Antyk i Biblia – matura ustna

ANTYK I BIBLIA

Znane postacie mitologiczne

Zeus - był najważniejszym z bogów, władcą bogów i ludzi. Był synem Rei i Kronosa. Według legendy zabił swojego ojca - Kronosa - i uwolnił swoje pożarte wcześniej rodzeństwo. Byli to: Posejdon, Hades, Hestia, Demeter i Hera, która została jego małżonką. Był władcą Olimpu. Pod jego rozkazami było niebo, ziemia i burza. Miał przydomek Gromowładny, ponieważ starożytni Grecy wierzyli, że gdy wpadał w złość ciskał piorunami.

Hera - żona Zeusa, była córką Kronosa i Rei. Wydała na świat trójkę dzieci - Hefajstosa, Hebe i Aresa. Obok Zeusa była władczynią Olimpu, patronką wszystkich zamężnych kobiet, a także rodzin i wierności małżeńskiej. Bardzo zazdrosna o liczne kochanki Zeusa.

Hades - brat Zeusa. Władał całym podziemiem, czyli miejscem, do którego udawały się dusze po śmierci. Jego żoną była Persefona.

Posejdon - Syn Kronosa i Rei. Był bogiem mórz, władcą oceanów, jezior i portów. Opiekun żeglarzu - to do niego modlono się o spokój na morzu. Jego symbol to trójząb. Żoną jego była Amfitryna.

Afrodyta - jako najpiękniejsza bogini na Olimpie byłą uosobieniem ideału piękna. Córka Zeusa. Urodziła się z piany morskiej. Była żoną Hefajstosa, a potem matką Erosa, Hermafrodyty i Eneasza. Czczona jako bogini piękna, miłości i pożądania.

Apollo - opiekun Muz, bóg piękna, patron sztuki i poezji, ale także nagłej śmierci. Brat bliźniak Artemidy. Jego symbolem jest wieniec laurowy.

Muzy:

Pieśni bohaterskiej: Kaliope (Pięknolica) - przedstawiana z rylcem i tabliczką do pisania

Historii: Klio (Głosząca sławę) - przedstawiana ze zwojem pergaminu

Liryki: Euterpe (Radosna) - trzymająca flet

Komedii: Taleja (Rozkoszna) - przedstawiana w masce komicznej

Tragedii: Melpomene (Śpiewająca) - przedstawiana w masce tragedii

Tańca: Terpsychora (Kochająca taniec) - z wielką lirą w ręce

Pieśni miłosnej Erato: (Umiłowana) - z małą cytrą w dłoni

Hymnu i pieśni nabożnej: Polihymnia - odziana w zasłonę

Gwiaździarstwa: Urania (Niebiańska) - trzymająca globus astralny

Ares - bóg wojny, walki i bitwy. Jego atrybuty to miecz i włócznia. Podróżował na rydwanie, do którego zaprzęgnięte były cztery rumaki: Bojaźń, Strach, Niezgoda i Mord.

Artemida - patronka polowań i łowów. Siostra bliźniaczka Apollona. Często bardzo brutalnie mściła się na mężczyznach, którym się podobała. Była także boginią księżyca.

Atena - była patronką miasta Ateny. Najukochańsza córka Zeusa. Dziewicza bogini mądrości, sztuki wojennej, nauki. Opiekunka drzew oliwnych, tkactwa i rzemiosła. Jej atrybutem była sowa, ze względu na wielką mądrość, jaką posiadała.

Demeter - córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa. Nieszczęśliwa matka Persefony, która porwano do Hadesu. Bogini ziemi i urodzajów, pól uprawnych i pór roku. Przedstawiana ze złotym kłosem w ręku.

Dionizos - był synem Zeusa i Semele. Inaczej nazywano go Bachus. Był bogiem wina, ekstazy, płodności i dobrej zabawy oraz opiekunem pijaków. Z obrzędów ku jego czci Arystoteles wywodzi początek tragedii greckiej.Posiadał własne święto - Dionizje. Wyobrażany w otoczeniu satyrów, sylenów i menad.

Eros - bóg miłości i namiętności. Syn Afrodyty i Aresa. Przedstawiany z lukiem i strzałami.

Erynie - siostry zemsty, kary i sprawiedliwości. Stoją na straży sprawiedliwości i porządku. Urodziły się z krwi Uranosa. Zamiast włosów miały wężowate sploty.

Hefajstos - bóg - kowal, rzemieślnik, patron pracy ludzkiej. Opiekun ognia, kowali i złotników. Pracował całymi dniami w kuźniach w głębi Etny. Przedstawiany jako kulawy bóg i w odróżnieniu od pozostałych - brzydki i stary, z młotem lub obcęgami w ręku. Jego żoną była piękna Afrodyta.

Hekate - patronka magii i czarownic.

Helios - bóg Słońca, źródeł światła i życia. Codziennie podróżuje po niebie ze wschodu na zachód. Reguluje bieg dnia.

Hermes - bóg wędrowców i podróżników, handlu, kupców i wymiany. Był ojcem Pana, posłańcem bogów i przewodnik dusz do świata zmarłych. W młodości wygnany z Olimpu za drobne kradzieże, później wrócił do łask bogów. Opiekun kupców, złodziei, wynalazców, poetów, podróżnych, pasterzy i ich stad. Wyobrażany w kapeluszu podróżnym i w uskrzydlonych sandałach.

Hestia - patronka domu rodzinnego, rodziny, sierot i wdów, stoi na straży szczęścia rodzinnego. Ślubowała pozostanie w dziewictwie. Ją pierwszą wzywano w przysięgach i jej pierwszej składano ofiary.

Iris - patronka tęczy. Była skrzydlatą posłanką Zeusa i Hery do ludzi.

Mojry - patronki przeznaczenia. Były córkami Nocy i we trzy zajmowały się przeznaczeniem w życiu ludzi. Kloto przędła nić życia człowieka, Lachezis mierzyła nić, a Atropos przecinała ją kończąc tym samym życie człowieka

Nike - patronka zwycięstwa i wygranej. Skrzydlata bogini zwycięstwa.

Pan - bożek leśny, pomagała w łowach, zamieszkiwał legendarną Arkadię. Lubił odpoczywać w lesie, w cieniu drzew. Jeśli ktoś mu przeszkodził, podnosił taki krzyk, że nieszczęśnikowi jeżyły się włosy na głowie.

Selene - bogini księżyca. Przypisywano jej wpływ na stan zdrowia, życie seksualne i praktyki magiczne. Wyobrażana na rydwanie zaprzężonym w konie lub woły.

Tanatos - bożek śmierci. Syn Nocy i Ereba. Brat-bliźniak Hypnosa. Przedstawiany w postaci uskrzydlonego młodzieńca ze zgaszoną pochodnią w ręce.

Temida - patronka prawa i porządku, powiernica i doradczyni Zeusa. Najstarsza z bogiń.

Cechy gatunkowe epopei homeryckiej

Epos - to epicki gatunek literacki wywodzący się jeszcze ze starożytności. Eposem nazywamy obszerne dzieło literackie napisane wierszem i przedstawiające dzieje bohaterów lub społeczeństw na tle historycznych i przełomowych dla nich wydarzeń. Był jednym z najwyżej cenionych gatunków starożytności. Pisany stylem podniosłym, patetycznym spełniał warunki starożytnej zasady decorum, - czyli zasady zgodności stylu, tematu i języka. Mistrzem tego gatunku w starożytności był Homer.

Cechy eposu homeryckiego:

- inspirację eposu stanowią mity - historia wojny trojańskiej - "Iliada", tułaczka Odyseusza - "Odyseja"

- bohaterowie utworu biorą udział w przełomowych dla społeczeństwa wydarzeniach - w "Iliadzie" uczestniczą oni w wojnie trojańskiej

- świat przedstawiony jest polem działania bohaterów ludzkich i boskich. W wydarzeniach biorą udział zarówno jedni jak i drudzy

- o kluczowych dla zakończenia wydarzeniach decyduje Fatum - przeznaczenie, nad którym czuwa bogini Mojra

- epizodyczność fabuły - akcja obejmuje tylko wycinek większych wydarzeń

- trzecioosobowy narrator - powstrzymujący się od komentarzy, wszechwiedzący, ujawniający się w inwokacji, zna zamiary bogów

- realizm szczegółu - opisywanie przedmiotów i scen z fotograficzną niemal dokładnością - na przykład opis tarczy Achillesa

- retardacja - celowe spowalnianie akcji dla wzbudzenia ciekawości czytelnika

- dynamizm opisu - opisy są dynamiczne - "dzieją się" w konkretnej przestrzeni i czasie, ukazany jest ruch

- epitety stałe, - czyli takie, które są przypisane konkretnej osobie - gromowładny Zeus, szybkonogi Achilles

- pisany stylem patetycznym, podniosłym

- obecność porównań homeryckich - bardzo rozbudowanych, epickich

- heksametr - to miara metryczna złożona z dwóch stóp. Nim pisany jest epos

Teatr grecki, tragedia antyczna

Początki teatru greckiego

Arystoteles w swojej "Poetyce" początki tragedii greckiej wywodzi z obrzędów ku czci boga wina i dobrej zabawy - Dionizosa. Najbardziej uroczyście czczono go w Atenach - odbywały się tam święta zwane Wielkie Dionizje, które trwały kilka dni. W tym czasie tańczono i śpiewano i właśnie z tych pieśni - pieśni kozłów (dytyramby) zrodziła się tragedia grecka. Właśnie podczas obchodów tych świąt wystawiano sztuki, oceniane przez specjalnie do tego wybraną komisję. Podczas oceniania brano pod uwagę poetykę dramatów, taniec, wokal i inne temu podobne rzeczy. Teatr był miejscem spotkań publicznym, każdy miał prawo, a nawet i obowiązek, przyjść na przedstawienia, a co ciekawe nie mogły w nich uczestniczyć kobiety.

Chór i aktorzy

Osoba aktora wykształciła się z funkcji Koryfeusza, czyli przewodnika chóru. Jednak inny aktor grał w komediach, a inny w tragediach. Oprócz aktorów na scenie pojawiał się także chór, którego zadaniem było między innymi komentowanie wypowiedzi aktorów. Podczas przedstawienia dramatycznego chór składał się z dwunastu osób i był podzielony na dwa mniejsze chóry. Pierwszego aktora na scenę wprowadził Tespis, potem kolejni dramaturdzy wprowadzili drugiego i trzeciego. W sztuce na scenie pojawiały się tylko trzy osoby, ale trzeba sobie uświadomić, że "kręcili" się po niej jeszcze statyści oraz osoby odpowiedzialne za zmianę dekoracji. Aktorami byli tylko i wyłącznie mężczyźni, grali oni także role kobiece. Aktorzy byli profesjonalni, a członków chórów wybierano spośród młodzieży. Młodych ludzi przed konkursem szkolono przez jakiś czas, dzięki temu teatr stał się niejako szkołą dla młodych ludzi. Aktorzy ubrani byli na scenie w specjalnym strój zwany - chiton. Na nogach nosili buty na specjalnych koturnach. Im wyższy był koturn tym wyższa pozycja społeczna granej przez aktora postaci. Na twarzach mieli maski, które obrazowały graną przez aktora postać oraz wrażały symbolicznie emocje. Z uwagi na wielkość starożytnego teatru aktorzy nie byli zbyt widoczni, ale znakomita akustyka położonego na wzgórzu teatru dawała możliwość znakomitego słyszenia. Tekst sztuki był śpiewany, a chór tańczył na scenie. W ten sposób uzyskiwano syntezę słowa, tańca i muzyki.

Inne fakty o teatrze greckim

Konkursy teatralne odbywały się trzy razy w roku. Na nich prezentowano dramaty kilku autorów, a wybrana komisja poddawała je ocenie. Widowiska te cieszyły się ogromną popularnością, a swego czasu ubogim obywatelom Grecji wypłacano "zapomogi", aby mogli oni uczestniczyć w widowiskach. Wynikło to z wielkiego umiłowania Greków do kultury i dobrej zabawy, poczucia sprawiedliwości, a także wielkiej pobożności, gdyż uczestnicząc w przedstawieniach teatralnych, obywatel uczestniczył tym samym w obchodach święta ku czci Dionizosa. Inną funkcją teatru był dydaktyzm. Przygotowanie sceny i dekoracji oraz uszycie strojów dla aktorów i chóru powierzano zamożnym mieszkańcom miasta. W razie zwycięstwa ich dramaturga w konkursie i oni także otrzymywali swoją część nagrody.

Budowa teatru

Na miejsce teatru Grecy wybrali łagodne zbocze wzgórza. Wynikało to zarówno z logiki - ich kraju było wiele wzniesień, jak i z technicznej strony - zbocze wzgórza dawało doskonałą akustykę. Teatr miał kształt półkola. Na dole, u podnóża wzgórza znajdowała się okrągła orchestra, na której grał chór wokół thymele, czyli postawionego pośrodku ołtarza. Za orchestrą znajdował się budynek skene służący zarówno jako przebieralnia dla aktorów jak i tylna ściana sceny, na której malowano dekoracje. Przed orchestrą znajdował się proskenion, czyli podium, na którym to role swe odgrywali aktorzy. Widownia usytuowana była na zboczu wzgórza i nazywała się theatron. Początkowo nie było na niej ławek, następnie postawiono drewniane, a okresie pełnego rozkwitu tragedii kamienne. Po obu stronach orchesty wyznaczono przejścia - parodos - służące do wchodzenia aktorów na scenę. Dekoracje były malowane na budynku skene, a z czasem włączono do nich także urządzenia pozwalające na niespodziewane wejście aktora na scenę (deus ex machina).

Sztuki wystawiane w teatrze

W czasie konkursu teatralnego wystawiano zarówno tragedie jak i komedie. Tragedia uważana była za gatunek trudniejszy i tym samym szlachetniejszy stąd poświęcano jej więcej uwagi. Za tragedię uważano odmianę dramatu, którego osią konstrukcyjną fabuły jest nierozwiązywalny konflikt pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami. W takiej sytuacji jakakolwiek decyzja bohatera doprowadza go do nieuchronnej klęski i katastrofy. Nazywano to fatum i ironią tragiczna. Tragedii przypisywano też dwie ważne funkcje - mimesis czyli naśladownictwa. Według Greków tragedia miała za zadanie wiernie naśladować rzeczywistość i naturę. Drugą funkcją było katharsis, czyli oczyszczenie. Tragedia miała za zagadnie wzbudzać w widzach uczucia litości i trwogi, a później poprzez rozwiązanie akcji z uczuć tych oczyszczać.

Za największych tragików greckich uważano:

Ajschylosa - najstarszy z tragików. Uznano go za twórcę tragedii klasycznej. Inspiracją dla niego były eposy Homera, które wzbogacał o konflikt tragiczny. Pisał o szeroko pojętym problemie winy i kary za nią. Interesował go także los człowieka przeciwstawiony przeznaczeniu i woli bogów. Ważna dla niego była świadomość odpowiedzialności za swoje uczynki. Jeśli chodzi o techniczną stronę tragedii to wprowadził na scenę drugiego aktora, zmniejszył także rolę chóru, dodał także elementy opowiadania by łatwo można było sobie wyobrazić, co się dzieje poza sceną. Był ceniony już w starożytności.

Sofoklesa - inspirowały go przede wszystkim poematy cykliczne. Jego bohater był świadomy i odpowiedzialny za własne postępowanie, a konflikty rodziły się z charakteru jego postaci, a nie z czynników spoza wnętrza bohatera. Akcję dramatu kształtował pod wpływem psychiki grających w nim postaci. Głęboko ufał sprawiedliwości - Dike - wierząc, że czuwa ona nad moralnym porządkiem świata. Z jego technicznych osiągnięć można wymienić między innymi wprowadzenie na scenę trzeciego aktora i co ważne - przeciwstawił się tematycznemu układowi teatrologii i skomponował cztery samodzielne dramaty. Bardzo popularny w starożytności.

Eurypidesa - najmłodszy z trzech najsłynniejszych tragików. W swoich dramatach głosił hasła sofistów. Zainteresował się psychiką ludzką, a osobowość ludzką uczynił przedmiotem wnikliwej analizy. Zapoczątkował tym samym tragedię psychologiczną. Dzięki wprowadzeniu do tragedii elementów komicznych dał początek tragikomedii. Jako pierwszy zdecydował się też na wprowadzenie monologu odsłaniającego rozterki wewnętrzne bohatera. Uważany też jest za prekursora deus ex machina, - czyli interwencji boskiej, w momencie nierozwiązywalności akcji.

Budowa tragedii antycznej:

PROLOGOS - to wygłaszana przez aktora zapowiedź

PARADOS - to wejście chóru na scenę i zaintonowanie pieśni

EPEJSODION - to fragment akcji

STASIMON - to komentarz chóru do rozgrywających się na scenie wydarzeń

KOMMOS - scena lamentu bohatera

EKSODOS - końcowa pieść i opuszczenie sceny przez chór

W tragedii greckiej obowiązywała też zasada:

- decorum, - czyli zgodności treści, formy i języka

- trzech jedności - czasu (rozgrywana akcja mieści się w ciągu 24 godzin), miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu) i akcji (akcja jest jednowątkowa)

W tragedii greckiej na scenie mogło grać jednocześnie tylko trzech aktorów.

Inspiracje mitologiczne i Biblijne w literaturze polski

Zarówno Biblia jak i Mitologia to księgi zawierające wierzenia jakiś społeczności. Mitologia przeznaczona była dla starożytnych, a Biblia dla chrześcijan. Mimo, że obie te księgi dotyczą praktycznie tego samego zasadniczo się różnią od siebie. W Biblii czytamy o jednym i jedynym Bogu, który nie urodził się ani nie został stworzony. On po prostu jest, istnieje od zawsze. Taką postawę, - czyli wiarę w jednego tylko boga nazywamy monoteizmem. Przeciwne stanowisko prezentuje Mitologia, która traktuje o wielu bogach i bóstwach. Taką postawę nazywamy politeizmem. Pomimo tych różnic jest coś, co łączy obie te księgi - to ich rola w kulturze najpierw śródziemnomorskiej, a później europejskiej. Oprócz podwaliny kulturowej są też znakomitą inspiracją dla poetów, pisarzy i wszelkich artystów, bo są niewyczerpalnym zbiorem motywów i tematów.

Inspiracje Biblijne w literaturze:

Średniowiecze:

- motyw "vanitas", czyli motyw marności ("Vanitas vanitatum et omnia vanitas" - marność nad marnościami, wszystko marność).

- "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią"

- motyw "memento mori" - czyli "pamiętaj, że umrzesz". Nawiązanie do powszechnej w średniowieczu kontemplacji śmierci.

- apokryfy - czyli historie o tematyce związanej z Pismem Świętym ale nie uznane przez Kościół za obowiązujące ze względu na ich wątpliwe pochodzenie

- tłumaczenia Biblii w całości albo jej poszczególnych ksiąg

- "Boska Komedia" Dantego - wędrówka poety przez chrześcijańskie Piekło, Czyściec i Raj

- w zasadzie to cała literatura i malarstwo średniowieczne (a nawet w pewnych aspektach architektura) są niekończącym się nawiązaniem do tematyki biblijnej

Renesans:

- przekłady Psalmów - Rej, Kochanowski

- krytyka duchowieństwa - związana z reformacją

- motyw obecności Boga we stworzonym przez siebie świecie - pieśni Kochanowskiego

- przekłady Biblii na języki narodowe (dzięki reformacji)

- przejęcie różnych gatunków z Biblii - mowy (Andrzej Frycz Modrzewski), kazania - Piotr Skarga, pieśni - Kochanowski

- poemat biblijny - "Zuzanna" Kochanowskiego

- w "Trenach" polemika z Bogiem oraz tematyka religijna

Barok:

- w twórczości Sępa-Szarzyńskiego - Bóg jako surowy sędzia

- motyw śmierci i Szatana w twórczości Daniela Naborowskiego

- w malarstwie rozkwit tematyki biblijnej - Rembrandt

- "Raj Utracony" Miltona

- sarmatyzm, którego jednym z elementów była (powierzchowna) religijność

Oświecenie:

- koncepcje filozoficzne:

* deizm - zakładał istnienie Boga, ale takiego, który nie miesza się w sprawy świata, który sam stworzył

* ateizm - zakładał, że Bóg nie istnieje

- kolędy Franciszka Karpińskiego - o narodzeniu Chrystusa

- "Monachomachia" Krasickiego - wojna mnichów

Romantyzm:

- koncepcja mesjanistyczna państwa polskiego w III części "Dziadów" Mickiewicza - Polska niczym Chrystus ma odpokutować za grzechy innych narodów

- problem zbrodni kainowej u Słowackiego - "Balladyna", a także motyw kary za popełnione grzechy

- w "Nie-Boskiej Komedii" Krasińskiego - na końcu objawienie Chrystusa oraz motyw Apokalipsy

- ponownie kolędy - Lenartowicz. Nawiązanie do narodzin Chrystusa

- "Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego - problem zbrodni i kary za popełniony grzech

- tematyka śmierci i przemijania w utworach twórców epoki

Pozytywizm:

- Sienkiewiczowskie "Quo Vadis" - traktujące o Rzymie za panowania Nerona i prześladowaniach pierwszych chrześcijan

- "Potop" - epizod z obroną klasztoru na Jasnej Górze i bohaterstwo księdza Kordeckiego

Młoda Polska:

- "Padlina" Charles'a Baudelaire'a - motyw przemijalności nie tylko piękna ciała ale także życia

- hymn Kasprowicza - "Deis Ire" nawiązujący do tematyki apokaliptycznej oraz inne liryki Kasprowicza - "Hymn do Nirwany" utrzymany w konwencji modlitwy, "Wszystko umiera ze smutkiem i żałobą" - o przemijalności rzeczy na tym świecie, "Przeprosiny Boga" - tematyka franciszkańska

- katastrofizm - przekonanie o nadchodzącym końcu świata

- franciszkanin - koncepcja radosnej i prostej wiary w Boga

Wiek XX:

- poezja Zbigniewa Herberta - " Domysły na temat Barabasza", "Modlitwa Pana Cogito"

- poezja Czesława Miłosza - jego parafraza Księgi Psalmów

- powieść Michaiła Bułhakowa - "Mistrz i Małgorzata" - powieść o Poncjuszu Piłacie i Szatanie

- powieść Umberto Eco - "Imię Róży" - historia zagadkowych morderstw w jednym z włoskich klasztorów

- "Zdążyć przed Panem Bogiem" - wywiad Hanny Krall z Markiem Edelmeanem

To w skrócie. Teraz postaram się trochę rozwinąć niektóre z motywów zaczerpniętych z Biblii.

Motyw Vanitas

Motyw "vanitas" czyli motyw marności ("Vanitas vanitatum et omnia vanitas" - marność nad marnościami, wszystko marność). To motyw zaczerpnięty ze starotestamentowej Księgi Koheleta. Jest w niej mowa o człowieku, w kontekście skrajnie pesymistycznym. Człowiek to istota krucha i nic nieznacząca.

* "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" - jest to wiersz stworzony przez nieznanego autora. Jest najdłuższym wierszem literatury polskiego średniowiecza o charakterze dydaktycznym i moralizatorskim. Wiersz ten jest jakby relacją z tytułowego spotkania - Mistrza Polikarpa i Śmierci. Śmierć została tutaj upersonifikowała na gnijącą i rozkładającą się kobietę - "z oczu krew,nie ma ust, same żebra". Takie turpistyczne ukazanie śmierci miało służyć wzbudzeniu strachu ludzki oraz napomnieniu żeby zgodnie z hasłem epoki (które brzmiało "memento mori" co oznacza "pamiętaj, że umrzesz") nie zapominali o Śmierci. Bowiem jest ona powszechna i sprawiedliwa, czeka na każdego z nas. Nikt przed nią nie ucieknie - nie ważne jakiej jest płci, stanu czy jaki mam majątek. Przede wszystkim jednak powinni drżeć przed nią źli ludzie. Każdy z nas umiera, a po śmierci jest oceniany za wszelkie uczynki, których dopuścił się w życiu na ziemi. Wobec ostateczności każdy człowiek jest równy. Jest nikim, nie ma żadnej władzy. Każdy musi poddać się śmierci kiedy nadejdzie jego pora.

* "Bakczysaraj" Adam Mickiewicz - to jeden z sonetów Mickiewicza ze zbiorku zatytułowanego "Sonety Krymskie". Zbiorek ten napisał poeta podczas swojej podróży po Krymie. Tytułowy Bakczysaraj to jedno z wielu miast krymskich, które okres świetności ma już za sobą. Jeszcze nie tak dawno tętniło ono życie, ale obecnie zamiast mieszkańców panoszy się tam przyroda. Jest ona w ujęciu Mickiewicza ponadczasowa, nieśmiertelna i posiada władzę, jakiej nigdy nie będzie miał człowiek, który wobec niej jest tylko marnym pyłkiem. Jest bezradny i kruchy.

*"Padlina" Charles Baudlaire - to sztandarowy wiersz nurtu poetyckiego jakim był symbolizm. Powstał w okresie Młodej Polski. Wiersz ten to opowieść o parze kochanków, którzy podczas wspólnego spaceru napotykają na swojej drodze na leżącą padlinę. Poeta ze szczegółami przedstawia obraz gnijącego ciała w sposób bynajmniej nie zachęcający. Widok rozkładającego się ciała skłania mężczyznę do refleksji nad rzeczami ostatecznymi - nad życiem i śmiercią. Refleksje te prowadzą do wniosku, że istnienie jest krótkie i efemeryczne, a przed śmiercią nie ma ucieczki. Dogania ona każdego niezależnie od płci, wieku, stanu majątku. Doszedłszy do tego wniosku mówi kochance, że przeznaczeniem każdego człowieka jest śmierć.

Na tych przykładach możemy powiedzieć, że temat marności nie był obcy pisarzom różnych epok. Wielu z nich dzięki niemu mogło ukazać w swej twórczości refleksje towarzyszące ich rozmyślaniom o marności życia człowieka. Według nich człowiek jest niczym, jest istotą efemeryczną, na której końcu drogi czeka śmierć, przed którą nie ma ucieczki. I nie ma przed nią ratunku. Dopada ona każdego bez względu ma płeć, wiek, czy stan społeczny. Jedyną nieśmiertelną siłą na tym świecie jest natura i przyroda, która wiecznie się odradza do nowego życia. Taj jak wobec śmierci tak wobec natury człowiek jest niczym.

Motyw winy i kary

Problem ten po raz pierwszy poruszony został już w Starym Testamencie - objawił się on już w Księdze Rodzaju. Nasi prarodzice Adam i Ewa przebywali w ogrodzie zwanym Edenem, gdzie mogli korzystać z wszelkiego dobra, jakie tam się znajdowało. Nie znali głogu i chorób, byli nieśmiertelni. Jednym warunkiem jaki postawił im Bóg za przebywanie w tym ogrodzie był zakaz jedzenia jabłek z Drzewa Poznania Dobra i Zła. Jednak Ewa, za namową Szatana, zlekceważyła rozkaz i zerwała owoc. Następnie poczęstowała nim Adama. Złamała boski zakaz, co przypłacili ciężką karą - zostali wygnani z Raju na Ziemię, gdzie od tej pory musieli radzić sobie sami.

* "Hamlet" Williama Szekspira - to dramat wybitego tragika. Powstał w epoce renesansu. Jest to historia tytułowego księcia - Hamleta - który wiele lat po śmierci ojca dowiaduje się prawdy o faktycznej przyczynie zgonu. Król został uśmiercony w wyniku zbrodni mężobójstwa i bratobójstwa, przez swoją żonę Gertrudę i brata Klaudiusza. Duch, który opowiada tę historię Hamletowi żąda zemsty. Tymczasem Hamleta ogarniają wątpliwości. W konsekwencji zamiast zabić Klaudiusza sam ginie. Jednak zbrodnie nie mogą zostać bez kary. Kiedy złe uczynki wychodzą na jaw, ci, którzy zawinili, giną od swojego miecza. Dążenie do celu po trupach zostaje ukarane.

* "Lilie" Adama Mickiewicza - to ballada pochodząca ze zbiorku zatytułowanego "Ballady i romanse", którego wydanie w 1822 roku uznaje się za symboliczny początek epoki romantyzmu w Polsce. W "Liliach" poeta przedstawił historię Żony, która zgrzeszyła niewiernością podczas nieobecności Męża. Bojąc się być ukaraną uśmierca go, a na jego grobie zakwitają lilie. Po jakimś czasie do jej domu przybywają bracia zmarłego, którzy zaczynają się ubiegać o względy Żony. Ona, nie mogąc wybrać pomiędzy braćmi, stawia im warunek - który z nich uplecie jej piękniejszy wieniec z kwiatów ten otrzyma jej rękę. Okazuje się, że bracia upletli wianki z lilii rosnących na grobie Męża. Kiedy oddają wianki Żonie, kościół, w którym przebywali, zapada się pod ziemie grzebiąc ich żywcem. Mickiewicz wykorzystał w tej balladzie ludowe zasady moralne, mówiące o tym, że nie ma zbrodni bez kary". Nie można uciec od odpowiedzialności za swoje czyny co zostało dokładnie zilustrowane na przykładzie Żony.

* "Zbrodnia i Kara" Fiodora Dostojewskiego - to powieść psychologiczna, poruszająca problemy niesprawiedliwości i zła społecznego, zbrodni i kary. Jest ona zbudowana wokół jednego wątku - zbrodni dokonanej przez studenta Rodiona Raskolnikowa. Dla ratowania matki i siostry oraz własnego życia przed nędzną wegetacją postanawia on zamordować starą lichwiarkę, której pieniądze mogłyby pomóc wielu ubogim ludziom. Od razu po dokonaniu morderstwa zostaje ukazana walka wewnętrzna Raskolnikowa ze swoim własnym sumieniem. W końcu pod presją chłodnej logiki policjanta Porfirego (zmierzającej do wykrycia mordercy) oraz pod wpływem zasad moralnych Soni Raskolnikow przyznaje się do winy. Zostaje ukarany zesłaniem na Sybir, ale prawdziwą karą są jego wyrzuty sumienia, które nawet po odbyciu kary będą go dręczyć do końca życia.

Problem winy i kary towarzyszy ludzkości od początków naszego istnienia. Przez całe życie jesteśmy "zachęcani" do popełniania grzechu. Zawsze jednak tego, który zgrzeszy spotyka kara. Może być ona wymierzona pod różnymi postaciami, ale niestety nikt przed nią nie ucieknie. Spotka go jak nie na tym to na tamtym świecie. Bo jednak zawsze jest tak, że prawda wypływa na wierzch i niegodziwość się ujawnia.

Motyw Apokalipsy

Apokalipsa to wyraz pochodzący z języka greckiego, który oznacza - odsłonięcie, objawienie. W powszechnym rozumieniu jest to jednak ostatnia z ksiąg biblijnych, w której opisany został koniec świata oraz sąd ostateczny. Autorem biblijnej Apokalipsy jest święty Jan. Uznaje się, że Apokalipsa została mu objawiona.

*"Nie Boska Komedia" Zygmunta Krasińskiego - do dramat romantyczny, bardziej (choć nie tylko) o problematyce społecznej niż politycznej. Jego bohaterem jest Mąż (a później hrabia Henryk), który znudzony poszukuje wciąż nowych wrażeń - pragnie zostać poetą. Pewnej nocy, krótko po ślubie, zostaje on uwiedziony przez widmo, co powoduje rozpacz Marii - jego małżonki. Podczas odwiedzin Orgio szpitalu przeklina ona poezję Orgio wieszczy, że prawdziwym poetą (jak na ironię) będzie syn hrabiego - Orcio. Dalsze losy hrabiego to jego udział w rewolucji i jego klęska. W ostatniej scenie utworu pojawia się apokaliptyczna wizja zwycięskiego Chrystusa, który ma ingerować w sprawy ziemskie.

* "Dies Irae" Jana Kasprowicza - tytuł tego utworu to po łacinie "gniew boży". Kasprowicz napisał hymn o gniewie Boga w dniu Sądu Ostatecznego. Przedstawiony przez niego obraz Apokalipsy jest straszny, budzi grozę i lęk. Ziemię ogarnia chaos, krew leje się strumieniami, dookoła widać same zmieszczenia, cztery żywioły walczą ze sobą, a z cmentarzy maszerują wszyscy zmarli od początku świata i wraz wszystkich żywymi idą na Sąd Ostateczny. Wszyscy są przestraszeni i przerażeni. Bóg natomiast jawi się jaki surowa i wyniosła istota obojętna na ludzkie cierpienie i strach. Według Kasprowicza Apokalipsa jest końcem świata - po drugiej stronie nie czeka na nas już nic.

Motyw Sądu Ostatecznego w literaturze nie prezentuje się jednako. Dla jednych jest on końcem istnienia, ustroju politycznego, momentu, w którym "coś" się kończy, ale po którym czeka na nas coś nowego i lepszego. Druga i zarazem skrajnie różna postawa to taka, w której autor zakłada, że po przejściu na "tamtą stronę"

nic na nas nie czeka.

Inspiracje Mitologiczne w Literaturze

Motyw Prometeusza

Wywodzi się z mitu prometejskiego, opowiadającego o legendarnym bohaterze Prometeuszu, który stworzył człowieka. Ulepił go z gliny i tchnął w niego duszę. Był pomocny ludziom i dał im ogień, za co został ukarany przez Zeusa. W mitologii jest symbolem cierpienia i poświęcenia się dla innych ludzi.

* trzecia część "Dziadów" Mickiewicza - tutaj w Wielkiej Improwizacji Konrad podejmuje polemikę z Bogiem i stawia siebie ponad innych ludzi. Sądzi, że jest w stanie zbawić naród polski. Przeciwstawia się Bogu, niczym Prometeusz wyrasta na buntownika

* hymn Kasprowicza - "Dies Ire" - nawiązujący do tematyki apokaliptyczne. Prometeuszem jawi się tutaj Adam, który bluźniąc i złorzecząc solidaryzuje się z ludźmi, i zarzuca Bogu, że stworzył grzesznego człowieka i to tak naprawdę on sam jest odpowiedzialny za wszelkie zło na świecie

* "Siłaczka" Żeromskiego - to opowiadanie młodopolskie traktujące między innymi o Stanisławie, która odrzuciła osobiste szczęści poświęcając się pracy dla innych. Całe jej życie było wypełnione nauczaniem dzieci i pomaganiem innym ludziom

* Polska Chrystusem narodów - przekonanie, że Polska cierpi i przez swoje cierpienie odkupi winy innych narodów

W tych dwóch epokach - romantyzmie i pozytywizmie - motyw prometejski kształtuje się zupełnie inaczej. Przedstawiciele pierwszej z nich uważali, że ich bohater powinien przeciwstawić się Stwórcy. Romantyczny Prometeusz miał też już dosyć cierpień, pragnął aby Bóg interweniował i zniwelował całe zło na świecie, które ich otaczało. Przedstawiciele drugiej epoki - pozytywizmu - rozumieli prometeizm jako poświęcenie dla innych ludzi realizowane w ramach pracy organicznej i pracy u podstaw.

Motyw Dedala i Ikara

Pochodzi z mitu o Dedalu i Ikarze. Pierwszy z nich był wspaniałym budowniczym. Zbudował dla król Minosa labirynt, w którym ukrył on Minotaura. Zasługi Dedala i przywiązanie która de jego osoby były tak wielkie, że Minos nie ugiął się pod prośbami Dedala i nie pozwolił mu wrócić do ojczyzny za którą ten tęsknił. Dedal wymyślił więc sposób na ucieczkę. Z wosku i ptasich piór skonstruował dla siebie i swego syna skrzydła, na których mieli odlecieć z wyspy. Przed wyruszeniem w podróż ostrzegł Ikara aby nie leciał zbyt blisko słońca (bo wosk ze skrzydeł się stopi) ani zbyt blisko morza (bo pióra nasiąkną wilgocią i się skleją). Ikar jednak nie usłuchał Dedala i zafascynowany lotem coraz wyżej wzbijał się w powietrze. Wosk się stopił, a młodzieniec spadł na wyspę i zginął. Od jego imienia nazwano ją Ikarią.

* "Oda do Młodości" Adama Mickiewicza - programowy utwór romantyzmu. Zawarł w nim Mickiewicz pochwałę i afirmację młodości. Romantyków usytuował na górze dając w ten sposób do zrozumienia, że wznoszą się oni ponad przeciętność, są idealistami, unoszą się na skrzydłach własnych marzeń. Klasyków umieścił na dole, zostawiając im niechlubne miejsce. Uznał ich za martwych, wiernych przestarzałym ideałom. Klasyków Mickiewicz porównuje do starego Dedala, ostrożnego i przezornego, a młodych romantyków do Ikara, który wprawdzie zginął, ale był marzycielem

* "Ikar" Jarosława Iwaszkiewicza - to opowiadanie, w którym Iwaszkiewicz przedstawia losy młodego chłopca trakcie okupacji wojennej. Michaś - główny bohater - szedł ulicą i czytał zakazaną książkę. Tak wciągnął się w czytanie, że wszedł na jezdnię i nie zauważywszy samochodu gestapo wpadł pod niego. Chłopczyk jest podobny do mitologicznego Ikara - niesiony na skrzydłach młodości i z głową pełną marzeń zapomniał na chwilkę o szarej rzeczywistości. Niestety chwila ta kosztowała go życie.

* Ernest Bryl i jego utwór nawiązujący do obrazu "Upadek Ikara" Breugla. Bryl, jako jeden z nielicznych, skupia się w swoim utworze nie na osobie Ikara ale na osobie jego ojca - Dedala. Uważa go za bohatera, bo to on, a nie Ikar doleciał szczęśliwie do swojej ojczyzny. Kierował się rozumem i doświadczeniem i dzięki temu swoje przedsięwzięcie doprowadził do końca. Poeta pochwala tutaj racjonalną postawę w stosunku do świata.

I tutaj mamy do czynienia z dwiema odmiennymi postawami - jedna z nich wychwala Ikara jako marzyciela, idealistę, druga - Dedala - jako racjonalistę kierującego się w życiu rozumem i doświadczeniem.

W utworach, w których pojawia się mitologiczny motyw Dedala i Ikara da się zauważyć dwie przeciwstawne sobie postawy. W jednej osobą, którą się chwali jest Dedal - ucieleśnienie racjonalisty, kierującego się w życiu zdrowym rozsądkiem. Nie pochwala się tutaj "życia w obłokach", gdyż jest ono nierealne i tym samym może sprowadzić na nas kłopoty. Skrajnie różną od tej postawy jest druga - chwaląca Ikara. W przeciwieństwie do swojego ojca jest on marzycielem, dla którego w życiu liczą się takie wartości jak uczucia, ideały. I dlatego to on, a nie jego ojciec jest symbolem walki o cos nowego, lepszego.

Motyw Syzyfa:

Wywodzi się z mitu o Syzyfie - Syzyf był ulubieńcem bogów, ale miał jedną wadę - lubił plotkować. Oprócz tego był sprytny i wygadany, także umiał się wywinąć z każdej sytuacji. Jednak kiedyś zdradził tajemnicę samego Zeusa, za co rozwścieczony bóg kazał go ukarać. Syzyf, posługując się swoim sprytem, zdołał się wywinąć i z tej sytuacji (i kilku następnych), ale mimo wszystko w końcu został złapany i ukarany - kazano mu wtaczać pod górę wilki głaz. Ucieszony Syzyf stwierdził, że szybko upora się z tym zadaniem. Niestety - za każdym razem, gdy zbliża się wraz z kamieniem do wierzchołka góry, ten wyślizguje mu się i powrotem stacza na dół. I tak codziennie, na okrągło. W mitologii jest symbolem bezowocnego trudu, który i tak skazany jest na porażkę - tak zwana "syzyfowa praca".

* "Siłaczka" Stefana Żeromskiego - to dzieło w którym "Syzyfem" jest Stanisława. Poświęciła ona osobiste szczęście i miłość aby pomagać i leczyć innych ludzi. Osiadła na wsi gdzie wprowadza w życie hasło pracy u podstaw i hasło pracy organicznej. Zajmowała się także nauką chłopów, niestety, kiedy umiera ludzie zapominają o jej naukach, a także i o niej. Jej pracę można nazwać syzyfową bo pomimo jej wysiłków ludzie nie zrozumieli jej starań i po jej odejściu zaprzepaścił cały jej wysiłek.

* "Ludzie Bezdomni" Stefana Żeromskiego - to historia młodego Tomasza Judyma, który będąc lekarzem zdecydował się na poświęcenie swojego życia innym ludziom. Sam pochodząc z biednej rodziny ma świadomość warunków, w jakich żyją najbiedniejsi, i dlatego z całego serca chce im pomóc. Także rezygnuje ze swego szczęścia osobistego w całości poświęcając się pracy na rzecz innych ludzi. Jego syzyfowa praca polega na walce jednostki z całą machiną ludzkiej niesprawiedliwości. Dlatego może być zakończona tylko połowicznym sukcesem. Nie zniechęca to jednak głównego bohatera. Judym jest uparty w dążeniu do celu - zupełnie jak mitologiczny Syzyf.

* "Syzyfowe Prace" Stefana Żeromskiego - to dzieło przedstawiające sytuację w Polsce już po rozbiorach. Traktuje o rusyfikacji Polaków, która miała na celu wynarodowić społeczeństwo. Stosowano różne metody: w szkołach nauczano po rosyjsku, za urzędowy i obowiązujący język uznano rosyjski. Tutaj syzyfowa praca w dwóch aspektach:

- jako bezskuteczna walka zaborcy z językiem i narodowością polską

- jako walka młodzieży poddanej rusyfikacji

Termin "syzyfowa praca" kojarzy nam się przede wszystkim z ciężkim i bezowocnym trudem. Każdy z przytoczonych przeze mnie powyżej autorów przedstawił przykład takiej pracy. Nie można jednak pominąć innych aspektów charakteru naszego bohatera jakimi są upór w dążeniu do wyznaczonego sobie celu i determinacja. Żaden Syzyf łatwo się nie poddaje. Trwać uparcie w swoim postanowieniu nawet jeśli nad jego poczynania wydają się być bezcelowe. To człowiek, który przyjmuje swoje przeznaczenie z pokorą.

Wpływy mitologii i Biblii na język polski

- pod względem rozwoju języka narodowego - dzięki licznym przekładom i tłumaczeniom zarówno całej Biblii i mitologii jak i jej fragmentów na przestrzeni wieków nasz język korzystnie wzbogacił się o nowe słownictwo i konstrukcje zdaniowe

- pod względem stylizacji - tutaj cztery aspekty:

* zapożyczenia - związane z warstwą językową, a konkretnie z przejmowaniem słownictwa, metafor, alegorii czy porównań. Słowem wszelkich środków charakterystycznych zarówno dla mitologii jak i dla Biblii

* przejęcie warstwy językowej, w której umiejscowione są wyrażenia i zwroty. Przejmowane są również imiona własne

* wprowadzenie rytmiki biblijnych wersetów

* stosowanie paralelizmów

- Biblia i Mitologia jako źródło przysłów i związków frazeologicznych: Sodoma i Gomora; Salomonowa mądrość; wdowi grosz; Wieża Babel; Manna z nieba, syzyfowe prace, koń trojański

Gatunki literatury wywodzące się z tradycji biblijnej i antycznej

Epos - to epicki gatunek literacki wywodzący się jeszcze ze starożytności, który dominował w literaturze zanim powstała powieść. Eposem nazywamy obszerne dzieło literackie napisane wierszem i przedstawiające dzieje bohaterów lub społeczeństw na tle historycznych i przełomowych dla nich wydarzeń. Źródłami eposu są baśnie, podania, mity i legendy. Był jednym z najwyżej cenionych gatunków starożytności. Pisany stylem podniosłym, patetycznym spełniał warunki starożytnej zasady decorum - czyli zasady zgodności stylu, tematu i języka. Mistrzem tego gatunku w starożytności był Homer ("Iliada" i "Odyseja").

Anakreontyk - to utwór sławiący uroki życia, erotykę, dobrą zabawę przy winie. Opiewa miłość i ulotność chwili oraz sztukę. Nazwany od imienia twórcy Anakreonta z Teos (VI-V w. p.n.e.).

Epigramat - króciutki dowcipny utwór, cechujący się zwięzłością i obecnością zaskakującej pointy o charakterze satyrycznym. Pierwotnie był to wierszowany napis umieszczany na grobowcach, dziełach sztuki czy pomnikach. Za jego twórcę uznaje się Simonidesa z Keos, autora słynnego epigramatu: "Przechodniu, powiedz Sparcie, iż wierni jej prawom tutaj spoczywamy".

Hymn - to uroczysta pieśń pochwalna o charakterze modlitewnym, wychwalająca i czcząca jakieś bóstwo, bohatera czy ideę, pisana stylem patetycznym, zaczynająca się od apostrofy. Utwory takie występowały we wszystkich kręgach kulturowych, ale źródłem europejskiej tradycji tego gatunku były hymny greckie.

Dytyramb - pieśń pochwalna towarzysząca obrzędom ku czci boga wina Dionizosa. Opiewała ona jego cierpienia i radości. Pisana stylem patetycznym, pełna była entuzjazmu. Śpiewana była w starożytnej Grecji, podczas obchodów świąt boga Dionizosa, przez przebrany za kozłów chór, który podczas śpiewu tańczył wokół ołtarza. Dał on początek tragedii greckiej, kiedy to z przewodnika chóru wyłonił się pierwszy aktor.

Pieśń - to najstarszy i najbardziej rozpowszechniony gatunek liryczny ściśle połączony z muzyką. W swoich początkach towarzyszyła obrzędom religijnym, a była wykonywania przy akompaniamencie muzyki i tańca. Odznacza się prostą budową - zwrotki przeplatane refrenem, silna rytmizacja. Występowała w różnych odmianach. Najczęstsze to - biesiadna, taneczna, sobótkowa, pochwalna, powitalna, pożegnalna oraz miłosna.

Tragedia - to odmiana dramatu, którego osią konstrukcyjną fabuły jest nierozwiązywalny konflikt pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami. W takiej sytuacji jakakolwiek decyzja bohatera doprowadza go do nieuchronnej klęski i katastrofy. Nazywano to fatum i ironią tragiczna. Tragedii przypisywano też dwie ważne funkcje - mimesis czyli naśladownictwa. Według Greków tragedia miała za zadanie wiernie naśladować rzeczywistość i naturę. Drugą funkcją było katharsis czyli oczyszczenie. Tragedia miała za zagadnie wzbudzać w widzach uczucia litości i trwogi, a później poprzez rozwiązanie akcji z uczuć tych oczyszczać.

Mit - sowo, mowa, opowieść. To narracyjna opowieść opowiadająca o wierzeniach jakiejś społeczności. Zwykle wywodzi się z tradycji ustnej i jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Ze względu na funkcje mitów dzielimy je na:

- poznawcze - czyli takie, dzięki którym ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe dla siebie zjawiska przyrody

- światopoglądowe - czyli takie, które były podstawą wierzeń religijnych

- sakralne - organizujące rytualne obrzędy i ukazujące, w jaki sposób należy czcić bogów

Ogólny podział mitów:

- teogoniczne - traktujące o narodzinach i wstaniu bogów

- kosmogoniczne - opowiadające o powstaniu świata

- antropogeniczne - wyjaśniające pochodzenie człowieka

- genealogiczne - czyli historie rodów

Dialog - to rozmowa dwóch lub więcej osób. Charakterystyczna dla tego gatunku jest wymienność ról nadawcy i odbiorcy. Jedna osoba występuje raz jako wypowiadająca się, a raz jako ta, do której skierowane są słowa innego uczestnika dialogu.

Biblia jako najstarsza księga świata

Biblia to najstarsza księga naszej cywilizacji. Składa się z ksiąg Starego i Nowego testamentu. Była pisana zarówno przez wiele wieków i przez wielu autorów. Zanim została spisana przez wiele pokoleń była przekazywana drogą ustną. Dzisiaj szacuje się, że zaczęto ją spisywać w ósmym wieku przed naszą erą - w tym czasie napisano pierwszą księgę Tory oraz Psalmów. Zakończenie spisywania Starego Testamentu miało miejsce w pierwszym wieku przed naszą erą. Za daty powstania Nowego Testamentu uznaje się lata 51-96 naszej ery. Języki w jakich była pisana to hebrajski i aramejski a w późniejszym okresie także i grecki. Dwa pierwsze języki to języki Starego Testamentu, a Nowy w całości został spisany już w greckim oprócz Ewangelii Świętego Mateusza, którą autor napisał w języku aramejskim. Jej nazwa "biblia" to greckie słowo określające pierwotnie zwój papirusowy, a w późniejszym okresie księgę.

"Biblia" to księga, którą przetłumaczono na najwięcej języków świata. Jej najstarszy przekład to tłumaczenie na język grecki - "Septuaginta" czyli tak zwane "tłumaczenie siedemdziesięciu" od ilości tłumaczy. Przekładu tego dokonano między trzecim a drugim wiekiem przed naszą erą. Pierwsze łacińskie tłumaczeni nosi natomiast nazwę "Wulgata". Wulgata z języka łacińskiego oznacza "rozpowszechniony" - chodziło o to aby w nazwie określić charakter Biblii, która w tym przekładzie była ogólnodostępna. Przekładu tego dokonano na końcu czwartego wieku już naszej ery i został on uznany przez Sobór Trydencki za obowiązujące.

W Polsce dopiero pod koniec średniowiecza zaczęto tłumaczyć Biblię. Związane to było z dwoma faktami - po pierwsze z niepiśmienną kulturą średniowiecza, a z drugiej strony z narastaniem tendencji już renesansowych i niosącym ze sobą powiew reformacji. Jedne z lepszych przekładów Biblii na język polski to pochodząca z pierwszej połowy XV wieku "Biblia królowej Zofii" zwana też "Biblią Szaroszpatacką" od nazwy miejscowości, w której została odnaleziona. Obok niej "Biblia Leopolity" dokonane przez nieznanego autora, ale wydanej pod redakcją Lopolity, który był profesorem na krakowskiej Akademii. Tłumaczenie to druga połowa XVI wieku. Z szesnastowiecznych Biblii warto jeszcze zwrócić uwagę na "Biblię Jakuba Wujka", która jest katolickim przekładem co ważne - na język polski! Do wydania "Biblii Tysiąclecia" w 1965r było to najpopularniejsze polskie tłumaczenie Biblii.

Oprócz przekładów całej Biblii wielką popularnością cieszyły się także tłumaczenia poszczególnych jej fragmentów, a w szczególności zbiorów psalmów. Podobnie jak z Biblią od czasów późnego średniowiecza postawały liczne przekłady - Reja, Kochanowskiego. Do najsłynniejszych tłumaczy oprócz dwóch już wymienionych zaliczyć należy jeszcze Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, Leopolda Staffa oraz Czesława Miłosza.

Biblia to księga o tyle niesamowita co i stara. Mimo, że jest Świętą Księgą dla chrześcijaństwa to system moralny jaki proponuje można przyłożyć do każdego człowieka każdej religii, a nawet kogoś kto nie wierzy w Boga. Oprócz wartości religijnych jest także źródłem inspiracji dla całych pokoleń twórców oraz niesamowitą skarbnicą motywów i gatunków literackich. To podwalina nie tylko naszej wiary ale także całej kultury najpierw śródziemnomorskiej a następnie europejskiej. To także bogata skarbnica symboli, postaw ludzkich czy związków frazeologicznych.

ŚREDNIOWIECZE

Świat i człowiek w literaturze średniowiecza (filozofia, mistyka, scholastyka, teocentryzm, uniwersalizm)

SCHOLASTYKA - czyli inaczej filozofia szkolna. Najprościej mówiąc to ona właśnie zajmowała się rozumowym udowadnianiem prawd wiary. Do swoich potrzeb przystosowała sobie logikę Arystotelesa, czerpiąc z niej reguły i normy poprawnego myślenia oraz wnioskowania. Próbowano wyjaśniać dogmaty, orzeczenia, prawdy wiary.

MISTYCYZM - był ideowym przeciwieństwem scholastyki. Według mistyków źródłem poznania Boga jest mistyczna ekstaza wynikająca z długotrwałej medytacji. Głoszono możliwość obcowania z Bogiem czyli jego osobistego poznania. Mistycy dążyli do poznania Boga ale też do odkrycia jedności całego świata.

AUGUSTYNIZM (dualizm) - w swojej filozofii święty Augustyn pokazał dramat człowieka rozdartego między niebem a ziemią, między sprawami ziemskimi a pozagrobowymi, aniołami a zwierzętami. Dramat człowieka polega na rozerwaniu między pragnieniem szczęścia na ziemi, a tęsknotą do życia wiecznego. Życie między tymi dwoma sprzecznościami jest dla człowieka bardzo trudne. Ten dualizm człowieka przejawia się także w jego świecie złożonym z samych przeciwieństw: dobra i zła, ciała i duszy, nieba i piekła. Człowieka musi stale wybierać pamiętając o przyszłym zbawieniu, nie ma innego wyboru.

TOMIZM (gradualizm) - to przeciwieństwo filozofii świętego Augustyna. Święty Tomasz zakłada możliwość jedynie rozumowego poznania Boga. Wierzy także w ścisłą hierarchię świata - stopniowy układ świata prowadzi do Boga. Każda istota na świecie na swoje miejsce w drabinie bytów. Szczebel, na którym znajduje się człowiek, jest właściwy, celowo dla niego przeznaczony i naturalny. Uznał też, że każdy człowiek, który rozumie swoje przeznaczenie powinien starać się sprostać swej roli i walczyć z pokusą upadku. Stąd nacisk na problemy etyki. Święty Tomasz uznał, że człowiek który kieruje się cnotą może istnieć w społeczeństwie ponieważ na umiejętność przestrzegania prawa i sprawiedliwości. Naruszenie hierarchii świata uznaje się za grzech.

FRANCISZKANIZM - założycielem tej szkoły był święty Franciszek z Asyżu. Jego filozofia odwoływała się go radosnej i prostej wiary, opartej na obcowaniu z przyrodą jako z dziełem bożym. Święty Franciszek był przekonany o miłości należnej każdej istocie na świecie. Uważał, że każdy człowiek powinien kochać nie tylko drugiego człowieka, ale także wszelkie stworzenie boże. Jego miłość opierała się na ewangelicznych nakazach miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa.

Człowiek wobec Boga, życia i śmierci w literaturze średniowiecza

Głównym nurtem umysłowym w średniowieczu był teocentryzm, dzięki któremu ludzie tamtej epoki umieścili Boga w centrum świata i swoich zainteresowań. Konsekwencją takiego sposobu myślenia była wszechobecność tematyki religijnej w literaturze średniowiecza. Życie ludzkie było w pełni podporządkowane religii, a wzorem dobrego człowieka był człowiek o głębokiej wierze walczący w imię Kościoła i Boga. Literatura tamtego okresu obfitowała więc w tematy eschatologiczne. Dzieła opowiadały o sprawach życia i śmierci oraz zbawienia.

Stanowisko to popierali w pełni filozofowie tamtych czasów - św. Augustyn czy św. Tomasz z Akwinu. Dla nich sensem istnienia każdego człowieka powinno być dojście do prawdy o Bogu co w konsekwencji dawało szczęśliwe życie pośmiertne. Szczególnie św. Augustyn uwypuklał udział i obecność Boga w naszym życiu - według niego życie bez Boga praktycznie nie istnieje. Skrajnie różne w stosunku do św. Augustyna poglądy miał św. Franciszek. On nie zastanawiał się nad filozoficznymi aspektami istnienia Boga. Po prostu kochał go i traktował go jako największą miłość. Całe jego życie było wielkim świadectwem miłości.

Życie ludzi w średniowieczu było podporządkowane Bogu. Dobrym przykładem na to są losy bohaterów utworów tamtych czasów. Dla średniowiecznego rycerza Rolanda najważniejsza wartością w życiu oprócz rycerskiego honoru był Bóg. W jego imieniu podjął walkę z niewiernymi, zrobił to aby szerzyć nauki Chrystusa pomiędzy innowiercami. Podobną misję wyznaczył sobie bohater "Kroniki" Anonima zwanego Gallem - Bolesław Chrobry. Chrobry walczył ze słowiańskimi poganami aby siłą zmusić ich do przyjęcia chrześcijaństwa, a ponadto aby swoim męstwem dać świadectwo wielkości Boga i tym samym otrzymać tytuł pomazańca bożego. Jeszcze innym przykładem na oddanie Bogu była postawa ascezy. Reprezentowali ją swoim życiem św. Aleksy i św. Szymon Słupnik. W sowim życiu wyzbyli się wszelkich dóbr doczesnych - domu rodzinnego, pieniędzy, wygód, a wszystko to po to aby uzyskać sobie zbawienie w przyszłym życiu oraz dać świadectwo wierności.

Poddańczą i pokorną postawą wykazała się także bohaterka "Żali Matki Boskiej pod krzyżem" - sama Maryja. Została ona do końca przy swojej wierze nawet kiedy Bóg zesłał na nią taką ciężką próbę jak śmierć jej ukochanego syna. Pomimo ogromu cierpień Matka Boska nigdy nie odwróciła się od Boga. Jej męki zostały wynagrodzone - to do niej modlą się ludzie z prośbą o wstawiennictwo u jej syna. Przepięknym przykładem takiej modlitwy jest "Bogurodzica".

Dla ludzi żyjących w modlitwie i martwiących się wciąż o wieczne zbawienie życie doczesne nie miało żadnego znaczenia. Jedną z haseł epoki była łacińska sentencja "vanitas vanitatum et omnia vanitas" co oznacza - "marność nad marnościami i wszystko marność". Hasło to przypominał ludziom, że to co jest teraz, to czego doznają na ziemi to wszystko jest niczym. Przeminie. To na co należy zwrócić uwagę podczas naszego marnego życia to zabieganie o przyszłe zbawienie. Celem człowieka na ziemi było przygotowanie się na śmierć. Temu było podporządkowane całe ludzkie życie na ziemi. Ludzie, przerażeni perspektywą, że mogą przegrać swoją szansę na zbawienie, ze wszystkich sił starali się aby ich życie na ziemi przebiegało pod znakiem modlitwy i kontemplacji.

Dobrym przykładem na całkowite podporządkowanie się Bogu jest postawa ascetów. Zakładali oni, że jeśli wyrzekną się wszelkich dóbr ziemskich oraz całe swoje życie złożą w ofierze Bogu dostąpią zaszczytu zbawienia. Umartwiali swoje ciała, swoje potrzeby ograniczali do niezbędnego minimum. W "Legendzie o świętym Aleksym" widzimy jak młody małżonek w dniu swojego ślubu opuścił swoją nowo poślubioną małżonkę i udał się na wędrówkę po świecie aby swoje życie złożyć w ręce Boga. Aleksy porozdawał swój cały majątek ubogim, a sam przez wiele lat był żebrakiem u wrót kościoła. Gdy po wielu latach powrócił do rodzinnego Rzymu, spędził kolejne kilkanaście lat w domu swojego ojca gdzie mieszkał… pod schodami. Inny święty - Szymon Słupnik - przez całe swoje życie wisiał na słupach oddając się kontemplacji. Przeżył tylko dzięki życzliwym ludziom, którzy przynosili mu coś do jedzenia.

Zupełnie odmienną postawą wykazał się św. Franciszek, który sam siebie nazwał "wesołkiem bożym". Był on twórcą koncepcji radosnej wiary mającej swe źródło w wielkiej miłości do Boga. On także był ubogi ale jego ubóstwo uczyniło go człowiekiem wolnym. Pomimo trudności zawsze odznaczał się niewyczerpaną radością życia. Kochał wszelkie boże stworzenie, a w szczególności wszystkie zwierzęta. We wszystkim - nawet w drobnostkach - potrafił odnaleźć radość. Dążył do tego aby być potrzebnym, a i żeby jego życie było pełne radości. W jego opinii życie na ziemie było tylko "przystankiem" na drodze do Nieba, ale w przeciwieństwie do ascetów, uważał, że należy je wykorzystać jak najlepiej.

Tematyka śmierci nasiliła się w literaturze średniowiecza w szczególności w XIV i XV wieku. Nic dziwnego był to bowiem czas kataklizmów takich jak wojna czy epidemia, które zmniejszyły drastycznie liczbę ludności w Europie. Ludzie na własnej skórze odczuli kruchość swojego żywota. Śmierć była traktowana jako przejście do innego, lepszego świata, co jednak nie znaczy, że ludzie się jej nie bali. Według średniowiecznych wyobrażeń śmierć była sprawiedliwa - przychodziła bowiem po każdego. I po chłopa i po rycerza. Pomimo świadomości, że czeka na każdego człowiek nie był w stanie jej zrozumieć.

Próbę "rozszyfrowania" śmierci podjęto w średniowiecznym dialogu pod tytułem "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią". Śmierć została tutaj wyobrażona jako rozkładające się zwłoki kobiety trzymające w ręku kosę. Opis śmierci był dosyć makabryczny - żółta twarz, ropa cieknąca z ciała, bezzębna czeluść ust. Utwór ten był dosyć prymitywną odpowiedzią na ludzkie wątpliwości dotyczące spraw ostatecznych w tym także, a może przede wszystkim, śmierci. Mędrzec Polikarp chcąc się dowiedzieć o istocie Śmierci pragnął z nią spotkania. W momencie gdy doszło ono do skutku okazało się, że z przerażenia Mistrz "zapomniał języka w gębie" i zamiast prowadzić uczony dialog bełkotał i zadawał naiwne pytania. Jego postawa jest dowodem na słabość ludzką w obliczu zjawisk tak potężnych i niewytłumaczalnych jak śmierć. W dialogu przedstawiono też taniec śmierci, do którego Śmierć zaprasza każdego człowieka - nie ważne z jakiego jest stanu, jakiej płci, jaka jest zasobność jego majątku. Śmierć zabiera każdego, a w szczególności pierwszeństwo mają grzesznicy, fałszywi księża, kobiety lekkich obyczajów, przekupni sędziowie i pijacy.

Śmierć w podłych warunkach stała się udziałem świętego Aleksego. Jednak był to jego własny wybór. Chciał żyć jak asceta aby zapewnić sobie wieczne zbawienie, więc umarł jak asceta - opuszczony i samotny. Ludzie o nim zapomnieli - zmarł pod schodami domu własnego ojca. Jednak jako, że znał dokładnie dzień swojego zgonu zdążył wcześniej zostawić wiadomość - napisał list, w którym wyjawił kim jest oraz opisał swoje życie dając tym samym wskazówkę i świadectwo godnego w jego przekonaniu życia.

Inna śmierć czeka bohatera francuskiego poematu pod tytułem "Pieśń o Rolandzie". Roland umierając modli się aby pojednać się z Bogiem. Nie boi się nie czuje końca. Dla niego śmierć nie jest tylko pomostem między nim a Bogiem. Nie boi się jej. Ma świadomość jej nieuchronności. W pewnym sensie nawet jej pragnie - jeśli umrze jako bohater ma zagwarantowane zbawienie. W "Pieśni o Rolandzie" został też ukazany motyw "ars moriendi" - czyli sztuka dobrego umierania. Przed śmiercią należało bowiem odprawić cały niezbędny rytuał, na który składały się: modlitwa, spowiedź oraz pokuta za popełnione grzechy. Pokuta najczęściej przejawiała się w biciu się w piersi, kładzeniu twarzy na ziemi oraz zniszczeniu miecza, po to aby żaden niewierny nie mógł do dobyć. Należało także obrócić głowę w stronę niewiernych oraz wyciągnąć do nieba prawą rękawicę jako symbol zwrócenia Bogu lenna czyli swojego życia. Podobne rady odnajdujemy w wierszu "Skarga umierającego". Tylko, że tutaj wypowiada się zwykły człowieka, a nie rycerz czy asceta.

Tematyka śmierci pojawia się też w utworach z przełomu epok - średniowiecza i renesansu. Śmierć z "Wielkiego testamentu" Franciszka Villona wygląda tak samo ohydnie jak w "Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią". Jest gnijącym i rozkładającym się ciałem. Poeta skrytykował w swym utworze także poszczególne klasy społeczne mówiąc, że dla ubogich śmierć jest wybawieniem od udręk tego świata, a dla bogaczy jest przykra ponieważ pozbawia ich możliwości korzystania z dóbr doczesnych, które zgromadzili na ziemi.

W innym utworze z pogranicza epok - w "Boskiej Komedii" Dantego śmierć została przedstawiona jako wędrówka autora po chrześcijańskim Piekle, Czyśćcu i Raju. Podczas jego podróży ukazuje nam się człowiek grzeszny, który w czasie wędrówki poznaje swoje grzechy, oczyszcza się z nich aby u jej kresu osiągnąć duchową czystość i doskonałość i ponownie się odrodzić.

W podsumowaniu tego co napisałam można napisać, że średniowieczny teocentryzm ustawił Boga w centrum świata każdego człowieka, a śmierć (na którą człowiek przygotowywał się przez całe życie) stała się bramą do zbawiania.

Najważniejsze zabytki piśmiennictwa polskiego-świeckie i religijne

W momencie założenia państwa polskiego niewielu ludzi umiało czytać i pisać. Umiejętność ta w dobie średniowiecza była luksusem, na który niewielu mogło sobie pozwolić. Dlatego też wiadomości o Polsce zapisywane były najpierw gdzie indziej poza granicami naszego kraju. Istnieje kilka zabytków średniowiecznych, w które wpleciono słowa polskie. Są to:

1. Geograf bawarski: było to dzieło zawierające opis średniowiecznej Europy. Pochodzi z IX wieku. Znajdują się nim takie nazwy polskich plemion jak: Dziadoszanie, Opolanie

2. Dagome judex: był to dokument z 991r, w którym książę polski - Mieszko I oddał nasz kraj w opiekę papieża. Zawiera takie nazwy jak: Kraków, Odra

3. Kronika Thietmara - w której opisane są walki Polaków z Niemcami. Występuje kilka nazw polskich

To były zabytki obcego pochodzenia. Zabytki polskie, w których na razie występują tylko pojedyncze słowa to:

1. Bulla gnieźnieńska zwana inaczej "złotą bullą języka polskiego". Pochodzi z XII wieku. Zawiera rejestr dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Znajduje się w nim około 410 wyrazów polskich - nazw miejscowych i nazw osobowych

2. Księga henrykowska: datuje się ją na XIII wiek. Księga, w której zapisano pierwsze polskie zdanie: "daj, ać ja pobrusze a ty poczywaj".

3. "Gorze się nam stało" - to tak zwane zdanie legnickie. Pochodzi z roku 1260, a zapisał je w swojej nieistniejącej już kronice Wincenty z Kielczy. Powtórzył je za nim Jan Długosz w "Rocznikach". Legenda głosi, że zostało ono wypowiedziane przez Henryka Pobożnego w trakcie najazdu Tatarów na Legnicę w 1241 roku.

A oto wykaz pełnych tekstów pisanych w pełni w języku polskim:

1. Bogurodzica: datowana na XIII wiek, jest najstarszą polską pieśnią maryjną, pierwszym hymnem narodowym. Najstarsza archaiczna cześć zawiera dwie strofki, a następne, nowsze, podzielone są na te o tematyce wielkanocnej oraz o tematyce pasyjnej.

2. Kazania świętokrzyskie: datowane na początek XIV wieku. Zostały odnalezione przez Aleksandra Brücknera w oprawie XV-wiecznego dzieła łacińskiego w bibliotece klasztoru na Świętym Krzyżu - i stąd ich nazwa - świętokrzyskie. Pergamin, na którym były spisane, został pocięty na paski i posłużył jako wzmocnienie książki. Z zachowanych sześciu pięć zostało odnalezionych w części (na dzień świętego Michała, na Boże Narodzenie, Trzech Króli i na Matkę Boską Gromniczną), a jedno w całości - kazanie na dzień świętej Katarzyny.

3. Psałterz floriański: datowany na przełom XIV i XV wieku. Nazwa jego pochodzi od opactwa świętego Floriana, gdzie był on przechowywany i skąd w 1931 roku został zakupiony dla Biblioteki Narodowej w Warszawie. Psałterz był spsiany w trzech językach (niemieckim, łacińskim i polskim) na bogato zdobionym pergaminie. Stworzony na zamówienie królowej Jadwigi.

4. Kazania gnieźnieńskie: datowane na początek XV wieku. Pisane w języku prostym i jasnym przeznaczone były dla ludzi niewykształconych. Oparte na legendach i pogańskich podaniach. Zbiór zawiera 103 kazania łacińskie oraz 10 kazań polskich.

5. Psałterz puławski; datowany na XV wiek, miał format zwykłego modlitewnika. Zawiera w swoim języku cechy dialektu małopolskiego. Przekład ten, uznany za najobszerniejszy zabytek piśmiennictwa polskiego, był parafrazą łacińskiego tekstu Wulgaty. Wierni odtworzono tutaj strukturę biblijną prozy poetyckiej. Został odnaleziony w Puławach w XVIII wieku jako własność rodziny Czartoryskich.

6. Biblia królowej Zofii: zwana również Biblią Szaroszpatacką od miejscowości jej przechowywania - Saros Patok. Tłumaczona dla ostatniej żony Władysława Jagiełły. Uznaje się ja za pierwszy przekład Pisma Świętego. Datowana na połowę XV wieku. Do dziś zachowały się tylko jej fotografie.

7. Księga Henrykowska - była to kronika klasztoru Cystersów opisująca dzieje opactwa oraz zawierająca spis inwentarza klasztoru (razem z wsiami i gruntami). Datuje się go na przełom XIII i XIV wieku. Autorem pierwszej części jest zakonnik Piotr, a drugiej jego anonimowy kontynuator.

Oprócz twórczości religijnej rozwijała się także twórczość świecka. Do zabytków takowej należy zaliczyć: "Satyrę na leniwych chłopów" czy "Rozmowę mistrza Polikarpa ze śmiercią". Inne zabytki to hagiograficzne dzieje ascety spisane w "Legendzie o św. Aleksym", oraz modlitwy: Zdrowaś Mario, Ojcze Nasz, Dekalog, Kolędy.

Bogurodzica jako pieśń maryjna, rycerska i hymn

Bogurodzica - najstarsza pieśń polska i arcydzieło literatury polskiego średniowiecza. Większość badaczy datuje ją na połowę XIII wieku, o czym świadczą warstwa językowa, muzyczna i ikonograficzna pieśni. Do archaizmów językowych możemy zaliczyć na pewno trzy najstarsze wyrazy z pieśni - Bogurodzica, dziela, bożycze, które to dwa ostatnie nie występują nigdzie poza pieśnią. W ciągu dwóch wieków do pierwszych dwóch strofek dołączano następne, podzielone na te o tematyce wielkanocnej, o tematyce pasyjnej i te poświęcone świętym. Bogurodzica pod każdym względem odznacza się nieprawdopodobnymi walorami artystycznymi. Jej treść i przesłanie, kompozycja, wersyfikacja oraz melodia, na którą była śpiewana świadczą o wybitnym talencie twórcy obdarzonego nieprzeciętnym intelektem i zdolnościami. Jak do tej pory nie znaleziono jakiegoś wzorca czy odpowiednika naszej Bogurodzicy w całym dorobku hymnografii łacińskiej stad uznajemy pieśń za oryginalne dzieło Polaka wykształconego i bardzo zdolnego.

Bogurodzica jest typowym wierszem średniowiecznym - rymowo zdaniowym. Jest też wierszem asylabicznym ponieważ nie każdy wers ma taką samą ilość sylab. Charakterystyczne dla pieśni jest jej meliczny charakter - wiemy już, że Bogurodzica była przede wszystkim śpiewana a nie recytowana. Występują tutaj rymy żeńskie, wewnętrzne - "Bogurodzica, dziewica" i lub zewnętrzne - "sławiena, zwolena". Intonacja jest wznosząco-opadająca.

Jej najstarsza część obejmuje dwie strofy. Są one modlitwą wyśpiewywaną przez zbiorowość wiernych, którzy wzywają Matkę Boską i Chrystusa. W pierwszej strofie lud prosi Maryję o wstawiennictwo przed Chrystusem i pozyskanie go. W drugiej wierni wołają do Chrystusa aby przez wzgląd na świętego Jana Chrzciciela wysłuchał ich, dając godne i pobożne życie na ziemi oraz wieczne zbawienie w Raju. Każda z tych strof kończy się refrenem Kyrie eleison (co z greckiego oznacza "Panie zmiłuj się"). Było to związane z liturgią (była to aklamacja czyli zawołanie ludu), dzięki czemu Bogurodzica ma cechy tropu do Kyrie eleison jako retoryczne i kunsztowne uzupełnienie śpiewu mszalnego. Teks ten ukazuje Maryję (jako Bogarodzicę, Matkę Boga), Jezusa (jako Syna Bożego) i Jana (jako tego, który ogłosił nadejście Zbawiciela). Bogurodzica jest spotkaniem i obcowaniem z nimi dzięki liturgii mszy świętej. Sam Bóg jest w tej modlitwie nijako ukryty. Nie ma literackiego wzoru dla treści pieśni jednak odbiciem motywu ikonograficznego Desis związanego z kręgiem kultury bizantyjskiej. Przedstawia on Chrystusa - Władcę w otoczeniu Maryi i Jana Chrzciciela.

Badania nad tą pieśnią potwierdzają jej niezwykle miejsce w sercach Polaków. Oprócz funkcji pieśni religijnej Bogurodzica służyła także jako hymn narodowy Polaków. Dzięki przekazom Jana Długosza wiadomo także, że pieśń była odśpiewana jako pieśń bojowa przez rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem. Bogurodzica była też niejako pierwszym hymnem narodowym oraz pieśnią koronacyjną rodu Jagiellonów. Stała się carmen patrium - pieśnią ojców. Niestety pieśń po okresie swojej świetności coraz bardziej popadała w zapomnienie tak, że praktycznie pod koniec wieku XVI mało kto ją znał. Przez zapomnieniem uratowała ją epoka romantyzmu, w której nabrała ona nowego wymiaru pieśni patriotycznej. Potwierdzeniem tego jest przedruk Bogurodzicy w "Śpiewach historycznych" Niemcewicza. Nawiązał do niej także wielki poeta romantyczny - Juliusz Słowacki w swoim hymnie o znaczącym tytule "Bogurodzica". Oprócz nawiązań romantycznych odnajdujemy ślady inspiracji Bogurodzicą także w "Krzyżakach" i "Potopie" Sienkiewicza i w literaturze wojennej u Baczyńskiego - "Modlitwa do Bogurodzicy".

Jeśli chodzi o przekazy to najstarszy znany nam dzisiaj rękopis (Bogurodzica jest jednak starsza niż jakikolwiek do dzisiaj zachowany przekaz) znajduje się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej i pochodzi z 1407 roku - jest to tak zwany zapis krakowski pierwszy. Został zapisany przez anonimowego skrybę wraz z linią melodyczną. Zapis ten obejmuje tylko dwie najstarsze strofki pieśni. Rok później - w 1408 roku - dokonano drugiego zapisu zwanego zapisem krakowskim drugim, który został wprawdzie pozbawiony zapisu nutowego ale za to liczy on już 14 zwrotek. Do części archaicznej dodano część pasyjna oraz litanie do świętych. Oprócz tego Bogurodzica uchodzi za najstarszy drukowany tekst poetycki. O wielkiej randze jaką zyskała w swojej epoce Bogurodzica świadczy też fakt, że została ona umieszczona jako preambuła w "Statucie Łaskiego". Był to pochodzący z 1506 roku zbiór praw obowiązujących w Polsce. Tutaj po raz pierwszy Bogurodzica została wydrukowana.

Nie znając autora pieśni snuto na jego temat wiele hipotez. Jedna z nich - pochodząca z początku XVI - za autora Bogurodzicy uznała św. Wojciecha, lecz hipotezę tę szybko obalono ponieważ święty Wojciech był Czechem stąd nie mógł znać na tyle dobrze języka polskiego aby napisać Bogurodzicę. Tak więc autora pieśni nie znamy do dziś i pewno już nigdy nie poznamy.