie informuje go, że zalotnicy w jednej z cieśnin przygotowali na niego zasadzkę. Dzięki tej wiedzy Telemach jest w stanie uniknąć niebezpieczeństwa. Decyduje się na powrót i z pomocą bogini spokojnie dociera do Itaki.
W tym czasie w zagrodzie Eumajosa Odys w przebraniu starca wysłuchuje historii życia biedaka. Okazuje się, że jest to syn króla Mykanów, który został porwany przez Fenicjan. Nie jest więc zwykłym niewolnikiem i biedakiem, a człowiekiem szlachetnego pochodzenia, którego spotkał wyjątkowo trudny los.
Kiedy Telemach dociera do Itaki, to właśnie do Eumajosa się udaje, aby uzyskać najnowsze informacje dotyczące wydarzeń na wyspie i aktualnej sytuacji.
Pieśń XVI
Kiedy Telemach dociera do Eumajosa, zastaje u niego starego żebraka, którego nie zna. Telemach prosi świniopasa, aby powiadomił on wszystkich mieszkańców, że wrócił do Itaki. Atena w tym momencie przywraca Odyseuszowi jego właściwą postać, dzięki czemu ojciec i syn wreszcie po latach rozłąki mogą się spotkać, serdecznie powitać i w spokoju omówić plan zemsty. Jasne jest, że Odyseusz jeszcze raz musi zamienić się w żebraka, kiedy do zagrody świniopasa docierają towarzysze podróży Telemacha. Także do zalotników dociera wiadomość o powrocie syna Odysa. Są bardzo niezadowoleni z takiego obrotu spraw. Przerażeni wysyłają do Penelopy posłańca, który ma poinformować ją o powrocie syna. Mężczyźni obawiają się, że skoro Telemach powrócił do domu, to musiał wiedzieć o zasadzce, a w takim razie z pewnością oskarży ich o plan morderstwa bezpośrednio przed ludem. Postanawiają więc jeszcze raz spróbować zabić Telemacha. Do zagrody wraca Eumajos, który informuje zarówno Telemacha, jak i żebraka-Odysa o wydarzeniach rozgrywających się na dworze.
Pieśń XVII
Telemach następnego dnia rano wyrusza do miasta. Towarzyszą mu Eumajos i Odys, który nadal ma postać żebraka. Po drodze zostaje on znieważony przez pasterza kóz Melantiosa. Nie zwraca na to jednak większej uwagi, jest bowiem skoncentrowany na tym, co ma się wydarzyć. Kiedy Odys pojawia się w pałacu, nikt go nie rozpoznaje poza wiernym psem Argosem, który zupełnie ignoruje nową postać swojego pana, ale doskonale wie, kto się skrywa pod tym innym kostiumem.
Odyseusz rusza do sali biesiadnej. Natychmiast zwraca on uwagę zalotników, którzy bez skrępowania drwią z niego. Wyśmiewają tak jego stan, jak i wiek. Wyróżnia się z tych obelgach przede wszystkim największy obłudnik z całego grona, czyli Antinoos. Rzuca on nawet w Odysa podnóżkiem.
Penelopa jest żebrakiem dużo bardziej zainteresowana. Ponieważ przybywa on spoza Itaki, liczy ona, że być może dowie się od niego czegoś o swoim mężu. Umawia się z żebrakiem na spotkanie. W tym czasie z kolei Eumajos wraca do swojej zagrody.
Pieśń XVIII
Zalotnicy nadal kpią z Odyseusza-żebraka. Do stronnictwa przeciwko niemu dołącza się także zwykły żebrak, który chce przepędzić Odysa. Dochodzi do walki, którą ten drugi oczywiście wygrywa. Jego walka spotyka się z aplauzem ze strony zalotników, których stosunek do żebraka nieco łagodnieje. Odys-żebrak zostaje nawet doceniony przez Amfinomosa. Odys zauważa, że jest to sprawiedliwy zalotnik, ostrzega go więc przed zemstą króla Itaki, który w końcu powróci.
Atena prowokuje Penelopę, by ta ukazała się zalotnikom. Żona Odyseusza wkracza więc do sali, w której biesiadują zalotnicy i informuje ich, że zdecydowała, że niebawem wybierze nowego męża. Ta deklaracja, oczekiwana od dawna, napawa zalotników optymizmem. Bawią się oni do późna i dopiero nad ranem właściwie udają się na spoczynek.
Pieśń XIX
Po całym dniu Odyseusz i Telemach w końcu zostają w sali biesiadnej sami. Przygotowują się do walki z zalotnikami. Penelopa kompletnie nie zdaje sobie sprawy z tego, co się wokół niej dzieje. Przychodzi więc do żebraka, aby spróbować wydobyć od niego jakiekolwiek wieści o swoim mężu. Odys-żebrak obiecuje jej, że mąż wróci następnego dnia. Odyseusz stara się ukoić nerwy swojej żony Penelopy, ale nie chce się przed nią zdradzić, a to może zagrozić całemu planowi zemsty. W końcu piastunka tak Odysa, jak i Telemacha, myje na polecenie Penelopy stopy żebrakowi. Eurykleja natychmiast wręcz rozpoznaje Odyseusza po charakterystycznej bliźnie na nodze. Atena robi jednak wszystko, aby Penelopa nie rozpoznała męża. Ma ona przewidzianą określoną rolę w planie zemsty, a jej wiedza mogłaby wszystko popsuć. Penelopa nie dowierza jednak wróżbom żebraka. Decyduje więc ostatecznie, że jej przyszłym mężem zostanie ten, komu uda się napiąć łuk należący do Odysa i trafić do ustalonego celu. Żebrak popiera pomysł królowej.
Pieśń XX
Odysa, jak i Telemacha budzą jęki. Okazuje się, że jest to Penelopa rozpaczająca nad swym losem. Wcale nie chce ona kolejnego męża i z utęsknieniem cały czas czeka na Odysa. Telemach nakazuje udekorować salę biesiadną ze względu na święto Apolla. Zalotnicy schodzą na śniadanie. Wracają do drwin z żebraka, który nadal znajduje się w sali. Cały czas także rozważają zabójstwo Telemacha, który zdaje się im w tym momencie najpoważniejszą przeszkodą do objęcia przez jednego z nich władzy nad Itaką. Atena, widząc ich zachowanie, zsyła na zalotników szał, który zmusza ich do nieustannego śmiechu i płaczu. W pałacu pojawia się także wieszcz Teoklimen, który do Itaki dotarł razem z Telemachem. Mężczyzna przepowiada wydarzenia, które za chwilę rozegrają się w pałacu. W zalotnikach pojawia się strach przed niekorzystnymi wróżbami.
Pieśń XXI
Rozpoczyna się konkurs. Pierwszy z łukiem mierzy się sam Telemach. Niestety nie udaje mu się napiąć łuku. Penelopa jest niepocieszona, ponieważ gdyby mu się to udało, nie musiałaby wybierać żadnego z zalotników. Odys podpowiada synowi, aby przekazał łuk któremuś z zalotników. W tym czasie jednocześnie nakazuje zgromadzonym pasterzom, aby zamknęli drzwi do sali. Nikomu w trakcie próby nie udaje się napiąć łuku i oddać celnego strzału. Kiedy konkurs zdaje się dobiegać końca, żebrak-Odys pochodzi do łuku i prosi o możliwość sprawdzenia własnych sił. W tym momencie okazuje się, że bez problemu naciąga łuk i strzela do wskazanego celu. W tym momencie natychmiast obok niego pojawia się uzbrojony już Telemach.
Pieśń XXII
Odys z pomocą Telemacha dokonuje rzezi zalotników. Jako pierwszy ginie Antinoos, czyli najbardziej fałszywy ze wszystkich mężczyzn. Wtedy dopiero Odyseusz wyjawia wszystkim, kim tak naprawdę jest. Zalotnicy, którzy błyskawicznie orientują się w jak trudnym położeniu się znajdują, próbują uciec. To im się jednak nie udaje. Telemach natychmiast uzbraja nie tylko siebie i ojca, ale również pasterzy, którzy strzegą wyjść z Sali. Odys zabija wszystkich bez litości. Ginie nawet służba, która nie była mu wierna.
Pieśń XXIII
Penelopa pozostaje nieświadoma tego, co się dzieje, ponieważ śpi. Idzie do niej Eurykleja, czyli dawna piastunka Odysa, która wcześniej wskazała herosowi niewiernych służących. Eurykleja budzi Penelopę, aby przekazać jej radosne wieści. Kiedy jednak Penelopa wchodzi do sali biesiadnej, dalej nie poznaje męża. Jest przekonana, że z pomocą przyszło jej któreś ze sprzyjających jej bóstw. Mężczyzna, który podaje się za jej męża, w końcu wyznaje jej prawdę. Kobieta rzuca się mu w ramiona. Po wszystkim Odyseusz razem z Telemachem ruszają do domu ojca Odysa – Laertesa, aby i on mógł cieszyć się szczęśliwą nowiną i powrotem syna.
Pieśń XXIV
Dusze pomordowanych zalotników trafiają do Hadesu. Tutaj spotykają bohaterów spod Troi. Oni zaś opowiadają zmarłym zalotnikom, co właśnie dzieje się w Itace. Odyseusz dociera wreszcie do Laertesa. Od razu ujawnił się przed ojcem, widział bowiem, jak ten na niego czeka. Nie wątpił także w ojcowską miłość. W tym samym momencie ojciec Antinoosa wściekły za śmierć syna próbuje podburzyć lud przeciwko królowi Itaki. Udaje mu się przekonać niektórych mieszkańców. Ci zbierają się na rynku i decydują, że będą walczyć z Odyseuszem. Nie mają jednak z nim żadnych szans. Walka kończy się szybkim zwycięstwem Odysa, który po wszystkim z pomocą Ateny nawiązuje ponowne przymierze ze swoim ludem.
