Analiza i interpretacja — szczegółowa
Utwór składa się z 21 6-wersowych strof. Strofa 1: Poeta, wchodzi do grobowca mitycznego króla Agamemnona, doświadczając głębokiej melancholii. Agamemnon symbolizuje tu wielkość, tragiczny los i przemijalność władzy. Grobowiec to miejsce śmierci, skrywające tajemnice przeszłości. Poetę przepełnia smutek. Wspomina historię rodu Agamemnona — rodu Atrydów, który został przeklęty z powodu bratobójstwa.
Strofa 2: Dźwięk harfy potęguje uczucie samotności i tęsknoty. Harfa, instrument muzyczny związany z muzami, symbolizuje utraconą harmonię, piękno i inspirację – teraz słychać tylko jej echo i wiatr. Tu poeta odwołuje się do Elektry, która pomściła śmierć swego ojca Agamemnona.
Strofa 3: Opis grobowca z wykorzystaniem motywów przyrody podkreśla przemijalność i kruchość ludzkiego życia. Wspomina Arachne — postać z mitologii greckiej, która próbowała rywalizować z Ateną, ale ostatecznie powiesiła się z rozpaczy i została przez boginię zamieniona w pająka. Arachne symbolizuje marność ludzkich wysiłków i nieuchronność losu.
Strofa 4: Cykanie świerszczy poeta odczytuje jako syczenie i słyszy w nim muzykę śmierci. Świerszcze, schowane w szczelinach grobowca, kojarzą się z nocą i ciszą.
Strofa 5: Poeta wyraża pokorę wobec historii i własną małość, wobec grobów Atrydów. Czuje się jak pyłek w obliczu wielkości przeszłości, ale jednocześnie zwraca uwagę na przywary zmarłej familii: „Tu, w tym grobowcu sławy, zbrodni, pychy!”.
Strofa 6: Poeta opisuje mały dąb, rosnący na grobowcu. Przypuszcza, że to ptaki go tu zasiały i zrywa listek z drzewka. Dąb może być metaforą nowego życia i nadziei, która może zrodzić się nawet w miejscu śmierci i rozpaczy.
Strofa 7: Opis promienia słońca, które wdziera się do grobowca przez szczelinę. Poecie wydawało się przez chwilę, że to duch. Promień słońca porównuje ze struną z harfy Homera.
Strofa 8: Poeta próbuje uchwycić tę strunę ze światła, ale bez powodzenia. W jego ręku struna wydaje się drgnąć, nie wydając przy tym żadnego dźwięku. Próba uchwycenia promienia słońca podkreśla bezsilność człowieka wobec sił natury.
Strofa 9: Poeta porównuje swoje życie do ciągłego poszukiwania ulotnych smutków. Czuje się jak poeta bez publiczności, skazany na samotność. Jego słuchaczami są tylko umarli, tymczasem on pragnie życia: „Słońca i wichru – tętentu!”.
Strofa 10: Wzrasta dynamika. Poeta wzywa do dynamicznego działania jak wicher i błyskawica. Wie jednak, że jeśli po drodze spotka grób, zatrzyma się. Widać znów poczucie bezsilności i rezygnację.
Strofa 11: Wspomina przegrane bitwy greckie pod Termopilami i Cheroneą. Poeta mówi, że pochodzi z kraju, w który stracił nadzieję i porównuje klęski Greków do sytuacji jego ojczyzny. Marzenie o konfrontacji z życiem i wyzwoleniu się z pasywności jest związane z romantycznym pragnieniem heroizmu i czynu, jednakże zamiast działania, poeta przewiduje przeszkody.
Strofa 12: Poeta przyznaje, że pokonać mógłby go nawet legion umarłych i znów tłumaczy się, że pochodzi z kraju niewolników, w którym brak już nadziei, a po walce pozostaje „smutne pół – rycerzy – żywych”.
Strofa 13: Poeta zastanawia się nad tym, czy byłby w stanie powtórzyć czyn Spartan pod Termopilami. Czuje się niegodny takiego bohaterstwa, ponieważ Polaków ogarnął wstyd. Poeta nie chce stawać do walki jako niewolnik.
Strofa 14: Poeta wyobraża sobie spotkanie z duchami poległych Spartan. Czuje się zawstydzony, gdy myśli o tym, co by odpowiedział na ich pytanie o liczbę walczących. To aluzja do Powstania Listopadowego, które poniosło klęskę. Pytanie „Wielu was było?”, wkłada w usta mitycznych postaci, a w rzeczywistości podaje w wątpliwość czy wystarczająca ilość Polaków stanęła do walki o niepodległość.
Strofa 15: Poeta porównuje nagie ciała poległych Spartan z ozdobnymi strojami szlachty polskiej. Kontrastuje ich poświęcenie i walkę do samego końca z biernością Polaków.
Strofa 16: Poeta krytykuje współczesnych mu Polaków, wytykając im typową dla szlachty rubaszność. Twierdzi, że dopóki naród się nie ocknie, to będzie niszczony dalej przez wroga. Tylko chęć zemsty i walka dają moc zwycięstwa. W przeciwnym razie Polska będzie jak otwarty grób, nad którym czuwają hieny.
Strofa 17: Poeta nawołuje do zrzucenia koszuli Dejaniry, symbolizującej destrukcyjne cierpienie i powstanie silne jak nagi posąg, którego chroni kąpiel w styksowym mule, która koi rany. Przedstawia Polskę silną i niezwyciężoną, pewną siebie i bezczelną w swej odwadze.
Strofa 18: Mobilizacji do walki nie ma końca. Poeta chce, aby naród podniósł się z mogiły i nabrał rumieńców życia.
Strofa 19: Tutaj pojawia się znany fragment:
„Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą!
Pawiem narodów byłaś i papugą;
A teraz jesteś służebnicą cudzą […]”
Poeta wytyka ojczyźnie naśladowanie cudzych wzorców, które są powierzchowne i błahe. To one zaprowadziły Polskę do upadku. Poeta przyznaje, że w tej sytuacji sam również nie jest bez winy.
Strofa 20: W tej strofie poeta wyraża głębokie rozczarowanie i gniew wobec Polski. Porównuje ją do Eumenidy – bogini zemsty i tytana Prometeusza, który ukradł bogom ogień i został za to skazany na wieczne męki. Polska, jako „syn Prometeusza", powinna być dumna ze swojego dziedzictwa, ale jednocześnie ponosi ciężar historii. Poeta pisze o sępie, który wyjada ojczyźnie mózg, co stanowi metaforę destrukcyjnych sił wewnętrznych. Poeta czuje się bezsilny wobec sytuacji swojej ojczyzny, ale jednocześnie nie może przestać o niej myśleć i tworzyć. Mimo wszystko nie zamierza się poddawać i będzie walczył z pomocą swojej twórczości, pokazując ojczyźnie właściwą drogę.
Strofa 21: Przekleństwa, które kieruje pod adresem ojczyzny, są wyrazem rozpaczy, ale jednocześnie mają na celu wstrząsnąć nią i skłonić do refleksji. Poeta, zdając sobie sprawę z niewoli Polski, podkreśla, że nawet jego gniew nie może zmienić tej sytuacji. W tej ostatniej strofie „Grobu Agamemnona” Słowacki kieruje do Polski bezpośredni, ostry wyraz swoich emocji. Jest to moment kulminacyjny utworu, w którym poeta, choć pełen rozpaczy, stara się ostatecznie przebudzić w narodzie poczucie odpowiedzialności.
Analiza i interpretacja — krótka
W „Grobie Agamemnona” Juliusz Słowacki, podczas podróży po Grecji, konfrontuje się z historią swojej ojczyzny. Poeta wykorzystuje liczne symbole i porównania, aby podkreślić swoje przesłanie. Jest to utwór pełen emocji – z jednej strony gniewu, a z drugiej – nadziei.
W pierwszych strofach poeta opisuje grobowiec Agamemnona, zwiedzając jego wnętrze. Wiersz Słowackiego jest wypełniony postaciami wywodzącymi się z kultury antycznej. Pojawiają się tu ród Atrydów, zamieszkujący Mykeny, a także Elektra i Arachna. Cisza, panująca w grobowcu króla Agamemnona oraz szczególna atmosfera, która go otacza, skłaniają poetę do refleksji nad przemijaniem i nieuchwytnością pragnień. Przepełnia go ogromny smutek.
W dalszej części grób Agamemnona nasuwa myśl o dawnych bitwach greckich pod Termopilami i Cheroneą. Porównuje losy Polski do losów starożytnej Grecji i wyraża głęboką rozpacz nad upadkiem ojczyzny. Wspomina, że Grecy walczyli do końca, a jego rodaków zalewa wstyd i niewola.
Wreszcie w ostatnich strofach „Grobu Agamemnona” poeta wzywa do walki o odrodzenie. Krytykuje współczesnych mu Polaków za brak odwagi i jedności, a Polskę za uległość wobec obcych mocarstw. Pragnie dla niej czegoś zupełnie innego: odwagi i bezkompromisowości. Chciałby, aby ojczyzna wstała z mogiły Powstania Listopadowego i zdecydowanie stawiła czoła wrogowi. Porównuje ją z boginią zemsty Eumenidą oraz nieustraszonym Prometeuszem. Zamierza dalej walczyć, tworząc poezję, która demaskuje błędy przeszłości, a jednocześnie przywraca wiarę w zjednoczenie i zwycięstwo.
Środki stylistyczne
„Grób Agamemnona” to utwór, w którym Słowacki mistrzowsko posługuje się bogatym arsenałem środków stylistycznych, by wzmocnić przekaz emocjonalny i intelektualny wiersza. Oto niektóre z nich:
- metafory — zestawienie słów, które razem tworzą nowy sens, np. „czerep rubaszny”, „paw narodów”;
- porównania — służą lepszemu zobrazowaniu, pomagają zrozumieć intencje poety. W „Grobie Agamemnona” występuje wiele porównań do postaci mitycznych, np. porównanie Polski do Eumenidy i Prometeusza;
- epitety — wyraziste przymiotniki, podkreślające cechy przedmiotów i zjawisk, nadające im emocjonalny wydźwięk, np. „piersi krwawe”, „ciemny grobowiec”, „małowiernych serc”;
- personifikacja — nadanie przedmiotom i pojęciom cech ludzkich, np.
„Tylko się słońcu stała większa szpara,
I wbiegło złote, i do nóg mi padło”;
- anafora: powtórzenie tych samych wyrazów lub grup wyrazów na początku kolejnych wersów służy podkreśleniu ważnych myśli i emocji, np. „na Termopilach”, „O!”;
- epifora – powtórzenie tych samych słów lub zwrotów na końcu wersu, jako wzmocnienie przekazu, np. w pierwszych strofach: „jak mi smutno!”;
- pytania retoryczne — pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi, aby zwrócić uwagę czytelnika na istotne problemy, np.
„«Wielu was było?» —
Zapomnij że jest długi wieków przedział —
Gdyby spytali tak — cóż bym powiedział?!”;
- wykrzyknienia — służą wyrażeniu silnych emocji, ich zadaniem jest wzmocnienie przekazu i zwiększenie dynamiki utworu, np. „na koń!”, „Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą!”.
Środki stylistyczne używane w wierszu Juliusza Słowackiego mają za zadanie pomóc w interpretacji „Grobu Agamemnona”, nie mówiąc już o wybitnym wzbogaceniu utworu pod względem poetyckim. Wiele porównań zaczerpniętych z kultury antycznej pomaga lepiej zrozumieć intencje poety i odnieść je do ówczesnej sytuacji politycznej Polski.
Problematyka
Tematem wiersza Juliusza Słowackiego „Grób Agamemnona” jest zaduma nad upadkiem Polski w kontekście heroizmu i wielkości starożytnej Grecji. Podmiot liryczny, znajdując się w pustym grobie Agamemnona, rozważa losy ojczyzny, którą wypełnia smutek, wstyd i niemoc do dalszego działania po upadku powstania. Poeta krytykuje naród polski za brak ducha walki, słabość i niewolniczą mentalność, jednocześnie wyrażając tęsknotę za odrodzeniem narodowym i wezwaniem do działania.
W wierszu Juliusza Słowackiego poruszony zostaje także temat roli poety jako duchowego przywódcy narodu, który swoją twórczością ma za zadanie przypominać o dawnych wartościach i inspirować do odnowy moralnej oraz walki o niepodległość. Poeta twierdzi, że nie ustąpi i będzie dalej tworzył dla dobra ojczyzny:
„Choć Muzę moją w twojej krwi zaszargam,
Sięgnę do wnętrza twych trzew – i zatargam”.
Poeta marzy o odrodzeniu się Polski, jako silnej, bezwstydnej i niezwyciężonej, a twórczość Juliusza Słowackiego ma mobilizować rodaków do działania i walki o niepodległość.
Znaczenie utworu
Znaczenie wiersza Juliusza Słowackiego „Grób Agamemnona” jest wielowymiarowe i odgrywa kluczową rolę zarówno w literaturze romantycznej, jak i w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków.
Po pierwsze grobowiec króla Agamemnona staje się źródłem zderzenia dwóch światów: starożytnej Grecji i współczesnej (romantycznej) Polski. Poeta porównuje męstwo Greków i wolę walki do końca, z ojczyzną zawstydzoną upadkiem powstania i zhańbioną kajdanami. Ów zestawienie daje poecie prawo do krytyki rodaków za brak ducha walki, ich uległość wobec zaborców i niewolniczą mentalność, wskazując tym samym na potrzebę odrodzenia duchowego i moralnego. Mimo gorzkiej krytyki, wiersz wyraża nadzieję, że Polska zdoła się odrodzić i powrócić do dawnej świetności.
Ponadto wiersz Słowackiego podkreśla znaczenie poezji jako narzędzia ocalenia pamięci narodowej i budzenia ducha walki. Postrzega siebie jako duchowego przewodnika, który ma obowiązek inspirować naród do działania i przypominać o jego wielkiej przeszłości. „Grób Agamemnona” przepełniony jest romantyczną tradycją poszukiwania wzorców bohaterstwa i poświęcenia. Przez przywołanie postaci takich jak Agamemnon czy Leonidas, poeta próbuje przekonać, że odrodzenie Polski jest możliwe tylko dzięki odwadze i determinacji. Utwór stał się jednym z ważniejszych dzieł polskiego romantyzmu.
Geneza utworu i gatunek/typ liryki
Juliusz Słowacki w roku 1836 odbył podróż, podczas której odwiedził m.in. Grecję i Mykeny. Właśnie tam znajdował się legendarny grobowiec króla Agamemnona, bohatera mitologii greckiej. Wizyta w tym miejscu wywarła na poecie ogromne wrażenie i stała się impulsem do stworzenia tego niezwykłego dzieła. Powstanie „Grobu Agamemnona” przypada na rok 1839 w Paryżu, a jego publikacja na 1840 r. Utwór stanowi część niedokończonego poematu dygresyjnego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu”, wydanego pośmiertnie w 1866 r. we Lwowie.
Na powstanie „Grobu Agamemnona” wpływ miała także trudna sytuacja Polski, pozostającej pod zaborami, tuż po upadku Powstania Listopadowego. Wizyta w grobowcu króla Agamemnona była dla poety pobudką do porównywania mitycznych władców i toczonych przez nich wojen do odwagi Polaków, którzy nie znajdowali wówczas siły na dalszą walkę o niepodległość.
Wiersz Słowackiego posiada formę lirycznego poematu, złożonego z 21 sestyn (strof sześciowersowych), w którym liryka, epika oraz filozoficzna refleksja przenikają się i współgrają. Poemat liryczny to rodzaj obszernego wiersza, w którym zawarte są indywidualne emocje, przemyślenia i przeżycia podmiotu lirycznego. W tego typu utworach pojawia się bogaty język, pełen metafor i innych środków stylistycznych, dzięki którym twórca może jeszcze lepiej przekazać swoje odczucia.
Znaczenie tytułu
W przypadku utworu Juliusza Słowackiego tytułowy „Grób Agamemnona” nie jest nośnikiem dodatkowych treści i dotyczy autentycznej sytuacji zwiedzania grobu Agamemnona, które natchnęło poetę do refleksji na temat dramatycznej sytuacji, w której znalazła się ojczyzna. Historia rodu Agamemnona pozostała również nie bez znaczenia dla twórczości Juliusza Słowackiego, który potrafił odnaleźć w niej wiele konotacji z historią Polski.
Biografia autora
Juliusz Słowacki urodził się 4 września 1809 roku w Krzemieńcu. Był jednym z najbardziej znanych i docenionych poetów w historii polskiej literatury i znakomitym poetą romantycznym, a jednocześnie doskonałym dramaturgiem i filozofem. Nie bez powodu Słowacki znalazł się w gronie trzech wieszczów narodowych przy tak wybitnych twórcach, jak Adam Mickiewicz i Zygmunt Krasiński.
Pochodził z rodziny szlacheckiej, jego ojciec był profesorem literatury. Dzieciństwo spędził w otoczeniu kultury i nauki, co miało duży wpływ na jego późniejszą twórczość. Edukację zdobywał w Krzemieńcu i Wilnie.
W życiu prywatnym Słowacki był człowiekiem nieszczęśliwie zakochanym, jak przystało na prawdziwego romantyka. Jego związki zazwyczaj kończyły się niepowodzeniami, co przełożyło się na jego twórczość, w której często pojawia się motyw nieszczęśliwej miłości.
Swoją literacką karierę rozpoczął w młodym wieku. Początkowo pisał głównie wiersze, później zaczął tworzyć dramaty i poematy filozoficzne. Jego twórczość była silnie związana z sytuacją polityczną Polski, która przeżywała okres zaborów. Słowacki w swoich utworach wyrażał tęsknotę za niepodległą ojczyzną i wzywał do walki o wolność.
Juliusz Słowacki zmarł 3 kwietnia 1849 roku w Paryżu.
Najważniejsze utwory Juliusza Słowackiego:
- „Ksiądz Marek” (1829)
- „Kordian” (1834)
- „Grób Agamemnona” (1839-40)
- „Mazepa” (1840)
- „Beniowski” (1841)
- „Horsztyński” (1844)
- „Sen srebrny Salomei” (1844)
- „Lilla Weneda” (1846)
- „Król-duch” (1847)
- „Anhelli” (1847)
- „Dyplomata” (1848)
