Transakcja wojny chocimskiej cz. I - charakterystyka bohaterów

Ta część poematu „Transakcja wojny chocimskiej” Wacława Potockiego ma charakter wstępny i historyczno-polityczny. Nie ma jeszcze scen batalistycznych z pełną galerią postaci dowódców polskich, tylko opisuje szerokie tło i najważniejszych aktorów politycznych. Dlatego bohaterowie tej księgi to głównie władcy, dowódcy i politycy historyczni opisywani w sposób epicki, czasem oceniany moralnie przez narratora. 

• Poeta – osoba mówiąca w pierwszej osobie, jawnie obecna w tekście. Patriotyczny kronikarz i moralista, który czuje obowiązek zachować pamięć o czynie przodków. Wzywa Boga i Muzę, przyznaje się do skromności i niepewności wobec wielkości tematu. Chce uwiecznić bohaterskie czyny Polaków i postawić im pomnik sławy w słowie. Komentuje wydarzenia z politycznym i moralnym dystansem, ocenia Turcję, Polskę i zdradzieckich sąsiadów. 

• Osman II – sułtan turecki, młody, ambitny władca, który objął tron po latach słabości imperium. Przedstawiony jako odważny, zuchwały i żądny chwały, pragnie dorównać Sulejmanowi Wspaniałemu. Planuje osobistą wyprawę na Polskę, by podporządkować ją imperium osmańskiemu. Dla narratora jest symbolem pychy i agresji, ale też energii i determinacji, której brakowało jego poprzednikom. 

• Hetman Stanisław Żółkiewski – bohater tragiczny, przywoływany w opisie przyczyn wojny. Dowódca armii polskiej, który zginął pod Cecorą w 1620 r. Symbol klęski Polski, ale jednocześnie męstwa i poświęcenia. Jego śmierć i klęska armii stały się pretekstem do tureckiej ofensywy. Potocki oddaje mu cześć i żal w opisie klęski. 

• Bethlen Gábor – książę Siedmiogrodu, przebiegły i zdradliwy polityk, jeden z głównych winnych wojny. Pozorny przyjaciel Polski udaje życzliwość i neutralność. W rzeczywistości spiskuje z Turkami, zachęcając ich do ataku na Polskę. Chce osłabić Rzeczpospolitą, by ta nie mogła pomóc cesarzowi w wojnie trzydziestoletniej. Potocki maluje go jako symbol zdrady i podstępu w polityce wschodnioeuropejskiej. 

• Gracjan – były hospodar mołdawski, postać epizodyczna, ale ważna w wyjaśnieniu przyczyn wojny. Przebywał w Warszawie i zdemaskował zdradę Bethlena. Ujawnia listy i dowody kontaktów Bethlena z Turkami. 

• Kozacy – opisywani zbiorowo jako niesforny, wojowniczy lud, nominalnie podległy Polsce. Znani z wypraw łupieżczych na wybrzeża Morza Czarnego. Wdzierali się nawet pod Stambuł, paląc i grabiąc. Dla Turków byli symbolicznym upokorzeniem i powodem do nienawiści wobec Polski. Narrator wskazuje na ich wolność i niezdyscyplinowanie jako problem dla Rzeczypospolitej. 

• Sułtani tureccy – poprzednicy Osmana II, wspomniani zbiorczo jako gnuśni, leniwi i rozpustni władcy. Ich nieudolność i słabość powstrzymywały Turcję przed wojną z Polską. Kontrastują z energicznym i ambitnym Osmanem II. 

• Armia turecka – opisywana jako potężna siła, rzekomo licząca 300 000 ludzi. Złożona z janczarów (elity wojskowej) i różnorodnych posiłków. Pełna pychy i wiary w łatwe zwycięstwo. Wzbudza strach i grozę w całej Europie. 

• Europa – w końcówce księgi opisana jako świadek i obserwator wydarzeń. Pełna strachu i niepokoju wobec tureckiej mobilizacji. „Wyciągnąwszy uszy” słucha wieści z pogranicza, bo wynik wojny ma znaczenie dla całego chrześcijaństwa.