Bardzo trudno jest porównać pod względem ustrojowym dwa różne państwa. Zadanie to wymaga dużej, specjalistycznej wiedzy i znajomości tematu. Natomiast wyczerpanie tematu mogłoby nastąpić wyłącznie na stronach książki. Dlatego też skupię się tutaj na niezbędnych podstawach. Żeby wszystko od początku było jasne i nie pozostawiało żadnych wątpliwości postaram się wyjaśnić podstawowe pojęcia.

- konstytucja

Jest ustawą zasadniczą, różniącą się od innych szczególna mocą prawną, treścią i specjalnym trybem jej uchwalania. Nie istnieją w państwie takie normy prawne, które byłyby wobec konstytucji nadrzędne, czy tez tylko równorzędne. Konstytucja zawiera przepisy, regulujące wszelkie kwestie polityczne i społeczne. Żeby uchwalić albo zmienić konstytucję stosuje się zupełnie inne procedury, niż w wypadku zwykłych ustaw.

- ustrój

Jest zbiorem zasad prawnych, regulujących sposób organizacji i funkcjonowania państwa, społeczeństwa i działających dla nich instytucji.

Konstytucja jest zatem bazą, bez której nie można budować ustroju. Ustawa ta określa zasady, na jakich ma działać państwo. Stanowi też gwarancję swobód i praw obywatelskich. Państwo nie opiera się jednakże tylko na konstytucji. Ustrój państwa demokratycznego bazuje na prawie konstytucyjnym. Istotne jest to, że konstytucje państw demokratycznych to dokumenty bardzo podobne, niewiele je różni.

Zasady, fundamentalne dla ustawy zasadniczej:

Konstytucja kieruje się:

a) suwerennością narodu

b) zasadą państwa prawa

c) zasadą podziału władzy

d) zasadą równoważenia władz

e) pluralizmem politycznym

f) samorządnością lokalna

g) niezawisłością sądów

h) respektowaniem gwarantowanych praw człowieka i obywatela

jeśli chodzi o porównanie ustaw zasadniczych Francji i Polski, to pierwszą, jaką mogę wskazać, jest zdecydowanie różne potraktowanie kwestii wiary. I widać ją już w pierwszych słowach. Francja napisała: "Francja jest Republiką niepodzielną, świecką, demokratyczną i socjalną. Zapewnia ona równość wobec prawa wszystkim obywatelom bez względu na pochodzenie, rasę lub religię". Natomiast Polska, tak bardzo, na skutek zawirowań historycznych, przywiązana do swoich tradycji narodowych i katolickiej wiary, w preambule umieściła następujące słowa: "W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach...".

Skoro już pokrótce udało mi się przybliżyć zakres tematu mojej pracy i wyjaśnić podstawowe pojęcia, czas przejść do meritum, a więc zająć się merytoryczną stroną zagadnienia.

Forma państwa - sposób sprawowania władzy

Zarówno w Polsce jak i we Francji formą sprawowania rządów jest ustrój republikański. Znaczy o tyle, że najwyższe organy (albo jednoosobowe, albo kolegialne) władzy obywatele wybierają na czas określony. Wyboru mogą dokonać wszyscy obywatele albo specjalnie do tego powołane kolegium wyborcze. W republice mamy do czynienia z trójpodziałem władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

W każdym państwie obowiązuje jakiś reżim polityczny, czyli metody rządzenia, jakimi kieruje się władza sprawując rządy w państwie. Jeśli chodzi o system sprawowania władzy w interesujących mnie krajach, to i Polska, i Francja to kraje demokratyczne. Jest to charakterystyczne dla państw, należących do kręgu europejskiej kultury politycznej. Państwo demokratyczne jest państwem prawa. Najważniejsze są dla niego zasady suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, poszanowania praw jednostki, ładu społecznego, równości obywateli.

Istnieją dwa modele państwa demokratycznego:

- państwo liberalne

- państwo socjalne

Zanim wyjaśnię w czym rzecz, od razu powiem, że Francja ma charakter socjalny, a Polska liberalny.

Państwo liberalne ma za zadanie zagwarantować obywatelowi prawo własności i gospodarkę rynkową. Państwo socjalne natomiast to bardziej ścisłe związki między gospodarka, społeczeństwem i państwem.

Zajmę się teraz pokrótce ustrojem terytorialno - prawnym. Związany on jest z podziałem państwa, zależnościami pomiędzy organami centralnymi a terenowymi, ze stopniem centralizacji i decentralizacji władzy. Mówiąc inaczej, ustrój terytorialny to zbiór zasad, na podstawie których konkretne ziemie łączą się w jedno państwo. Taki ustrój nazywamy unitarnym, czyli wewnętrznie jednolitym. Jednostki administracyjno - terytorialne podporządkowane są organom centralnym, nie są samodzielne politycznie.

I tutaj pojawia się niezwykle ważna cecha, odróżniająca polski i francuski system rządów. Polska wybrała system parlamentarno -gabinetowy. Francja natomiast prezydencko - parlamentarny i jest jednym z dwóch państw UE, które ten system utrzymują (drugim jest Finlandia).

WŁADZA WYKONAWCZA

Oto niektóre z kompetencji, jakie Konstytucja V Republiki Francji z 4 X 1958 r. nadaje Prezydentowi:

1. Zgodnie z Art. 8. prawo powoływania i odwoływania premiera i ministrów na wniosek premiera

2. Pod jego przewodnictwem działa Komitet Obrony Narodowej

3. rozwiązywanie zgromadzenia narodowego po wcześniejszym zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb parlamentu

4. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

5. w razie potrzeby występuje do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o sprawdzenie zgodności ustawy z konstytucją

6. wykonuje prezydenckie prawo łaski (Art. 17)

7. mianuje na stanowiska w wymiarze sprawiedliwości

Prezydent Francji cieszy się bardzo szerokimi kompetencjami. Rządy we Francji są bardziej zbliżone do amerykańskich niż do rodzimych, zachodnioeuropejskich. System polityczny, przyjęty w konstytucji śmiało można nazwać mieszanym. Możemy zaobserwować pewne cechy systemu parlamentarnego, ale jednocześnie zachowane są elementy systemu prezydenckiego. Na samym początku przygotowywano się na to, że będzie to system przejściowy. Powszechne wybory prezydenckie wprowadzono we Francji w 1962 roku. Konstytucja V Republiki ma niejednolity charakter. Nie widzimy tu jednoznacznie systemu parlamentarnego, ponieważ pomimo tego, że rząd odpowiada przed parlamentem, który ma prawo go odwołać, to jednak kompetencje, jakie otrzymał parlament są ograniczone. Ponadto odpowiedzialność polityczna rządu nie ogranicza się do parlamentu, rząd odpowiada też przed prezydentem. Dosyć mocno konstytucja ogranicza kompetencje ustawodawcze parlamentu. Wprowadzono też zakaz łączenia mandatu parlamentarzysty z funkcją w rządzie. Jeśli chodzi o głowę państwa to nie odpowiada on politycznie przed parlamentem. W jego rękach jest szereg uprawnień, wiele decyzji może podejmować samodzielnie, nie odpowiadając przed nikim. Ale też nie wszystko, co robi musi być poparte przez premiera.

O systemie prezydenckim w czystej formie też nie ma w tym przypadku mowy, ponieważ na funkcjonowanie parlamentu ma wpływ także rząd.

System polityczny we Francji charakteryzuje się przeniesieniem władzy z organów ustawodawczych na wykonawcze, głównie na prezydenta.

W Polsce sytuacja wygląda inaczej. W kompetencjach prezydenta jako głowy państwa leży powoływanie i odwoływanie prezesa NBP, prezesa Sądu Najwyższego, NSA, nadaje stopnie oficerskie, obywatelstwo polskie, ordery i odznaczenia, dysponuje prawem łaski. W stosunku do parlamentu jego kompetencje to m.in. zarządzanie wyborów, w szczególnych warunkach rozwiązywanie parlamentu, ma prawo ustawodawczego weta, podpisuje ustawy, zgłasza ustawy budzące wątpliwości do Trybunału Konstytucyjnego. Ale prezydent ma też prawo inicjatywy ustawodawczej. Może też wydawać rozporządzenia i zarządzenia. Jeśli chodzi o rząd to prezydent desygnuje premiera, zwołuje i przewodniczy radzie Gabinetowej. Zajmuje się również ratyfikowaniem umów międzynarodowych. Do jego zadań należy też mianowanie ambasadorów Polski. Jeśli kraj jest zagrożony prezydent może ogłosić stan wyjątkowy. Jest tez zwierzchnikiem sił zbrojnych. Oprócz rozpisywania wyborów do Sejmu i Senatu prezydent zwołuje też pierwsze posiedzenia tych Izb. Prezydent oprócz tego, że desygnuje Prezesa Rady Ministrów może też odwoływać urzędników, wobec których wyrażono votum nieufności. Na wniosek prezydenta każdy z członków rządu może zostać pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Prezydent i Rada Ministrów to dwa organy sprawujące w Polsce władzę wykonawczą, jednak to premier pełni ją bezpośrednio. Prezydent pełni tu swego rodzaju funkcję arbitralną. Zachodzą sytuacje, kiedy ma prawo do ingerowania w prace RM i parlamentu. Konstytucja polska niezbyt wyraźnie reguluje kwestię rozdziału kompetencji prezydenckich i rządowych. Dlatego czasem może dochodzić do konfliktów kompetencyjnych.

W obu omawianych państwach władzę wykonawczą sprawują prezydent i rząd, na czele z premierem. Jednakże w Polsce to Rada Ministrów ma w rękach większą władzę, podczas gdy we Francji silniejszy jest prezydent.

WŁADZA USTAWODAWCZA

Ustawodawstwo polskie i francuskie są do siebie bardzo podobne. We Francji władzę tę sprawują: Zgromadzenie Narodowe, Senat i Rada Społeczno - Ekonomiczna. Ta ostatnia co prawda nie uczestniczy bezpośrednio w procesie legislacyjnym, ale pełni funkcję doradczą i konsultacyjną. Doradztwo RS - E dotyczy w szczególności kwestii gospodarczych i społecznych. Do zadań Rady należy tworzenie i publikowanie raportów, które trafiają do rządu i parlamentu. Później publikuje się je w dzienniku ustaw. Cały proces legislacyjny z inicjatywy rządu rozpoczyna się w Zgromadzeniu Narodowym. Natomiast projekty ustaw, które zgłaszają parlamentarzyści jednej, bądź drugiej izby, rozpatruje najpierw Zgromadzenie Narodowe. W razie wyraźnej niezgodności wersji projektów, zaproponowanych przez Izby, powołuje się specjalną komisję, której skład po połowie tworzą członkowie senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeśli prace komisji okazują się bezowocne wtedy decyzja o ostatecznym kształcie ustawy należy do izby niższej parlamentu.

Polskie ustawodawstwo leży w rękach sejmu i senatu. Wszystko działa na bardzo podobnych zasadach, a jeśli już pojawiają się różnice to tylko w kwestiach technicznych.

WŁADZA SĄDOWNICZA

We Francji system prawny w całości oparty jest na prawie stanowionym. Władzę sądowniczą dzielimy na sądownictwo powszechne i administracyjne. W gestii sądów powszechnych leży rozstrzyganie w sprawach cywilnych i karnych. Cały system natomiast tworzą sądy rejonowe, apelacyjne i kasacyjne.

Jeśli chodzi o sądy administracyjne, to ich zadaniem jest rozstrzyganie w sprawach między obywatelem a instytucjami państwowymi lub między urzędami. Zaskarżyć można każdą decyzje urzędniczą. Od wyroku sądu administracyjnego, tak jak powszechnego, można się odwoływać. Apelację można złożyć do administracyjnego sądu apelacyjnego. A kiedy zawiedzie i ta droga można zgłosić się do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który jest najwyższą już instancją.

Najwyższym organem władzy sądowniczej jest Trybunał Konstytucyjny. Zajmuje się on oceną zgodności aktów prawnych i ustaw z konstytucją i prawem międzynarodowym. Trybunał może orzec o niezgodności z konstytucją przepisów sprzecznych z Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela lub z Europejską Konwencją Praw Człowieka. Z wnioskiem o sprawdzenie danego dokumentu mogą do sądu wystąpić: prezydent, premier, marszałek senatu, grupa 60 posłów lub senatorów.

Pozostaje jeszcze sądownictwo rozrachunkowe, zajmujące się kontrolą finansów państwa i instytucji publicznych. Struktury sądownictwa rozrachunkowego tworzą lokalne sądy rozrachunkowe. Jeśli chodzi o apelacje to zgłasza się je do Naczelnego Sądu Rozrachunkowego. NSR co roku publikuje raport, dotyczący finansów. Zdarzają się sytuacje, że okazuje się on być atrakcyjny dla prokuratury.

Struktura polskiego sądownictwa jest nieco inna niż francuska. W Polsce organy wymiaru sprawiedliwości to sądy, Trybunały i Krajowa Rada Sądownictwa.

1. Sądy:

- Sąd Najwyższy

- sądy powszechne

- sądy szczególne

Sąd Najwyższy czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem pozostałych sądów. Sądy powszechne to sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Można tu wyodrębnić sądy rodzinne, sądy pracy, sądy gospodarcze i sąd antymonopolowy. Odwołania od wyroków wydanych przez sądy pierwszej instancji składa się w sądach apelacyjnych.

2. Trybunały:

- Trybunał Konstytucyjny

- Trybunał Stanu

Sądy te mają szczególne znaczenie. Różnią się od sądów tym, że ich orzecznictwo jest niezależne od Sądu Najwyższego. Trybunał Konstytucyjny orzeka o konstytucyjności i legalności aktów prawnych, orzeka też w sprawach zgodności z ustawa zasadniczą celów i działalności partii politycznych. Trybunał Stanu natomiast jest gwarantem istnienia odpowiedzialności prawnej najwyższych urzędników państwowych.

Art. 175.

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Art. 177.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów

Art. 188.

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1

Art. 198.

Trybunał Stanu

1) Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

2) Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107.

3) Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa

Jak widać sądy działają w obu państwach bardzo podobnie. Różnice pojawiają się w samym prawodawstwie.

WŁADZA SAMORZĄDOWA

Francja to państwo mocno scentralizowane. Części składowe kraju to departamenty, czyli coś na wzór polskich powiatów. Na czele powiatu stoi prefekt. Swoją władzę sprawuje w imieniu rządu. Na początku lat osiemdziesiątych we Francji rozpoczął się proces decentralizacji. Tym samym na barki polityków lokalnych nałożono nowe uprawnienia, związane z administracją i niektórymi sprawami podatkowymi.

W 1986 roku odbyły się pierwsze wybory do rad regionalnych. I chociaż nadal przeprowadza się decentralizację, spora część władzy jest w rękach urzędów centralnych.

Bardzo podobnie podział ten wygląda w Polsce.

Artykuł 164 Konstytucji Rzeczypospolitej z Rozdziału VII o Samorządzie Terytorialnym mówi, że:

1) Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.

2) Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.

3) Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego

Polska od 1999 roku jest podzielona na gminy, powiaty i województwa. Najniżej w hierarchii samorządowej stoi samorząd gminny. Szczebel wyżej jest samorząd powiatowy. Samorząd wojewódzki stoi najwyżej. Jego organy to sejmik i zarząd województwa.

Zagłębiając się bardziej w porównywanie ustrojów Republiki Francuskiej i Rzeczpospolitej Polskiej, nietrudno o wniosek, że taka naprawdę istotna różnica znajduje się u podstaw. Francja ma zdecydowanie mocniejszego prezydenta,. Ma on nawet część kompetencji takich, jak premier w Polsce. Ma więc szersze pole do działania i realnie większą władzę. W Polsce urząd premiera i prezydenta to urzędy mocno wyważone. Prezydent Francji jest silniejszy niż polski, ale słabszy niż prezydent USA. Jaki to ma wpływ na państwo? Nieznaczny, pod warunkiem, że państwo wewnątrz i na zewnątrz jest stabilne. Z podobna sytuacja mamy do czynienia w Polsce.

Część artykułów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących uprawnień Prezydenta:

Art. 133.

I. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

II. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją.

III. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Art. 134.

1) Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

2) W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

3) Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem określa ustawa.

4) Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa.

5) Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe.

6) Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, związane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi, szczegółowo określa ustawa

Źródła:

Zbigniew Smutek, Janusz Maleska, Beata Surmacz - podręcznik "Wiedza o społeczeństwie - wydanie trzecie zmienione" wydawnictwo Operon 2004

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r -

Dziennik Ustaw 1997, NR 78 poz. 483

Konstytucja V Republiki Francuskiej - Wydawnictwa Prawnicze PWN, Rok wydania: 1997

Słownik języka polskiego - wydawnictwo: PWN Wydawnictwo Naukowe 2001