II CESARSTWO WE FRANCJI

termin określający rządy cesarza Napoleona III we Francji w latach 1852-70. Po obaleniu króla Ludwika Filipa Orleańskiego (1848 r.) utworzono we Francji tzw. II Republikę, której prezydentem został Ludwik Napoleon Bonaparte, co przyjęto z dużym zadowoleniem, gdyż widziano w nim drugiego Napoleona, który z czasem przywróci Francji jej dawną potęgę i dobrobyt. Bez protestu przyjęto też posunięcia jego rządu, które w znacznej mierze ograniczały prawa obywatelskie (wolność prasy, zebrań, wprowadzono stan oblężenia) gdyż wierzono, że tylko w ten sposób można zahamować "widmo komunizmu".

Bonaparte nie zamierzał oddać władzy po upływie czteroletniej kadencji. Kiedy Zgromadzenie Prawodawcze nie zgodziło się na zmianę konstytucji i umożliwienie prezydentowi reelekcji, Ludwik Napoleon przy pomocy kilku oddanych sobie generałów zdecydował się na przeprowadzenie zamachu stanu. Po aresztowaniu co bardziej zagorzałych republikanów zorganizował w grudniu 1851 r. plebiscyt, w którym zdecydowana większość uprawnionych do głosowania zezwoliła prezydentowi na zmianę konstytucji.

Nowa konstytucja została ogłoszona 14 I 1852 r. Dawała prezydentowi prawie nieograniczoną władzę (miał być odpowiedzialny tylko przed narodem) i aż dziesięcioletnią kadencję. Po zdławieniu wszelkiej opozycji w październiku 1852 r. Bonaparte zapowiedział wprowadzenie cesarstwa. Kolejny plebiscyt (21 XI 1852 r.) także zdecydowaną większością zatwierdził i tę propozycję. Wprowadzono nową konstytucję, a II Republika Francuska zamieniła się w II Cesarstwo, Ludwik Napoleon Bonaparte - w cesarza Napoleona III.

II Cesarstwo zachowało co prawda pozory demokracji, ale w praktyce cesarz skupiał w swoich rękach pełnię władzy. Do niego należała inicjatywa ustawodawcza, to on powoływał i dymisjonował ministrów. Napoleon III oparł swoje rządy na starannie dobieranej administracji, dobrze wynagradzanej armii, bogatej burżuazji i duchowieństwie katolickim. Powoli Francja stawała się państwem policyjnym. Wprowadzona została cenzura, rozbudowano tajną policję, która śledziła nawet wykłady uniwersyteckie oraz rozbito opozycję.

Gospodarka francuska w okresie II Cesarstwa przeżywała rozkwit. Rozwijał się przemysł (zwłaszcza wydobywczy i metalurgiczny), powstało wiele banków i spółek akcyjnych. Znacznie rozbudowano sieć kolejową, powstało wiele dróg, rozpowszechniona została oświata, rozwijała się też nauka i kultura.

Napoleon III dążył do odbudowy mocarstwowej pozycji Francji. W polityce zagranicznej jego głównym celem była zmiana postanowień Kongresu Wiedeńskiego. Przede wszystkim chciał przedłużenia granicy francuskiej na Renie, ale ponieważ nie było to możliwe (sprzeciw Prus i Rosji), zaczął dążyć do zmian terytorialnych we Włoszech kosztem Austrii. Głosił przy tym swoją sztandarową ideę o popieraniu praw narodów uciskanych, co zyskało mu duże poparcie wśród Włochów i Polaków.

Cesarz utrzymywał dobre stosunki z Wielką Brytanią i Turcją oraz dążył do porozumienia z Rosją, czego dowodem jest postawa w czasie wojny krymskiej. Dzięki pomocy udzielonej Sardynii w wojnie z Austrią (1859 r.) przyłączył do Francji Niceę i Sabaudię.

Po 1852 r. Francja podjęła na nowo energiczną politykę ekspansji kolonialnej. Umacniano rządy francuskie w Algierii i Senegalu, a od 1860 r. w Libanie i Syrii. Napoleon III przyjął też tytuł protektora chrześcijaństwa na Wschodzie, co pozwalało mu na ingerencję w politykę Chin, Korei i Wietnamu. Francja rozciągnęła także swój protektorat nad Kochinchiną (pd. Wietnam) i Kambodżą (Indochiny).

Rosnąca potęga Francji budziła niepokój w rządzonych przez Bismarcka Prusach, zwłaszcza że Napoleon III sprzeciwiał się zjednoczeniu Niemiec. Bismarck sprowokował więc wojnę francusko-pruską, którą Francja przegrała i po abdykacji Napoleona III znów przekształciła się w republikę (1871 r.)