Sztuka hiszpańska

Najdawniejsze przykłady malarstwa na obszarze Hiszpanii wywodzą się z okresu paleolitu i przetrwały na ścianach skalnych jaskiń w Saelices i Altamirze. Tematyką tych malowideł są postaci zwierząt. Najstarsze zabytki w dziedzinie architektury to monumentalne budowle Rzymian, czyli akwedukty i fragmenty willi przypominające rzymską prowincję o nazwie Hispania. Z czasów panowania Wizygotów ocalały nieliczne relikty - jest to na przykład z 661 roku kościół S. Juan de Bańos. W 711 roku Hiszpania w większej części została opanowana przez muzułmanów, co doprowadziło do współistnienia sztuki chrześcijańskiej i sztuki islamu (tzw. styl mozarabski). Na terenach, które nie znajdowały się pod panowaniem Arabów, na wzorach bizantyjskich i karolińskich rozwijała się sztuka zwana asturiańską. Wpływy te były widoczne w architekturze w zastosowaniu planu krzyża wpisanego w kwadrat, a także układu kilku kwadratowych lub podłużnych segmentów, np. można to zobaczyć w grupie asturyjskich kościołów z IX wieku.

Sztuka romańska

Najwcześniej rozwinęła się w Katalonii na przełomie XI/XII wieku, jako wynik silnego oddziaływania zakonu benedyktynów z Cluny oraz pielgrzymkowego ruchu do Santiago de Compostella. Inne romańskie świątynie to: S. Martin de Fromista ok. 1060, S. Isidorio w León, katedra w Lugo. Późny okres romanizmu najlepiej reprezentuje stara katedra w Salamance i katedra w Zamora. W sztuce romańskiej Hiszpanii znaczące miejsce zajmuje kościół San Climont w Tahull, który posiada cechy fortecy i ozdobiony jest polichromią ze znanym przedstawieniem Pantokratora.

Gotyk

W XI wieku w architekturze pojawił dekoracyjny styl stosowany w budowlach chrześcijańskich, które utrzymane były w stylu arabskim. Przyjął się on również w budowlach świeckich i był stosowany aż do schyłkowego okresu średniowiecza. Pod koniec wieku XII narodziła się sztuka gotycka, która pozostawała pod francuskim wpływem, co doskonale jest widoczne w architekturze sakralnej: np. katedry w Toledo, Burgos i León. Najbardziej niepowtarzalna wersja hiszpańskiego gotyku powstała w Katalonii, przykładem tego jest katedra w Garonie, która posiada najszerszą główną nawę w całej Europie (jej szerokość wynosi 32 m). Późny gotyk formował się pod wpływem zarówno Niemiec jak i Niderlandów, z osiągnięć architektury niemieckiej zaczerpnięto wzory sklepień, zaś w wielkich przestrzennych rozwiązaniach inspirowano się prostokątnymi wnętrzami arabskich meczetów.

W gotyckim malarstwie XIII stulecia rytm kompozycji stał się bardziej skomplikowany, przedstawiane postaci nabrały więcej życia, a paletę kolorystyczną znacznie wzbogacono. Stały się widoczne znaczne wpływy malarstwa włoskiego, a zwłaszcza D.B. Giotta. W drugiej połowie XIV wieku pojawia się w malarstwie inna odmiana gotyku, która przejawia powiązania z malarstwem miniaturowym, co widoczne jest w szczegółowym traktowaniu detalu. Kontakty z twórczością J. van Eycka przyczyniły się do narodzin stylu flamandzkiego, który został wzbogacony o hiszpański realizm - np. "Madonna z rajcami miejskimi" wykonana przez L. Dalmaua z Walencji. Flamandzkie inspiracje nadal kontynuował i rozwijał J. Huguet (1415-1492), który nazywany jest malarzem "jesieni średniowiecza".

Sztuka renesansu

W Hiszpanii z powodu politycznych komplikacji i walk o oczekiwane wyzwolenie spod arabskiego panowania, sztuka renesansowa właściwie nie miała żadnych wybitnych przedstawicieli. Pojawiły się próby naśladowania obrazów portretowych Leonarda da Vinci - F. Yánez de la Almedina i F. Llanos. Rozpowszechnił się styl renesansowy zwany plateresco, który elementy włoskie łączył ze stylem mudéjar. Charakteryzowała go bogata i bardzo misterna dekoracja: np. pałac Monterray w Salamance i fasada Colegio de S. Cruz. Przejściową fazę pomiędzy renesansem, a barokiem stanowił pozbawiony dekoracji, surowy styl określany estilo desornamentado. Jego największą realizacją architektoniczną jest pałac w Escurialu.

W malarstwie nadeszła era twórczości El Greca (1541-1614), jednego z najdoskonalszych przedstawicieli europejskiego manieryzmu, który założeniom renesansu przeciwstawiał dążenie do mistycyzmu religijnego i ekstatycznego wizjonerstwa. Jednak jego genialne dzieło malarskie pozostało zjawiskiem odosobnionym, nie mającym naśladowców, przypuszczalnie stało się tak ze względu na formę antyrealistyczną, która opierała się na przebrzmiałym i powoli zapominanym konceptualizmie manieryzmu, a był on obcy klimatowi powoli rodzącego się już baroku.

Sztuka baroku

Bujny rozkwit baroku nastąpił w pierwszej połowie XVII-ego stulecia i w architekturze przejawił się najdobitniej realizacjami pod znakiem churrigueryzmu - wybujałej i bogatej dekoracji barokowej, którą wypełniano szczególnie płaszczyzny ścian, przykładem może być główny ołtarz w kościele S. Esteban w Salamance. Kulminację barokowego churrigueryzmu stanowiły: fasada katedry w Santiago de Compostela, zakrystia kartuzji w Grenadzie. Zupełnie odmienny, raczej powściągliwy kierunek, zrealizowany w duchu włoskim charakteryzuje sanktuarium św. Ignacego Loyoli, królewski pałac w Madrycie projektu G.B. Sacchetti oraz pałac królewski Aranjuez - dzieło architekta włoskiego Bonavii.

Drogę do barokowego malarstwa wskazał J.de Ribera, artysta pracujący w Neapolu, który był wielbicielem twórczości Caravaggia, propagatorem luministycznych efektów. W malarstwie dominuje nadal tematyka religijna, w której pełno jest ekstazy i męczeństwa. Caravaggionizm przede wszystkim rozwinął się w Sewilli, głównie poprzez J. Riberę, a kontynuowany był przez Juana de Roelasa - twórcę sakralnych kompozycji z sewilskiej katedry i ponadto F. de Herrerę (1576-1656) - autora wielu tzw. bodegones - czyli scen z tawern. Jego uczniem właśnie był Diego Velazquez - jeden z najznakomitszych twórców hiszpańskiego, a zarazem europejskiego malarstwa barokowego. Jego dzieło stanowi najwyższe osiągnięcie hiszpańskiego malarstwa i było powiązane z dworem króla Filipa IV. Ostatnim wielkim reprezentantem szkoły hiszpańskiej, łączącym osiągnięcia i zdobycze szkoły sewilskiej był malarz B.E. Murillo. Łączył on hiszpański realizm z interpretacją wpływów włoskiego późnego renesansu.

Rzeźbę barokową, o tematyce głównie religijnej, najczęściej polichromowaną, w formie skrajnie naturalistycznej głównie reprezentowali: A. Cano, J.M. Montanés, G. Hernández, P. de Mena. W wieku XVIII nastąpił rozwój neoklasycystycznych form, czego doskonałym przykładem jest gmach muzeum Prado w Madrycie, który zaprojektował J. Villanueva.

Zjawiskiem wielkim i indywidualnym w malarstwie i grafice przełomu XVIII i XIX wieku jest twórczość Francisca Goyi, prekursora romantyzmu, jednego z najwybitniejszych europejskich twórców, filozofa i pełnego odwagi demaskatora istoty współczesnej mu wojennej rzeczywistości Hiszpanii.

Sztuka hiszpańska XIX i XX wieku

Architekturę XIX- tego stulecia opanowały głównie style historyczne oraz nurt eklektyczny, podobnie jak w pozostałych krajach europejskich. Fantazyjne budowle Gaudiego w Barcelonie zyskały światowe znaczenie, stanowiły one apogeum europejskiej architektury secesyjnej. W nowoczesnym malarstwie prawdziwą chwałę swej ojczyźnie przynieśli artyści tworzący poza Hiszpanią, na ich czele stoi Pablo Picasso i Salvador Dali.

Poczet wielkich artystów hiszpańskich

EL GRECO

El Greco był hiszpańskim malarzem greckiego pochodzenia, który żył i tworzył od roku 1541 do 1614. Był wybitnym przedstawicielem manieryzmu, zapowiadającym swoim malarstwem również początek baroku. Malował przede wszystkim obrazy o tematyce religijnej, a także pełne ekspresji mistyczne portrety o uproszczonych konturach i wydłużonych proporcjach ciała. Na początku kolorystyka jego obrazów jest gorąca, później ustępuje miejsca coraz chłodniejszej. W malarstwie religijnym pojawia się fanatyzm, wizjonerstwo i groza. Kompozycja podzielona jest przekątną, a powierzchnia obrazu wibruje światłem. Przedstawiane postacie są umieszczone w cieniu i oświetlone z nieznanego źródła, mają wyraz zamyślenia i uduchowienia. Niektóre dzieła: "Pogrzeb hrabiego Orgaza", "Męczeństwo św. Maurycego", "Święta Trójca", "Zwiastowanie", "Modlitwa w Ogrójcu", "Zdzieranie szat z Chrystusa", "Maria Magdalena", "Ukrzyżowanie".

DIEGO VELAZQUEZ (1599-1660)

Wybitny malarz hiszpańskiego baroku, przez wielu historyków sztuki uważany za "największego malarza hiszpańskiego". Artysta urodził się w rodzinie zamożnych arystokratów w Sewilli. Zdobywszy staranne malarskie wykształcenie, miał możliwość dalszego rozwijania swego niezwykłego talentu na dworze króla Filipa IV w Madrycie. Panujący tam zbytek i przepych był przeciwieństwem pogarszającej się w tym czasie sytuacji Hiszpanii. Jednak utrata znaczenia na międzynarodowej arenie oraz coraz bardziej pusty skarbiec, zamiast osłabiać absolutystyczny charakter władzy, umacniały go. Filip IV w swoich pałacach utrzymywał rozmaitych dziwaków wśród, których znajdowali się ludzie upośledzeni zarówno umysłowo jak i fizycznie. Obok nich swoje miejsce na dworze mieli przedstawiciele arystokracji oraz mnisi; wszyscy oni byli w kręgu zainteresowania malarza nadwornego, który chętnie ich portretował.. Jednak głównym modelem Diego Velazqueza pozostawał sam król, a także najbliższa jego rodzina. Malarz otrzymał od władcy przyrzeczenie, że nikt oprócz niego nie będzie mógł portretować najważniejszych osób ówczesnej Hiszpanii. Wyjątek dopiero uczyniono dla genialnego mistrza flamandzkiego Petera Paula Rubensa. U malarzy współczesnych Velazquezowi, często zazdrosnych o względy hojnego króla, jego osoba wzbudzała uczucia skrajne. Wytykano mu ograniczenie malarskiego warsztatu jedynie do umiejętności wykonywania portretów - miało to związek z niechęcią jaką przejawiał w stosunku do przedstawiania pejzażu. Jego przeciwnicy wybaczyć mu nie mogli, że wręcz programowo omijał w swoich obrazach tematy religijne. Z dużą niechęcią traktowano też jego malarski styl: chłodny i beznamiętny, z zamiłowaniem do barw stonowanych, a wszystko to w okresie barokowego patosu i czasu wstrząsających sztuką hiszpańską gorących namiętności. Velazquez był zainteresowany szpetotą i patologią, podkreślaniem indywidualnych cech portretowanych postaci i doczekał się ów geniusz wreszcie uznania ze strony kolejnych pokoleń, które nazwały go "malarzem prawdy". Dworskie portrety miały służyć reprezentacji, ale jednocześnie zawierały wspaniałą psychologiczną charakterystykę. Maluje portret króla Filipa IV pełen zadumy, portrety infantek i wyraziste oblicza błaznów. Jego obrazy to ciągłe artystyczne poszukiwania.

Przykłady dzieł: "Kuźnia Wulkana", "Wenus z lustrem", "Prządki".

FRANCISCO GOYA (1746-1828)

Malarz i grafik hiszpański o wybitnym i oryginalnym talencie. Od 1786 roku nadworny malarz króla Karola IV w Madrycie. Twórczość tego artysty pokazuje istotę przełomu u schyłku wieku XVIII i na początku wieku XIX w dotychczasowej tradycji sztuk ukazujących rzeczywistość. Kolejno hołdował różnym stylom, począwszy od prac wczesnych w duchu sentymentalizmu rokokowego, przez realistyczne, pozbawione heroicznego piękna portrety, omijając rozwijający się w tym czasie klasycyzm, przez zbiorowe sceny o anty napoleońskiej wymowie ilustrujące aktualne polityczne wydarzenia. Jednocześnie chętnie czerpał z fantastycznej ludowej ikonografii oraz satyrycznych przypowieści i przysłów.

Fantastyczne ryciny artysty są dziełem wyobraźni i rozumu stojących na granicy dwóch prądów: oświecenia i romantyzmu. Elementy patriotyczne w jego twórczości oraz inne romantyczne cechy spowodowały, że Velazquez jakby zainaugurował europejską sztukę wieku XIX, wpływając silnie na E. Delacriox, G. Courbeta, H. Daumiera.

ANTONIO GAUDI (1852-1926)

Architekt i rzeźbiarz, jeden z najwybitniejszych artystów secesji. Studiował i tworzył głównie w Barcelonie, gdzie znajduje się większość przez niego wykonanych budowli. We wczesnych projektach ulegał wpływom stylu eklektyzmu (Casa Vicenz), przetwarzając i łącząc elementy dawnych architektonicznych stylów (pałac biskupi w Astorga, Pałac Guell). Około 1890 roku rozwinął swój własny styl, stanowiący swoistą i oryginalną odmianę modernizmu. Próbował w nim połączyć nowatorstwo konstrukcyjnych rozwiązań (np. zastosowanie parabolicznych łuków), z plastycznym i swobodnym ukształtowaniem przestrzennej formy budynku. Przewodnią myślą jego dokonań było twórcze rozwijanie osiągnięć gotyckiej architektury, przy jednoczesnym zachowaniu jej symbolicznych i wewnętrznych treści. Gaudi nawiązując w swoich budowlach do kształtów organicznych, chętnie wprowadzał faliste i płynne linie, asymetrię, nieregularne rzuty, kształty paraboli, fantastyczne, ukształtowane rzeźbiarsko architektoniczne elementy i bogate kolorystyczne efekty. Niektóre dzieła: Casa Calvet, Casa Mila, Casa Battlo, Park i pałac Guell. Głównym osiągnięciem Gaudiego jest budynek słynnego kościoła Sagrada Familia w Barcelonie (jego budowa trwa do dnia dzisiejszego).

PABLO RUIZ PICASSO

Urodził się 25 października 1881 w hiszpańskiej Maladze jako syn Marii Picasso Lopez i nauczyciela rysunku Jose Ruiza Blasco. Obraz "Pikador" z 1888 to pierwsze zachowane dzieło artysty. Już w roku 1895 Pablo uczęszcza do Szkoły Sztuk Pięknych, pomijając klasy niższe. W latach 1895-1896 pracuje nad wielką kompozycją "Pierwsza komunia", a w wieku lat siedemnastu dostaje w Maladze za "Wiedzę i miłosierdzie" złoty medal. Tworząc portret Gertrudy Stein przemalowywał go wielokrotnie, ale stworzył obraz, który otworzył drzwi kubizmu. Ten nowy kierunek rozwinął się w roku 1909, również w jego twórczości jako kubizm analityczny, od roku 1912- kubizm syntetyczny, ostatnią fazę osiągając w roku 1915 jako kubizm krystaliczny. W latach dwudziestych Picasso uczestniczy w wielu przedsięwzięciach związanych z projektowaniem kostiumów teatralnych i scenografią. Równocześnie zajmuje się grafiką, rzeźbą i ceramiką. W 1937 roku maluje monumentalne dzieło "Guernica", które jest manifestem przeciwko wojnie i jej okrucieństwom. W czasie drugiej wojny światowej mieszka i pracuje w Paryżu. W roku 1948 uczestniczy w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. Litografia ukazująca gołębia na afiszu Kongresu Obrońców Pokoju odbywającego się w Paryżu, staje się ogólnoświatowym symbolem starań o pokój - "gołąbkiem pokoju". Tworzy liczne cykle będące trawestacją dzieł innych malarzy - m.in. "Śniadania na trawie" Maneta oraz akty, sceny mitologiczne, sceny cyrkowe. W roku 1958 Picasso bierze udział w wykonaniu malowideł ściennych w gmachu UNESCO w Paryżu. Umiera na południu Francji 8 kwietnia 1973 roku. Niektóre dzieła: "Panny z Awinionu", "Gitarzysta i życie", "Kankan", "Arlekin z towarzyszką", "Guernica".

SALVADOR DALI (1904- 1989)

Ten hiszpański malarz jest fenomenem na polu sztuk plastycznych wieku dwudziestego. Tylko jemu udało się w tak dużym stopniu połączyć komercyjny sukces z uznaniem ekspertów i historyków sztuki, opinię niepoprawnego eksperymentatora i szalonego artysty ze sławą wielkiego gwiazdora masowej kultury, wrażliwość twórcy z trzeźwością umysłu biznesmena. W całej swej twórczości Dali posługuje się realnymi przedmiotami w nierealnych sytuacjach i funkcjach, w jego obrazach zamierzony nonsens osiąga szczyty.

Niektóre dzieła: "Aparat i ręka", "Krew słodsza od miodu", "Labirynt", "Rozmowa sentymentalna", "Zegarki", "Żyrafy". Filmy: "Pies andaluzyjski", "Złote lata".

"Uporczywość pamięci" ("Miękkie zegarki")

"Obraz, który właśnie maluję, przedstawia pejzaż z okolic Port Lligat, którego skały zdają się oświetlone przezroczystym światłem kończącego się dnia. Na pierwszym planie nakreśliłem drzewo oliwkowe ucięte i bezlistne. Ten pejzaż powinien służyć jako tło dla jakiejś idei, ale jakiej? Potrzebny był mi obraz zadziwiający i nie znajdywałem go. Zgasiłem światło i wyszedłem, ponieważ literalnie "zobaczyłem" rozwiązanie: dwa miękkie zegarki, z których jeden zwieszał się żałośnie z gałązki oliwki".