Transakcja wojny chocimskiej cz. I - geneza i gatunek utworu
„Transakcja wojny chocimskiej” Wacława Potockiego to jeden z najwybitniejszych przykładów polskiej epopei sarmackiej, która miała upamiętniać czyny oręża Rzeczypospolitej i kształtować patriotyczną świadomość szlachty. Potocki sięga w nim po klasyczne cechy eposu: uroczystą inwokację do Boga i Muzy, podniosły styl, szeroko zakrojoną narrację, epickie opisy bitew i politycznych intryg, a także moralizatorskie komentarze autora-narratora.
Jednocześnie utwór można określić jako epopeję narodową i epos historyczny, ponieważ dokładnie i szczegółowo opowiada o konkretnych wydarzeniach – wojnie polsko-tureckiej z 1621 roku i obronie Chocimia. Potocki rekonstruuje fakty historyczne, wplata autentyczne postaci (np. hetmana Chodkiewicza, sułtana Osmana II, hetmana Żółkiewskiego) i opiera się na znanych przekazach kronikarskich i dokumentach. Utwór pełni też funkcję kroniki wojennej i traktatu moralnego, bo oprócz opowieści o walkach analizuje przyczyny wojny, błędy polityki Rzeczypospolitej i moralne wady społeczeństwa.
Geneza utworu wiąże się bezpośrednio z historycznym wydarzeniem – wojną chocimską 1621 roku, która była jednym z największych starć Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim. Bitwa pod Chocimiem miała ogromne znaczenie – powstrzymała ekspansję turecką i została uznana za zwycięstwo chrześcijaństwa nad islamem. Potocki pisał swój poemat kilkadziesiąt lat później, prawdopodobnie w latach 60. lub 70. XVII wieku, z potrzeby utrwalenia pamięci o wielkim triumfie narodu, ale także z zamiarem dydaktycznym i krytycznym. Autor był świadkiem kolejnych wojen i upadku potęgi Rzeczypospolitej, dlatego chciał zmobilizować rodaków do patriotyzmu, zgody i obrony państwa.
