HISTORIA STAROŻYTNEGO RZYMU

RELIGIA STAROŻYTNEGO RZYMU

Religia starożytnego Rzymu, wywodzi się z wierzeń ludów praindoeuropejskich. Najstarszym bogiem jest Jowisz. Włada piorunami i jest władca niebios. Z tego samego wierzenia wywodzi się Zeus, bóg czczony w Grecji. Początki religii rzymskiej wywodzi się z religii plemion etruskich.

Początkowo Rzymianie wyznawali animizm, czyli: "zespół wierzeń występujący w religiach archaicznych bądź tradycyjnych zakładający istnienie świata namacalnego (materialnego) i świata (-ów) duchowego (-ych), współistnienie duszy z ciałem, przypisujący duszę (czasami ducha zmarłych przodków ludzkich) wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom. Według niektórych z tych koncepcji dusza człowieka po śmierci przedostaje się do zaświatów, pełnych innych dusz oraz rozmaitych duchów. Duchy te mają wpływ na życie ludzi i bywają im przychylne lub nieprzychylne". Do najstarszych z nich należą : "Ops, Saturnus, Faunus, Vertumnus, miały charakter bóstw opiekuńczych, podobnie jak Lary i Penaty".

Późniejsza religia rzymska, wyróżnia dwa rodzaje bóstw: bóstwa rodzime i bóstwa nowe. Bóstwa rodzime i ich święta, były umieszczone w kalendarzu państwowym. Rolnicy czcili bogów natury, którzy pomagali im w codziennych trudach. Rzymianie starali się zachować pewna równowagę, pomiędzy światem ludzi, a światem bogów.

Oficjalnie uznawali dwunastu bogów. Wspomniany Jowisz, był bogiem światłości. Wierzono, że zsyła deszcz. Mógł tez ukarać ludzi suszami. Jego bronią był piorun. Kiedy była burza, interpretowano ją, jako oznakę niezadowolenia boga, lub, że jest to przesyłana przez niego wskazówka. Tam, gdzie uderzył piorun, czczono, jako miejsce święte. Otaczane było wielką czcią. Jowisz, traktowany był jako bóg wojny. Rzymianie wierzyli, że prowadzi ich do zwycięstwa. Dowódcy, przed wyruszeniem na wojnę, modlili się w świątyni tego boga, prosząc o pomoc i zwycięstwo. Kiedy Rzym, odniósł sukces w walce z przeciwnikiem, świętowano, nie udany atak, lecz dziękowano Jowiszowi.

Junona, była uznawana za boginie podobna do greckiej Hery. Traktowano ją, jako żonę Jowisza. Była uznawana za wzór doskonałej matki i żony.

1 marca, kobiety obchodziły święto Jukony, zwane Matronaliami, natomiast mężczyźni, modlili się do Marsa. Składano wtedy ofiary i modlono się o pomyślność związków małżeńskich.

Małżeńskich wierzeniach, istotna role spełniała Minera. Było to bóstwo uosabiające siłę duchowa, i pierwotnie było bóstwem italskim. Uważano ją za opiekunkę wszelkich rzemiosł i sztuki. Przypominała grecką Atenę. Chociaż była bardzo ważnym bóstwem, nie dorównała Atenie w swej potędze.

Westę, uważali Rzymianie za opiekunkę domowego ogniska. Jej greckim odpowiednikiem była Hestia. Opiekowała się poszczególnymi miastami i wsiami. W rezultacie opiekowała się całym państwem. Jej symbolem i wyobrażeniem był ogień, który palił się we wnętrzu jej świątyni. Jej święto, było ustanowione na 9 czerwca. Kobiety składały jej ofiarę z produktów żywnościowych, zanoszonych do świątyni w naczyniach. Składano również ofiarę ze zwierzęcia.

Mars należał do najstarszych bóstw italskich. Uznawano go, za boga wojny. Jego imię oznacza męska siłę lub stwórcę życia. Był opiekunem roślin, którym zapewniał wegetację.

Był bogiem, który powodował, że rośliny budziły się ponownie do wzrostu. Mars pierwotnie, był bóstwem opiekuńczym. Jego greckim odpowiednikiem był Ares.

Bóstwem najbardziej dostojnym, była prastara bogini Tellus Mater - Matka Ziemia. Obok niej, bóstwem czczonym przez Rzymian była bogini Ceres, opiekunka urodzajów. Jej greckim odpowiednikiem była Demeter. Dobrym duchem ogródków warzywnych i panią wiosny była Wenus. Była czczona, jako opiekunka gajów i zwierząt.

Bóstwem wodnym, był Posejdon, którego greckim odpowiednikiem był Neptun. Przedstawiano go zawsze z trójzębem, na tle morza. Początkowo był panem deszczu i chmur.

Rzymianie, szybko zatracili swoją religie pierwotną. Przejęli bóstwa innych kultur. W szczególności kultury hellenistycznej. Obok bóstw hellenistycznych, czczono "kulty misteryjne: Dionizosa, Kybele, Mitry, Izydy czy Ozyrysa, które przybyły do Rzymu z Azji Mniejszej".

LITERATURA STAROŻYTNEGO RZYMU

Literatura starożytnego Rzymu, ma swoje początki w anonimowej literaturze ludowej. W jej skład wchodziły pieśni obrzędowe, sławiące bohaterów, żołnierskie, religijne.

Za najwcześniejszego pisarza uważa się, Appiusza Klaudiusza Cekusa, którego znana jest mowa z 312 r. p.n.e. W późniejszym czasie literatura rzymska uległa wpływom greckim.

Literaturę rzymską, można podzielić na cztery okresy:

- Okres I, tzw. archaiczny - (240-80 r. p.n.e.) - początek literatury wiąże, się z wystawianiem sztuk teatralnych: tragedii i komedii greckich, w tłumaczeniu łacińskim Liwiusza Andronikusa. Dał on, również początek liryce i epice rzymskiej. Był tłumaczem "Odysei" i twórcą pieśni religijnych. "W tragedii naśladowali go Newiusz, Enniusz, Pakuwiusz i Akcjusz, w komedii - m.in. Newiusz, Plaut, Cecyliusz Stacjusz, Terencjusz; atellana i mim uzyskały rangę gatunku lit.; epikę wzbogacili Newiusz i Enniusz, którzy wprowadzili do niej heksametr; satyra otrzymała właściwą jej odtąd postać (Lucyliusz);". Przełom II i I wieku, przynosi ze sobą nowy gatunek epigram. Cesarstwo rzymskie rośnie w siłę i rozwija się pod względem utworów historiograficznych. Początkowo był pisane języku greckim. W II wieku, Rzymianie rozwinęli myśl filozoficzną. Pojawia się nauka prawa rzymskiego i wymowa polityczna i sądowa. Ukazały się pierwsze podręczniki, do nauki retoryki i rozprawy dotyczące języka, teorii literatury i krytyki literackiej.

- Okres II, tzw. cycerońskim - (80-30 r. p.n.e.) - zaczęła rozwijać się myśl filozoficzna. Swoje tezy wygłaszają Cyceron i Lukrecjusz, wymowa zajmuje się Cyceron i Hortensjusz, historiografią Cezar, monografią Salustiusz, biografia zajmuje się Nepos. Do rozwoju nauki prawa przyczynił się Sulpicjusz Rufus, poezji Katullus.

- Okres III, tzw. augustowski - (30 r. p.n.e.-14 r. n.e.) - zwany jest "złotym wiekiem poezji rzymskiej". Patronem tej gałęzi literatury, był Oktawian August. Do najwybitniejszych poetów lirycznych zaliczano Owidiusza. Był autorem elegii miłosnych "Amores", fikcyjnych listów pisanych do bohaterek "Heroidy", "Sztuki kochania". Stworzył także poetycki kalendarz świąt rzymskich Fasti. Napisał także poemat 'Metamorfozy". Przedstawiał w nim mitologie grecka i rzymska. Pisał również elegie, który prezentowały legendy rzymskie, pisane były dystychem elegijnym.

Dystych elegijny to "Dwuwersowa strofa w poezji, złożona z dwu wersów sześcioakcentowych : w pierwszym, w średniówce i klauzuli występuje akcent paroksytoniczny, w drugiej akcent oksytoniczny".

Horacy pisał pieśni, satyry, listy poetyckie. Jego "List do Pizonów", wykłada zagadnienia literatury, głównie poezji dramatycznej. Dał podstawy poetyki europejskiej. Ulubionymi tematami poety były liryki, o tematyce miłosnej, biesiadnej, wspólnej przyjaźni, zawierające elementy filozoficzne. Wyznawał poglądy filozoficzne, związane z epikureizmem i stoicyzmem. Uważał, że najważniejsze jest spokojne życie i radość z każdego dnia. Zalecał również stosowanie tzw. "złotego środka". W swoich utworach zwracał się do osób konkretnych, lub fikcyjnych. W liryce rzymskiej, zastosował grecka epokę.

Epoda to "strofa, w której wers drugi jest krótszy od pierwszego".

- Okres IV, tzw. cesarski- (I-V w.) - pozostał pod wpływem retoryki: Seneka Starszy, Kwintylian. W wymowie stosowano deklamację, filozofie reprezentował Seneka Młodszy, historiografię, Tacyt i Swetoniusz. "Nauka przejawiała tendencje encyklopedyczne (Pliniusz Starszy) oraz specjalistyczne: geogr. (Pomponiusz Mela), roln. (Kolumela), prawnicze (Salwiusz Julianus), filoz. (Askoniusz Pedianus), hist.-lit. (Geliusz); prozę lit. (romans) reprezentowali Petroniusz i Apulejusz; zretoryzowana poezja miała przedstawicieli w epice (Lukan, Stacjusz, Waleriusz Flakkus), w liryce (Kalpurniusz Sykulus), w satyrze (Persjusz, Juwenalis), w epigramie (Marcjalis); Fedrus dał początek rzym. bajce; najwybitniejszym dramatopisarzem był Seneka Młodszy; atellana i mim wyparły komedię; pojawiła się pantomima. Od III w. następował stopniowy upadek piśmiennictwa; wyjątek stanowiło prawo (Papinian, Ulpian); w poezji na uwagę zasługują Klaudian i Rutyliusz Namacjanus, w wymowie - Symmachus, w historiografii - Ammianus Marcellinus i historycy cesarstwa rzym.; powstawała literatura chrześc.; działali apologeci (m.in. Tertulian, Minucjusz Feliks, Cyprian, Arnobiusz Starszy, Laktancjusz), filozofowie - Św. Augustyn, tłumacz Wulgaty - Hieronim ze Strydonu, poeci, autorzy hymnów - Ambroży i Prudencjusz (zw. chrześc. Horacym). Ostatnim wielkim dziełem nauki staroż. było skodyfikowanie, na polecenie Justyniana I Wielkiego, prawa rzym., dokonane przez Triboniana".

POCZĄTKI SZTUKI RZYMSKIEJ

Najstarszy okres rozwoju sztuki rzymskiej, jest powiązany z panowaniem królów etruskich. Trwa, aż do najazdu Galów na Rzym, w 390 r. p.n.e. W tym czasie, przekształcono osady w miasta, wytyczono ulice i place. Powstały świątynie m.in. świątynia Jowisza Kapitolińskiego. Powstała także powiązana z wierzeniami sztuka sakralna i plastyka. Wypalano posagi z gliny i pokrywano je polichromią. W VI w. p.n.e., nauczono się odlewać posągi z brązu. Posagi powstałe w tamtym okresie, przedstawiają bohaterów, w naturalnej wielkości, odzianych w togi lub zbroję. W III w. p.n.e., zaczęto zajmować się malarstwem sztalugowym. Malowano pejzaże, które przedstawiały podbite miasta.

Kiedy podbito Grecję, sztuka zaczęła się bardzo szybko rozwijać.

ARCHITEKTURA

Architektura ukształtował się przede wszystkim dzięki, kulturze hellenistycznej i etruskiej.

Rzymianie potrafili odlewać brąz, budować świątynie, w której korzystali z konstrukcji łukowej i sklepienia. Wiedzieli, jak wyprodukować cement, zaprawy i tynki.

Miasta, które budowano pod wpływem architektury greckiej, posiadały brukowane ulice. Miały także, system kanalizacyjny. Istniały budowle użyteczności publicznej. Należały do nich: świątynie, termy, mosty, akwedukty. Domy rzymskie, były wznoszone na wzór grecki.

Z reguły jako wille, lub domy z atrium i perystylem. Istniały także kamienice kilkukondygnacyjne, które miały charakter czynszowy. Stosowano w budowlach, łuki i arkady, oraz różne rodzaje sklepień.

RZEMIOSŁO RZYMSKIE

Rzemiosło rzymskie, rozwijało się korzystając z wzorów greckich. Wyrabiano naczynia z gliny lub srebra. Sztuka tworzenia pięknych naczyń, związana była z zaopatrzeniem dworu.

Zdobiono je wzorem reliefowym, o tematyce mitologicznej lub historycznej. Naczynia srebrne wykonywano z podwójnej srebrnej blachy. Wewnętrzna strona była gładka, zaś zewnętrzna ozdobiona motywem wytłoczonym za pomocą matrycy.

Powszechnie używano naczyń glinianych. Tworzono misy, kielichy, talerze, które zdobiono motywami roślinnymi i mitologicznymi. Wzory wyciskano, wklęsłymi matrycami, na świeżo lepionych naczyniach, na kole garncarskim. Zajmowane się także jubilerstwem. Wykorzystywano półszlachetne kamienie tkj. krwawnik, granat, akwamaryn, granat. Umiejętność wykonywania gemmy, Rzymianie przejęli od Greków. Stworzono także, sztukę menniczą i wykorzystywano szkło.

RZEŹBA I MALARSTWO

Za pomocą rzeźby, tworzono portrety dworskie. Relief przedstawiał motywy historyczne i był elementem propagandy politycznej, szczególnie za panowania Oktawiana Augusta. Reliefy, utrwalały wydarzenia, które działy się w niedalekiej przeszłości. Artyści, starali się oddać, jak najwierniej przedstawione postacie, oraz sprzęty, które były używane. Pewnym zaprzeczeniem realności sceny, było umieszczanie postaci bóstw na pierwszym planie. Za czasów panowania Flawiuszów relief, zaczął mieć charakter malowniczy. Rzeźbiarze starali się uzyskać światłocień i głębie obrazu. Natomiast za panowania Trajana, płaskorzeźba powróciła do form klasycznych, czerpiąc inspiracje z wzorów greckich. Płaskorzeźby o tematyce historycznej, były umieszczane na budowlach, pomnikach i w widocznych miejscach publicznych.

Mozaika rozwijała się dwutorowo. Powstawały dzieła w stylu italskim, były to kompozycje czarno-białe, oraz kolorowe w stylu kultury hellenistycznej.

Najlepiej zachowanymi przykładami malarstwa są freski w Pompejach. Zachowały się w bardzo dobrym stanie, ze względu na przysypanie popiołem z aktywnego Wezuwiusza.

Panowały dwa style: iluzjonistyczny i późnorzymski. Pierwszy z nich charakteryzuje się tym, że, przedstawia obraz postaci, z pejzażem w tle, natomiast drugi, reprezentuje malarstwo figuralne, na neutralnym tle, w polach, obramowanych czerwonymi pasami.

Portret rzymski obejmuje dwie grupy rzeźb. Jedne z nich przedstawiają całe postacie. Prezentowano w ten sposób osoby, które zasłużyły się dla kraju. Druga forma były popiersia.

Geneza, wykonywania tego typu rzeźb, łączy się z tradycja wykonywania masek pośmiertnych, które później maczeto kopiować w kamieniu. Maski, były najpierw wystawiane w trakcie pogrzebu, a następnie eksponowane w domach. Ilość masek reprezentowała, historię rodu. Tworzenie takiej galerii, było zarezerwowane dla wysokich urzędników państwowych. Nawet zamożni obywatele, nie zawsze mieli taka możliwość, szczególnie, jeżeli wywodzili się z rodzin wyzwoleńców. Ich popiersia stawiane były w rzymskich nekropolach. Cechą charakterystyczną tych rzeźb, tak jak masek pośmiertnych, jest realizm przedstawionej postaci. Uważano na to, aby rysy twarzy były jak najbardziej przybliżone do realnego wyglądu. Przejaskrawiano jednak, mankamenty urody.

MALARSTWO POMPEJAŃSKIE

Malarstwo, zostało odnalezione w Pompejach. Cechowało je zastosowanie sztukaterii, imitujące marmurowe i alabastrowe płyty, które umieszczano na ścianach. Dzieliły one płaszczyznę na trzy poziome części. Dekoracja, miała powiększać przestrzeń. Na ścianach pojawiły się elementy, które przedstawiały sceny mitologiczne, które rozgrywały się na tle krajobrazu. W zdobieniach dominowały barwy: biała, czerwona, żółta, zielona i fioletowa. W późniejszym okresie wprowadzono iluzję malarską, która miała naśladować prześwity w ścianach. Wprowadzono pejzaże, ukazujące ogrody i architekturę ogrodową. Pojawiają się motywy ptaków i roślin, lub fantastycznych zwierząt. Starano się stworzyć, jak najbardziej iluzję głębi.

W miastach rzymskich, sztuka, zachowała pewne odmienności regionalne. Wywarła duży wpływ na sztukę średniowiecza.