Biblia

Księga Rodzaju - początki świata i ludzkości

Streszczenie. Komentarz

Już na początku Biblii pojawia się motyw stworzenia. W Biblii zawarte są słowa: „na początku stworzył Bóg niebo i ziemię”.

Na początku - nie wiemy, czy pierwszego dnia, czy wcześniej. Nie wiemy także, czy istniało coś wcześniej.

Pierwszego dnia na pewno stworzył światłość, którą oddzielił od ciemności, ponieważ była dobra. Nazwał je dniem i nocą. Światłość symbolizuje więc dobro, ciemność i zło.

Drugiego dnia oddzielił Bóg od Ziemi sklepienie, które nazwał Niebem. Znajdowało się ono nad i pod wodami. W ten sposób oddzielił sferę sacrum od sfery profanum.

Trzeci dzień został przeznaczony na stworzenie lądu. Bóg uczynił to, zbierając wody spod nieba w jedno miejsce, które nazwał morzem. Suchy ląd został nazwany ziemią. Te byty były dobre, więc Bóg sprawił, że ziemia pokryła się roślinami różnych gatunków. Te także były dobre.

Czwartego dnia Bóg powołał do istnienia słońce, księżyc i gwiazdy, by oddzielały dzień od nocy, wyznaczały pory roku, dni i lata.

Należy więc wyciągnąć wniosek, że czwartego dnia Bóg stworzył czas, skoro zaistniały jego wyznaczniki.

Piątego dnia powołał do życia pierwsze istoty żywe - zwierzęta wodne i ptaki, które miały się rozmnażać i zapełniać ziemię oraz wodę.

Szósty dzień to stworzenie zwierząt lądowych. Następnie, oceniwszy swoje dzieło jako dobre, powołał Bóg do życia człowieka, by panował nad ziemią. Stworzył go na podobieństwo Boga. Byli to mężczyzna i kobieta. Stwórca pobłogosławił ich i dał im władzę nad ziemią, nad wszystkimi istotami żywymi oraz roślinami.

Wszystko, co zostało stworzone wcześniej, było przygotowaniem na przyjście człowieka. Pojawił się najpóźniej, ale od razu jako pan ziemi. Posiadał ku temu predyspozycje, wynikające ze stworzenia go na podobieństwo Boga.

Zatem człowiek jest naśladowcą Boga. Można stąd wyciągnąć wiele wniosków, dotyczących istoty człowieka i Boga, np. Bóg jest doskonałością, skoro człowiek cały czas dąży do tej doskonałości.

Siódmego dnia Bóg odpoczywał po trudzie stworzenia. Był zadowolony ze swej pracy, dlatego pobłogosławił ten dzień i uczynił świętym. Dzieł zostało zakończone. Było ono dobre, ponieważ o jego powstaniu zadecydowała miłość i dobroć Boga. Z dobra mogło się zrodzić tylko dobro.

Liczba siedem jest symboliczna, magiczna i jeszcze wiele razy została użyta w Biblii.

Świat nie powstał przypadkowo, chaotycznie, został starannie zaplanowany i oceniony. Wszystko ma swą odpowiednią kolejność i cel.

Bóg stwarza słowem. Najpierw powołuje pojęcie, potem nazwę. Nazwanie jest jednoznaczne z zaistnieniem. Boskie słowo ma moc kreatywną.

Fragment Księgi Rodzaju o stworzeniu świata jest utworem pochwalnym na cześć Boga. Sławi jego dobroć i miłość, znajdujące się na początku stworzenia. Dzieło Boga jest wspaniałe, budzące podziw.

Utwór należy do biblijnego gatunku poematu opisowego. Zawiera biblijną kosmogonię - czyli opis stworzenia świata i człowieka.

Księga Rodzaju - pierwotny stan szczęścia

STRESZCZENIE

Bóg zasadził na wschodzie ogród, który nazwał Eden. W nim umieścił człowieka. W środku ogrodu rosło drzewo życia (wiadomości) i drzewo poznania dobra i zła. Obowiązkiem człowieka było uprawianie i doglądanie ogrodu. Bóg ostrzegł go, by nie sięgał po owoce z drzewa poznania dobrego i złego, gdyż umrze. Pierwszy człowiek był mężczyzną i był samotny. Aby mu pomóc, Stwórca ulepił z gliny różne zwierzęta i ptaki. Był ciekaw, jak zostaną nazwane. Wszystkie otrzymały miano istota żywa.

Nadal jednak człowiek pozostawał samotny. Wówczas Bóg pogrążył mężczyznę we śnie, wyjął mu żebro i z niego zbudował kobietę. Mężczyzna nazwał ją niewiastą, jako że z niego była wzięta. Uznał ją za swą towarzyszkę.

Odtąd mężczyzna opuszcza rodziców, by połączyć się z kobietą na dobre i złe.

PROBLEMATYKA

Księga Rodzaju to inaczej Księga Genesis. Genesis z greckiego oznacza rodowód, pochodzenie. W Księdze Rodzaju poznajemy m.in. pochodzenie człowieka. Dowiadujemy się, że został ulepiony przez Boga z gliny i umieszczony w Edenie. Znalazł się tam nie po to, by próżnować, miał uprawiać i doglądać ogród. Wraz z człowiekiem stworzył Bóg obowiązki. Pierwszy człowiek został ustanowiony panem stworzenia, ponieważ to do niego Bóg przyprowadza wszystkie istoty żywe, by je nazwał. Nazywając je, Adam nadaje im cechy indywidualne, odróżnia. Jednocześnie z faktu panowania nad nimi wynika poczucie odpowiedzialności. Człowiek, jak nakazał Bóg, ma ich „doglądać”, nie szkodzić im.

Umieszczając w Edenie drzewo poznania dobra i zła, Bóg chce nauczyć człowieka, w jaki sposób ma wykorzystać wolną wolę. Wolność to nie jest robienie tego, co się chce, tylko tego, co nie zaszkodzi ani samemu człowiekowi, ani innym ludziom. „Pierwotny stan szczęścia” zburzyło nieposłuszeństwo człowieka wobec Boga.

To w Edenie Bóg powołał do życia także kobietę. Uczynił ją z żebra mężczyzny dla zaznaczenia ścisłego związku, jaki łączy mężczyznę i niewiastę. Dlatego, jak jest powiedziane, mężczyzna opuszcza matkę i ojca, by połączyć się z tą, z którą tworzy całość. Mężczyzna i kobieta są ludźmi.

Wygnanie z raju

Streszczenie

Wąż, który był najbardziej przebiegłym ze zwierząt, zaczął kusić kobietę, mówiąc jej, że zjedzenie owoców z drzewa rosnącego w środku ogrodu da im wiedzę taką, jaką posiada Bóg Jahwe. Pod wpływem tych słów kobieta dostrzegła, że owoce tego drzewa są dorodne i nadają się do zjedzenia. Zerwała jeden z nich i skosztowała go oraz poczęstowała swego męża. Wtedy uświadomili sobie swą nagość i z gałązek figowych sporządzili przepaski, żeby ją osłonić.

Kiedy usłyszeli kroki Boga Jahwe, skryli się wśród krzewów. Na wołanie Boga mężczyzna odpowiedział, że się przestraszyli, ponieważ są nadzy i ukryli się. Bóg zapytał więc, czy zjedli zakazane owoce, a mężczyzna odparł, że dała mu ten owoc kobieta. Wówczas Bóg zwrócił się z pytaniem do kobiety, ona zaś wyjaśniła, że skusił ją do tego czynu wąż.

Bóg Jahwe przeklął węża, kobiecie rzekł, że będzie w bólach rodziła swe dzieci, a mąż będzie nad nią panował. Mężczyzna zaś w trudzie i znoju będzie uprawiał ziemię, zdobywając w ten sposób pożywienie. A ziemia, przeklęta po złamaniu zakazu, owocować będzie cierniem i ostem. Takie życie czeka go, dopóki nie powróci do ziemi, z której powstał, bo „prochem jest i w proch się obróci”.

Mężczyzna nadał swej żonie imię Ewa, co oznacza matkę wszystkich żyjących. Bóg Jahwe okrył ich odzieniem ze skór i nakazał opuścić Eden, by człowiek, który posiadł świadomość dobrego i złego, nie zerwał owoców z drzewa życia, zapewniając sobie w ten sposób nieśmiertelność. Przed ogrodem postawił na straży cherubinów zbrojnych w miecze, aby strzegli doń dostępu.

PROBLEMATYKA

Symboliczne znaczenie tekstu

Opowieść o upadku pierwszych ludzi, Adama i Ewy, ma znaczenie symboliczne. Dowodzą tego zawarte w tekście słowa - znaki (wyrażenia, zwroty), np.:

• owoce z drzewa poznania dobra i zła - oznaka pożądania, by decydować, co dobre, a co złe, upodobnić się do Boga;

• zakaz zrywania owoców - Bóg tworzy zakazy i ograniczenia w trosce o dobro ludzi;

• kuszenie Ewy przez węża - człowiek z natury jest dobry, ale szatan prowokuje go, by szukał potęgi poza Bogiem, budzi jego wątpliwości i niechęć wobec Stwórcy;

• złamanie zakazu - wystąpienie ludzi przeciwko Bogu uzmysłowi im ograniczenia, jakim podlega ich natura, zrodzi strach, lęk przed światem;

• „prochem jesteś i w proch się obrócisz” - człowiek stworzony został z ziemi, prochu, ożywiony boskim tchnieniem (dusza), jego niedoskonałe ciało po śmierci na powrót zostanie złożone w ziemi;

• wygnanie z Raju - ludzie sami są winni cierpieniom i trudom swej ziemskiej egzystencji, ale miłosierny Bóg nie pozbawił ich jednak swej opieki;

• wrota Raju strzeżone przez anioła cherubina z mieczem - człowiek bezpowrotnie utracił krainę szczęśliwości, teraz będzie mu w życiu towarzyszyć wieczne pragnienie powrotu.

Sens opowieści

Raj dawał pierwszym ludziom życie pełne radości, w miłości, zdrowiu i harmonii z naturą oraz możliwość nieustannego oglądania Boga. Lecz oni, idąc za podszeptem szatana, zbuntowali się przeciw Stwórcy. Zapragnęli odrzucić wszelkie ograniczenia, zyskać boską wiedzę i władzę. Właśnie to obiecał im wąż słowami: „I tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło”. To był podstęp - szatan wykorzystał fakt, że ludzie nie wiedzą co oznacza wyraz „zło”, bo zła nie znali. Kusił nowością, czymś nieznanym, a Ewa myślała, że obietnice węża dotyczą dobra, bo tylko dobro znała. Po słowach węża dostrzegła, że owoce nadają się do jedzenia. Wcześniej nie patrzyła na nie pod tym kątem, wcale jej nie interesowały.

Pierwsi ludzie nie rozumieli, że Bóg wydał zakaz spożywania owoców z drzewa dla dobra człowieka. Postanowili uwierzyć wężowi, a obietnice szatana spełniły się błyskawicznie. Ludzie poznali dobro i zło, ale nie tak jak Bóg. On, jako Istota Pierwotna i doskonała, pozostał czysty i nieskażony. Ludzie zostali splamieni złem, którego znakiem było już nieposłuszeństwo wobec Boga. Mimo to Stwórca poszukuje Adama, by porozmawiać z nim o nieposłuszeństwie, bo zawsze jest gotowy przyjąć i wysłuchać człowieka.

Karą za czyn pierwszych ludzi stało się życie na ziemi, „padole łez”, gdzie człowiek doświadczać musi cierpień i trudów oraz tęsknoty za rajem, krainą szczęśliwości. Po popełnieniu grzechu ludzie stracili nieśmiertelność i niewinność.

Raj, Eden - kraina szczęśliwości, miejsce wymarzone, wytęsknione.

Zakazany owoc - rzecz kusząca, ale niedostępna.

Wąż - o człowieku chytrym, podstępnym, zdradliwym.

Wędrówka do Ziemi Obiecanej

STRESZCZENIE

Abraham był przywódcą jednego z rodów Hebrajczyków, ludu pochodzącego prawdopodobnie ze stepów Półwyspu Arabskiego, który w poszukiwaniu urodzajnych ziem dotarł do Mezopotamii. Tam, w mieście Charan, Bóg powołał Abrahama. Nakazał mu opuścić tę krainę i wyruszyć w poszukiwaniu ziemi, którą dla niego przeznaczył. Obiecał też obdarzyć jego lud szczególnym błogosławieństwem. Był to początek przymierza pomiędzy Jahwe a narodem wybranym, czyli potomkami Abrahama. Ową krainą była ziemia Kanaan (dziś Palestyna), gdzie dotarł ze swym rodem Abraham ok. XVIII w. p.n.e., a Bóg oddał mu ją całą we władanie.

Abraham zostawił w ziemi Kanaan wielu potomków, których od imienia jego wnuka Izraela nazwano Izraelitami. Kiedy jednak w Kanaanie zapanował głód, Izraelici wywędrowali do Egiptu. Otrzymali tam najbardziej urodzajną ziemię, ponieważ zarządcą Egiptu był wówczas Józef, syn Izraela, sprzedany tam kiedyś w niewolę przez swych braci.

Po jakimś czasie kolejny faraon, przerażony rosnącą coraz bardziej potęgą Izraelitów, odebrał im wszelkie przywileje, a ich samych przeznaczył do najcięższych prac. Nakazał także topić nowo narodzonych chłopców. Jedna z kobiet, chcąc uratować dziecko, ukryła je w sitowiu, umieściwszy przedtem w wiklinowym koszyku. Tam znalazła je córka faraona, która zabrała je na dwór i zajęła się jego wychowaniem. Nadała mu imię Moszeh (w jęz. egipskim „wydobyłam go”). On właśnie z woli Boga miał wyprowadzić prześladowanych Żydów z Egiptu, „domu niewoli”.

Pewnego dnia Mojżesz, pasąc owce swego teścia, zawędrował pod górę Horeb. Zobaczył tam „krzew ognisty”, w którym ukazał mu się Bóg. Jak rzekł Mojżeszowi, przybył, aby wyprowadzić swój lud z „domu niewoli” do ziemi mlekiem i miodem płynącej. Mojżeszowi nakazał udać się do faraona, by ten wypuścił Izraelitów z Egiptu.

Faraon odmówił wypuszczenia Żydów i obciążył ich jeszcze cięższymi pracami. Wtedy Jahwe zesłał na Egipt dziewięć plag (kataklizmów) - m.in. inwazję żab, komarów, much, szarańczy, plagę gradu, grzmotu, ognia i ciemności. Przerażony faraon zezwolił Żydom na wyjście z Egiptu, gdzie żyli już ponad 400 lat. W drogę wyruszyła wielusettysięczna rzesza pod wodzą Mojżesza. Nad Morzem Czerwonym dogoniły ją wojska faraona. Bóg jednak sprawił, że rozstąpiły się wody morskie, a Izraelici przeszli suchą ścieżką na drugi brzeg. Fale runęły na armię faraona, niszcząc ją zupełnie. Wówczas Izraelici uwierzyli Jahwe i jego słudze - Mojżeszowi.

Pierwsze postoje na pustyni

Izraelici ruszyli w kierunku pustyni Szur. Przez trzy dni wędrowali bez wody, aż dotarli do miejscowości Mara. Tu jednak woda nie nadawała się do picia, gdyż była bardzo gorzka. Wtedy na polecenie Boga Mojżesz wrzucił do niej kawałek drewna, a woda stała się słodka. Tam Jahwe ustanowił dla narodu wybranego prawa i rozporządzenia, których wykonywanie zapewniało Izraelitom boską opiekę i przychylność.

Następnie wyruszyli oni do Elim, gdzie rozbili namioty nad wielką wodą.

Przepiórki i manna

Opuściwszy Elim, wkroczyli na pustynię Sin, rozciągającą się pomiędzy Elim a Synajem. Był piętnasty dzień drugiego miesiąca wędrówki. Tam zaczęto szemrać przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, zarzucając im, że wiodą lud na zatracenie. Bóg zesłał wtedy z nieba pożywienie Izraelitom, były to przepiórki i manna. Nakazał, by zbierać je co dzień przez sześć dni, a ostatniego dnia w dwójnasób. Tak żywił lud izraelski przez czterdzieści lat, dopóki nie dotarł on do granic ziemi Kanaan.

Dekalog

W trzecim miesiącu wędrówki Jahwe zawarł przymierze z Izraelitami. Mojżesz otrzymał na górze Synaj dziesięć przykazań oraz kodeks religijno-moralny. Bóg nakazał, by nie czczono innych bogów, nie wykonywano ich wizerunków ani nie służono im.

Mojżesz doprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej, sam jednak zmarł w wieku stu dwudziestu lat, ujrzawszy ją tylko ze szczytu góry Nebo.

PROBLEMATYKA

Etapy podróży Abrahama i Izraelitów - fakty historyczne

Fragmenty Księgi Rodzaju oraz Księgi Wyjścia ukazują drogę Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Obejmowała ona następujące etapy:

1. Powołanie Abrahama.
2. Przybycie do Kanaan ok. XVIII w. p.n.e.
3. Emigracja Hebrajczyków do Egiptu.
4. 400 lat niewoli egipskiej.
5. Wyznaczenie Mojżesza na przywódcę Izraelitów.
6. Przejście przez Morze Czerwone.
7. Postój na pustyni Szur, w miejscowości Mara.
8. Droga przez pustynię Sin.
9. Otrzymanie dekalogu na górze Synaj.
10. Czterdziestoletnia wędrówka przez pustynię.
11. Dotarcie do granic Ziemi Obiecanej.
12. Śmierć Mojżesza.

Kulturowy kontekst historii

Zapamiętaj!

Kontekst kulturowy - zespół zjawisk związanych z kulturą danej społeczności, których ślady można odnaleźć w danym tekście.

W tej historii odnajdujemy wiele śladów starożytnej kultury żydowskiej. Ten pochodzący z Półwyspu Arabskiego lud był podzielony na rody. Każdy z rodów miał swojego przywódcę. Abraham (postać historyczna) był jednym z takich przywódców, w wędrówce do Ziemi Obiecanej zastąpił go Mojżesz. Poszczególne rody często wędrowały z całym dobytkiem z obszarów mało urodzajnych do krain, gdzie żyłoby się im lepiej i dostatniej (prowadzili koczowniczy tryb życia).

Przywódca rodu pełnił rolę opiekuna i, jak wierzono, kontaktował się bezpośrednio z Bogiem. Tu opisano spotkanie Mojżesza z Jahwe, które miało miejsce nieopodal Góry Horeb.

Zasady religijne nie pozwalały Żydom patrzeć prosto w boże oblicze, dlatego w tej historii Mojżesz zasłania twarz w obawie, że obraz boskiej potęgi mógłby go zabić.

Pouczenia

Księgi te, przede wszystkim Księga Wyjścia, w której została opisana drogę Izraelitów z Egiptu do Kanaan, miała także pouczyć naród wybrany o podstawowych prawdach religijnych - Jahwe jest jedynym Bogiem, którego Izraelici powinni czcić, odrzucając wszelkich obcych bogów. Nie wolno tworzyć ich wizerunków ani składać ofiar. W zamian za to Bóg otacza potomków Abrahama opieką, chroni od wrogów, obdarza błogosławieństwem, ponieważ uczynił ich swym narodem wybranym. Potwierdza to przymierze, którego zapowiedzią jest powołanie Abrahama, a ostatecznym potwierdzeniem otrzymanie przez Mojżesza tablic z dziesięciorgiem przykazań na górze Synaj.

Wiele fragmentów poświęcono Bogu: trosce Boga o człowieka, jego miłosierdziu i zrozumieniu ludzkich potrzeb (słodka woda, manna, przepiórki); potrzebie wierności i ufności w Bogu. Jest tam również zawarte pouczenie, że nie wolno tracić nadziei, lecz z uporem podążać ku obranemu celowi, pokonując przeszkody i walcząc z własną słabością (motyw wędrówki).

Symboliczny motyw wędrówki

Wędrówka nabiera w tej historii cech symbolu. Trudy wędrowania, cierpienia, poświęcenie Izraelitów oznaczają tu kolejne etapy wewnętrznego doskonalenia. Podróżowanie do krainy, w której wszyscy będą szczęśliwi jest symbolem ziemskiego życia, w czasie którego człowiek musi pokonywać codzienne problemy, starać się żyć zgodnie z bożymi przykazaniami, żeby zasłużyć na pobyt w raju po śmierci.

Wędrowiec jest tu symbolem człowieka, a wędrówka - drogi życiowej.

Ważne biblijne wydarzenia

W Biblii opisano wiele wydarzeń, które miały decydujący wpływ na losy człowieka:

• zerwanie owocu z drzewa wiadomości dobra i zła - wygnanie z raju - śmiertelność człowieka;

• zabicie Abla przez Kaina - narodziny zbrodni;

• cierpienie Hioba - nowe oblicze cierpienia, które jest niezawinione, dzięki któremu człowiek może lepiej poznać Boga.

Biblizmy - biblijne związki frazeologiczne, znane motywy

Powyższe fragmenty Biblii zawierają wiele sformułowań (biblizmów), które weszły do języka potocznego i stanowią pewne skróty myślowe, zawierające jasne dla wszystkich treści, np.:

• plagi egipskie - nieszczęścia, kataklizmy;

• egipskie ciemności - wielka, przerażająca ciemność;

• ziemia mlekiem i miodem płynąca - ziemia obiecana;

• czekać na mannę z nieba - liczyć na osiągnięcie czegoś bez trudu, bez pracy.

Cechy stylu biblijnego

Styl biblijny charakteryzuje się:

• patosem i dostojnością;

• obecnością w tekście licznych alegorii i symboli;

• utartymi zwrotami i sformułowaniami właściwymi tylko dla Biblii: „zaprawdę”, „I widział”, „niewiasta”, „mąż” (w znaczeniu mężczyzna), powtórzeniami;

• podziałem tekstu na tzw. wersety biblijne - odrębne całości znaczeniowe i rytmiczno-intonacyjne.

Świat ukazany w Biblii

Biblijna rzeczywistość często wydaje nam się dziwna i tajemnicza, ponieważ autorzy tekstów biblijnych czerpali literackie pomysły z dawnych tekstów mitycznych, z osiągnięć literackich pokoleń jeszcze starszych niż ich pokolenie. W związku z tym w opowieściach biblijnych można spotkać wiele motywów, które pojawiły się już wcześniej: wąż (poemat Gilgamesz), potop został opisany również w mitologii greckiej.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie

STRESZCZENIE

Uczony w prawie (znawca żydowskiego prawa religijnego), udając niewiedzę, spytał Jezusa, co należy czynić, by osiągnąć życie wieczne. Jezus odesłał go do kanonów Prawa, którym się zajmował. Tam zostało napisane, że warunkiem szczęścia wiecznego jest miłość Boga i bliźniego jak siebie samego. Uczony, chcąc się usprawiedliwić, że pyta o sprawy jasno określone, zażądał wyjaśnienia, kogo można uznać za bliźniego.

Jezus odpowiedział mu przypowieścią o miłosiernym Samarytaninie.

Pewien człowiek wędrował z Jerozolimy do Jerycha. W drodze został napadnięty przez zbójców i pobity. Porzucili go potem przy drodze ledwo żywego. Przechodził tamtędy kapłan i nie udzielił mu pomocy. Przechodził lewita i także się nie zatrzymał. Pomocy nieszczęśnikowi udzielił dopiero Samarytanin. Wzruszył się jego losem, opatrzył rany, a potem wsadził na swego osiołka i zawiózł do gospody. Zapłacił gospodarzowi, nakazując opiekę nad rannym. Zapewnił, że zwróci dodatkowe koszty. On to okazał się bliźnim, ponieważ kierował się miłosierdziem.

PROBLEMATYKA. KOMENTARZ. PRZESŁANIE

W tym fragmencie Ewangelii św. Łukasza zawarte jest nawiązanie do najważniejszego przykazania Boskiego, jakie Jezus zostawił ludziom - do przykazania miłości.

Miłość Boga wydaje się oczywistością dla człowieka religijnego. Ewangelia uczy więc pojęcia bliźniego, miłości bliźniego i miłosierdzia.

Bliźni to każdy człowiek, brat, członek wielkiej rodziny, jaką jest ludzkość. Rodzinę tę powinna łączyć miłość i pragnienie dobra, bez względu na to, czy ów bliźni to przyjaciel, czy wróg. Miłość tę należy rozumieć nie jako deklarację słowną, hasło, ale czyny: niesienie pomocy w potrzebie, zrozumienie, wsparcie duchowe.

Kapłan i lewita (człowiek wykonujący niższe posługi w świątyni) z racji znajomości praw religijnych powinni przyjść z pomocą rannemu.

Żydowskie prawo rytualne zabraniało kapłanowi dotykać zmarłego, plamić rąk krwią. Obydwaj ściśle przestrzegają rytualnych zakazów religijnych, ale zapominają o najważniejszym nakazie - miłosierdzia i miłości bliźniego. Chcą dobrze służyć Bogu, jednak czynią to w sposób mechaniczny, zgodnie z literą Prawa, nie rozróżniając wagi spraw. Dobro bliźniego powinno się okazać ważniejsze.

Samarytanie byli ludźmi, którymi Żydzi pogardzali, uważali ich za gorszych, pozbawionych praw. Tenże Samarytanin jako jedyny udowadnia, że zasługuje na miano bliźniego. Jego czyn jest piękny nie tylko dlatego, że zaopiekował się człowiekiem, ale że wzruszył się jego losem, udzielił mu wsparcia duchowego, pomógł przeżywać ciężkie chwile.

To właśnie jest miłosierdzie - pochylenie się nad każdym ludzkim nieszczęściem i nędzą. Nauka wynikająca z przypowieści jest aktualna.

Przypowieść o siewcy

STRESZCZENIE

Jest to przypowieść o człowieku, który siał. Jedno z rzuconych przez niego ziaren upadło na drogę. Wkrótce nadleciały ptaki i wydziobały je. Drugie padło na skałę, gdzie szybko wypaliło je słońce. Trzecie upadło pomiędzy chwasty i ciernie, które nie pozwoliły mu wydać owocu. Tylko ziarno, które spadło na żyzną glebę, wzeszło, wydało owoc i obfity plon. Taką dobrą glebą mają być słuchacze Słowa Bożego - ziarna.

PROBLEMATYKA

Przypowieść ta jest przenośnią głoszenia słowa Bożego między ludźmi. Siewca to nauczyciel, sam Jezus, ale także każdy, kto naucza Ewangelii. Jego nauki są porównane do ziaren, a słuchacze do różnego rodzaju podłoża, na które upada ziarno. Ci, którzy przychodzą słuchać, ale nie rozumieją są jak ziarno rzucone na drogę, które ptaki (wyobrażające szatana) natychmiast porwą. Z takiego ziarna nie będzie pożytku.

Grunt kamienisty jest metaforą słuchaczy, którzy mają dobre chęci, ale brak im wytrwałości. Słowo Boga nie zdoła się zakorzenić w ich duszach i wyrzekną się go, kiedy tylko jakieś trudności i prześladowania zagrożą jego bezpieczeństwu. Im także nauka Chrystusa nie przyniesie korzyści duchowych.

Kolejna grupa słuchaczy to ci, którzy dopuszczają do siebie naukę, ale zapominają o niej pod wpływem pokus światowych: bogactwa, przyjemności. Te ziemskie, złudne dobra zagłuszą w nich głos Boga, a słowa nauczania zmarnują się w ich duszach.

Wreszcie są ludzie, którzy są otwarci i przygotowani na słowo Boga, jak urodzajna gleba. W ich sercach nauczanie Ewangelii zakorzeni się, ponieważ chcą słuchać i starają się je zrozumieć. Tacy słuchacze są prawdziwymi chrześcijanami, którzy będą przekazywać Prawdę następnym pokoleniom i w ten sposób rozmnożą prawdziwą wiarę na świecie.

Przypowieść o synu marnotrawnym

STRESZCZENIE

Pewien mężczyzna miał dwóch synów. Młodszy z nich zażądał któregoś dnia, aby ojciec podzielił majątek i oddał mu przypadającą na niego część. Wkrótce potem opuścił dom rodzinny i odjechał w dalekie strony. Tam szybko roztrwonił swój majątek i popadł w nędzę. W krainie owej zapanował tymczasem straszliwy głód. By przeżyć, młodzieniec najął się więc do pracy jako pasterz świń. Ponieważ był ciągle głodny, marzył o tym, żeby napełnić pusty żołądek choćby strąkami, którymi żywiły się zwierzęta. Gdy tak cierpiał głód i poniżenie, przypomniał sobie dom ojca, w którym nawet najnędzniejszy z najemnych robotników miał pod dostatkiem pożywienia. Postanowił wrócić, przebłagać ojca, by zechciał przyjąć go nie jako syna, bo na to nie zasłużył, lecz jako najemnika do pracy.

Kiedy ojciec dostrzegł powracającego syna, przywitał go z ogromnym wzruszeniem. Nakazał synom, by przynieśli dla niego nowe szaty i przygotowali ucztę. Niebawem wrócił do domu starszy syn, pracujący w polu. Gdy dowiedział się, jaki jest powód radosnej zabawy, obrażony odmówił wejścia do domostwa. Zarzucił też ojcu, że choć służy mu wiernie, nigdy nie kazał przygotować uczty na jego cześć. Wówczas ojciec odpowiedział mu, że cokolwiek jest jego własnością, należy także do niego - syna, który nigdy go nie opuścił. Ale cieszyć się trzeba, że ten, który zbłądził i był niczym umarły, odnalazł właściwą drogę.

Uwaga: Żydzi uważali świnie za stworzenia nieczyste, a więc praca przy nich oznaczała upadek na samo dno w hierarchii społecznej.

PROBLEMATYKA

Opowiadanie - przypowieść

Historia syna marnotrawnego pochodzi z Ewangelii wg św. Łukasza i jest przypowieścią, czyli parabolą. Oznacza to, że przedstawione w niej postacie i zdarzenia nie są ważne ze względu na swe indywidualne cechy, lecz służą jako przykłady uniwersalnych praw rządzących ludzką egzystencją, postaw wobec życia i kolei losu. Fabuła w wyrazisty sposób ma ilustrować jakąś prawdę moralną, filozoficzną lub religijną. Dlatego bohaterowie tej opowieści nie mają imion własnych, a mówi się o nich: „człowiek”, „ojciec”, „starszy syn”, „młodszy syn”. Miejsce i czas zdarzeń określa się w sposób ogólny: „był sobie (...)”, „dom ojca”, „dalekie strony”, „owa kraina”, pomijając wszelkie szczegóły.

Przypowieść - fabuła mająca dwie warstwy znaczeń: dosłowną (znacznie uogólnioną) i niedosłowną (przenośną), w której wszystkie elementy świata przedstawionego nabierają znaczenia symbolicznego. Dzięki takiemu ukształtowaniu, w przypowieści są wyrażone prawdy ogólne dotyczące człowieka, Boga, zasad, którymi powinniśmy się kierować.

Znaczenie słów ojca do starszego brata

Ojciec tłumaczy swoją radość z powrotu młodszego syna słowami: „brat twój był umarły, a znów ożył; był zaginiony, a odnalazł się”. Prościej można by powiedzieć tak: miałem go za utraconego, a tymczasem powrócił do domu. Ojciec tłumaczy starszemu synowi wagę powrotu jego młodszego brata do domu: to znak przemiany, nawrócenia, powrotu do dobrego, pobożnego życia w zgodzie z innymi. Dla ojca jest to znak powrotu syna do życia.

On jeden nie zwątpił w swojego syna. Pozwolił mu odejść z domu, a potem czekał z tęsknotą i nigdy nie pogodził się z myślą, że syn już nie wróci. Wierzył w niego, wierzył, że zrozumie swoje błędy i jeszcze lepiej będzie mógł mu potem służyć. Taką prawdę wyraża ta przypowieść i cała Ewangelia wg św. Łukasza, w której ukazana została wielka miłość Boga do zagubionych, poszukujących, tych którzy odeszli od Jego nauki, grzeszników.

Przypowieść o talentach

Dosłowne znaczenie przypowieści. Streszczenie

Pewien bogaty człowiek udawał się w daleką podróż. Zawołał sługi i oddał im na przechowanie swój majątek. Jeden otrzymał pięć talentów, drugi dwa, a trzeci jeden. Liczba ta była związana z możliwością każdego z nich. Pierwszy i drugi wprowadzili pieniądze w obieg i podwoili ich ilość. Trzeci zakopał otrzymany talent. Nie skorzystał na tym nikt.

Gdy pan powrócił, rozliczył się ze sługami.

Tych, którzy podwoili majątek, nagrodził. Trzeciemu słudze, za karę, że go nie pomnożył, odebrał darowany talent i oddał temu, który miał najwięcej. Jego samego zaś kazał precz wyrzucić.

Alegoryczne znaczenie przypowieści

Ponieważ jest to przypowieść, więc opowiedziana historia jest tylko ilustracją głębszej prawdy.

Za autora przypowieści uchodzi Jezus. W taki właśnie paraboliczny sposób przekazywał wiernym nauki o Bogu i jego ludzie.

Posługiwał się motywami zawierającymi znaczenie alegoryczne, symboliczne.

Pan to oczywiście Bóg, słudzy to ludzie obdarzeni różnymi możliwościami, talentami. Dwaj słudzy rozwinęli swe talenty, wzbogacili się duchowo, wewnętrznie, czegoś się nauczyli. Trzeci nie uczynił nic, by wykorzystać swe pozytywne cechy. Powrót pana to symbol niespodziewanego nadejścia Chrystusa i Sądu Bożego.

Problematyka

Pan powiedział na koniec znamienne słowa: „Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane, tak, że nadmiar mieć będzie. Temu zaś, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma”.

W ten sposób Bóg chce nauczyć ludzi, że niewykorzystywanie, nierozwijanie swych możliwości, zalet, talentów jest złem i będzie karane jak każdy inny grzech.

Ponieważ Bóg stworzył człowieka na swe podobieństwo, w istotę człowieczeństwa jest wpisane dążenie do doskonałości i ciągły wszechstronny rozwój. Bycie w pełni człowiekiem oznacza wzbogacenie siebie i obdarowywanie innych swymi możliwościami.

Hymn o miłości

Podmiot liryczny wskazuje, jak ważna jest dla człowieka miłość. Gdyby nawet znał wszystkie języki, lecz nie miał miłości, byłby tylko jak pusty instrument. Gdyby miał dar prorokowania i całą wiedzę świata a nawet najżarliwszą wiarę, lecz nie miałby miłości, byłby niczym. Także rozdanie całego majątku na jałmużnę, lecz bez miłości, nic by mu nie dało. To trzykrotne zestawienie miłości z innymi wartościami z jednej strony podkreśla jej znaczenie, z drugiej przestrzega człowieka przed pustymi gestami, przed niewłaściwą hierarchią wartości, przed stawianiem na pierwszym miejscu mądrości, majątku.

W drugiej części hymnu św. Paweł opisuje cechy prawdziwej miłości: jest cierpliwa i łaskawa, skromna, pokorna, wybaczająca, łagodna, spokojna. Miłość to otwarcie się na innych ludzi. Miłość jest wieczna, wszystko przetrzyma. Trwa wspólnie z wiarą i nadzieją, jest największa wśród nich.

Utwór św. Pawła jest hymnem, czyli uroczystą pieśnią pochwalną na cześć miłości. Hymn cechuje uroczysty, podniosły nastrój, który został tu zbudowany przez zastosowanie powtórzeń składniowych (podobnie zbudowanych zdań) oraz powtarzania wyrazów na początku wersów (anafora): „gdybym”, „miłość (...) jest”, „nie...”, „wszystko (...) wszystkiemu (...) we wszystkim”. Miłość została uosobiona: „nie szuka poklasku”, „nie unosi się pychą”, określona za pomocą epitetów: „łaskawa”, „cierpliwa”, „największa”. Podniosły nastrój tworzy też stosowanie charakterystycznego dla tekstów biblijnych tzw. szyku przestawnego w zdaniach - podmiot znajduje się po orzeczeniu, np. „z nich zaś największa jest miłość”, orzecznik przed łącznikiem w orzeczeniu imiennym, np. „miłość cierpliwa jest, łaskawa jest”.

Hymn to uroczysta pieśń pochwalna ku czci Boga, wielkich idei, wartości. Jego cechami są m.in. podniosły nastrój, podmiot liryczny, wypowiadający się w imieniu zbiorowości, liczne apostrofy. Hymny często mają charakter religijny lub patriotyczny.

Apokalipsa (Objawienie)

TYTUŁ, AUTOR, GENEZA

Apokalipsa (Objawienie) to księga Nowego Testamentu, której autorem jest święty Jan. Objawienia, które później, na początku II w. przybrały dzisiejszą postać, święty Jan miał na wyspie Patmos. Został tam zesłany w roku 95 za panowania Domicjana. Księga Apokalipsy powstawała stopniowo. Zawiera ona wizję dziejów i końca świata oraz Sądu Ostatecznego w wyniku powtórnego przyjścia Chrystusa. Przedstawia obrazy niejednoznaczne, różnie interpretowane, zawierające wiele symboli biblijnych. Czterech jeźdźców Apokalipsy uosabia dzieje ludzkości od początku do końca.

TREŚĆ Z UWZGLĘDNIENIEM SYMBOLIKI

Baranek symbolizuje Chrystusa Paschalnego, niewinnego, umęczonego. Łamie on kolejno siedem pieczęci księgi zawierającej wizję losów świata. Pieczęcie te są symbolem Bożych wyroków. Zjawiają się kolejno czterej jeźdźcy.

Po otwarciu pierwszej pieczęci pojawia się biały koń przywołany przez pierwsze Zwierzę, podobne do lwa. Na koniu siedzi jeździec trzymający łuk. “Dano (...) wieniec i wyruszył jako zwycięzca, by [jeszcze] zwyciężać”. Symbolizuje on zwycięstwo dobra, pochodu Ewangelii. Komentarze do Biblii zawierają także, ale ze znakiem zapytania, interpretację tego obrazu jako zwycięstwo potęg wojskowych. Najprawdopodobniej odnosi się do początku dziejów Kościoła.

Gdy Baranek otworzył drugą pieczęć, drugie Zwierzę (podobne do wołu) przywołuje następnego jeźdźca na koniu. Koń jest “barwy ognia”. Jeździec trzyma w dłoniach miecz, który symbolizuje wojnę. Dano mu władzę odebrania ziemi pokoju, “by się wzajemnie ludzie zabijali”.

Złamanie trzeciej pieczęci powoduje, że następne Zwierzę, z twarzą jak gdyby ludzką, woła czarnego konia. Siedzący na nim jeździec trzyma wagę i sprzedaje zboże. Waga owa symbolizuje głód. Kwarta pszenicy (jeden litr) kosztuje tyle, ile płacono za dzień pracy - denara.

Czwarty jeździec Apokalipsy pojawia się na białym koniu (“oto koń trupio blady”) przywołany przez czwarte Zwierzę, podobne do orła, “a imię siedzącego na nim Śmierć”. Towarzyszy mu Otchłań, uosobienie krainy zmarłych. Jeźdźcy przejmują władzę nad czwartą częścią ziemi, a ich jedynym celem jest śmierć. “I dano im władzę (...) by zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez dzikie zwierzęta”.

Ostatni werset fragmentu jest nawiązaniem do Księgi Ezechiela (14,21) wymieniającej te cztery Boże klęski. Klęski są zapowiedzią dnia sądu. Zwierzęta to wyobrażenia aniołów rządzących światem materii. Bywają także uznawane za symbole czterech Ewangelistów.

Jak poucza wstęp do Apokalipsy, kolejne obrazy nie są następującymi po sobie “aktami dramatu”, ale w większości “nowymi aspektami tej samej całości”. Będą się one w dziejach wielokrotnie powtarzać.

PROBLEMATYKA

Cechy stylu prorockiego

Typowa dla stylu prorockiego jest pozycja autora-narratora w tekście. Jawnie występuje on w imieniu Boga. Ujawnia w Jego imieniu przyszłość; występuje z pouczeniami, napomnieniami, grozi, ale także pociesza.

Biblizmy

Biblizmyto wyrazy i ich związki pochodzenia biblijnego, które na stałe weszły do języka potocznego i nabrały nowego znaczenia. Są to:

1. słowa:
   • faryzeusz (ktoś dwulicowy)
   • judasz (zdrajca)
   • łazarz (ktoś nieszczęśliwy, chory, złamany cierpieniem)
   • niewierny Tomasz (niedowiarek)
   • trąba jerychońska (ktoś głośny, krzykliwy)
   • wilk w owczej skórze (fałszywy przyjaciel)
   • cham (ktoś nieokrzesany)
   • goliat (olbrzym, siłacz)
   • niebieski ptak (nierób, leń)
   • herod-baba (groźna kobieta)
   • syn marnotrawny (nawrócony)
   • błędna owca (ktoś zagubiony, błądzący);
2. przysłowia:
   • Kto mieczem wojuje, od miecza ginie
   • Z próżnego i Salomon nie naleje
   • W cudzym oku źdźbło widzi, a w swoim belki nie widzi
   • Kto nie pracuje, ten nie je
3. sformułowania:
   • gałązka oliwna (znak pokoju)
   • kozioł ofiarny (ktoś będący ofiarą)
   • hiobowa wieść (straszna wiadomość)
   • sądny dzień (męczący, pełen zamętu)
   • judaszowy pocałunek (znak zdrady)
   • korona cierniowa (cierpienie)
   • listek figowy (zasłona, pod którą coś się ukrywa)
   • miłosierny uczynek (dobry, pełen współczucia)
   • zakazany owoc (coś upragnionego, czego należy się wyrzec dla własnego dobra)
   • wdowi grosz (wymagająca wyrzeczeń ofiara)
   • salomonowy wyrok (mądry, sprawiedliwy)
   • ziemski padół (życie doczesne)
   • kainowe piętno (znak zbrodni)
   • pański krzyż (cierpienie)
   • przenieść się na łono Abrahama (umrzeć)
   • ziemia obiecana (miejsce szczęścia i dobrobytu)
   • ciemności egipskie (nieprzeniknione)
   • przedpotopowy (bardzo stary)
   • jak go Pan Bóg stworzył (nagi)
   • chodzić od Annasza do Kajfasza (chodzić bez skutku)
   • zamienić się w słup soli (zastygnąć w bezruchu)
   • manna z nieba (coś zdobytego bez trudu).