Kulturę określaną mianem romantycznej tworzyła młodzież, która nie zgadzała się ze schematycznymi poglądami ludzi epoki oświecenia.
Pokolenie romantyków to ludzie, którzy urodzili się w czasie niewoli ojczyzny, dla nich sprawy materialne nie miały większego znaczenia. Okazało się, że literatura miała dla nich ogromna wartość. Społeczeństwo potrzebowało przede wszystkim pomocy duchowej, która budziła do walki o wolność całego narodu. Jednym z najważniejszych tematów okazał się patriotyzm, także ludowość oraz historia, mistycyzm i miłość.
W epoce polskiego romantyzmu można upatrywać podział na czasy przed oraz po słynnym powstaniu listopadowym. Na początku pojawiła się twórczość Adama Mickiewicza. W ten sposób napisana został "Oda do młodości", która była silnie atakowana przez ówczesną cenzurę, jednak nie przeszkodziło to w uznaniu jej za najwybitniejszy utwór manifestujący pragnienia młodych ludzi. Ten niezwykły utwór towarzyszył ludziom, w czasie powstania, jak również tym, którzy żyli w konspiracji. Kolejnym ważnym dziełem okazał się "Konrad Wallenrod", w którym do głosu doszła problematyka narodowa oraz sprawy dotyczące niepodległości kraju. W ten sposób zrodził się nowy i niezwykle ważny okres w dziejach literatury. Stała się narzędziem, dzięki któremu kształtowały się uczucia patriotyczne oraz świadomość narodowa.
Drugim okresem były czasy międzypowstaniowe. Sytuacja Polaków wpłynęła na rozwój tzw. Wielkiej Emigracji, wielu znakomitych artystów musiało opuścić ukochaną ojczyznę (m. in. A. Mickiewicz oraz Juliusz Słowacki). Okazało się, że azylem oraz ośrodkiem działalności polskich artystów była Francja. Tu publikowano najciekawsze czasopisma oraz utwory z tego okresu.
W literaturze emigracyjnej przewijały się wielkie idee. Pisarze tworzyli dzieła o tematyce tyrtejskiej, czyli zachęcającej do walki, głosiły one prometeizm. Utworem takim jest "III część Dziadów" Adama Mickiewicza, pokazano martyrologię ludzi młodych, jak również mesjanizm narodowy. Polska miała się stać "Chrystusem narodów". Natomiast w "Konradzie Wallenrodzie" pojawiła się tematyka dotycząca metod podstępu oraz zdrady, także poświęcenia oraz zbawienie dla sprawy narodowej.
Niezwykle ważnym elementem w twórczości romantycznej okazały się dzieła profetyczne, czyli zapowiadające przyszłość naszego narodu. Najciekawszymi utworami są: "Grób Agamemnona" Juliusza Słowackiego - wizja Polski to wizja narodu zjednoczonego oraz spójnego wewnętrznie, także potężnego. Natomiast w "Reducie Ordona" Adama Mickiewicza ukazana została klęska Polaków, na zakończenie utworu pojawia się apokaliptyczny obraz końca świata. Bóg chce zniszczyć ziemię, bowiem pełno na niej zła oraz despotyzmu, ponadto brak szacunku oraz prawa do wolności.
Książki dostawały się po kryjomu w ręce Polaków, były rozpowszechniane, wspierały poczucie polskiej tożsamości narodowej. Były drogowskazami dla społeczeństwa polskiego. Wyznaczały one wzorce postępowania, uczyły wiary oraz słuszności walki o wolność ukochanego kraju.
Pisarze, którzy po zakończonym powstaniu listopadowym próbowali ocalić wszystko co polskie, tradycję, zwyczaje i obyczaje, budzili prawdziwy szacunek wobec ojczyzny. Tworzyli oni gawędy o najbliższych wioskach oraz powiatach (np. Syrokomla). W tych czasach w Europie przeważała liryka oraz dramat. Wśród Polaków cieszyła się dużą poczytnością twórczość Ignacego Kraszewskiego, który tworzył pieśni ludowe oraz powieści historyczne.
Literatura tworzona w kraju oraz za granicą odpowiadała gustom czytelniczym ludzi, którzy po nią sięgali. Przeciwstawiała się realiom życia, natomiast propagowała rzeczywistość duchową. Pisarze chcieli odzyskać ojczyznę nie tylko przy pomocy miecza, ale również za pomocą słowa. To tworzenie literatury sprawiało, że Polacy pozbawieni swego terytorium mogli zachować własną tożsamość narodową. Twórczość budziła ich nadzieje, że silna duchowo Polska stanie się krajem niepodległym politycznie. W ten sposób ludzie związani z literaturą romantyczną pragnęli za wszelką cenę obudzić nastroje patriotyzmu wśród swoich rodaków.
