Organy parlamentarne powstały po II Wojnie Światowej. Jako pierwszy parlament, w 1949 roku zostało stworzone Zgromadzenie Doradcze w Radzie Europy.

Początkiem dzisiejszego Parlamentu Europejskiego był 1952 r.. Wtedy na podstawie Traktatu Paryskiego utworzono Zgromadzenie Ogólne Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

W ciągu pięćdziesięciu lat Zgromadzenie przekształciło się najbardziej spośród innych organów Wspólnot. Zmieniła się funkcja w systemie organów wspólnotowych, tryb powoływania deputowanych oraz ich liczba. Na podstawie umowy o wspólnych instytucjach dołączonej do Traktatów Rzymskich doszło do połączenia Wspólnego Zgromadzenia EWWiS, Zgromadzenia Parlamentarnego EWG oraz Zgromadzenia Parlamentarnego EUROATOM-u. Pierwsza sesja połączonego Zgromadzenia - Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego miała miejsce w Strasburgu w marcu 1958 r. 4 lata później Zgromadzenie zmieniło nazwę na Parlament Europejski.

Nazwa ta została przyjęta w nazewnictwie Wspólnot i potwierdzona w zapisach traktatowych. Parlament jest jedynym organem Wspólnot, który posiada w pełni demokratyczne uprawnienie do działania, a jego rola wciąż rośnie, razem z postępującą integracją w Europie.

Oficjalna zmiana nazwy nastąpiła w Jednolitym Akcie Europejskim z 1987 roku. Dokument ten umocnił pozycję Parlamentu, wprowadzając do kompetencji konsultacyjnych procedurę zgody i współpracy.

W Zgromadzeniu EWWiS zasiadało 78 deputowanych, a w połączonym Zgromadzeniu - 142. Liczba deputowanych wzrosła do 626. Było to spowodowane rozszerzeniem Wspólnot oraz zjednoczeniem Niemiec. Wg Traktatu Amsterdamskiego maksymalna liczba posłów może wynosić 700, natomiast Traktat z Nicei zwiększył tę liczbę do 732.

Parlament Europejski jest głównym organem Wspólnot Europejskich, w którego skład wchodzą "przedstawiciele narodów państw zjednoczonych we Wspólnocie".

Artykuły 189 - 201 TWE i regulamin wewnętrzny stanowią podstawę prawną funkcjonowania Parlamentu.

Siedziba Parlamentu mieści się w Strasburgu, ale eurodeputowani pracują także w Brukseli i Luksemburgu (gdzie znajduje się sekretariat Parlamentu) z przyczyn historycznych: EWWiS powołana została w 1952 r. w Luksemburgu, natomiast Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM) - w Brukseli w 1958 roku. Z kolei Strasburg wybrany został jako symbol pojednania francusko-niemieckiego. Najpierw stał się siedzibą Rady Europy, a w 1952 r. - Parlamentu Europejskiego.

Skład Parlamentu Europejskiego

Na początku Parlament Europejski składał się z delegatów wyznaczanych przez parlamenty państw członkowskich. Ale już traktaty założycielskie planowały wybór mandatów poprzez głosowanie powszechne. 20 września 1979 roku Rada Unii Europejskiej uchwaliła Akt o wyborach bezpośrednich i powszechnych do Parlamentu. PE jest zobowiązany do przygotowania jednolitych zasad wyborów, które odbywają się co 5 lat.

Wydanie stosownych przepisów należy do Rady po wyrażeniu przez Parlament zgody. Rada działa jednogłośnie, Parlament z kolei większością deputowanych. Do tej pory nie udało się państwom członkowskim wypracować wspólnego stanowiska dotyczącego procedur wyborczych. Wybory uregulowane są przez ordynacje krajowe. Każde państwo może dobrowolnie uregulować czynne i bierne prawo wyborcze przez system głosowania. Ewentualne łączenie mandatów parlamentarzysty krajowego i europejskiego zależy od państw członkowskich. Dokument z 1979 roku zabrania jednak łączenia mandatu deputowanego do PE z funkcjami: ministra rządu państwa członkowskiego, szefa przedsiębiorstwa publicznego, komisarza Komisji Europejskiej, sędziego, rzecznika generalnego lub sekretarza Trybunału Sprawiedliwości, członka Trybunału Obrachunkowego oraz członka Rady Dyrektorów Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Polska ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego z 23 stycznia 2004 r. przewiduje możliwość kandydowania po ukończeniu 21 roku życia. Kandydaci mogą być zgłaszani przez partie polityczne lub ich koalicje oraz wyborców.

Wybór wszystkich 50 posłów (w pierwszych wyborach w 2004 r., wyjątkowo 54, ponieważ Polsce przydzielono miejsca przeznaczone dla Rumunii i Bułgarii, nieobjętych jeszcze rozszerzeniem UE z 2004 r.) z Polski następuje w 13 okręgach wyborczych (tabela poniżej), które odpowiadają obszarowi jednego lub dwóch województw (tylko województwo mazowieckie podzielone jest na 2 okręgi). Głosowanie przypomina wybory do Sejmu, głosy przeliczane są na mandaty metodą d 'Hondta, ale mandaty dzielone są między komitety wyborcze na poziomie krajowym. Natomiast później rozdzielane są między poszczególne listy okręgowe. Liczba posłów wybranych w danym okręgu może zatem zależeć od frekwencji. Mandaty dzielone są tylko między te komitety, które zdobyły, przynajmniej 5% głosów w skali całego kraju (również w przypadku koalicji).

Zgodnie z ordynacją, kandydaci (obywatele polscy) mają obowiązek składania oświadczeń, dotyczących ich współpracy ze służbami specjalnymi PRL i innymi państwami socjalistycznymi. Podanie nieprawdy nie wiąże się jednak, jak w ordynacji do parlamentu narodowego, z pozbawieniem mandatu.

Okręg

Obszar

Siedziba

1

woj. pomorskie

Gdańsk

2

woj. kujawsko-pomorskie

Bydgoszcz

3

woj. podlaskie i warmińsko-mazurskie

Olsztyn

4

Warszawa oraz powiaty: grodziski, legionowski, nowodworski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, wołomiński, warszawski-zachodni oraz zagranica

Warszawa

5

reszta woj. mazowieckiego

Warszawa

6

woj. łódzkie

Łódź

7

woj. wielkopolskie

Poznań

8

woj. lubelskie

Lublin

9

woj. podkarpackie

Rzeszów

10

woj. małopolskie i świętokrzyskie

Kraków

11

woj. śląskie

Katowice

12

woj. dolnośląskie i opolskie

Wrocław

13

woj. lubuskie i zachodniopomorskie

Gorzów Wielkopolski

10 - 13 czerwca 2004 roku (w Polsce 13 czerwca) odbyły się wybory do Parlamentu Europejskiego VI kadencji.

Liczbę mandatów poszczególnych narodów precyzuje artykuł 190 TWE. Zależy ona od potencjału demograficznego państw. Obecnie wygląda następująco:

Niemcy - 99

Austria - 18

Wielka Brytania - 78

Słowacja - 14

Francja - 78

Dania - 14

Włochy - 78

Finlandia - 14

Hiszpania - 54

Irlandia - 13

Polska - 54

Litwa - 13

Holandia - 27

Łotwa - 9

Grecja - 24

Słowenia - 7

Czechy - 24

Estonia - 6

Belgia - 24

Cypr - 6

Węgry - 24

Luksemburg - 6

Portugalia - 24

Malta - 5

Szwecja - 19

Łącznie 732 deputowanych

Obrady Parlamentu prowadzone są jednocześnie we wszystkich językach Unii. Każdy poseł przemawia w ojczystym języku, co jest tłumaczone równolegle na każdy inny język. Obecnie także na języki państw stowarzyszonych, ponieważ przedstawiciele ich parlamentów mogą biernie uczestniczyć we wszystkich obradach.

Mandat do Parlamentu Europejskiego jest mandatem wolnym, tzn. deputowani nie są zależni od instrukcji państw, których są obywatelami. Dlatego w Parlamencie organizują się we frakcje wg kryterium przynależności partyjnej.

Deputowany może należeć tylko do jednej frakcji. Grupy pracują zgodnie z własnymi regulaminami, posiadają własne środki finansowe z budżetu Parlamentu oraz określone w regulaminie PE prawa, chociażby do wspólnego ustalaniu porządku obrad. Powstające grupy rejestrowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Frakcja musi się składać z deputowanych przynajmniej 2 państw. Wtedy 23 deputowanych stanowi grupę. Jeśli pochodzą z 3 krajów, grupę może stworzyć 18, a z 4 lub więcej państw - 14 eurodeputowanych.

Najliczniejszą frakcją w Parlamencie jest Europejska Partia Ludowa - Europejscy Demokraci (EPL-ED) - 268 mandatów. Drugą, co do wielkości jest Partia Europejskich Socjalistów (PSE) - 200 mandatów. Następnie Porozumienie Liberałów i Demokratów na Rzecz Europy (ALDE) - 88, Zieloni/Wolne Przymierze Europejskie (Greens/EFA) - 42, Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/Nordycka Zielona Lewica (EUL/NGL) - 41, Niepodległość i Demokracja (IND/DEM) - 37 mandatów, Unia na Rzecz Europy Narodów (UEN) - 27, z kolei 29 deputowanych jest niezrzeszonych.

Wg artykułu 191 TWE partie polityczne są na poziomie europejskim istotnym elementem integracyjnym oraz wpływają na formowanie świadomości europejskiej i woli politycznej obywateli Unii.

PE jest reprezentowany przez przewodniczącego na oficjalnych spotkaniach i w stosunkach międzynarodowych. Przewodniczy on również posiedzeniom plenarnym, zebraniom Prezydium oraz Konferencji Przewodniczących. Funkcję tę sprawuje hiszpański socjalista Josep Borrell.

Organy wewnętrzne Parlamentu Europejskiego

Zgodnie z regulaminem głównymi organami wewnętrznymi Parlamentu są: urzędnicy (przewodniczący, wiceprzewodniczący, Kolegium Kwestorów) a także organy kierownicze (Prezydium, Konferencja Przewodniczących, Konferencja Przewodniczących Komisji, Konferencja Przewodniczących Delegacji i Sekretarz Generalny). Traktaty przewidują tylko Przewodniczącego oraz Prezydium.

Prezydium Parlamentu Europejskiego jest odpowiedzialne za politykę budżetową PE, sprawy administracyjne i organizacyjne, a także za politykę kadrową. Poza tym Prezydium czuwa np. nad poszanowaniem regulaminu wewnętrznego, nadzoruje komisje, powołuje sekretarza generalnego, oficjalnie interpretuje przepisy regulaminu.

Członkowie prezydium wybierani są na dwa i pół roku. Poza przewodniczącym oraz czternastoma wiceprzewodniczącymi w skład Prezydium wchodziło do tej pory pięciu kwestorów (doradców zajmujących się administracyjną i finansową obsługą deputowanych oraz ich statutem.

Kolegium Kwestorów obsługuje finansowo parlamentarzystów. Konferencja Przewodniczących PE jest organem wykonawczym Parlamentu. Składa się z: przewodniczącego parlamentu oraz przewodniczących frakcji parlamentarnych. Jest głównym politycznym ciałem decyzyjnym, decyduje m.in. o organizacji prac parlamentarnych oraz planowaniu legislacyjnym, składzie i funkcjach delegacji międzyparlamentarnych, proponuje członków komisji, dzieli kompetencje między komisje.

Konferencje Przewodniczących Komisji i Przewodniczących delegacji mogą zlecać Konferencji Przewodniczących sprawy dotyczące porządku obrad (jeśli dotyczy to ich kompetencji) oraz wypełniać zadania, które zleciło Prezydium lub Konferencja Przewodniczących. Prezydium mianuje sekretarza generalnego, będącego zwierzchnikiem Sekretariatu. Jego skład oraz organizację określa Prezydium.

Obecnie działa siedem dyrekcji generalnych (m.in. kancelaria dokumentów, informacja, studia i archiwum, administracje, tłumaczenia) oraz dwie osobne jednostki - Departament Prawny oraz Dyrekcja ds. Informatyki.

Po rozszerzeniu w PE jest 20 komisji stałych. Parlament może również powołać podkomisje, komisje tymczasowe i komisje śledcze, zajmujące się konkretnymi zagadnieniami.

Komisje rozpatrują sprawy wymagające głębszej analizy, niemożliwej w trakcie debaty.

Tryb pracy Parlamentu Europejskiego

Parlament Europejski jest ciałem jednoizbowym. Pracuje sesyjnie na jawnych posiedzeniach. Sesja zwyczajna trwa rok i dzieli się na miesięczne podsekcje, te z kolei na posiedzenia. Z inicjatywy Rady, Komisji albo większości deputowanych PE zbierać się może na sesjach nadzwyczajnych. W trakcie posiedzeń plenarnych, poza debatami i dyskusjami na temat raportów przedstawianych przez sprawozdawców, parlamentarzyści mogą zadawać pytania Komisji oraz Radzie, a także wysłuchać wystąpień ich przedstawicieli.

W ciągu miesiąca:

- przez jeden tydzień w Brukseli mają miejsce posiedzenia klubów parlamentarnych,

- przez jeden tydzień odbywa się sesja plenarna Parlamentu w Strasburgu,

- przez jeden tydzień w Brukseli odbywają się posiedzenia jednej z komisji parlamentarnych

- w ostatnim tygodniu jest czas na spotkanie z wyborcami.

Dopuszczalne są tylko dwie usprawiedliwione nieobecności parlamentarzysty w ciągu miesiąca. W przypadku ich przekroczenia, dochodzi do zmniejszenia diet. Eurodeputowany jest zobowiązany także do ujawnienia swojego oświadczenia majątkowego - w myśl zasady przejrzystości finansowej. Każdy obywatel UE ma możliwość przez internet zapoznać się z takimi informacjami.

Parlament działa bezwzględną większością oddanych głosów. Wyjątek stanowią postanowienia traktatu przewidujące podejmowanie decyzji za pomocą większości kwalifikowanej 3/5 lub 2/3 oddanych głosów oraz większości członków Parlamentu. Deputowani mogą głosować tylko osobiście. Na wniosek frakcji parlamentarnej lub minimum 29 deputowanych można przeprowadzić głosowanie imienne, a na wniosek przynajmniej 1/5 parlamentarzystów lub w sprawach nominacji personalnych odbywa się głosowanie tajne.

Uprawnienia, zadania, funkcje Parlamentu Europejskiego

Najprościej uprawnienia Parlamentu można określić jako opiniodawczo-doradcze.

Tak jak inne parlamenty, PE posiada trzy podstawowe uprawnienia: ustawodawczą (ale bez inicjatywy ustawodawczej), uprawnienia budżetowe oraz kontrolę władzy wykonawczej. Proces ustawodawczy w Parlamencie Europejskim jest podobny do stosowanego w innych parlamentach i składa się z następujących kroków:

- Komisja Europejska przekazuje Parlamentowi propozycję ustawodawczą.

- Właściwa komisja parlamentarna wyznacza posła-sprawozdawcę, który opracowuje projekt raportu dotyczącego propozycji KE (poszczególni posłowie oraz inne komisje parlamentarne także mogą być proszeni o opinię).

- Sprawozdawca przedstawia komisji parlamentarnej projekt raportu do przedyskutowania. - Po przeanalizowaniu ewentualnych zmian projekt raportu podlega głosowaniu w Komisji.

- Frakcje parlamentarne oceniają raport ze względu na swoje interesy.

- Raport trafia na sesję plenarną Parlamentu, a po wprowadzeniu potencjalnych poprawek - dochodzi do głosowania.

Dokument przyjęty w tej procedurze wyraża stanowisko Parlamentu w danej kwestii. Może się zdarzyć, że procedura ustalenia stanowiska Parlamentu wobec propozycji Komisji wymagać będzie nawet trzech czytań.

Uprawnienia budżetowe PE dotyczą głównie ustalania wysokości niektórych (nieobowiązkowych) wydatków Wspólnoty, a także umożliwiają mu odrzucenie projektu budżetu w całości.

Współdecydowanie o unijnym budżecie polega na tym, że co roku w grudniu PE uchwala budżet na zbliżający się rok, przyznając konieczne środki finansowe. Aby budżet wszedł w życie, potrzebne jest podpisanie go przez przewodniczącego Parlamentu.

Parlament Europejski kontroluje wykonanie budżetu UE na podstawie sprawozdań okresowych lub rocznych. Komisja przedstawia PE, a dokładniej Komisji Kontroli Budżetowej, miesięczne sprawozdania dotyczące wykorzystania funduszy oraz z wydatków na Wspólną Politykę Rolną. Na podstawie rocznego sprawozdania Trybunału Obrachunkowego, a także rozliczeń dotyczących wykonania budżetu oraz stanu dostępnych środków i zobowiązań Wspólnoty przedstawianych przez Komisję, Parlament Europejski uznaje wykonanie budżetu Wspólnot przez Komisję (udziela absolutorium). Brak absolutorium nie wywołuje skutków prawnych, ma wyłącznie charakter polityczny. Może jednak być podstawą wniosku o wotum nieufności (art. 201 TWE), którego procedurę określa regulamin PE. 1/10 deputowanych może złożyć taki wniosek ze względu na działalność Komisji. Należy złożyć go w formie pisemnej do przewodniczącego PE wraz z uzasadnieniem. Debata nad wnioskiem może być przeprowadzona najwcześniej po upływie doby od zawiadomienia deputowanych o wpłynięciu wniosku.

Parlament kontroluje wszelkie dziedziny działalności Unii Europejskiej, sprawuje nadzór nad wszystkimi instytucjami UE, głównie nad Komisją Europejską, m.in. na bieżąco bada przedstawiane przez Komisję sprawozdania z wprowadzania ustawodawstwa, realizacji budżetu i wykonania celów politycznych. Kompetencje kontrolne Parlamentu obejmowały początkowo wyłącznie działalność Komisji, później rozszerzono je na Radę Ministrów, Radę Europejską oraz organy odpowiedzialne za politykę zagraniczną i sprawy bezpieczeństwa. Komisja, tak jak Rada UE, zobowiązana jest do udzielania pisemnej lub ustnej odpowiedzi na pytania stawiane przez Parlament lub eurodeputowanych.

Parlament jest jedynym organem Wspólnot, który jako jedyny posiadł legitymację demokratyczną. Jego działalność mogłaby się stać w przyszłości uzupełnieniem "niedoborów demokracji" oraz przeciwstawić się silnej biurokracji wspólnotowej.

Przewodniczący Parlamentu Europejskiego

Gaetano Martino, 1962-1964

Piet Dankert, 1982-1984

Jean Pierre Duvieusart, 1964-1965

Pierre Pflimlin, 1984-1987

Victor Leemans 1965-1966

Henry Plumb 1987-1989

Alain Poher 1966-1969

Enrique Barón Crespo 1989-1992

Mario Scelba 1969-1971

Egon Klepsch 1992-1994

Walter Behrendt 1971-1973

Klaus Hänsch 1994-1997

Cornelis Berkhouwer 1973-1975

José María Gil-Robles 1997-1999

Georges Spénale 1975-1977

Nicole Fontaine 1999-2002

Emilio Colombo 1977-1979

Pat Cox 2002-2004

Simone Veil 1979-1982

Josep Borrell 2004-