Unia Europejska powstała na mocy Traktatu z Maastricht (Holandia) podpisanego w 1992 roku, który wszedł w życie rok później. Działa ona w oparciu o istniejące od lat 50-tych Wspólnoty Europejskie-Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) powołaną na mocy Traktatu Paryskiego w 1951 roku, Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM)-obie powołane Traktatami Rzymskimi z 1957 roku. Obecnie, po rozszerzeniu w 2004 roku do Unii Europejskiej należy dwadzieścia pięć państw. Są nimi: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Dania, Holandia, Luksemburg, Austria, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Niemcy, Szwecja, Finlandia, Włochy, Irlandia, Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Malta i Cypr. Początkowo w procesie integracji uczestniczyło jedynie sześć krajów-Francja, Belgia, RFN, Holandia, Luksemburg i Włochy-to one właśnie były sygnatariuszami wspomnianych wcześniej Traktatów Paryskiego i Rzymskich. W 1973 roku nastąpiło pierwsze rozszerzenie, w wyniku którego członkami Wspólnot stały się Wielka Brytania, Dania i Irlandia. Osiem lat później do tego grona dołączyła Grecja. Kolejna akcesja miała miejsce w 1986 roku pop przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii. Czwarty etap rozszerzenia Unii Europejskiej przypadł na rok 1995 i objął Austrię, Finlandię i Szwecję. Ostatnia akcesja w 2004 roku była największą w dotychczasowej historii Wspólnoty Europejskiej. W jej wyniku nowymi członkami stało się aż dziesięć państw z Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej. Są nimi: Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Malta, Cypr, Węgry i Polska. Nasz kraj był pierwszym, który zgłosił chęć do akcesji. Już 16 grudnia 1991 roku podpisano Układ Europejski o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Trzy lata później nasz rząd złożył wniosek o przystąpienie do Unii Europejskiej. Negocjacje w tej sprawie rozpoczęły się w 1998 roku, a w 2001 ustalono termin akcesji na 2004 rok. W 2002 roku zakończyła się procedura negocjacyjna, a 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Od początku lat 90-tych toczyła się dyskusja na temat przystąpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej. W jej toku wykształciły się dwie grupy: euro-sceptyków i euro-entuzjastów. Pierwsza akcentuje wady akcesji, druga jej zalety. Głównymi argumentami euro-sceptyków było: niebezpieczeństwo utraty przez Polskę suwerenności, uzależnienie gospodarcze od struktur unijnych prowadzące do załamania gospodarki narodowej oraz pozycja płatnika netto (który więcej do budżetu Unii wpłaca, niż z niego otrzymuje). Euro-entuzjaści natomiast główny akcent stawiali na rozwój gospodarczy. Wskazywali na korzyści płynące z wejścia Polski w strefę funkcjonowania czterech swobód przepływu (towarów, usług, kapitału i osób) twierdząc, że pozwolą one na ogólny wzrost konkurencyjności naszego kraju nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Poza tym lansowane było hasło powrotu Polski do Europy, rozumiane jako powrót do korzeni europejskiej kultury. W trwającym dwa dni referendum akcesyjnym, większość obywateli naszego kraju opowiedziała się za integracją Polski z Unią Europejską. Wejście do wspólnoty nie zakończyło jednak sporów, a rachunek zysków i strat od 2004 roku ciągle jest przedmiotem dyskusji.

Celem Wspólnoty jest powiększenie dobrobytu państw członkowskich poprzez utworzenie unii gospodarczej i walutowej oraz wprowadzenie obywatelstwa europejskiego. Obecnie unia gospodarcza i walutowa funkcjonuje w praktyce. W 1999 roku wprowadzono wspólną walutę-euro, która zastąpiła istniejącą od tej pory bezgotówkową jednostkę rozliczeniową ECU (czyt. eki). Euro weszło do powszechnego obiegu w lutym 2002 roku. Emisją nowej waluty zajmuje się Europejski Bank Centralny, który przejął tę kompetencję od banków narodowych krajów należących do strefy euro. Wyjątkiem od tej reguły są państwa, które nie zdecydowały się przyjąć euro, to znaczy Wielka Brytania, Szwecja i Dania. Poza tym, euro jest walutą kilku krajów nie należących do Unii Europejskiej (Watykan, San Marino, Andora, Monako i Czarnogóra) oraz jeden region autonomiczny-Kosowo. Wyrazem funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej jest także istnienie w ramach Wspólnoty czterech swobód przepływu: towarów, usług, kapitału i osób. Pierwsza oznacza likwidację ceł i innych opłat w obrocie towarami w ramach Unii, jak również prowadzenie wspólnej polityki celnej w stosunkach z państwami trzecimi. Swoboda przepływu towarów odnosi się także do wspólnych norm technologicznych i jakościowych dotyczących przedmiotu obrotu. Podobne kwestie obowiązują w swobodzie przepływu usług. Chodzi tu głównie o liberalizację przepisów w zakresie usług finansowych, transportowych, informacyjnych i informatycznych. Swoboda przepływu kapitału oznacza zniesienie wszelkich barier związanych z rozliczeniami bezgotówkowymi, co z kolei ma ułatwić prowadzenie międzynarodowych transakcji finansowych. Z punktu widzenia obywateli wydaje się być swoboda przepływu osób. Ma ona dwojaki charakter. Po pierwsze, daje możliwość obywatelom państw członkowskich przemieszczania się na terenie Unii bez konieczności kontroli paszportowej czy celnej. Po drugie pozwala im także na niczym nieskrępowany wybór miejsca zamieszkania i pracy w granicach Wspólnoty. Funkcjonowanie Unii Europejskiej odbywa się przy pomocy jej organów. Cztery z nich mają charakter główny; są nimi Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska oraz Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) wraz z Sądem Pierwszej Instancji. Bardzo ważnym organem, formalnie nie należącym jednak do instytucji europejskich jest Rada Europejska. Powstała w oparciu o nieformalne spotkania szefów państw i rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Obecnie zbiera się ona przynajmniej dwa razy do roku na tzw. szczytach, w czasie których ustala się główne kierunki polityki Unii Europejskiej. Rada Europejska jest wyjęta spod jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, ale jej przewodniczący jest zobowiązany do składania raportów przed Parlamentem Europejskim po każdym szczycie oraz raz na rok. Pierwszą instytucją europejską jest Rada Unii Europejskiej. To główny organ decyzyjny Wspólnoty. Tworzą go ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich oraz ministrowie innych resortów. Od 2002 roku Rada Unii Europejskiej może zbierać się w dziewięciu różnych postaciach, w zależności od składu i omawianych kwestii. Są nimi:

  • Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych;
  • Rada ds. Gospodarczych i Finansowych;
  • Rada ds. Współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych;
  • Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów;
  • Transportu, Telekomunikacji i Energii;
  • Rolnictwa i Rybołówstwa;
  • Ochrony Środowiska;
  • Konkurencji;
  • Edukacji, Młodzieży i Kultury.

( http://www1.ukie.gov.pl )

Na czele Rady stoi przewodniczący, a dodatkowo istnieje instytucja prezydencji, którą sprawuje każde państwo Unii w sześciomiesięcznych cyklach. Prezydencja polska przypada na drugie półrocze 2012 roku. Przygotowaniem prac Rady zajmuje się Komitet Stałych Przedstawicieli, tak zwany COREPER. W jego skład wchodzą ambasadorowie państw członkowskich przy Unii Europejskiej. Rada Unii Europejskiej ma bardzo szerokie kompetencje. Uczestniczy w procesie tworzenia prawa, najczęściej wespół z Parlamentem Europejskim za pomocą mechanizmu współdecyzji. Sama również jest władna do wydawania aktów prawnych. Mogą one mieć postać rozporządzeń, dyrektyw, decyzji, wspólnych działań, zaleceń i opinii. Poza tym określa, a zarazem koordynuje prace Unii w zakresie wspólnej polityki gospodarczej oraz współpracy policji i sądownictwa krajów członkowskich. Prowadzi także politykę zagraniczną Wspólnoty zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej poprzez zawieranie umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Ostatnią dziedziną działalności Rady jest przyjmowanie budżetu wraz z Parlamentem Europejskim. Decyzje w ramach tej instytucji podejmuje się w trojaki sposób: jednomyślnie (głównie w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa), zwykłą większością głosów oraz większością kwalifikowaną. Z tą ostatnią wiąże się kwestia podziału głosów. Nie jest on jednolity i zależy od ogólnej liczby mieszkańców każdego. Obecnie przedstawia się następująco:

ŁĄCZNIE 321 

(http://www.consilium.europa.eu)

Wniosek przyjęty większością kwalifikowaną musi być poparty przez większość państw członkowskich, czyli przynajmniej 232 głosy, co stanowi 72,3 procenta wszystkich możliwych do oddania głosów. Dodatkowo, na żądanie któregokolwiek z państw członkowskich, należy sprawdzić, czy liczba głosów "za" reprezentuje co najmniej 62 procent ogółu ludności Wspólnoty. Kolejną instytucją europejską jest Parlament Europejski. Jego skład ustalany jest poprzez wybory powszechne, dlatego też izba stanowi swego rodzaju forum artykulacji i reprezentacji interesów wszystkich obywateli Unii Europejskiej. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat. Obecnie w jego ławach zasiada 732 posłów, przy czym każdy kraj dysponuje liczbą proporcjonalną do ogólnej liczby swoich obywateli. Dzięki istnieniu tak zwanych stałych minimalnych liczb nie jest jednak możliwa sytuacja, w której jakieś państwo nie miałoby swojej reprezentacji w Parlamencie. Obecnie rozkład mandatów wygląda następująco:

RAZEM (maksymalnie) 732

(http://europa.eu/abc/12lessons/index4_pl.htm)

Posłowie, zwani także deputowanymi, zrzeszają się nie na zasadzie przynależności narodowej, ale we frakcjach będących przejawem wyznawanych przez nich poglądów politycznych. W Parlamencie działa teraz siedem grup politycznych. Są nimi: Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów, Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy, Grupa Zielonych / Wolne Przymierze Europejskie, Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej / Nordycka Zielona Lewica, Grupa Niepodległość/Demokracja, Grupa Unii na rzecz Europy Narodów oraz posłowie niezrzeszeni. Aby doszło do utworzenia frakcji, musi się zebrać przynajmniej 19 deputowanych reprezentujących pięć państw członkowskich. Posłowie pracują w komisjach, z których każda zajmuje się określoną dziedziną działalności Unii. W obecnej, VI kadencji przypadającej na lata 2004-2009, istnieje dwadzieścia komisji stałych, ale Parlament może tworzyć komisje tymczasowe i śledcze. Komisje stałe zbierają się raz lub dwa razy w miesiącu w Brukseli na posiedzeniach jawnych. Parlament natomiast pracuje w trybie sesyjnym-sesje plenarne odbywają się w Strasburgu, sesje dodatkowe w Brukseli, a posiedzenia komisji w Luksemburgu. Luksemburg jest zarazem siedzibą Sekretariatu Generalnego Parlamentu, który odpowiada za administracyjną stronę funkcjonowania izby. Parlament posiada szereg kompetencji. Uczestniczy z Radą Unii Europejskiej w tworzeniu prawa unijnego w ramach procedury współdecyzji. Została ona wprowadzona na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (Maastricht 1992), a potwierdzona i wzmocniona Traktatem Amsterdamskim (1999). Trzeba jednak zaznaczyć, że w sprawach wysokiej wagi, takich jak podatki, polityka rolna czy przemysłowa, udział izby ogranicza się jedynie do wydawania opinii. Parlament posiada natomiast tak zwaną inicjatywę polityczną, która oznacza, że może on zgłaszać Komisji Europejskiej zapotrzebowanie na akty prawne z danych dziedzin. Zważywszy na fakt, iż w stosunku do Komisji posiada on instrument wotum nieufności, inicjatywa polityczna jest de facto sposobem nacisku. W praktyce więc bardzo rzadko dochodzi do sytuacji, w której Komisja ignoruje inicjatywę polityczną Parlamentu. Poza tym, izba posiada uprawnienia kontrolne wobec pozostałych organów Wspólnoty (wyłączając Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji). Parlament zatwierdza skład Komisji Europejskiej i dysponuje wobec niego instrumentem wotum nieufności. Zarówno Rada jak i Komisja są również kontrolowane za pomocą zapytań poselskich-pisemnych i ustnych. Parlament ma silny wpływ na budżet Wspólnoty, co również jest swego rodzaju mechanizmem kontroli. Kompetencje w dziedzinie budżetu polegają głównie na jego zatwierdzaniu wespół z Radą Unii Europejskiej, a następnie na podstawie raportu z jego wykonania, udzieleniu absolutorium Komisji Europejskiej. Komisja Europejska jest głównym organem prawodawczym i wykonawczym Wspólnoty Europejskiej. W jej skład wchodzi dwudziestu pięciu komisarzy, powoływanych przez rządy państw członkowskich, ale od nich zupełnie niezależnych. Zarówno cała Komisja, jak i poszczególni komisarze, działają wyłącznie w imieniu i interesie Unii Europejskiej. Na czele tego organu stoi przewodniczący. Kadencja instytucji trwa pięć lat, ale w każdej chwili może zostać skrócona za pomocą wspomnianego już wcześniej wotum nieufności. Komisja Europejska jest jedynym organem wspólnotowym posiadającym inicjatywę ustawodawczą. Gotowe projekty aktów prawnych przesyła do opracowania i zatwierdzenia przez Radę Unii Europejskiej i Parlament Europejski. Do jej kompetencji należy także zarządzanie budżetem Wspólnoty. Kompetencja ta polega przede wszystkim na rozdysponowaniu posiadanych środków w obrębie wspólnych polityk i programów. Nad wydatkowaniem funduszy czuwa Europejski Trybunał Obrachunkowy, który na koniec roku sporządza raport i na jego podstawie Parlament udziela absolutorium z wykonania budżetu. Komisja zajmuje się również staniem na straży przestrzegania traktatów. Uprawnienie to dzieli z Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. W razie stwierdzenia złamania prawa przez państwo członkowskie, Komisja rozpoczyna procedurę wyjaśniającą, w której zwraca się do władz tego kraju z nakazem zaprzestania zabronionych praktyk. Jeśli mimo tego, prawo nadal jest łamane, Komisja Europejska kieruje do Trybunału bezpośredni wniosek o wszczęcie postępowania. W jego wyniku, skarżone państwo może zostać ukarane wysoką grzywną. Ostatnim uprawnieniem Komisji Europejskiej jest reprezentacja Unii w stosunkach zewnętrznych poprzez negocjowanie umów międzynarodowych. Siedziba instytucji znajduje się w Brukseli, a jej przedstawicielstwa zlokalizowane są we wszystkich państwach członkowskich oraz w krajach trzecich. Komisja pracuje za pomocą dyrekcji generalnych odpowiadających za wybraną dziedzinę działalności Unii. Funkcjonowanie wszystkich dyrekcji jest koordynowane przez Sekretariat Generalny. W jego skład wchodzi Sekretarz Generalny oraz zespół pracowników administracyjnych, głównie tłumaczy. Komisja zbiera się raz w tygodniu, zwyczajowo we środy. W trakcie obrad przedstawiane są wyniki prac dyrekcji generalnych, które w postaci wniosków przyjmuje się lub odrzuca w głosowaniu. Ostatnim organem głównym Wspólnoty Europejskiej jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu. To instytucja o charakterze sądowniczym wyjęta spod jurysdykcji wszystkich innych organów unijnych. W jej skład wchodzi dwudziestu pięciu sędziów (z każdego państwa członkowskiego po jednym) oraz ośmiu rzeczników generalnych. Ich kadencja trwa sześć lat i może zostać odnowiona. Sędziowie wybierają spośród siebie prezesa na okres trzech lat z możliwością reelekcji. Rzecznicy generalni pełnią funkcje administracyjne, polegające przede wszystkim na wstępnym opracowaniu wniosków skargowych wpływających do Trybunału. Postępowanie ma charakter etapowy. Pierwszy etap to złożenie przez strony pisemnych wniosków w przedmiocie sprawy. Są one następnie badane przez rzeczników generalnych pod względem formalno-prawnym. Drugi etap jest ustny i ma postać rozprawy, która kończy się nieodwołalnym wyrokiem. Stronami w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości są państwa członkowskie i instytucje europejskie. Organ rozpatruje:

  • odesłania prejudycjalne, skierowane przez sądy krajowe w sytuacji, gdy jakaś część prawa europejskiego jest niejasna lub trudna do wdrożenia w systemie państwa członkowskiego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości dokonuje w takim wypadku wykładni i wyjaśnienia spornej kwestii, a jego werdykt jest ostateczny.
  • skargi o stwierdzenie uchybienia, są wnoszone przez Komisję Europejską, jeżeli zostanie stwierdzone działanie państwa niezgodne z postanowieniami traktatowymi, które ma charakter ciągły, mimo wcześniejszego nakazu przerwania go.
  • skarga o stwierdzenie nieważności, najczęściej wnoszona przez państwo domagające się stwierdzenia nieważności aktu wydanego przez Radę Unii Europejskiej lub Parlament Europejski.
  • skarga o na bezczynność, również wnoszona głównie przez państwa członkowskie, gdy instytucje europejskie nie podejmują działań, do których zostały wcześniej zobligowane.
  • odwołanie, występuje w przypadku, gdy strony postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji nie zgadzają się z wyrokiem.
  • kontrola, dotyczy wyłącznie orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji w kwestii skarg na Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej.

W 1989 roku powołano do istnienia Sąd Pierwszej Instancji z siedzibą w Luksemburgu, który w założeniu miał usprawnić i przyspieszyć wszystkie procedury związane z europejskim wymiarem sprawiedliwości. Jest on właściwy do rozstrzygania wszelkich spraw wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne, głownie przeciwko Komisji Europejskiej. Skład Sądu jest praktycznie identyczny, jak w przypadku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości., z tym wyjątkiem, że nie ma w nim funkcji rzecznika generalnego. Podobnie rzecz ma się z kadencyjnością sędziów i prezesa. Sposób prowadzenia jest również analogiczny i obejmuje etap pisemny i ustny. Jak, już wcześniej wspomniano, Sąd ten zajmuje się głownie rozstrzyganiem sporów pomiędzy państwami a instytucjami europejskimi, ale zakres jego uprawnień sięga także do wszelkich spraw związanych z łamaniem prawa w gospodarce. Chodzi tu przede wszystkim o nieczystą konkurencję, subwencyjną działalność państwa i nielegalne wykorzystanie znaków towarowych. Od wyroków Sądu Pierwszej Instancji strony mogą się odwołać do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Postępowanie jest nieodpłatne, a ewentualne koszty mogą wynikać jedynie z uposażenia wynajętych prawników.