Renesans był bardzo mocno związany ze starożytnością. Właściwie kultura starożytna wskazała kierunek rozwoju renesansu, ukształtowała go. Oryginalna literatura antyczna była bardzo dobrze znana pisarzom renesansowym. Możliwe było w takiej sytuacji, by odrodziły się antyczne gatunki literackie: pieśni, epigramaty, fraszki, tragedie, elegie. Myśliciele i uczeni XV- wieczni inspirowali się także filozofią starożytną: epikureizmem i stoicyzmem, które określały sposoby na szczęśliwe życie. Niemniej sztuka i dorobek renesansu nie były jedynie plagiatem kultury starożytnej. Odrodzenie było epokę wielkich osiągnięć literackich i artystycznych twórców, żyjących ówcześnie.
Wielki był zachwyt twórców renesansowych i światłych umysłów epoki całokształtem osiągnięć starożytności. Dlatego o dobrym wykształceniu świadczyło ukończenie studiów humanistycznych, m.in. historii, retoryki, literatury i filozofii. Dorobku antyczny znany był także polskim humanistom Janowi Kochanowskiemu, Mikołajowi Rejowi, Szymonowi Szymonowicowi, którzy zajmowali się w swojej pracy artystycznej problemami i zagadnieniami znanymi także starożytnym.
Należy dodać, że czasy renesansu były niespokojne pod względem politycznym i społecznym, człowiek coraz lepiej poznawał olbrzymi świat dzięki odkryciom geograficznym i astronomicznym. Poczucie zagubienia ludzi prowadziło ich do szukania ostoi w rozmyślaniach filozoficznych, poszukiwali piękna i harmonii. Dobrym i odpowiednim pomysłem egzystencjalnym okazały się filozofie stoicyzmu i epikureizmu, ponieważ przystawały do ówczesnego rozumienia świata. Proponowały znalezienie rozwiązania, którym był "złoty środek". Sięgano również po idee platońskie, dotyczące reformy państwa, jak Frycz Modrzewski. Wreszcie rodowód antyczny ma sam humanizm .
Sztuka i literatura renesansowa dążyła przede wszystkim do piękna i symetrii, czego wzorem była również estetyka antyczna. Często nawiązywano też do mitów greckich -"Treny" Jana Kochanowskiego, w których odwołując się do postaci mitycznych szuka poeta drogi do zmarłej Urszulki. Wymienia przy tej okazji kilka bohaterów: Persefonę, która jest królową podziemi, Charona, który jest przewoźnikiem dusz.
Do historii starożytnej odwołuje się natomiast Kochanowski, pisząc tragedię "Odprawa posłów greckich". Wydarzenia sprzed wojny trojańskiej, które tutaj opisuje, czyli negocjacje w sprawie oddania Heleny Grekom lub pozostawienia jej w Troi, są pretekstem do podjęcia dyskusji i rozważań na temat współczesnej sytuacji Rzeczpospolitej. Dzięki tak podjętemu tematowi, utwór jest uniwersalny.
Oprócz wyraźnych nawiązań do kultury i literatury starożytnej, epoka odrodzenia przyniosła także wiele swoich dokonań artystycznych. Jest to przecież okres, kiedy powstały sławne dzieła i pojawia się postać artysty i pisarza który swą twórczością zdobywa sławę. Poza tym to właśnie literatura renesansu przynosi nowelę, czyli nowy gatunek literacki. Pojawia się ona w "Dekameronie" Giovanni Boccacciego. Stare formy ulegają udoskonaleniu i dopasowaniu do twórczych potrzeb poetów renesansowych. Wykształcono wtedy także odmienne wzory postaw: poetę doctus, dworzanina, ziemianina, patriotę.
Można więc powiedzieć, że odrodzenie to epoka pełna odwołań, ale też wielkich osiągnięć.
