Spis treści:

  1. Powstanie Unii Europejskiej i jej charakterystyka
  2. Instytucje Unii Europejskiej
  3. Droga Polski do Unii Europejskiej
  1. Powstanie Unii Europejskiej i jej charakterystyka.

Unia Europejska powstała na mocy Traktatu z Maastricht, podpisanego 7 lutego 1992 roku przez piętnaście państw, wchodzących wówczas w skład Wspólnot Europejskich. Obecnie, Unia zrzesza dwadzieścia pięć krajów. Są nimi: Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Austria, Hiszpania, Portugalia, Włochy, Luksemburg, Belgia, Holandia, Dania, Szwecja, Finlandia, Grecja, Irlandia, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Cypr i Malta. Na swoją akcesję czekają natomiast Bułgaria, Rumunia i Turcja. Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej (bo taka jest pełna i właściwa nazwa Traktatu z Maastricht) nie oznaczało jednak automatycznego wejścia w życie jego postanowień. Trzeba przyznać, że na początku wzbudzał on duże kontrowersje wśród sygnatariuszy, ale w końcu wszedł w życie w 1993 roku. Unia Europejska stanowi końcowy etap integracji. Idea zjednoczenia kontynentu sięga bowiem starożytności, chociaż swe nowoczesne oblicze datuje od lat pięćdziesiątych XX stulecia. Tak naprawdę, wszystko zaczęło się od drugiej wojny światowej, kiedy zniszczona Europa szukała sposobu na szybką odbudowę zrujnowanej gospodarki. Stare przysłowie mówi, że potrzeba jest matką wynalazków. Tak było również i tym razem. Kolejne pomysły na nowy zjednoczony kontynent wychodziły spod piór i umysłów wybitnych (głównie chadeckich) polityków krajów Europy Zachodniej. Przeszli oni do historii jako ojcowie założyciele Europy. Zalicza się do nich w pierwszym rzędzie premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który już w 1946 w swym przemówieniu wygłoszonym na uniwersytecie w Zurychu, proponował utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Swą koncepcję oparł na wzmożonej współpracy francusko-niemieckiej w dziedzinie gospodarki i polityki. Wierzył, że oprócz tych dwóch państw, w dziele zjednoczenia aktywnie uczestniczyć będą również inne kraje: Wielka Brytania, USA, a nawet Związek Radziecki. Churchill był poza tym jednym z organizatorów i uczestników Kongresu Europy, który odbył się w Hadze w 1948 roku. Mimo różnic, jakie ujawniły się między delegatami w czasie jego trwania, udało się przyjąć wiele ważnych uchwał, które niecały rok później zaowocowały powołaniem Rady Europy. Nie należy ona formalnie do struktur unijnych, ale jej wkład w propagowanie idei integracji jest ogromny, zwarzywszy na fakt, że każde państwo Unii Europejskiej jest zarazem członkiem Rady Europy. Główne zadanie tej instytucji polega na podejmowaniu działań zmierzających do rozwoju, utrzymania i ochrony demokracji pluralistycznej i rządów prawa. Do zacnego grona ojców Europy zaliczyć także należy: Konrada Adenauera (kanclerz Zachodnich Niemiec), Alcide de Gasperiego (premier Włoch), Paula Henriego Spaaka (premier Belgii) Roberta Schumana (Minister Spraw Zagranicznych Francji), Jeana Monneta ("ojciec założyciel" Wspólnot Europejskich, późniejszy pierwszy przewodniczący Wysokiej Władzy) oraz współczesnych nam, Helmuta Kohla (kanclerz Niemiec), Jacquesa Luciena Delorsa (przewodniczący Komisji Europejskiej w latach 1985-1995) czy Francoisa Mitterranda (prezydent Francji 1981-1995). Wśród wymienionych powyżej osób na szczególną uwagę zasługują dwie-Jean Monnet i Robert Schuman. Oboje byli z pochodzenia Francuzami, a połączyła ich wspólna myśl o zjednoczonej Europie. Monnet, jako komisarz planowania, opracował plan współpracy francusko-niemieckiej w dziedzinie wyrobu i przetwórstwa węgla i stali, który następnie został przedstawiony w deklaracji Roberta Schumana. Minister Spraw Zagranicznych Francji odczytał dokument w trakcie konferencji prasowej zorganizowanej w Sali Zegarowej pałacu Quali d'Orsay 9 maja 1950 roku. Opisując projekt powołania wspólnego organizmu kontroli wydobycia i przetwarzania węgla i stali, Schuman stwierdzał między innymi: "Przez umieszczenie podstawowej produkcji pod wspólnym zarządem i instytucję nowej najwyższej Władzy, której decyzję zwiążą Francję, Niemcy i kraje, które do niej przystąpią, ta propozycja stanie się pierwszą konkretną podstawową Federacji Europejskiej, niezbędnej dla zachowania pokoju."

(http://www.ueonline.host.sk/deklaracja.html)

Odpowiedź na deklarację była niemal błyskawiczna. 18 kwietnia 1951 roku przedstawiciele Belgii, Francji, Republiki Federalnej Niemiec, Holandii i Włoch i Luksemburga (tak zwana "szóstka") spotkali się w Paryżu i na mocy podpisanego tam Traktatu, powołali do istnienia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Traktat wszedł w życie z dniem 23 lipca 1952 roku po ratyfikacji przez wszystkich sygnatariuszy. Został zawarty na okres pięćdziesięciu lat i wygasł 23 lipca 2002 roku. W myśl jego 2 artykułu, "Celem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali jest, zgodnie z kierunkiem rozwoju całokształtu gospodarki Państw Członkowskich, przyczynienie się do rozwoju gospodarczego, zwiększenia zatrudnienia i podnoszenia stopy życiowej w tych Państwach przez utworzenie wspólnego rynku (…)."

(http://www1.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0f93de09147035b3c1256ef5004250b8/5c9e04a5d3de0c83c1256f6d00413902?OpenDocument)

Traktat wyposażał Wspólnotę w pewne organy władcze, to znaczy w Wysoką Władzę, Zgromadzenie Ogólne, Specjalną Radę Ministrów, trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Działalność nowej organizacji szybko zaczęła przynosić wymierne zyski, dlatego też "szóstka" zastanawiała się nad powiększeniem obszaru integracji o nowe dziedziny działalności. W niespełna dwa lata po podpisaniu Traktatu Paryskiego, te same państwa powtórnie zebrały się w stolicy Francji i parafowały Europejski Traktat o Obronie. Wprowadzał on europejskie wojsko zarządzane poprzez wspólny dwuizbowy parlament i dotowane ze wspólnego budżetu. Postanowienia traktatu nigdy nie zostały wprowadzone w praktyce z powodu weta francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Fiasko umowy 1954 roku nie oznaczało bynajmniej zarzucenia myśli o szerszej integracji. Kolejny krok w jej stronę nie przyniósł ze sobą przykrych niespodzianek. W 1957 roku "szóstka" ponownie zasiadła do stołu rokowań. W ich wyniku wypracowano dwa Traktaty powołujące nowe Wspólnoty Europejskie. Akty zostały podpisane w Rzymie i dlatego przeszły do historii pod nazwą Traktatów Rzymskich. Pierwszy utworzył Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), a drugi Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Zadaniem EWG było utworzenie w długim okresie wspólnego rynku i wspólnej polityki gospodarczej, która miała zagwarantować stabilny harmonijny rozwój i wzrost gospodarczy wszystkim państwom-sygnatariuszom. Druga Wspólnota była swego rodzaju odpowiedzią "szóstki" na stale rosnący potencjał atomowy w Europie i na świecie. Jej zadanie polegało na dążeniu do podwyższania standardów bytowych obywateli państw członkowskich poprzez efektywne zarządzanie potencjałem jądrowym. Obie Wspólnoty zostały wyposażone w takie same organy, jak EWWiS. Stan taki trwał przez dziewięć lat, bo w 1967 roku, na mocy traktatu fuzyjnego wprowadzono jeden Parlament, jedną Komisję i jedną Radę Ministrów. Dobre wyniki gospodarcze Wspólnot przyciągały do nich nowe kraje. Pierwsze rozszerzenie miało miejsce w 1973 roku i objęło Irlandię, Wielką Brytanię i Danię. Proces akcesji nie był jednak zwykłą formalnością, ale trwał przez kilka lat, a podpisanie traktatów akcesyjnych oznaczało jego zakończenie. Drugie rozszerzenie miało miejsce w 1981 roku, gdy w struktury europejskie weszła Grecja. Na kolejną akcesję trzeba było czekać aż pięć lat, kiedy członkostwo uzyskały Hiszpania i Portugalia. Koniec lat 80-tych był czasem politycznego odprężenia, którego znakiem stał się upadek Związku Radzieckiego i demokratyczne przemiany w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Dla Wspólnot szczególnie doniosłym był fakt zburzenia muru berlińskiego, który doprowadził w końcu do zjednoczenia Niemiec. W ten sposób obszar EWG samoistnie powiększył się o wschodnie landy. Kolejna akcesja miała miejsce w 1995 roku. Wtedy do funkcjonującej już Unii Europejskiej dołączyły: Austria, Finlandia i Szwecja. Od 1989 roku trwały także rozmowy z krajami Europy Środkowej i Wschodniej, najpierw na temat stowarzyszenia, a następnie pełnego członkostwa. W roku 1995 nie znano jeszcze daty ewentualnego rozszerzenia Unii na Wschód, ale odpowiednie działania znajdowały się już w zaawansowanej fazie. Z uwagi na liczne zainteresowanie akcesją, kandydatów podzielono na dwie grupy. Pierwsza, tzw. Luksemburska obejmowała Polskę, Czechy, Węgry, Estonię, Słowenię i Cypr. Natomiast do Grupy Helsińskiej weszły: Bułgaria, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Malta. Spośród wszystkich kandydujących krajów jedynie Bułgaria i Rumunia nie ukończyły procesu negocjacyjnego w 2002 roku. W ten sposób, w dwa lata później (1 maja 2004 roku) doszło do największej akcesji w dotychczasowej historii Unii Europejskiej, która objęła dziesięć państw byłego bloku wschodniego. Negocjacje z Rumunią i Bułgarią zakończyły się w grudniu 2004 roku. Prawdopodobnie obydwa państwa wejdą w struktury europejskie w 2007 roku, jeżeli tylko dokonają udanego transferu prawa unijnego w swoje systemy oraz uporają się z istniejącą w ich granicach korupcją i zorganizowaną przestępczością. Jeśli natomiast im się to nie uda, to termin akcesji może zostać przesunięty na 2008 rok. Sprawą nadal otwartą jest również ewentualne przyjęcie Turcji w granice Unii Europejskiej. Kraj ten złożył oficjalny wniosek w tej sprawie już w 1987 roku i do tej pory nie jest w stanie sprostać sztywnym wymaganiom Wspólnoty. Chodzi tu głównie o zaprzestanie praktyk postrzeganych jako łamanie praw człowieka. Tematem stałych dyskusji jest również spór o to czy Turcja w ogóle należy do Europy w sensie geograficznym, skoro większość jej terytorium leży na kontynencie azjatyckim. Reasumując, dzisiejsza Unia składa się z dwudziestu pięciu państw. Na chwilę obecną, dwa państwa znajdują się w fazie przystępowania, trzy oficjalnie kandydują (Turcja, Macedonia i Chorwacja), a pięć ma status potencjalnych kandydatów (Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra oraz autonomiczny okręg Kosowo). Poza tym w Europie istnieje kilka państw (terytoriów), które nie posiadają żadnych związków z Unią Europejską. Są nimi: Norwegia (jej społeczeństwo dwukrotnie odrzuciło traktat akcesyjny w referendum), Szwajcaria, Stolica Apostolska, San Marino, Andora, Lichtenstein, Monako, Islandia i Gibraltar. Unia jest specyficznym związkiem państw, powołanym w celu zapewnienia harmonijnego rozwoju i wzrostu gospodarczego swoim członkom, a zarazem całemu kontynentowi. Mimo ścisłego związku, jaki zaistniał pomiędzy krajami członkowskimi, Unia szanuje odrębność każdego z nich rozumianą jako niepodległość. Nie jest także zainteresowana ekspansją kulturową, stojąc na stanowisku, że każde państwo ma prawo do zachowania i propagowania swoich korzeni. Unia działa natomiast na rzecz, wspomnianego już wyżej, dobrobytu zdobywanego przy zastosowaniu mechanizmów wolnorynkowych. Jest również zainteresowana zachowaniem pokoju w Europie i świecie oraz ochroną wartości niesionych przez pluralistyczne demokracje. Nie posiada ona osobowości prawnej, ale opiera się na istniejących trzech Wspólnotach Europejskich, które są wyposażone w ten atrybut. Fundamenty Unii to trzy filary wprowadzone przez Traktat z Maastricht. Pierwszy filar obejmuje politykę wspólnotową, to znaczy wszystkie kwestie zawarte w Traktach Paryskim i Rzymskich. Drugi Filar to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, prowadzona między innymi przy wykorzystaniu struktur Unii Zachodnioeuropejskiej. III filar to natomiast wspólna polityka wewnętrzna i współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. Traktat z Maastricht wprowadził jeszcze jedno novum-obywatelstwo europejskie. Jest ono wielkim przywilejem każdego mieszkańca Unii Europejskiej. Daje możliwość swobodnego wyboru miejsca zamieszkania na terenie Wspólnoty wraz ze wszystkimi obowiązkami i prawami z tego wynikającymi. Poza tym obywatel Unii może brać udział w wyborach do instytucji europejskich na terenie każdego z państw członkowskich, a nie tylko w kraju ojczystym. Bardzo ważnym przywilejem wynikającym z posiadania obywatelstwa europejskiego jest zapewnienie ochrony dyplomatycznej i konsularnej. Jeden z artykułów Traktatu o Unii Europejskiej stwierdza: "Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa."

(http://www1.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/a50f2d318bc65d9dc1256e7a003922ed/17fba2ec1b7e8c35c1256e7b004a169e?OpenDocument)

Obywatel ma także możliwość zgłaszania petycji do Parlamentu Europejskiego, dochodzenia swoich racji przed Sądem Pierwszej Instancji i ochrony swoich praw poprzez urząd Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Obywatelstwo Unii Europejskiej ściśle koresponduje z zasadą subsydiarności, polegającej na przeniesieniu dużej części kompetencji z organów centralnych na ich niższe odpowiedniki. Dzięki temu każdy mieszkaniec Wspólnoty może w pewnym sensie kontrolować zachodzące procesy decyzyjne, a nawet w nich uczestniczyć. Zasada subsydiarności rozumiana jako podział kompetencji stosowana jest również dlatego, że Unia zajmuje się zadaniami o charakterze generalnym, całościowym, natomiast władze państw członkowskich są zobowiązane do prowadzenia odpowiednich działań w terenie. Unia jest przede wszystkim organizacją o charakterze gospodarczym, gdyż integracja polityczna jest środkiem do powiększania wzrostu gospodarczego krajów członkowskich i całej organizacji. Polityka gospodarcza Unii opiera się na trzech głównych celach: na wspomnianym już wyżej trwałym i zrównoważonym wzroście gospodarczym, podnoszeniu jakości warunków bytowych obywateli oraz zapewnieniu spójności w dziedzinie ekonomii i społeczeństwa. Gospodarka Unii Europejskiej w całości opiera się na wolnej konkurencji, stabilnych cenach, równowadze bilansu płatniczego. Obecnie w praktyce funkcjonuje już Unia Gospodarcza i Walutowa, ale utworzenie jej trwało ponad pól wieku. Pierwszym etapem, zapoczątkowanym w 1951 roku państwa należące do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zawiązały strefę wolnego handlu. Polegała ona na likwidacji wszystkich barier celnych pomiędzy krajami Wspólnoty. Pozostawiono jednak im swobodę w ustalaniu wysokości ceł wobec krajów trzecich. Strefa wolnego handlu zaczęła w praktyce funkcjonować od 1958 roku, a jej tworzenie zakończyło się około roku 1968. Kolejnym etapem integracji gospodarczej było powołanie unii celnej. Różniła się ona od strefy wolnego handlu tym, że oprócz braku wewnętrznych opłat taryfowych, ustalono wspólną wysokość ceł na towary z krajów trzecich. W ramach unii celnej zaczęły także funkcjonować cztery swobody przepływu, to znaczy: swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu usług, swoboda przepływu kapitału oraz swoboda przepływu osób. Pierwsza, oznacza niczym nieskrępowany obrót towarowy na terenie Wspólnoty, a także przyjęcie jednolitych norm, właściwych dla tego przepływu. Poza tym, swobodny przepływ towarów oznacza wdrożenie w rzeczywistość prawną wszystkich członków unii celnej takich samych wymogów jakościowych odnośnie przedmiotu przepływu. Swoboda świadczenia usług jest w gruncie rzeczy podobna do wyżej omówionej. Oznacza, zarówno prawo do świadczenia usług przez obywateli państw członkowskich w wybranym przez siebie regionie unii oraz możliwość zakładania przedsiębiorstw usługowych, wszędzie i na takich samych zasadach. Odnośnie działalności usługowej stosuje się także jednolite przepisy jakościowe. Swobodny przepływ kapitału przejawia się w braku jakichkolwiek barier w przeprowadzaniu transakcji bezgotówkowych. To także jednolite przepisy dotyczące prowadzenia działalności inwestycyjnej, prywatyzacji i emisji papierów wartościowych. Do zasad swobodnego przepływu kapitału zalicza się ponadto wszelkie regulacje w kwestii przeciwdziałania nieuczciwej spekulacji, przeciekom giełdowym i procederowi prania brudnych pieniędzy. Ostatnią ze swobód istniejących w unii celnej jest przepływ osób. Jest to, w gruncie rzeczy, prawo każdego obywatela państwa członkowskiego do pozbawionego wszelkich barier, przemieszczania się po terenie unii. Może on także osiedlać się w dowolnie wybranym przez siebie kraju i legalnie podjąć w nim pracę. Z tego też względu czwarta swoboda przepływu często zawężana jest jedynie do kategorii pracowników, gdyż to właśnie ta grupa przeważnie z niej korzysta. Istnienie swobody przepływu osób pociągało za sobą konieczność wprowadzenia jednolitych przepisów w dziedzinie odprawy granicznej, wymaganych dokumentów tożsamości, możliwości zakwaterowania i prawa do pracy. Ostatnim etapem integracji gospodarczej było powołanie Unii Gospodarczej i Walutowej. Miało ono etapowy charakter. W pierwszym etapie, w latach 1990-1993, prowadzono wszelkie działania dostosowawcze w dziedzinie swobody przepływu kapitału i współpracy międzybankowej. W Traktacie z Maastricht wprowadzono specjalne warunki określające czy dane państwo może ubiegać się o uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej. Były to tak zwane kryteria konwergencji, lub inaczej-zbieżności. Określały one wielkości podstawowych wskaźników ekonomicznych, takich jak: stopy procentowe, wysokość i stabilność cen, deficyt budżetowy, dług publiczny i kurs walutowy. Szczegółowe wytyczne kryteriów konwergencji przedstawiają się następująco:

  • roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najniższym pod tym względem wskaźnikach (inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych);
  • wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB;
  • wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60% PKB;
  • wysokość średniej nominalnej, długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć2 punktów procentowych średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji;
  • państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II)* przez co najmniej dwa lata musi zachować normalny przedział wahań kursów walut. W tym okresie waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE.

(http://www2.ukie.gov.pl/www/serce.nsf/0/B9D419008362B8E2C1256E830046EEB2?Open)

Drugi etap tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej przebiegał w latach 1994-1998. W maju 1998 roku Rada Unii Europejskiej stwierdziła, że Austria, Belgia, Francja, Finlandia, Holandia, Hiszpania, Luksemburg, Irlandia, Niemcy, Włochy i Portugalia spełniają kryteria konwergencji. Po miesiącu utworzono Europejski Bank Centralny, którego zadaniem stało się przejęcie w przyszłości funkcji emisyjnych banków narodowych krajów członkowskich. Europejski Bank Centralny zastąpił, funkcjonujący od 1 stycznia 1994 roku we Frankfurcie nad Menem. Instytut działał w celu ujednolicenia gospodarki monetarnej i fiskalnej państw Unii Europejskiej. Gdy jednak utworzono Europejski Bank Centralny, dalsze istnienie Instytutu okazało się bezcelowe. Ostatni etap tworzenia Unii Gospodarczej Walutowej rozpoczął się w 1998 roku. Dokonano wtedy ujednolicenia polityki pieniężnej państw członkowskich, którą od tej pory miał zajmować się Europejski Bank Centralny. Usztywniono kursy walut w stosunku do euro. Nowy unijny pieniądz zaczął być emitowany w dniu 1 stycznia 2002 roku i przez dwa kolejne miesiące funkcjonował równolegle z walutami państw członkowskich. Po tym okresie zastąpił je w praktyce nieodwracalnie. Obecnie, Unia Gospodarcza i Walutowa funkcjonuje już od czterech lat, ale nadal znajduje się w stadium rozwoju, gdyż żaden z nowych członków, który ubiega się o wstąpienie w jej obszar, nie spełnia jeszcze kryteriów konwergencji, dotyczy to między innymi Polski. Na gospodarkę Unii Europejskiej składa się również rolnictwo. To bardzo ważny, a zarazem bardzo nierentowny sektor, z którym Wspólnota próbuje uporać się od lat. W 1957 roku, w Traktacie Rzymskim pojawił się termin Wspólnej Polityki Rolnej, który oznaczał jednolite działanie państw-sygnatariuszy w dziedzinie rolnictwa. Traktat wyznaczył pięć głównych celów tej polityki. W artykule 39, pkt 1., stwierdzał:

"Wspólna polityka rolna ma na celu:

a) zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu technicznego, zapewnienia racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz jak najpełniejszego wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej;

b) zapewnienie w ten sposób sprawiedliwego poziomu życia ludności rolniczej , w szczególności przez podniesienie indywidual­nego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie;

c) stabilizację rynków;

d) zapewnienie ciągłości zaopatrzenia;

e) zabezpieczenie odpowiednich cen przy dostawach dla konsumen­ta."

(http://www.polskiejutro.com/pdf/Traktat_Rzymski.doc)

Aby te cele mogły zostać spełnione, wsparto je kilkoma zasadami. Pierwsza, mówi o swobodnym przepływie towarów pochodzenia rolniczego na terenie Unii Europejskiej. Druga, postuluje pierwszeństwo w wymianie handlowej produktów rolnych pochodzących z krajów Wspólnoty. Wreszcie, trzecia zasada nakłada na państwa członkowskie obowiązek współfinansowania Wspólnej Polityki Rolnej. Z ostatniego wymogu wyłamała się jedynie Wielka Brytania. Wspólna Polityka Rolna jest tak szeroką dziedziną działalności Unii Europejskiej, że jej funkcjonowanie można podzielić na pięć okresów. Pierwszy trwał w latach 1957-1962 i przeszedł do historii pod nazwą okresu przygotowawczego. Kolejne sześć lat (do 1968 roku) to następny okres. W czasie jego trwania wprowadzono pierwsze wspólne rozwiązania w kwestii produktów rolnych. Chodziło głównie o zboże, wieprzowinę, wołowinę i mleko. Poza tym, w drugim okresie wprowadzono wspólne ceny dla produktów pochodzenia rolnego. Trzeci okres trwał od 1968 roku, a zakończył się w roku 1975. W czasie tych kilku lat udało się wprowadzić "zielone kursy" oraz kwoty kompensacyjne. Czwarty okres zaczął się w 1975 roku i trwał czternaście lat, do roku 1984. Był to czas powstania znacznych nadwyżek w produkcji rolnej, co w krótkim czasie urosło do rangi poważnego problemu. Już w początkach lat osiemdziesiątych zastanawiano się nad jego rozwiązaniem, ale zaczęto je wdrażać dopiero w piątym okresie, od roku 1984. Wtedy też wprowadzono kwoty mleczne. Piąty okres trwa po dzień dzisiejszy i w jego toku przeprowadzono i nadal przeprowadza się wiele reform. Pierwsza z nich rozpoczęła się w 1992 roku i nosiła nazwę reformy Mac Sharry'ego od nazwiska jej pomysłodawcy. W początkowej fazie jej funkcjonowania rozpoczął się proces stopniowego obniżania cen gwarantowanych na produkty rolne, przy równoczesnym podwyższaniu kwot rekompensacyjnych. Potem kwoty te nazwano wyrównawczymi, a obecnie funkcjonuje nazwa dopłat bezpośrednich. Możliwość otrzymania pomocy unijnej była uzależniona od wielkości gruntów i hodowli. Ogólnie, dominowała i dominuje tendencja do obniżania areału. Równocześnie, wprowadzono programy zorientowane na dokształcanie rolników w kwestii prowadzenia gospodarstw i produkcji. Propagowano model farm szanujących ekologię. Poza tym, zachęcano rolników do przechodzenia na wcześniejsze emerytury oraz wdrażano projekty zalesiania gruntów. 15 lipca 1997 roku przedstawiono dokument pod nazwą "Agenda 2000", w którym zapowiedziano dalsze zaostrzenie rygorów polityki rolnej w najbliższej przyszłości. W dokumencie pojawiły się także pierwsze usystematyzowane projekty rozwoju obszarów wiejskich, co było pochodną narastającej krytyki Wspólnej Polityki Rolnej na forum GATT i Światowej Organizacji Handlu (WTO).

2. Instytucje Unii Europejskiej

Jak widać, Unia Europejska ma bardzo szeroki zakres działalności. Stale cieszy się dużą popularnością wśród krajów europejskich jeszcze niezrzeszonych. Nie mogłaby jednak sprawnie funkcjonować, gdyby nie wyspecjalizowany układ instytucjonalny. Ogólnie, organy unijne można podzielić na główne, pomocnicze i wyspecjalizowane. Analizę trzeba jednak zacząć od instytucji, która formalnie nie należy do systemu administracyjnego Unii. Jest nią Rada Europejska, złożona z szefów państw i rządów krajów członkowskich Wspólnoty. Obraduje ona na szczytach, organizowanych przynajmniej dwa razy do roku. W trakcie tych posiedzeń wytycza się generalne kierunki polityk unijnych. Rada Europejska nie podlega żadnej instytucji Unii Europejskiej, w tym także Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości, ale jest ona zobowiązana do składania raportów ze swej działalności przed Parlamentem Europejskim. Decyzje w Radzie Europejskiej zapadają jednogłośnie. Do głównych instytucji unijnych należy natomiast Rada Unii Europejskiej. Jest to organ, odpowiedzialny za podejmowanie generalnych decyzji we Wspólnocie. W jej skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych oraz inni ministrowie resortowi, pełnomocni do podejmowania decyzji w imieniu państw członkowskich, które reprezentują. Gdy Rada obraduje w składzie ministrów spraw zagranicznych, zwana jest Radą Główną. Jeśli natomiast tworzą ją kierownicy poszczególnych resortów, to obraduje pod nazwą Rady Wyspecjalizowanej. W sytuacji, gdy jej skład złożony jest z ministrów wielu resortów, mamy do czynienia z Radą Mieszaną. Ogólnie, Rada może pracować w dziewięciu kombinacjach, jako:

  • Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych;
  • Rada ds. Gospodarczych i Finansowych;
  • Rada ds. Współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych;
  • Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów;
  • Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii;
  • Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa;
  • Rada ds. Ochrony Środowiska;
  • Rada ds. Konkurencji;
  • Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.

(http://www1.ukie.gov.pl)

Pracami Rady kieruje przewodniczący, ale zanim jakaś sprawa trafi pod obrady, jest opracowywana przez COREPER, czyli Komitet Stałych Przedstawicieli złożony z ambasadorów państw członkowskich, akredytowanych przy Radzie Unii Europejskiej. Do specyfiki Rady należy także instytucja prezydencji, czyli przewodnictwa. Ma ona charakter permanentny, ale sprawowana jest przez każde państwo w następujących po sobie sześciomiesięcznych cyklach. Polska prezydencja przypada dopiero na drugie półrocze 2012 roku. Zakres zadaniowy Rady jest dosyć szeroki. Instytucja ta uczestniczy w tworzeniu prawa wspólnotowego za pomocą mechanizmu "współdecyzji", w którym wraz z parlamentem ustala kształt danego aktu prawnego. Trzeba jednak zaznaczyć, że bardzo często jej rola w procesie legislacyjnym jest dominująca. Sama Rada również wydaje akty prawne, które następnie stają się częścią wtórnego prawa wspólnotowego. Są to: rozporządzenia (obowiązujące wszystkie państwa członkowskie i nakładające na nie konieczność podjęcia ściśle określonych działań), dyrektywy (obowiązujące wszystkie państwa, ale bez rygoru przestrzegania środków do osiągnięcia celów), decyzje (obowiązujące w całości wszystkich adresatów), wspólne działania (podejmowane w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa), deklaracje, zalecenia i opinie (nie mają charakteru wiążącego). Poza uczestnictwem w tworzeniu prawa, do zadań Rady należy: koordynowanie i realizacja polityk II i III filaru, podpisywanie umów międzynarodowych w imieniu Unii z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi, po wcześniejszej zgodzie Komisji Europejskiej oraz zatwierdzanie-wraz z Parlamentem Europejskim-budżetu Wspólnoty. Rada przyjmuje wnioski jednogłośnie lub w procedurze głosowania zwykłą większością głosów, bezwzględną większością głosów lub-w szczególnie ważnych sprawach-większością kwalifikowaną. Mechanizm większości kwalifikowanej obwarowany jest szczególnymi wymogami. Aby wniosek przeszedł, musi go popierać większość państw członkowskich, a w głosowaniu, "za" musi głosować przynajmniej 232 członków, czyli 72,3 procenta całości składu. Poza tym, każde państwo może zażądać sprawdzenia, czy ogólna liczba głosów popierających przekłada się na 62 procent ogółu mieszkańców Unii Europejskiej. Jeśli warunek ten nie zostanie spełniony, to wniosek odpada. Liczba głosów nie jest jednakowa i zależy od ogólnej liczby mieszkańców danego kraju. Obecnie, poszczególne państwa dysponują następującą liczbą głosów:

OGÓŁEM: 321

(http://www.consilium.europa.eu)

Następnym głównym organem Wspólnoty jest Parlament Europejski. To ciało reprezentujące interesy obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej. Od 1979 roku jego skład wyłaniany jest w wyborach bezpośrednich; wcześniej był konstruowany przez rządy krajów Wspólnoty na zasadzie wzajemnej zgody. Po ostatnim głosowaniu w 2004 roku, liczba deputowanych wynosi 732. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat. Liczba posłów z danego kraju jest proporcjonalna do liczby jego mieszkańców. Obecnie, przedstawia się ona następująco:

(http://europa.eu/abc/12lessons/index4_pl.htm)

Mimo tak dużych różnic w liczbie mandatów, deputowani nie grupują się na zasadzie przynależności narodowej, lecz punktem wyjścia są tutaj wyznawane przez nich idee i wartości,. W gruncie rzeczy, przynależność frakcyjna posłów w znaczny sposób ułatwia pracę całej izby. Parlament wyposażony jest w przewodniczącego, który kieruje jego pracami oraz wyznacza terminy sesji, a następnie im przewodniczy. Poza przewodniczącym istotną rolę pełni Sekretariat, odpowiedzialny za administracyjną stronę funkcjonowania izby. Deputowani pracują w komisjach i to właśnie w trakcie ich posiedzeń wypracowywane są stanowiska, które następnie poddaje się pod głosowanie na sesjach plenarnych. Istnieje dwadzieścia komisji stałych, ale zdarza się, że tworzone są także komisje doraźne i śledcze. Projekty mogą być przyjmowane jednogłośnie, zwykłą lub bezwzględną większością głosów. Specyfika Parlamentu Europejskiego polega na tym, że nie posiada on inicjatywy ustawodawczej, w przeciwieństwie do analogicznych organów funkcjonujących choćby w krajach członkowskich. Co prawda, Parlament uczestniczy w procesie legislacyjnym poprzez wspomnianą juz wyżej procedurę "współdecyzji", ale jego rola ogranicza się w praktyce do wyrażenia opinii, choć i ta ma często charakter fakultatywny. Dużo większe uprawnienia izba posiada w dziedzinie kontroli, którą roztacza w różnym stopniu na prawie wszystkie pozostałe instytucje europejskie (z wyłączeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji). Parlament zatwierdza skład Komisji Europejskiej i posiada wobec niego prawo do wotum nieufności. Jeśli z niego skorzysta, to przewodniczący Komisji, a także wszyscy komisarze mają obowiązek podać się do dymisji. Jest to tak zwana odpowiedzialność polityczna. Innym narzędziem kontroli wobec Rady Unii Europejskiej oraz komisji są zapytania poselskie, na które te instytucje są zobowiązane odpowiedzieć. Parlament ma duży wpływ na kształt budżetu unijnego. To właśnie izba, wraz z Radą Unii Europejskiej zatwierdza budżet, co stanowi również swego rodzaju mechanizm kontroli. Parlament posiada w sumie trzy siedziby: W Brukseli, Luksemburgu i Strasburgu. Kolejnym organem unijnym jest Komisja Europejska. To instytucja zupełnie niezależna od rządów państw członkowskich mimo, że jej skład jest poniekąd ustalany przez krajowe organy władzy. Jej kadencja trwa pięć lat i może zostać skrócona w wyniku decyzji Parlamentu Europejskiego (wspomniane już wcześniej wotum nieufności). Na czele Komisji stoi przewodniczący, który odpowiada za organizację jej prac. Poza nim, skład tworzy dwudziestu pięciu komisarzy (jeden z każdego kraju członkowskiego). Pracują oni w specjalnych grupach roboczych, tak zwanych dyrekcjach generalnych, odpowiadających za poszczególne dziedziny działalności Unii Europejskiej. Rolę koordynatora prac Komisji pełni Sekretariat Generalny. W jego skład wchodzą pracownicy administracji różnych szczebli oraz zespół wykwalifikowanych tłumaczy. Zakres zadaniowy Komisji jest bardzo szeroki. Jako jedyny organ wspólnotowy posiada ona prawo inicjatywy ustawodawczej. Wypracowane przez siebie projekty aktów prawnych przekazuje następnie na ręce Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, a te instytucje poprzez akt głosowania oraz naniesienia poprawek, wprowadzają nowe ustawy do europejskiego systemu prawnego. Zadaniem Komisji jest także wykonanie budżetu. Na koniec roku budżetowego, instytucja ta sporządza sprawozdanie z zarządzania budżetem unijnym i na jego podstawie otrzymuje absolutorium od Parlamentu Europejskiego. Komisja wykonuje budżet poprzez wydatkowanie środków na fundusze i różne programy operacyjne. W rozdysponowaniu pieniędzy pomaga jej także Europejski Trybunał Obrachunkowy, który nadzoruje całą procedurę i podejmuje działania w razie jakichkolwiek uchybień. Kolejną kompetencją Komisji Europejskiej jest stanie na straży przestrzegania prawa wspólnotowego. Z tego też względu często nazywa się ją strażnikiem traktatów. Jeśli dochodzi do złamania jakiegoś przepisu traktatowego, Komisja wszczyna postępowanie wyjaśniające. W jego toku zwraca się do państwa łamiącego prawo z żądaniem natychmiastowego zaprzestania tego procederu. Jeśli, mimo apelu, dany kraj nadal stosuje zakazaną praktykę, to Komisja składa do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości skargę o stwierdzenie uchybienia. W wyniku postępowania, kraj, wobec którego wszczęto postępowanie, może zostać ukarany wysoką grzywną pieniężną lub ryczałtem. Do uprawnień Komisji Europejskiej należy zaliczyć także reprezentowanie Unii Europejskiej w stosunkach zewnętrznych, zarówno wobec państw trzecich jak i organizacji międzynarodowych. Komisja zbiera się na obradach raz w tygodniu, we środy. Jeśli zachodzi taka konieczność, to spotkania instytucji mogą być zwoływane doraźnie. Główna siedziba Komisji znajduje się w Brukseli, ale posiada ona swoje przedstawicielstwo w każdym kraju członkowskim oraz w wielu państwach świata. Unia Europejska jest także wyposażona w organy władzy sądowniczej. Pierwszą i zarazem najważniejszą instytucją tego rodzaju jest, wspomniany już wcześniej, Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu. To najstarsza-obok Parlamentu Europejskiego-instytucja wspólnotowa, powołana przez Traktat Paryski z 1951 roku. W jej skład wchodzi dwudziestu pięciu sędziów, obywateli wszystkich państw członkowskich. Muszą się oni rekrutować spośród wybitnych przedstawicieli sędziowskiej palestry i odznaczać wyjątkową wiedzą z zakresu prawa. Ich kadencja trwa sześć lat i istnieje możliwość reelekcji. Spośród swego składu wybierają oni Prezesa Trybunału, który pełni swoją funkcję przez trzy lata, a po upływie tego okresu może zostać ponownie na nią wybrany. Oprócz sędziów w skład Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wchodzi ośmiu rzeczników generalnych. Ich zadaniem jest zapoznanie się z aktami napływających spraw, ich zreferowanie i przedstawienie sędziom do rozpatrzenia. Postępowanie przed Trybunałem przebiega w dwóch etapach. Pierwszy ma charakter pisemny i obejmuje złożenie wniosków przez strony sprawy. Drugi, to etap ustny, mający postać rozprawy sądowej. W etapie ustnym zapada niepodważalny i nieodwołalny werdykt (wyrok). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości obejmuje:

  • pytania prejudycjalne. Kierują je sądy krajowe w sytuacji zaistnienia problemów z implementacją norm prawa europejskiego do rodzimych systemów. W odpowiedzi Trybunał dokonuje powtórnej wykładni spornych aktów.
  • skargi o stwierdzenie uchybienia. Są kierowane przez Komisje Europejską, gdy kraj członkowski łamie postanowienia traktatowe.
  • skargi o stwierdzenie nieważności. Wnoszą je państwa, które z różnych przyczyn nie zgadzają się z aktami wydanymi przez Radę Unii Europejskiej, Parlament Europejski lub Komisję Europejską.
  • skargi o bezczynność. Mogą być wniesione przez państwo członkowskie lub organ wspólnotowy w przypadku, gdy instytucja europejska nie podejmuje działań, do których została zobligowana.
  • odwołanie. Trybunał jest władny do prowadzenia procedur odwoławczych od niektórych wyroków Sądu Pierwszej Instancji.
  • kontrolę. Trybunał dysponuje prawem kontroli wobec wyroków Sądu Pierwszej Instancji dotyczących skarg na Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

W 1989 roku powołano do istnienia Sąd Pierwszej Instancji z siedzibą w Luksemburgu. Jego funkcjonowanie ma ułatwić działalność Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W skład Sądu wchodzi dwudziestu pięciu sędziów wybieranych na sześcioletnią kadencję z możliwością reelekcji. Na czele instytucji stoi Prezes desygnowany przez sędziów na okres trzech lat. Jego funkcja również może zostać odnowiona. W Sądzie Pierwszej Instancji nie występuje stanowisko rzecznika generalnego. Postępowanie toczy się w dwóch etapach, pisemnym-obejmującym złożenie wniosków o oświadczeń stron oraz ustnym-obejmującym rozprawę i wydanie wyroku. Od niektórych werdyktów Sądu można odwołać się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Stronami w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji mogą być osoby fizyczne lub prawne. Zakres postępowania przed Sądem obejmuje: sprawy związane z nieuczciwą konkurencją, bezprawnym wykorzystywaniem znaków handlowych, zabronionymi dotacjami państwa. Oprócz tego Sąd rozstrzyga skargi na działalność Komisji Europejskiej oraz wszystkie te, w których został wskazany jako właściwy. Postępowanie zarówno przed Sądem Pierwszej Instancji jak i Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości nie pociąga za sobą żadnych kosztów finansowych chyba, że są nimi opłaty związane z uposażeniem adwokatów lub pełnomocników stron. Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości wraz z Sądem Pierwszej Instancji tworzą trzon instytucjonalny Unii Europejskiej. Do innych organów Wspólnoty zaliczyć można: Europejski Trybunał Obrachunkowy, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów oraz Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich i Europejski Inspektor Ochrony Danych. Europejski Trybunał Obrachunkowy jest młodą instytucją wspólnotową powstałą na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (z Maastricht). Jego głównym zadaniem jest kontrola prawidłowego wykonania budżetu Wspólnoty. Trybunał sprawdza wszystkie wydatki i wpływy budżetowe , a także wydatki organów ustanowionych w ramach Unii Europejskiej chyba, że traktaty Unii Europejskiej nie przyznają mu takich kompetencji. Oprócz celowości wydatkowania i zbierania środków przez Wspólnotę Trybunał prowadzi także kontrolę legalności. Na koniec roku organ ten sporządza raport za swej działalności, który przedkłada na ręce Parlamentu Europejskiego do zatwierdzenia. Trybunał ma również prawa do wydawania raportów każdorazowo gdy nastąpi taka konieczność. Wszystkie raporty i sprawozdania są publikowane w Dzienniku Unii Europejskiej. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny powstał na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 roku. Jest to organ doradczy Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. W traktatach założycielskich EWG i EURATOM-u określono szczególne przypadki w jakich główne organy Unii Europejskiej mają obowiązek zasięgać opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Tworzą go pracodawcy, związki zawodowe, rolnicy, konsumenci, przedstawiciele wolnych zawodów, spółdzielcy oraz różnorodne grupy interesu. Skład Komitetu ustalany jest na szczeblu władz krajowych, ale w toku pracy jest on od nich niezależny. Obecnie komitet liczy 317 członków, podzielonych na sześć sekcji specjalistycznych z zakresu następujących obszarów:

  • unia gospodarcza i walutowa, spójność gospodarcza i społeczna;
  • jednolity rynek, produkcja i konsumpcja;
  • transport , przecinek, energia, infrastruktura i społeczeństwo informacyjne;
  • zatrudnienie, sprawy społeczne i obywatelstwo;
  • rolnictwo, rozwój wsi i środowiska;
  • stosunki zewnętrzne;

(http://www.eesc.europa.eu/organisation/how/docs/10_questions/version_pl.pdf)

Głównym zadaniem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego jest propagowanie idei społeczeństwa obywatelskiego oraz zachęcanie obywateli do aktywnego brania udziału w kształtowaniu polityki unijnej. Komitet Regionów jest kolejna instytucją europejską. Powstał w 1993 roku. Podobnie jak Europejski Komitet Ekonomiczno - Społeczny pełni rolę doradczą w stosunku do głównych organów Unii Europejskiej. Składa się z samorządowców wszystkich szczebli władz lokalnych każdego kraju członkowskiego. Główne instytucje wspólnoty zobowiązane są zasięgać opinii Komitetu w każdej kwestii związanej z samorządem lokalnym. Tak więc Komitet pełni bardzo ważną rolę w propagowaniu idei samorządowej przy równoczesnej działalności zmierzającej do niwelowania różnic rozwojowych pomiędzy poszczególnymi regionami Unii Europejskiej. Członkowie Komitetu pracują w ramach sześciu komisji. Są to:

  • Komisja do spraw Polityki Spójności Terytorialnej;
  • Komisja do spraw Polityki Gospodarczej i Społecznej;
  • Komisja do spraw Zrównoważonego Rozwoju;
  • Komisja do spraw Kultury i Edukacji;
  • Komisja do spraw Ustrojowych i Zarządzania w Europie;
  • Komisja do spraw Stosunków Zewnętrznych;

(http://www1.ukie.gov.pl/www/serce.nsf/0/BFEA77C3491F052CC1256F120049360F?Open)

Kolejną instytucją europejską jest Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. Wybiera go Parlament Europejski od 1995 roku. Obecnie funkcję tę pełni Grek, Nikiforos Diamandouros. Jego rola polega na przyjmowaniu i rozpatrywaniu skarg obywateli Unii Europejskiej na złe funkcjonowanie instytucji wspólnotowych. Najczęściej Rzecznik rozpoczyna postępowanie właśnie na podstawie napływających skarg, ale może je również wszcząć z własnej inicjatywy. Skargę składa się na specjalnym blankiecie urzędowym, dostępnym między innymi na stronie internetowej Rzecznika. Procedura rozpatrywania skargi polega na poinformowaniu skarżonej instytucji o zaistniałej sytuacji oraz wezwaniu do zaprzestania negatywnych praktyk. W sytuacji, gdy skarżony organ nadal postępuje niewłaściwie, Rzecznik może zaproponować polubowne rozpatrzenie sporu. Jeśli i to nie przyniesie pożądanego skutku , może on sporządzić raport z zaistniałej sytuacji i przekazać go na ręce Parlamentu Europejskiego do ponownego rozpatrzenia. Jeśli sprawa trafi do Sądu Pierwszej Instancji lub Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Rzecznik ma prawo uczestniczyć w rozprawie. Nie zajmuje się on natomiast skargami na działanie krajowych instytucji, a jeśli takowe do niego napływają, to najczęściej przekazuje je do rozpatrzenia właściwemu ze względu na miejsce zaistnienia sporu Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest zobowiązany do składania corocznych raportów ze swej działalności przed Parlamentem Europejskim. Jego kadencja trwa pięć lat i może zostać odnowiona. Instytucją podobną do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jest Europejski Inspektor ochrony danych. To nowy organ działający od 2001 roku. Wybiera go Parlament Europejski na okres pięciu lat z możliwością reelekcji. Do utworzenia takiego Urzędu zmusił Wspólnotę szybko postępujący rozwój technik informacyjnych. Obecnie praktycznie wszystkie instytucje europejskie gromadzą permanentnie o obywatelach państw członkowskich różnorodne dane. Jak wiadomo, mieszkaniec krajów Wspólnoty ma prawo do zachowania prywatności, a w procesie gromadzenia danych może ją łatwo w sposób nieświadomy stracić. Aby do takich sytuacji nie dochodziło Unia Europejska zdecydowała się powołać stanowisko Europejskiego Inspektora Danych. Wraz z utworzeniem nowego urzędu, wprowadzono także istotne regulacje prawne dotyczące zbierania informacji o obywatelach przez instytucje obywatelskie. Nie mogą one na przykład gromadzić i przetwarzać danych o kolorze skóry, przekonaniach politycznych, religii, preferencjach seksualnych, czy statusie materialnym. Pewien wyjątek stanowią informacje na temat stanu zdrowia obywateli. Mogą być one gromadzone i ujawniane tylko w wypadku zagrożenia zdrowia lub życia, ale nawet wówczas podawane są one tylko i wyłącznie do wiadomości lekarza prowadzącego. Jeżeli natomiast obywatel Unii Europejskiej posiada uzasadnione przypuszczenia, że jego prawa w zakresie gromadzenia informacji są łamane to może zwrócić się ze skargą do Europejskiego Inspektora Ochrony Danych. Jest to skarga pisemna, a postępowanie przebiega identycznie, jak w wypadku Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Procedura rozpatrywania skarg nie jest jedyną kompetencją Europejskiego Inspektora Ochrony Danych. Wszelkie jego kompetencje zapisane są w Rozporządzeniu (WE) Nr 45/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 18 grudnia 2000 roku. W myśl dokumentu Inspektor, oprócz rozpatrywania skarg, zobowiązany jest także do: prowadzenia dochodzeń z własnej inicjatywy, stałej kontroli gromadzenia danych i reagowania w wypadku łamania prawa w tej kwestii, współpracy z krajowymi organami powołanymi w celu ochrony danych, prowadzenia własnego rejestru rozpatrywanych spraw i przejawów niewłaściwego gromadzenia informacji, uczestnictwa w pracach grupy roboczej do spraw ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych. Poza tym, Inspektor jest także organem doradczym, we wszystkich kwestiach, które w jakikolwiek sposób łączą się z zakresem jego kompetencji. Obecnie Europejskim Inspektorem Ochrony Danych jest Peter Johan Hustinx, a jego zastępcą Joaquin Bayo.

3. Droga Polski do Unii Europejskiej

Nasz kraj rozpoczęła wielką przygodę z Unią Europejską będąc jeszcze za "żelazną kurtyną." We wrześniu 1988 roku nastąpiło bowiem oficjalne nawiązanie stosunków polski z Europejską Wspólnotą Gospodarczą. Niecały rok później, decyzją Grupy G-7 przyznano Polsce i Węgrom znaczną pomoc finansowa, głownie na restrukturyzację gospodarki, w ramach Funduszu PHARE. Tego samego roku zostaje utworzona polska misja dyplomatyczna przy Wspólnotach Europejskich z Janem Kułakowskim jako ambasadorem na czele. Rok 1989 zamknął się podpisaniem umowy między Polską a EWG o nawiązaniu współpracy gospodarczej i handlowej. W maju 1990 roku Polska jako pierwszy kraj postkomunistyczny zgłasza chęć stowarzyszenia ze Wspólnotami i niedługo potem przedstawia projekt umowy stowarzyszeniowej. Pierwszym Pełnomocnikiem Rządu do spraw Integracji Europejskiej zostaje Jacek Saryusz-Wolski. 16 grudnia 1991 roku podpisano umowę o stowarzyszeniu (tak zwany Traktat Europejski) Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Kolejnym ważnym etapem na drodze Polski do Unii Europejskiej był rok 1993. Wtedy bowiem, na szczycie w Kopenhadze Rada Europejska przedstawiła kryteria przyjęcia państw Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej. Były nimi: spójność polityczna, rozumiana jako wprowadzenie i funkcjonowanie demokracji pluralistycznej; spójność gospodarcza, rozumiana jako urynkowienie gospodarki i odejście od praktyk centralistycznych oraz zdolność do przyjęcia roli członka, co oznaczało umiejętność korzystania z praw i wypełniania obowiązków związanych z istnieniem w ramach Unii Europejskiej. 11 lutego 1994 roku weszła w życie umowa o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i przez następne dziesięć lat była ona podstawą dwustronnych stosunków politycznych, gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. 8 kwietnia tego samego roku, Minister Spraw Zagranicznych Andrzej Olechowski złożył w Atenach wniosek o członkostwo naszego kraju w Unii Europejskiej. Stało się to po uprzednim zaakceptowaniu projektu wniosku przez rząd. W czerwcu 1995 roku Rada Europejska na szczycie w Cannes przyjęła dokument o nazwie "Biała Księga", który zawierał szczegółowe informacje na temat przygotowania państw postkomunistycznych do integracji z Unią Europejską. Od 1996 roku trwało intensywne zbieranie wiadomości na temat krajów Europy Środkowej i Wschodniej przez Komisję Europejską. Polska otrzymała kwestionariusz zawierający ponad dwa tysiące pytań obejmujących tematykę: ustroju, partii politycznych, systemu prawa, polityki wewnętrznej, bezpieczeństwa narodowego, stosunków społecznych, rynku pracy, stosunków zagranicznych, wielkości wskaźników ekonomicznych i innych kwestii. Nasz kraj w ciągu trzech miesięcy zdołał udzielić odpowiedzi na wszystkie powyższe pytania. Kwestionariusz, jaki został przekazany Komisji Europejskiej liczył ponad dwa tysiące sześćset stron. 8 sierpnia 1996 roku rozpoczął swoją działalność Komitet Integracji Europejskiej, który zastąpił stanowisko pełnomocnika Rządu do spraw Integracji Europejskiej. Jest to organ odpowiedzialny za wszelkie kwestie związane z wejściem Polski do Unii Europejskiej, a następnie jej funkcjonowaniem jako członka Wspólnoty. Na jego czele stoi Przewodniczący, a skład tworzą: Sekretarz Komitetu, Minister Gospodarki, Finansów, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Skarbu Państwa, Pracy i Polityki Społecznej, Spraw Zagranicznych, Spraw Wewnętrznych, Zdrowia, Transportu, Środowiska, Budownictwa i Sprawiedliwości. Organem wykonawczym Komitetu jest Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Pierwszym Przewodniczącym Komitetu został Włodzimierz Cimoszewicz-Prezes Rady Ministrów RP, a szefem Urzędu Komitetu, sekretarz stanu-Danuta Hübner. Obecnie (2006), Przewodniczącym Komitetu jest Minister Spraw Zagranicznych Anna Fatyga, a dyrektorem Generalnym Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Rafał Hykawy. W styczniu 1997 roku przyjęto Narodową Strategię Integracji, dokument który określał dalsze działania Polski zmierzające do jak najszybszego członkostwa w Unii Europejskiej. W lipcu 1997 roku Komisja Europejska przedstawiła swoją opinię na temat przygotowań krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Cypru do integracji europejskiej, a w dniach 12-13 grudnia na szczycie Rady Europejskiej w Luksemburgu podjęto decyzję o rozpoczęciu negocjacji z Polską, Czechami, Estonią, Słowenią, Cyprem i Węgrami. Te sześć krajów tworzyło od tej pory tak zwaną Grupę luksemburską. W jej ramach odbywało się między innymi uzgadnianie wspólnych stanowisk dotyczących negocjacji z zespołem unijnym. Druga grupa negocjacyjna, Grupa helsińska, ukonstytuowała się w grudniu 1999 roku, również na szczycie Rady Europejskiej. W jej skład wchodziły: Bułgaria, Rumunia, Malta, Słowacja, Litwa i Łotwa. Negocjacje z Grupą Luksemburką oficjalnie rozpoczęły się 31 marca 1998 roku. Stronę polską reprezentowali:

  • Jan Truszczyński, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Pełnomocnik Rządu do Spraw Negocjacji o Członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej - Przewodniczący Zespołu Negocjacyjnego,
  • Ryszard Michalski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów - przedstawiciel ministra właściwego do spraw finansów,
  • Ewa Freyberg, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki - przedstawiciel ministra właściwego do spraw gospodarki,
  • Marek Wejtko, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki - przedstawiciel ministra właściwego do spraw gospodarki,
  • Sergiusz Najar, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury - przedstawiciel ministra właściwego do spraw infrastruktury,
  • J. Jerzy Pilarczyk, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - przedstawiciel ministra właściwego do spraw rolnictwa,
  • Jerzy Plewa, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - przedstawiciel ministra właściwego do spraw rolnictwa,
  • Krystyna Tokarska-Biernacik, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - przedstawiciel ministra właściwego do spraw pracy,
  • Zenon Kosiniak-Kamysz, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - przedstawiciel ministra właściwego do spraw wewnętrznych,
  • Jarosław Pietras, Podsekretarz Stanu w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej - przedstawiciel ministra właściwego do spraw zagranicznych,
  • Ewa Kubis, Wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta,
  • Marek Grela, Ambasador - Przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej, Bruksela.

(http://www.negocjacje.gov.pl/neg.nsf/xml/ngtr1znn)

Negocjatorami unijnymi byli natomiast:

  • Günter Verheugen - Komisarz Unii Europejskiej do Spraw Rozszerzenia;
  • Eneko Landáburu - Dyrektor Generalny Dyrekcji do Spraw Rozszerzenia (DG ELARG),
  • Françoise Gaudenzi - Dyrektor Zespołu do Spraw Polski w Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej do Spraw Rozszerzenia (DG ELARG), Główna Negocjator do Spraw Polski.

(http://www.negocjacje.gov.pl/neg.nsf/xml/ngtr2)

Od 3 kwietnia 1998 roku rozpoczął się proces screeningu, czyli przeglądu prawa polskiego pod kątem dostosowania go do systemu unijnego. Został on zakończony w październiku 1999 roku i obejmował dwadzieścia dziewięć obszarów negocjacyjnych (swobodny przepływ towarów, swobodny przepływ osób, swoboda świadczenia usług, swobodny przepływ kapitału, polityka konkurencji, polityka transportowa, prawo spółek, rolnictwo, edukacja, kształcenie i młodzież, rybołówstwo, polityka przemysłowa, środowisko, statystyka, podatki, polityka społeczna i zatrudnienie, Unia Gospodarcza i Walutowa, małe i średnie przedsiębiorstwa, energia, telekomunikacja oraz technologie informacyjne, nauka i badania, kultura i polityka audiowizualna, ochrona konsumentów i zdrowia, kontrola finansowa, polityka regionalna oraz koordynacja instrumentów polityki strukturalnej, wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, finanse i budżet, unia celna, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, stosunki wewnętrzne). Procedura screeningu nie objęła dwóch obszarów negocjacyjnych: "Instytucje" i "Inne". W 1999 roku, na szczycie Rady Europejskiej w Berlinie zapadła decyzja o kształcie budżetu Unii na lata 2000-2006 oraz o reformie Wspólnej Polityki Rolnej. W toku prowadzonych negocjacji, obie strony (to znaczy strona polska i unijna) podejmowały rozmaite działania w celu przyspieszenia negocjacji. Stroną aktywną był oczywiście nasz kraj, który co pewien czas wdrażał nowe programy dostosowawcze. Negocjatorzy unijni ograniczali się jedynie do przedstawiania raportów z postępów w procesie negocjacyjnym. Z punktu widzenia Polski, kluczowe znaczenia miał szczyt Rady Europejskiej w Nicei, w dniach 7-11 grudnia 2000 roku. Wypracowany tam traktat istotnie zmieniał instytucjonalne oblicze Wspólnoty, dając Polsce 27 głosów w Radzie Unii Europejskiej, 54 mandaty w Parlamencie Europejskim i prawo do nominowania jednego członka w Komisji Europejskiej. Na kolejnym szczycie, w Sztokholmie, w marcu 2001 roku Rada Europejska podjęła decyzję o objęciu państw kandydujących strategią lizbońską, zakładającą, że w 2010 roku gospodarka unijna będzie najbardziej konkurencyjna na świecie. Również w 2001 roku, Komisja Europejska przedstawiła czwartą już edycję raportów z postępu negocjacji. O Polsce wypowiadano się w nim bardzo pozytywnie; ceniono przekształcenia w prawie polskim i uznano, że z punktu widzenia warunków politycznych nasz kraj jest już gotowy do akcesji. Jeśli natomiast chodzi o warunki gospodarcze, w raporcie wspomniano o funkcjonującej w Polsce gospodarce rynkowej. W marcu 2002 roku, na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie, po raz pierwszy polscy przedstawiciele uczestniczyli w pracach grup roboczych. Dotychczasowe spotkania w ramach Rady Europejskiej, miały bowiem charakter nieformalny. W listopadzie tego samego roku odbyło się także posiedzenie Parlamentu Europejskiego, w którym udział wzięło dwanaście delegacji państw kandydujących. W dniach 12-13 grudnia 2002 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze zapadła decyzja o zakończeniu procesu negocjacji z dziesięcioma państwami kandydującymi (było to jednoznaczne z przesunięciem terminu akcesji Bułgarii i Rumunii). 16 kwietnia 2003 roku, w Atenach doszło do uroczystego podpisania Traktatu Akcesyjnego, przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego. Od tej pory rozpoczął się proces ratyfikacji wszystkich dziesięciu Traktatów Akcesyjnych przez kraje "starej" Unii Europejskiej. W Polsce, podobnie jak w innych krajach kandydujących, miały się natomiast odbyć referenda akcesyjne, w których obywatele mieli opowiedzieć się "za" lub "przeciw" integracji. Głosowanie odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003 roku i zakończyło się po myśli zwolenników przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W referendum wzięło udział 59 procent uprawnionych, z czego za akcesją opowiedziało się 77 procent. 1 maja 2004 roku Polska stała się jednym z dwudziestu pięciu państw Unii Europejskiej.