MITY, MITOLOGIA, ROLA MITÓW W TWORZENIU KULTURY, MITY JAKO INSPIRACJA DLA TWÓRCÓW LITERATURY I SZTUKI, MITOLOGICZNE TOPOSY ORAZ MOTYWY.

Mitologią nazywamy zbiór mitów - opowieści greckie (później również rzymskie). Opowieści te wyrażają wierzenia danej społeczności, wyjaśniają, w jaki sposób powstał świat (mity kosmogoniczne), opowiadają o bogach (mity teogoniczne) i ludziach (mity antropogeniczne), opisują dzieje poszczególnych rodów (mity genealogiczne).

Mit to opowieść epicka związana ze sferą sakralną. Mity wyrażają wierzenia charakterystyczne dla religii, tłumaczą zjawiska zachodzące wokół człowieka i odpowiadają na nękające go pytania: jak powstał świat? Skąd się wzięli bogowie, a skąd ludzie? Treść mitu nie jest jednak wyrażona wprost, a często pojawiają się: metafory (w micie o Syzyfie praca głównego bohatera to metafora bezsensownego wysiłku), alegorie (mit o Demeter i Persefonie tłumaczy przemienność pór roku) oraz symbole (mit o Dedalu i Ikarze jest wieloznaczny, pełen symboli).

Kulturotwórcza rola mitów.

Mity są składnikiem kultury pierwotnej. Tworzyły one wówczas więzi społeczne, uświadamiały ludziom odrębność danego społeczeństwa i jego tożsamość, opisywały i ustanawiały tradycje i obyczaje.

Funkcje mitów w społeczności pierwotnej:

  • poznawcza - mity pozwalały interpretować zjawiska zachodzące w świecie przyrody;
  • światopoglądowa - mity były podstawą wierzeń religijnych danej społeczności;
  • sakralna - mity opisywały świat bogów, kult oraz obrzędy rytualne.

W późniejszych epokach i innych kulturach, wraz z rozwojem nauki, zmieniała się funkcja mitów. Przestały tłumaczyć zjawiska zachodzące w świecie przyrody, ponieważ tym zajęła się nauka. Nie pełniły również funkcji sakralnych, ponieważ zmieniły się wierzenia. Mity jednak w dalszym ciągu pozostały pięknymi opowieściami, które inspirowały artystów. Największą rolę odegrały w epoce renesansu (XVI w.) oraz baroku (XVIII w.), kiedy antyczne normy miały wielkie znaczenie. Natomiast motywy mitologiczne odnaleźć można w literaturze każdej epoki.

Przykłady dzieł literackich inspirowanych mitologią:

  • renesans
    • Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich (temat z mitologii - wojna trojańska)
    • Jan Kochanowski Treny (postaci mitologiczne: Persefona, Niobe, Orfeusz)
    • Jan Kochanowski Fraszki i Pieśni (liczne motywy i postaci mitologiczne)
  • barok
    • poezja barokowa często odwołuje się do mitologicznych postaci i motywów: Erosa, heroicznych bohaterów
    • Samuel Twardowski Nadobna Paskwalina
    • Jan Andrzej Morsztyn Adonis
  • romantyzm
    • postawa prometeizm, wzorowana na mitologicznym Prometeuszu: Adam Mickiewicz Dziady cz. III
    • Juliusz Słowacki Grób Agamemnona (utwór wykorzystuje epizod wojny trojańskiej)
  • Młoda Polska
    • Stanisław Wyspiański Noc listopadowa (greccy bogowie)
    • Stefan Żeromski Syzyfowe prace (motyw Syzyfa)
  • współczesność
    • Zbigniew Herbert Nike, która się waha
    • Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz
    • Ernest Bryl Wciąż o Ikarach głoszą
    • Leopold Staff Nike z Samotraki
    • Stanisław Grochowiak Ikar
    • Jarosław Iwaszkiewicz Ikar
    • Konstanty Ildefons Gałczyński Niobe
    • Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Nike
    • Jan Lechoń Nike
    • Antoni Słonimski Nike
    • Tadeusz Różewicz Prawa i obowiązki (nawiązanie do mitu o Dedalu i Ikarze)

Rzeźby postaci mitologicznych:

  • antyk
    • "Wenus z Milo"
    • "Nike z Samotraki"
    • "Zeus" Fidiasza
    • "Grupa Laokoona" Agesandra, Polidora i Atenodora z Rodos
  • renesans
    • "Dawid", "Fauny", "Walka centaurów z Lapisami" Michała Anioł

Motywy mitologiczne w malarstwie:

  • Sandro Boticelli "Narodziny Wenus"
  • Pieter Bruegel "Upadek Ikara"

Topos - jest to powtarzający się w literaturze motyw lub obraz. Przykładowym toposem wywodzącym się z mitologii jest topos Arkadii - krainy wiecznego szczęścia.

Motywy mitologiczne:

  • motyw ikaryjski (mit o Dedalu i Ikarze) - jest pu8nktem wyjścia do rozważań na temat porywów młodości, młodzieńczej odwagi i lekkomyślności, o granicach wolności i marzeń.
    • Adam Mickiewicz Oda do młodości
    • Ernest Bryl Wciąż o Ikarach głoszą
    • Stanisław Grochowiak Ikar
    • Jarosław Iwaszkiewicz Ikar
    • Tadeusz Różewicz Prawa i obowiązki
  • Nike - bogini zwycięstwa i triumfu. Pojawia się często w poezji współczesnej.
    • Zbigniew Herbert Nike, która się waha
    • Leopold Staff Nike z Samotraki
    • Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Nike
    • Jan Lechoń Nike
    • Antoni Słonimski Nike
  • Prometeusz - postawa prometejska to postawa pełnego poświęcenia dla dobra ludzkości. Motyw ten pojawia się przede wszystkim w dziełach romantycznych, ale odnaleźć go można również w późniejszych utworach:
    • Adam Mickiewicz Dziady cz. III
    • Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
  • Syzyf - postać Syzyfa symbolizuje niekończącą się pracę, która nie przynosi żadnych efektów
    • Stefan Żeromski Syzyfowe prace

GENEZA TEATRU ANTYCZNEGO. POWSTANIE I ROZWÓJ ANTYCZNEJ TRAGEDII. BUDOWA TRAGEDII, ZASADA TRZECH JEDNOŚCI. POJĘCIE KATHARSIS. TRAGIZM ANTYCZNY.

Geneza antycznego teatru.

Uważa się, że teatr antyczny powstał z obrzędów związanych z kultem boga życia i śmierci, wina i urodzaju - Dionizosa. W mitologii greckiej możemy przeczytać, że od Dionizosa ludzie nauczyli się, jak uprawiać winną latorośl oraz produkować wino. Wierzono, że Dionizos wędruje po krainach świata starożytnego w rydwanie, który otaczają bachantki, satyrowie oraz osły, niosące worki z winem. Jego podróżom towarzyszyła hałaśliwa muzyka bębnów. Aby ludzie mogli go czcić, nauczył ich, jak się bawić i używać życia. Celem uczczenia tego wydarzenia dwa razy w roku urządzano uroczystości. Początkowo miały one charakter orgii, jednak z czasem zmienił je rozwijający się kult Apollina, boga muzyki, sztuki i poezji. Wielkie Dionizje odbywały się wiosną, w czasie równonocny wiosennej, a Małe Dionizje obchodzono głównie we wsiach jesienią.

Bachantki - według mitologii greckiej i rzymskiej były nimfami, które towarzyszyły Dionizosowi (łacińska forma jego imienia brzmi Bachus, stąd nazwa nimf). Bachantki przedstawiano z torsem, a na sobie miały zwykle girlandy z bluszczu bądź winorośli.

Nimfy - w mitologii greckiej były boginkami żywotnych sił przyrody oraz piękna tego świata. Nimfy były śmiertelne, umierały gdy ginęło ich środowisko. Wśród nimf wyróżniamy: driady, hamadriady (nimfy drzewne), oready (nimfy górskie), najady (nimfy źródłowe), Nereidy oraz Okeanidy (nimfy morskie).

Tyrs - jest to laska, na której końcu znajduje się szyszka pinii. Jest ona owinięta winoroślą bądź bluszczem. Według mitologii greckiej tyrs był atrybutem Dionizosa, bachantek oraz satyrów

Wielkie Dionizje- odbywały się w miastach. Miały one charakter mistyczny, podniosły. Czas trwania zmienił się od pięciu do sześciu dni. Odbywały się w ostatnich dniach marca. Pierwszy dzień poświęcano na składanie ofiary Dionizosowi, był nią kozioł. Obrzędowi temu towarzyszyły śpiewy chłopięcego chóru, który wykonywał dytyramby - podniosłe hymny, w których wysławiano Dionizosa. Następnie miał miejsce uroczysty pochód, podczas którego posąg boga wina przemieszczano ze świątyni pod wzgórzem Akropolis do gaju Akademosa. W gaju odprawiano nabożeństwo, później odbywała się tam uczta. Kiedy słońce już zaszło, posąg znów zmieniał miejsce - tym razem przenoszono go do Aten przy blasku pochodni. W czasie kolejnych dni Wielkich Dionizji wystawiano różne sztuki, w których udział brały chóry męskie i chóry chłopięce. Z czasem dytyramby, czyli kultowe pieśni śpiewane ku czci Dionizosa, przekształciły się w tragedię. Opierała się ona na dialogu, który prowadzili chór oraz Koryfeusz, jego przewodnik.

Małe Dionizje - odbywały się na wsi i miały mniej poważny charakter, niż Wielkie Dionizje. Była to raczej wesoła, ludowa zabawa. Małe Dionizje miały miejsce w Attyce, na przełomie grudnia i stycznia. W ten sposób chciano uczcić chwile, kiedy otwiera się naczynia z młodym winem. Na Małych Dionizjach również składano ofiarę z kozła, a jego krew wykorzystywano w celu polania korzeni winnej latorośli. Kolejne dni zajmowały pełne radości uczty, zabawy, procesje i pochody (tak zwane komos). Z czasem z pieśni, śpiewanych przez komos, powstała komedia.

Podsumowując: oba gatunki antycznego dramatu (tragedia i komedia) wywodzą się z obrzędów na cześć Dionizosa.

Pierwszy teatr założono w V wieku p.n.e. Miało to miejsce w Atenach. Przy zakładaniu teatrów wykorzystywano ukształtowanie terenu. Dlatego też teatry były z reguły umiejscawiane na wzgórzach, a ich zbocza stanowiły widownię. W dole wzgórza znajdowała się orchestra - okrągły plac, gdzie podczas występów stał chór. Kiedy w teatrze pojawili się aktorzy, wprowadzono jeszcze jeden element: proskenion. Było to prostokątne podwyższenie, znajdujące się za orchestrą. Za nim natomiast umieszczono skene - mały budynek, który był garderobą, a za czasem stał się niezbędnym elementem scenerii.

Tragedia antyczna przestrzegała zasady dotyczącej liczby aktorów. Na scenie mogło ich być maksymalnie trzech. Pierwszy z nich został wprowadzony przez Tespisa, drugi przez Ajschylosa, a trzeci przez Sofoklesa.

Aktorzy na scenie nosili maski oraz koturny. Im wyższe one były, tym wyższą pozycję społeczną miała postać odgrywana przez aktora. Najwyższe koturny nosili ci aktorzy, którzy odgrywali role członków rodziny królewskiej. maska natomiast miała zakrywać twarz aktora i wyrażać jedną z czterech emocji: śmiech, płacz, gniew lub strach.

Aktorom znana była sztuka pantomimy oraz tańca, ponieważ dzięki nim mogli w ekspresywny sposób wyrażać emocje. Z uwagi na to, że dramaty zawierały partie wokalne, aktorzy musieli również umieć śpiewać. Kostiumy z reguły miały żywe, jaskrawe barwy, bo tylko dzięki temu aktorzy mogli być widoczni nawet z najdalszych miejsc widowni. W teatrze grali jedynie mężczyźni, odgrywali oni nawet role kobiece. Mogli to osiągnąć, ubierając odpowiednią maskę.

Pantomima - jest niemym widowiskiem scenicznym. Treść tego widowiska przekazują mimowie ruchami i gestami, ewentualnie mimiką twarzy.

Pojęcia związane z tragedią:

Tragizm - jest kategorią estetyczną. Pojęcie to oznacza konflikt wartości równorzędnych. Najczęściej chodzi o wartości moralne. Wynikiem tragizmu jest klęska bohatera, który działa w imię wyższego celu. Tragizm jest istotą tragedii.

Fatum - to los, przeznaczenie. Według starożytnych Greków człowiek nie ma wpływu na swoje życie, ponieważ jego przebieg jest z góry określony. Nad spełnieniem Fatum czuwają boginie przeznaczenia, Mojry.

Katharsis - pojęcie to oznacza "oczyszczenie". Arystoteles w Poetyce napisał, że celem tragedii jest oczyszczenie duszy i sumienia widza, który następuję dzięki przeżyciu trwogi i litości. Widz obserwował tragedię niewinnego człowieka, dlatego odczuwał litość. Trwogę natomiast czuł, kiedy zauważał podobieństwo łączące go z bohaterem. Połączenie tych dwóch uczuć dawało w efekcie katharsis, czyli oczyszczenie duszy z win.

Budowa tragedii antycznej:

Tragedia antyczna była zbudowana według ściśle określonych reguł. Każdy jej element pełnił konkretną funkcję. Budowa antycznej tragedii wygląda następująco:

  • prologos - wstęp tragedii; monolog lub dialog postaci, wprowadzający w tematykę tragedii
  • parodos - pierwsza pieśń chóru, śpiewana na wejście; zawierała wstępne informacje
  • naprzemiennie epejsodiony (kolejne fragmenty akcji) oraz stasiomony (pieśni chóru, komentujące wydarzenia)
  • exodos - to pieśń zamykająca tragedię, po niej następuje zejście chóru

Fabuła zbudowana była na podstawie konfliktu tragicznego - starcia dwóch racji, które mają równą wartość. Główny bohater musi między nimi wybierać, a żaden wybór nie przynosi szczęśliwego rozwiązania.

Zasady, według których budowano tragedie antyczne:

Twórcy tragedii antycznej musieli przestrzegać czterech głównych zasad:

  • zasada trzech jedności
    • miejsca - akcja tragedii rozgrywała się w jednym miejscu, a o wydarzeniach, które miały miejsce gdzieś indziej, powiadamiał specjalny aktor - posłaniec.
    • akcji - cała fabuła opiera się na jednym wątków; brak jest wątków, które nie są z nią bezpośrednio związane.
    • czasu - akcja mogła trwać maksymalnie dobę, z reguły mieściła się pomiędzy świtem i zmierzchem.
  • zasada decorum - to odpowiedniość stylu i tematu. Tragedia porusza temat poważny, musi więc być pisana stylem "wysokim", podniosłym. Nie wolno wplatać do tragedii elementów komicznych. Komedia natomiast może być pisana stylem "niskim" - potocznym, żartobliwym. W komedii pojawia się humor, nierzadko wręcz rubaszny. Zasada decorum wyznaczała również typ postaci, które mogły występować w tragediach i komediach. Bohaterami tragedii były osoby wysokiego stanu, komedii natomiast - przedstawiciele plebsu.
  • W teatrze nie można było przedstawiać scen krwawych. Jeśli takie mają miejsce, pojawiają się jedynie w wypowiedziach bohaterów.
  • Niezmienność charakterów bohaterów to kolejna zasada tworzenia tragedii. Postaci w niej występujące nie mogą ulegać przemianom, nie wpadają również w stany skrajne. Dlatego też używano masek, których aktorzy w czasie przedstawienia nie zmieniali ani nie zdejmowali.

Istota tragizmu antycznego polega na tym, że bohater musiał zawsze dokonać wyboru pomiędzy równorzędnymi racjami; żaden wybór nie mógł przynieść mu szczęścia i dobrego rozwiązania, co doprowadzało go do nieuchronnej katastrofy.

KONFLIKT RACJI W ANTYGONIE SOFOKLESA. CZY WINĄ ZA WYDARZENIA, KTÓRE ZASZŁY, MOŻNA OBARCZYĆ ANTYGONĘ, CZY KREONA?

Konflikt w Antygonie Sofoklesa:

Konflikt w tym utworze rozgrywa się na trzech głównych płaszczyznach. Są to:

  • dwoistość prawa - istnieje prawo boskie, niezmienne od wieków, oraz prawo ludzkie, które ustanawiają kolejni władcy - zmienne i chwilowe.
  • jednostka i państwo - Antygona działa, broniąc swoich najbliższych. Broni też własnej wolności w działaniu. Kreon natomiast, chcąc działać dla dobra państwa, podejmuje krytykę samowoli i swobodnego działania.
  • rozum i uczucia - Antygoną kierują uczucia do zmarłego brata, Kreon natomiast odrzuca uczuciowość i stara się kierować rozumem.

Cechy charakterystyczne Kreona:

  • upór (nawet rozmowa z synem nie odwodzi go od podjętej wcześniej decyzji)
  • ambicja (pragnie autorytetu i szacunku wśród swoich poddanych, co próbuje osiągnąć przez surowość oraz konsekwencję)
  • porywczość (pomimo tego, że zawiniła jedynie Antygona, chce oskarżyć o zdradę również jej siostrę)
  • skłonność do gniewu
  • bezwzględność
  • pogarda wobec kobiet (wypowiada się: "I w żadnym razie nie ulec kobiecie", a na swojego syna mówi pogardliwie "poddaniec kobiety")
  • podejrzliwość (podejrzewa, że Ismena współdziałała z Antygoną, a strażnik ostał przekupiony)
  • brak poszanowania dla boskich praw, ustanowionych dawniej niż prawa ludzkie
  • nie jest w stanie znieść sprzeciwu (mówi: "Lud mi dyktować nie będzie co mam czynić")

Cechy charakterystyczne Antygony:

  • duma (nie chce prosić o przebaczenie; wypowiada się: "Tamtego ja sama pogrzebię. Potem zginę - ale z chwałą")
  • porywczość
  • konsekwencja w dążeniach
  • najwyższą wartość stanowi dla niej miłość do brata (mówi Kreonowi: "Mój los - współkochać, nie współnienawidzić")
  • wierność wobec ideałów i praw boskich (mówi, że Kreon "powinności mi wzbraniać nie może")
  • żałuje tego, że straci życia, ale nie zmienia swojego postępowania

Czy winą za wydarzenia, które zaszły, można obarczyć Antygonę, czy Kreona?

Racje Kreona

Racje Antygony

Władca jako człowiek wybrany przez

bogów na ich zastępcę może ustanawiać prawa i wydawać rozkazy.

Jest posłuszna wobec praw boskich.

Wszyscy obywatele muszą być traktowani w taki sam sposób, niezależnie od pozycji zajmowanej w społeczeństwie.

Jest wierna swojej idei.

Prawo ustanowione przez religię nie jest w stanie zmniejszyć zakresu królewskiej władzy.

Człowieka maja prawo oceniać jedynie bogowie, nie ludzie.

Zdrajcy nie należy się godny pochówek. Jest to kara, która ma odstraszyć innych ludzi od zdrady.

Każdy człowiek powinien być przyzwoicie pochowany przez członków swojej rodziny. Tylko dzięki temu jego dusza zazna spokoju.

Dobro państwa jest najwyższą wartością, a brak posłuszeństwa wobec prawa może być przyczyną upadku państwa.

Najwyższą wartością są uczucia, przede wszystkim miłość do brata oraz szacunek należny zmarłym.

Władca wie jak postępować, a prosty lud nie może mu tego narzucić.

Lud powinien kierować się prawami boskimi, nawet jeśli oznacza to sprzeciw wobec władcy.

Zwrócił uwagę na fakt, że wojna, którą wywołał Polinejkes, przyniosła wiele ofiar.

Polinejkes próbował odzyskać koronę, która mu się należała.

Władca powinien dbać o autorytet, nie może więc okazywać żadnych słabości.

Prawo ziemskie jest złe, jeśli narusza prawo ustanowione przez religię.

Bogowie nie sprzyjają zdrajcom ani tym, którzy sprzeciwiają się prawu.

Priorytetem jest sumienie, o którego czystość należy dbać, nawet jeśli oznacza to sprzeciw wobec obowiązującego prawa. Gdyby nie pochowała brata, nie mogłaby żyć spokojnie.

Sofokles konstruuje losy Kreona w taki sposób, że możemy domyślać się, iż nie popiera całkowicie jego postępowania. Kreon jest władcą upartym i nic nie potrafi go przekonać do zmiany zdania. Wynik uporu jest tragiczny również dla Kreona: giną jego żona i ukochany syn. Hajmon był narzeczonym Antygony i kiedy dowiedział się o jej śmierci, popełnił samobójstwo. W wyniku tego wydarzenia samobójstwo popełnia matka Hajmona. Kreon więc zostaje całkiem sam, a na jego barki spada poczucie winy. Nękają go wyrzuty sumienia i ogromna samotność, które stają się największą karą za jego postępowanie.

Wydarzenia końcowe ukazują Kreona jako człowieka, który postąpił źle. Jego postępowanie usprawiedliwia jednak chór. Opinia Sofoklesa jest więc następująca: król, który ustanawia prawo, powinien brać pod uwagę opinię poddanych oraz prawa boskie, które istnieją od wieków. Król Teb nie rozumiał tego, w wyniku czego poniósł klęskę.

Wydaje się więc, że więcej racji według Sofoklesa ma Antygona. W tragedii symbolizuje ona bunt i odwagę. Ocena nie jest jednak do końca pozytywna. Pojawia się przecież druga postać: Ismena. Jest ona siostrą Antygony i jej całkowitym przeciwieństwem. Jest spokojna i cicha, boi się sprzeciwić królowi, więc pokornie stosuje się do jego rozkazów. Większość ludzi uważa, że Sofokles wprowadził do akcji postać Ilmeny jedynie po to, żeby podkreślić cechy Antygony. Wydaje mi się jednak, że Ismena pełni większą rolę. Ma przecież pokazać zupełnie inną postawę wobec życia - cichą, pokorną, może mało efektowną, ale bez wątpienia ważną. Postawa Ilmeny nie wynika z tchórzostwa, a raczej z innego pojmowania swojej roli w społeczeństwie. Twierdzi mianowicie, że kobieta nie może mieszać się do spraw wagi państwowej, związanych z etyką. To nie jej miejsce. Kobieta ma jedynie wydawać na świat dzieci i dbać o to, by ród przetrwał.

Ismena została wprowadzona do tragedii po to, by zderzyć kontrastujące ze sobą postawy życiowe i światopoglądy. Czy więc postępowanie Antygony było w pełni słuszne? Autor zdaje się stawiać tę kwestię pod znakiem zapytania. W tych dwu postaciach Sofokles ukazuje odwieczny konflikt buntu i pokory, idealizmu i pragmatyzmu.

ILIADA HOMERA JAKO EPOPEJA.

Epos homerycki posiada następujące cechy:

  • inwokacja (apostrofa na początku utworu, zwrócona bezpośrednio do bogów lub muz, zawierająca prośbę o natchnienie);
  • narrator jest wszechwiedzący, obiektywny i auktorialny (w trzeciej osobie); nie należy do przedstawianego świata i ma wobec opowiadanych wydarzeń odpowiedni dystans;
  • paralelizm światów - w eposie pojawia się świat ludzki oraz świat bogów, istniejące równolegle;
  • obecność Fatum - przeznaczenia, któremu muszą podporządkować się i ludzie, i bogowie;
  • epizodyczność - w jednym momencie autor zajmuje się tylko jednym wątkiem; przed rozpoczęciem następnego zamyka poprzedni;
  • działaniami ludzkimi kierują bogowie;
  • liczne opisy scen wojennych, batalistycznych;
  • przedmioty i sytuacje opisane w sposób realistyczny, ze szczegółami;
  • patos - podniosły, poważny styl pisania;
  • retardacje - opóźnienia, wpływające na dramatyczność akcji;
  • psychologizacja bohaterów;
  • plastyczny opis wydarzeń;
  • bogowie kreowani na podobieństwo ludzi;
  • idealizacja bohaterów;
  • powtórzenia całych fragmentów tekstu;
  • pisany charakterystyczną miarą wierszową - heksametrem;
  • stałe epitety, pełniące funkcję zdobniczą (np. "prędkonogi Achilles");
  • porównania homeryckie - rozbudowana druga część, odwołująca się najczęściej do świata przyrody bądź życia codziennego - na przykład:

"Jak kiedy wichr południowy ze wschodnim uderzą na siebie

i wysokimi targają drzewami na leśnej polanie,

dębem, jesionem czy pniem dereniu, co korę ma gładką,

długie zasię gałęzie z łomotem biją okrutnym

jedna w drugą i trzask się rozlega łamanych konarów -

tak Achajów i Trojan zastępy runęły na siebie".

Które cechy homeryckiego eposu możemy odnaleźć w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza?

  • utwór rozpoczyna inwokacja, zawierająca prośbę o natchnienie;
  • realistyczne, szczegółowe opisy (na przykład opis domu Sopliców);
  • zastosowana stała miara wierszowa - trzynastozgłoskowiec, polski odpowiednik heksametru;
  • opis sceny batalistycznej - ostatniego szlacheckiego zajazdu;
  • narrator wszechwiedzący, obiektywny, niezaangażowany w świat, który opisuje;
  • występują porównania homeryckie;
  • dzieje zbiorowości w czasie ważnego dla niej historycznego momentu.

Różnice pomiędzy Iliadą i Panem Tadeuszem:

  • brak w Panu Tadeuszu świata boskiego i co za tym idzie jego ingerencji w świat ludzi;
  • Iliada nie posiada akcentów humorystycznych, jakie ma Pan Tadeusz.

BIBLIA KSIĘGĄ WIECZNYCH PRAWD. WYBRANE FRAGMENTY PISMA ŚWIĘTEGO DOTYCZĄCE SENSU LUDZKIEGO ISTNIENIA. KSIĘGA KOHELETA I MOTYW VANITAS. OBRAZ APOKALIPSY W BIBLII I LITERATURZE PÓŹNIEJSZYCH EPOK.

Biblia księgą wiecznych mądrości i praw:

  • zawiera zbiór przykładów, które stanowią wzorce bądź przeciwieństwa wzorców postępowania;
  • kodeks moralny w niej zawarty wyjaśnia pojęcia dobra i zła oraz zawiera wskazówki, czym należy kierować się w życiu;
  • zawiera próbę odpowiedzi na odwieczne pytania ludzkości dotyczące życia i śmierci, szczęście i cierpienia;
  • definiuje, kim jest człowiek i jaką rolę w świecie spełnia;
  • zawiera wiele prawd dotyczących człowieka i jego natury;
  • stanowi źródło wielu gatunków literackich, jako dzieło niejednorodne i złożone. Daje w ten sposób możliwość wyboru odbiorcy;
  • wielu ludzi uważa Biblię za sacrum, czyli świętość. Dla katolików jest ona autorytetem i zbiorem religijnych nauk;
  • wyjaśnia obyczaje i poglądy ludzi różnych epok, ponieważ była tworzona przez ponad tysiąc lat. Wiele fragmentów jednak mówi o wartościach uniwersalnych, ponadczasowych;
  • jest jednym z fundamentów współczesnej kultury i światopoglądu;
  • stanowi inspirację dla artystów wszystkich epok.

Co mówią wybrane fragmenty Biblii na temat sensu istnienia ludzkiego?

  • bunt - postaci Pisma świętego często buntują się przeciw Bogu. Biblia ostrzega przed tym, ukazując złe skutki buntu: Za bunt Adam i Ewa zostali wygnani z Raju, Kain został napiętnowany, a na ludzi spadł potop.
  • miłość - Syn Boży, Chrystus, głosi miłość do bliźniego jako najważniejsze przykazanie dla ludzi. Nowy Testament, w którym pokazane są losy Chrystusa, zwraca dużą uwagę na miłość, którą Jezus okazywał wszystkim ludziom. Motyw miłości pojawia się również w starotestamentowej Pieśni nad Pieśniami, której bohaterami są Oblubieniec i Oblubienica, oraz w hymnie o miłości świętego Pawła, który pisze:

"Miłość cierpliwa jest,

łaskawa jest.

Miłość nie zazdrości,

nie szuka poklasku,

nie unosi się pychą;

nie dopuszcza się bezwstydu,

nie szuka swego,

nie unosi się gniewem,

nie pamięta złego;

nie cieszy się z niesprawiedliwości,

lecz współweseli się z prawdą.

Wszystko znosi,

wszystkiemu wierzy,

we wszystkim pokłada nadzieję,

wszystko przetrzyma.

Miłość nigdy nie ustaje (…)"

  • cierpienie - Chrystus cierpiał niewinnie, aby odkupić grzechy ludzkości. Ale cierpieli też Ewa i Adam, kiedy Bóg wygnał ich z raju. Cierpienie jest więc nieodłączną częścią życia ludzkiego, Bóg dał je ludziom jako karę za nieposłuszeństwo.
  • władza - władcą jest Bóg, który wyznacza prawa dla ludzi i zasady, którymi powinni się kierować. Tylko Bóg ma prawo nagradzać i karać ludzi za łamanie przykazań, które ustanowił. W Biblii czytamy też o władcach krajów, którzy są ludźmi bardzo pobożnymi i działają z woli bożej. Są to na przykład Dawid czy Salomon, słynący z mądrości.
  • wiara - Hiob jest symbolem wiary ponad wszystko. Bóg wystawił go na próbę, jednak Hiob przeszedł ją pomyślnie i nigdy nie wyparł się Boga, choć straci wszystko, co miał cennego w życiu. Wiara prowadzi ludzi do wiecznej radości i życia u boku Boga.

Motyw vanitas w Księdze Koheleta.

Kohelet zadaje sobie pytanie: co to jest ludzkie życie? Jaką ma wartość? Odpowiedzią są słowa:

"Marność nad marnościami

rzekł kaznodzieja,

marność nad marnościami,

wszystko marność,

Jaki pożytek ma człowiek

z całego trudu swego,

którym trudzi się pod słońcem?

Widziałem wszelkie dzieła

czynione pod słońcem,

A oto wszystko marność i gonienie za wiatrem".

(tłumaczenie: Czesław Miłosz)

Słowo "marność" często pojawia się w tej księdze. Można więc wywnioskować, że jej wymowa jest pesymistyczna. Człowiek według Koheleta to krucha, szybko przemijająca istota, która nie może spełnić wszystkich pragnień, jakie w życiu odczuwa. Wartości materialne, takie jak bogactwo czy sława, a nawet mądrość, przemijają, nigdy nie są trwałe. Człowiek jednak powinien korzystać z życia najlepiej, jak może.

Biblijna apokalipsa.

Apokalipsa to objawienie, odsłonięcie. Apokalipsa świętego Jana to ostatnia księga Nowego Testamentu, zawierająca proroctwa świętego Jana, dotyczące końca świata. Apokalipsa zawiera motyw walki ze złem, przedstawia upadek ludzkości oraz powrót do ładu. Jest księgą trudną do odczytania, ponieważ pojawiają się w niej liczne symbole, utrudniające zrozumienie. Najpopularniejsze symbole z Apokalipsy świętego Jana to: bestia (Antychryst), siedem trąb, siedem pieczęci, smok, który walczy z kobietą oraz cztery zwierzęta: wół, orzeł, lew i zwierzę o twarzy ludzkiej.

Motyw apokalipsy w literaturze epok późniejszych:

  • barokowa poezja (np. Mikołaj Sep Szarzyński O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)
  • twórczość polskich romantyków (np. "Widzenie księdza Piotra" z trzeciej części Dziadów Adama Mickiewicza; Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego)
  • Jan Kasprowicz Hymny
  • Poezja katastroficzna dwudziestolecia międzywojennego (twórczość Czesława Miłosza i Józefa Czechowicza)
  • poezja "apokalipsy spełnionej" (twórczość Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego)
  • poezja współczesna: Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza, U wrót doliny i Siódmy anioł Zbigniewa Herberta, Sanctus Edwarda Stachury
  • proza współczesna: Mała apokalipsa Tadeusza Konwiciego, Imię róży Umberto Eco.