Historia integracji europejskiej

NARODZINY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

Przykre i bolesne doświadczenia jakie pozostawiła po sobie II wojna światowa doprowadziły do tego, że proces zintegrowania Europy może się okazać jedynym w dobrym sposobem na konflikty zbrojne i ich zapobieganiu. W takim to kontekście zjawiła się wizja utworzenia struktury, która umożliwi zarządzanie przemysłem węglowym na terenie Europy. Ten sektor gospodarki wybrano nie przypadkowo, ponieważ to właśnie kontrola nad bazą surowcową przemysłu ciężkiego z reguły doprowadzała do wybuchu zbrojnych konfliktów na terenie Europy.

Pomysł ten rozszerzył polityk z Francji Jean Monnet (żył w latach 1888-1979), kiedyś wysoki urzędnik w funkcjonującej w latach międzywojennych Lidze Narodów. Będąc świadomym niedostateczności owej organizacji, czuł, że po zakończeniu II wojny światowej współpracę europejską powinno się oprzeć na strukturze organów, które nie podlegają władzy wybranych rządów. Poglądy te do tego stopnia zainspirowały francuskiego ministra spraw zagranicznych, Roberta Schumana, że w dniu 9 maja 1950 roku zdecydował się na ogłoszenie deklaracji, która została filarem Planu Schumana, który z kolei uchodzi za oficjalny początek historii Wspólnot Europejskich.

Koncepcje, które zostały zawarte i przedstawione w Planie Schumana napotkały na pozytywne przyjęcie ze strony sześciu rządów europejskich, tj. Francji, Niemieckiej Republiki Federalnej, Belgii, Holandii, Luksemburga oraz Włoch. Były one filarem do rozpoczęcia rozmów negocjacyjnych przez sześć wspomnianych wyżej krajów, które dnia 18 kwietnia 1951 roku doprowadziły do złożenia podpisów pod Traktatem Paryskim, który ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Do życia wdrążono ten traktat w dniu 25 lipca 1952 roku.

TRAKTAT PARYSKI

Jak zakłada Traktat Paryski, do podstawowych kompetencji Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali należy poprawa produkcji i dystrybucji w zakresie wspólnego rynku, węgla, stali oraz żelaza. Traktat składa się z preambuły oraz stu artykułów. Zostały w nim przedstawione najważniejsze zasady współdziałania pomiędzy krajami członkowskimi, które oparte są na czterech zakazach:

1. nakładanie ceł eksportowych oraz importowych a także opłat mających zbliżony charakter albo ograniczeń ilościowych w obrocie węglem oraz stalą;
2. używanie środków albo praktyk, które dyskryminują wybranych producentów, nabywców albo konsumentów;
3. przyznawania dotacji albo jakichkolwiek innych form pomocy krajowej;
4. używania praktyk o charakterze restrykcyjnym, które dotyczyłyby podziału albo eksploatowania rynków.

Traktat powołał również ponadpaństwową strukturę organizacyjną Wspólnoty. Od tamtego momentu jej urzędami stały się:

• • Władza wysoka - urząd egzekucyjny;
  • Specjalna Rada Ministrów - urząd, który ponosi odpowiedzialność za harmonizację Wysokiej Władzy oraz rządów krajów członkowskich;
  • Wspólne Zgromadzenie do którego składu zaliczano 78 członków, którzy pełnili kontrolę polityczną Wspólnoty;
  • Trybunał Sprawiedliwości, który gwarantował szacunek oraz stosowanie Traktatu a także przepisów wykonawczych.

Z racji tego, że Traktat o EWWiS został podpisany 50 lat od czasu kiedy wszedł w życie, wygasł on dnia 23 lipca 2002 roku. Kraje członkowskie wyraziły wolę aby nie przedłużać czasu jego działania a także chciały żeby włączyć treść owego aktu w ramy Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.

Sukces EWWiS zachęcił kraje członkowskie do poszukiwania kolejnych formuł zjednoczeniowych. Nie wszystkie udało się zrealizować. Nie udało się np. doprowadzić do skutku planów wojskowego zjednoczenia krajów członkowskich w zakresie Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), rozpoczęte w lutym 1951 roku, a także trochę późniejszych planów politycznego zjednoczenia przez utworzenie Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). Projekt Traktatu o EWP zaakceptowano w roku 1953, ale Francja nie uznała go. Tak zatem i porażki i sukcesy, które dominowały w trakcie procesu zjednoczeniowego, doprowadziły z jednej strony do ustąpienia ze zjednoczenia politycznego oraz wojskowego, natomiast z drugiej zacieśniła się współpraca krajów członkowskich w następnych dziedzinach gospodarki.

Od 1-2 czerwca 1955 roku w miejscowości Messyna miało miejsce zebranie ministrów spraw zagranicznych krajów należących do EWWiS. W jego trakcie została podjęta decyzja o rozszerzeniu obszaru materialnego zjednoczenia gospodarczego dzięki stworzeniu nowych wspólnot (tzw. rezolucja z Messyny). Podczas konferencji utworzono komitet międzyrządowy, którym miał kierować minister spraw zagranicznych Belgii Paul -Henriego Spaak, który to też przystąpił do przygotowania projektu utworzenia zjednoczenia sektorowego w zakresie energii atomowej i umocnienia współpracy gospodarczej, która miała doprowadzić do utworzenia się wspólnego rynku. W efekcie jego prac w roku 1956 powstał tzw. Raport Spaaka, który był filarem rozmów negocjacyjnych, które zmierzały do przygotowania nowych traktatów zjednoczeniowych.

Dnia 25 marca 1957 roku, sześć krajów, które należą do EWWiS złożyło w Rzymie podpisy pod Traktatem powołującym Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) a także Traktat, który powoływał Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Oba Traktaty Rzymskie wprowadzono do życia w dniu 1 stycznia 1958 roku.

TRAKTATY RZYMSKIE

Traktat, który powołał Europejską Wspólnotę Gospodarczą w oryginale zawierał aż 248 artykułów. Zagwarantował on Wspólnocie osobowość prawną, która dała jej możliwość podejmowania jakichkolwiek działań tak w zakresie prawa narodowego krajów członkowskich, jak również na scenie międzynarodowej. Dodatkowo, różnił się od Traktatu Paryskiego, który miał obowiązywać tylko przez okres pięćdziesięciu lat tym, że Traktat o EWG podpisano na czas nieokreślony, co daje w rezultacie to, że stworzenie Wspólnoty oraz przeniesienie na nią praw niezależnych jej uczestników jest nieodwołalne oraz nie ma żadnego ograniczenia czasowego.

Najważniejsze cele, którymi kierowali się sygnatariusze Traktatu to:

• • poparcie harmonijnego rozwijania się działalności gospodarczej w całej Wspólnocie;
  • promocja stałego rozwoju gospodarczego Wspólnoty oraz stabilizacji gospodarek krajów członkowskich;
  • dążenie do regularnego oraz szybkiego zwiększania jakości życia społeczeństw owych krajów;
  • stopniowe przybliżanie polityk gospodarczych krajów członkowskich, co miało na celu stworzenie wspólnego rynku.

Utworzenie wspólnego rynku dla wszelakich produktów oraz usług, nie tylko dla specjalnie wybranych obszarów gospodarki, od tamtego momentu stało się najważniejszym zadaniem ekonomicznym oraz politycznym. Traktat o EWG wnosił w związku z tym potrzebę ewolucyjnego usuwania wszelakich stojących na drodze barier oraz ograniczeń, które do tej pory dzieliły rynki sześciu krajów członkowskich, tak żeby w ostatecznym rozrachunku wdrążyć wspólną taryfę celną oraz powołać Unię Celną (doszło do tego w dniu 1 lipca 1968 roku). Traktat o EWG dodatkowo wprowadzał cztery główne swobody, które miały na celu powiększenie elastyczności działania Wspólnoty. Te swobody to:

• • swoboda przepływu produktów;
  • swoboda przepływu ludzi;
  • swoboda przepływu usług;
  • swoboda przepływu kapitału.

W Traktacie zostało przewidziane realizowanie celów Wspólnoty poprzez, np.:

• • uchwalenie wspólnej polityki handlowej, Wspólnej Polityki Rolnej a także Wspólnej Polityki Transportowej;
  • wdrążenie rygoru niezakłóconej konkurencji;
  • powołanie Europejskiego Funduszu Społecznego;
  • utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Traktat powołał cztery organizacje Wspólnoty:

- międzyrządową Radę Ministrów jako urząd o charakterze prawodawczym;

- ponad narodową Komisję, która pełni funkcje o charakterze wykonawczym;

- międzyparlamentarne Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które jest urzędem deliberującym a w pewnym stopniu oraz obszarze pełni również funkcje kontrolne;

- ponad narodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Funkcje o charakterze pomocniczym dodatkowo miały wykonywać Komitet Gospodarczy i Społeczny (ECOSOC) i Trybunał Obrachunkowy.

Drugi Traktat Rzymski, który powoływał do życia EURATOM w odróżnieniu od Traktatu o EWG zajmował się regulowaniem jedynie problematyki jednego konkretnego sektora, dokładnie mowa o produkcji oraz eksploatacji energii atomowej. Ten Traktat zawierał z kolei 225 artykułów i podpisano go podobnie jak poprzedni na czas nieokreślony, natomiast jego podstawowym celem było zagwarantowanie w szybkim tempie wzrostu przemysłu nuklearnego a co za tym idzie ukształtowanie wspólnego rynku energii atomowej. Cel ten miał być wspomagany przez rozwijanie się badań, ujednolicenie praw bezpieczeństwa a także uproszczenie inwestycji, które służą rozwijaniu energetyki jądrowej na terenie Wspólnoty. Traktat o EURATOMIE przewidział uchwalenie osobnych struktur o charakterze organizacyjnym, które odzwierciedliłyby układ instytucjonalny, który zaproponował Traktat o EWG.

Od momentu wprowadzenia do życia Traktatów Rzymskich działały równolegle trzy związane ze sobą Wspólnoty: EWWiS, EWG oraz EURATOM. Utrzymanie tak dużego aparatu administracyjnego, który powtarzano zarówno w strukturze jak i odrębnie dla każdej ze Wspólnot nie było dobrym rozstrzygnięciem, z tego to powodu razem z podpisaniem Traktatów Rzymskich została przeprowadzona fuzja wybranych instytucji Wspólnot, a konkretnie Zgromadzeń Parlamentarnych oraz Trybunałów Sprawiedliwości. W efekcie powstał jednolity Parlament Europejski (nazwa ta była obowiązująca od roku 1962) oraz wspólny dla wszystkich trzech instytucji Trybunał Sprawiedliwości. Fuzja reszty urzędów została przeprowadzona w czasie kiedy podpisano Układ o Fuzji, dnia 8 kwietnia 1965 roku. W oparciu o ten Traktat została powołana jednolita Rada Ministrów Wspólnot a także jednolita Komisja Europejska.

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI

Rozwój terytorialny Wspólnot a także jego sukcesy materialne w procesie zjednoczeniowym doprowadziły do tego, że od połowy lat 80-tych, priorytetowym zadaniem okazała się rewizja struktur oraz celów współpracy pomiędzy krajami członkowskimi. W maju roku 1985 Konferencja w Mediolanie oficjalnie zaczęła ciąg rozmów negocjacyjnych dotyczących zmian podstaw działania Wspólnot a także opracowania nowego traktatu o współpracy politycznej i bezpieczeństwie europejskim. Rozmowy prowadzono do lutego 1986 roku. Pomimo tego, że wśród uczestników dyskusji poglądy były zbieżne, nie przegłosowano żadnych odważniejszych projektów utworzenia przyszłej Unii. W związku z tym skupiono się na konstruowaniu realnych filarów w celu osiągnięcia tego celu za kilka lat. Realnym skutkiem tych rozmów stał się Jednolity Akt Europejski do podpisania którego doszło w Luksemburgu w dniu 17 lutego oraz w Hadze 28 lutego 1986 roku. Do życia Akt wprowadzono dnia 1 lipca 1987 roku.

Jednolity Akt Europejski jest Traktatem w porównaniu do innych dosyć krótkim, bo zawiera jedynie 34 artykuły. Jest to jednak najważniejszy dokument prawny mający charakter konstytucyjny od momentu uchwalenia Wspólnot. Istotny jest fakt, że już w treści pierwszego artykułu dokumentu, jego sygnatariusze wyrazili zdecydowaną chęć przeobrażenia całości stosunków, które je łączą w Unię Europejską. Jednolity Akt Europejski dodatkowo wyraz ideologii, która leży u podstaw systemów politycznych krajów członkowskich. Zapowiada on:

• • przestrzeganie zasad demokratycznych w stosunkach państwowych;
  • przestrzeganie prawa;
  • nienaruszanie praw człowieka;
  • obowiązek utrzymania pokoju na scenie międzynarodowej;
  • zagwarantowanie bezpieczeństwa na terenie Europy;
  • zagwarantowanie wzajemnej solidarności w prezentowaniu wspólnych interesów i niezależności w ich obronie.

Dodatkowo, w oparciu o Jednolity Akt Europejski rozwinięto i unowocześniono system prawa Wspólnot dzięki:

• • zwiększeniu kompetencji Parlamentu Europejskiego na skutek wdrążenia przymusu współpracy Parlamentu z Radą Ministrów (wówczas Radą Unii Europejskiej) przy wskazanych kwestiach;
  • rozszerzenie katalogu kwestii, które podlegają głosowaniu przy użyciu kwalifikowanej większości głosów w Radzie Ministrów;
  • utworzenie filarów prawnych pod funkcjonowanie Rady Europejskiej, Europejskiej Współpracy Politycznej i Sądu Pierwszej Instancji, który powołano 1 stycznia 1989 roku;
  • rozwój materialnych uprawnień Wspólnoty, co miało na celu osiągnięcie wspólnego rynku wewnętrznego przed końcem roku 1992 a także umocnienia współpracy w obszarze tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej.

TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ

Jednolity Akt Europejski stanowił nowy impuls do zgłębienia więzi zjednoczeniowych, które w efekcie miały doprowadzić do utworzenia Unii Europejskiej. Po dokonaniu wstępnej debaty, została podjęta decyzja o przygotowaniu ciągu równoległych konferencji międzyrządowych, które miały dotyczyć głównie najważniejszych założeń Unii Gospodarczej i Walutowej i Unii Politycznej. Dwie pierwsze konferencje zaczęły obradować 15 grudnia 1990 roku w Rzymie.

Przygotowawcze rozmowy negocjacyjne w wyraźny sposób pokazały, że nie możliwe jest zrealizowanie pomysłu Unii jeżeli kraje członkowskie nie pójdą na wzajemne ustępstwa oraz kompromisy. Odpowiedzią takich właśnie ustępstw oraz kompromisów był Traktat o Unii Europejskiej, który podpisano w Maastricht w dniu 7 lutego 1992 roku. Ostatecznie Traktat wdrążono do życia w dniu 1 listopada 1993 roku po wcześniejszym zaakceptowaniu go przez wszystkie kraje członkowskie.

Najważniejsze cele Traktatu z Maastricht przedstawiają się w poniższy sposób:

• • wspieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i społecznego za pomocą stwarzania przestrzeni nie posiadającej wewnętrznych granic;
  • umocnienie spójności gospodarczej oraz społecznej;
  • wdrążenie Unii Gospodarczej i Walutowej, która z kolei wprowadzi za sobą uchwalenie jednolitej waluty;
  • urzeczywistnianie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;
  • określenie zadań Wspólnej Polityki Obronnej, która mogłaby stopniowo doprowadzić do stworzenia wspólnych sił zbrojnych;
  • wzmocnienie ochrony praw i interesów mieszkańców krajów członkowskich przez wdrążenie instytucji obywatelstwa Unii Europejskiej;
  • rozwój ścisłej współpracy w obszarze wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych.

Traktat z Maastricht skonstruowany jest w oparciu o trójczłonową strukturę tematyczną, która została podzielona na "filary". Filar pierwszy stworzyły przepisy, które powiększają obszar kompetencji już działających Wspólnot Europejskich. Drugi filar złożony jest natomiast z postanowień, które dotyczą Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, za to na filar trzeci złożyły się postanowienia, które dotyczą zarządzania polityką w zakresie wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych.

TRAKTAT AMSTERDAMSKI

Pomimo olbrzymich zmian jakie zostały wprowadzone w Maastricht wiele spraw nadal pozostawało otwartych albo nie omówionych do końca. Sam Traktat zapowiadał w wyraźny sposób potrzebę zwołania następnej konferencji międzyrządowej na rok 1996 (Maastricht 2), jednak nie podał konkretnej tematyki, którą miano by się zajmować. Spotkanie rozpoczynające konferencję miało miejsce 29 marca 1996 roku w Turynie. Podstawowe różnice pomiędzy krajami członkowskimi doprowadziły do zaakceptowania projektu nowelizacji Traktatów Założycielskich Wspólnot oraz Unii Europejskiej dopiero w dniu 17 czerwca 1997 w trakcie szczytu Rady Europejskiej odbywającej się tym razem w Amsterdamie. Ostateczną wersję tekstu Traktatu przyjęto w dniu 2 października 1997 roku. Procedura uznaniowa trwała blisko półtora roku. Po tym czasie dopiero, 1 maja 1999 roku wdrążono Traktat w życie.

Traktat Amsterdamski złożony jest z jedenastu artykułów, odwołuje się do budowy trzech filarów Unii i w niewielkim stopniu zmienia ich zawartość. Dla przykładu, niektóre sprawy, które dotyczą polityki imigracyjnej oraz azylowej przesunięto z trzeciego filara do pierwszego, a co za tym idzie poddano je jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości.

Jednak nadziei, które łączono z tym Traktatem w wielu względach nie udało się spełnić. Głównie nie udało się wypracować kompromisu dotyczącego reform instytucjonalnych, jak też struktur decyzyjnych w Unii. Tyczyło się to głównie spraw:

• • przedstawiania nowej zasady ważenia głosów w Radzie UE;
  • powiększenia roli głosowania za pomocą większości kwalifikowanej w Radzie UE;
  • zmniejszenia efektu "deficytu demokracji" w pracach prowadzonych przez Parlament Europejski;
  • pomniejszenia liczby komisarzy oraz deputowanych do Parlamentu Europejskiego związanego z wizją poszerzenia Unii.

Stosunkowo dosyć niewielkie zmiany instytucjonalne usprawniły tylko obszar kompetencji Parlamentu Europejskiego a także umocniły urząd Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Zaplanowano także utworzenie Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, który w tym samym czasie pełnił funkcję Sekretarza Rady UE.

Pomimo to, szczyt Amsterdamski wyznaczył główne kierunki następnych reform Unii, które miały się skupiać na kwestiach dotykających:

• • najważniejszych praw mieszkańców Unii;
  • swobody w poruszaniu się na terenie Unii;
  • zmniejszenia przestępczości;
  • walki ze zjawiskiem bezrobocia
  • chronieniem środowiska naturalnego.

TRAKTAT NICEJSKI

Wobec pewnych niedociągnięć Traktatu Amsterdamskiego, sprawy potrzebnej reformy instytucjonalnej stały się podstawowym priorytetem krajów członkowskich. Dodatkowo, trzeba było też określić zamiar poszerzenia Unii Europejskiej. W związku z tak stawianymi żądaniami, w trakcie szczytu Rady Europejskiej odbywającego się w Luksemburgu w dniu 13 grudnia 1997 roku, Komisja Europejska przedstawiła dokument nazwany Agendą 2000. Opisuje ona przebieg działań mających na celu wzmocnienie Unii Europejskiej w kontekście poszerzenia, a dodatkowo, zapowiada wprowadzenie reformy systemów zatrudnienia, wspólnej polityki rolnej oraz organizacji Unii. Ponadto w Agendzie 2000 została wyraźnie zaznaczona potrzeba rozwijania badań naukowych, społeczeństwa informacyjnego a także przynoszącej skutki ochrony środowiska naturalnego. Zanim Agendę 2000 zaakceptowała Rada Europejska podczas trwającego w Berlinie szczytu w dniach 24-25 marca 1999 roku odbyło się na jej temat wiele rozmów i sporów. Natomiast podczas szczytu odbywającego się 4 czerwca tego samego roku w Kolonii uchwalono, że na nowej konferencji międzyrządowej debatować będzie się na temat spraw instytucjonalnych, a będzie miała ona miejsce w roku 2000.

Cykl konferencji międzyrządowych zaczął się 14 lutego 2000 roku. Patronat objęła prezydencja portugalska, natomiast kolejne przygotowania były już prowadzone pod okiem prezydencji francuskiej. Ich efektem był odbywający się w dniach 7-11 grudnia 2000 roku szczyt w Nicei, na którym to ostatecznie zatwierdzono tekst nowego Traktatu.

Traktat Nicejski tak jak Traktat Amsterdamski zawiera serię zmian unowocześniających Traktat z Maastricht a także Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Poprawki, które zostały wprowadzone do obowiązujących już Traktatów dotykały kwestii między innymi:

• • procedury, którą należało zastosować gdyby jeden z krajów naruszył podstawowe zasady na których oparta jest Unia Europejska;
  • spraw związanych z utworzeniem Wspólnej Polityki Europejskiej w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony;
  • zaakceptowania Europejskiej Agendy Socjalnej;
  • stworzenia oraz przyszłej funkcji EUROJUST, jednostki, która będzie się zajmować współpracą narodowych organów ścigania krajów członkowskich.

Oprócz wprowadzania poprawek do wybranych artykułów działających już Traktatów, zostały także podjęte nowe decyzje, które dotyczyły ściślejszego współdziałania między krajami członkowskimi. Wiele zmian powstało w wyniku poszerzenia obszaru decyzji, które podejmuje się za pomocą większości kwalifikowanej. Zmiany te tyczą się działania Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów. Dzięki temu w znaczący sposób zostały unowocześnione zasady działania Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji. Zmiany te nie są w bezpośredni sposób związane z faktem poszerzenia Unii Europejskiej i zaczęły obowiązywać dopiero po wejściu do życia Traktatu Nicejskiego.

Dodatkowo na szczycie w Nicei zostały przedstawione rozwiązania, które wprost związane były z wizją przygarnięcia nowych członków do Unii Europejskiej. Dotyczyły one głównie procedur głosowania oraz dzielenia wpływów w konkretnych urzędach poszerzonej Unii. Dla przykładu, wprowadzenie zmiany w ważeniu głosów w Radzie UE wpłynęła na przyznanie naszemu państwu tej samej ilości głosów, którą posiadać będzie Hiszpania, czyli dwadzieścia siedem. Tym samym nasze państwo znalazło się w szóstce największych krajów członkowskich, które posiadają poważny wpływ na decyzje podejmowane w zakresie Rady Unii Europejskiej.

PROCES ROZSZERZANIA

PIERWSZE ROZSZERZENIE - ROK 1973

W momencie prowadzenia prac nad stworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) Wielka Brytania wyraziła zainteresowanie stworzeniem prostszej formy współdziałania gospodarczego. Anglicy bali się tak zmniejszenia praw niepodległościowych, jak też osłabienia więzi łączących je z krajami skupionymi w brytyjskiej Wspólnocie Narodów, a także tzw. "specjalnych stosunków" ze Stanami Zjednoczonymi. Złożyli zatem propozycję stworzenia strefy wolnego handlu, w zakresie której zostaną zniesione cła, ale każdy z uczestników zachowa całkowitą swobodę w utrzymywaniu stosunków handlowych z państwami trzecimi. Taka oferta jednak nie była zadawalająca dla "szóstki", która dążyła do bardziej ścisłego zjednoczenia w zakresie powoływanej właśnie Wspólnoty. Z tego powodu Wielka Brytania zdecydowała się w 1960 roku na utworzenie wspólnie z kilkoma krajami, które nie należały do EWG Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), którego skład stworzyły Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria oraz Szwecja.

Na przekór nadziejom jakie wiązała Wielka Brytania, uczestnictwo w EFTA nie miało żadnego istotnego wpływu na umocnienie pozycji Londynu na scenie międzynarodowej. Nie wpłynęło także na zapobiegnięcie zwolnienia wzrostu gospodarczego. Sukces jaki odniosło EWG oznaczał dla krajów, które pozostawały poza tą strukturą ryzyko izolacji w Europie a także stratę wpływu na to jak rozwija się sytuacja na kontynencie, jak również spadek konkurencyjności ich produktów na integrującym się rynku.

Już w połowie roku 1961 dwa kraje EFTA, Dania oraz Wielka Brytania a także Irlandia wystąpiły z wnioskami o przyjęcie ich do Wspólnot Europejskich. Rok później do grupy kandydujących państw do pierwszego rozszerzenia przyłączyła się Norwegia.

Jednak proces zjednoczenia wstrzymano w roku 1963 ponieważ Francja wyraziła sprzeciw. Veto ze strony tego kraju podyktowane było częściowo kwestiami gospodarczymi, ale najważniejszą rolę odegrały sprawy polityczne. Jak uważał Charles de Gaulle włączenie się Wielkiej Brytanii do EWG doprowadziłoby do olbrzymiej zmiany układu sił wewnątrz Wspólnoty a co za tym idzie osłabienia nie tylko pozycji jaką zajmowała Francja lecz również spójności oraz efektywności funkcjonowania EWG.

Razem z odrzuceniem wniosku o uczestnictwo Wielkiej Brytanii we Wspólnotach w roku 1963 zostały zawieszone rozmowy negocjacyjne także z resztą kandydatów. Dialog zostały ponowione dopiero po złożeniu rezygnacji Charlesa De Gaulle'a z urzędu prezydenta Francji.

W roku 1967 Wielka Brytania ponowiła starania o swój udział w EWG, jednak proces rozszerzenia tejże struktury kolejny raz zablokowała Francja. Dopiero w grudniu 1969 roku w trakcie konferencji szefów krajów oraz rządów państw należących do EWG odbywającej się w Hadze została wydana warunkowa zgoda na ponowienie rozmów z Wielką Brytanią. Zaczęte w roku 1970 rozmowy negocjacyjne przyniosły porozumienie.

Rozmowy negocjacyjne ponowiły również Irlandia oraz Dania. Warto zaznaczyć, że gospodarki obu tych krajów charakteryzowały mocne związki z gospodarką brytyjską. Dodatkowo tak Duńczycy jak i Irlandczycy szukali nowych rynków zbytu, szczególnie na towary rolno-spożywcze, które pozbawione dotacji i z nałożonymi cłami nie były w stanie być jakąkolwiek konkurencją dla towarów francuskich czy holenderskich na rynku wspólnotowym.

Traktat o wstąpieniu do EWG i EURATOM-u Danii, Norwegii, Wielkiej Brytanii oraz Irlandii został podpisany w dniu 22 stycznia 1972 roku razem z traktatem o wstąpieniu tych krajów do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po ukończeniu procedury uznaniowej traktaty akcesyjne zostały wdrążone do życia 1 stycznia 1973 roku. Od tego dnia "szóstka" zamieniła się w "dziewiątkę". W związku z negatywnym wynikiem osiągniętym w referendum, Norwegia nie złożyła dokumentów ratyfikacyjnych. Kraje, które zostały przyjęte jako nowe złożyły zobowiązanie do wypełniania wszelakich zobowiązań, które wynikają z uczestnictwa we Wspólnotach. Został wyznaczony okres przejściowy, który miał trwać piętnaście lat, dla opisania ram czasowych procesu dostosowania. Jego koniec przypadł na dzień 1 stycznia 1978 roku.

Uchwalono również rozpiskę powolnego wycofywania opłat celnych na produkty importowane między Wspólnotą w postaci pierwotnego składu a nowymi krajami członkowskimi; każdą stawkę celną pomniejszono do 80% stawki podstawowej od dnia 1 kwietnia 1973 roku, a później planowano ją zmniejszać jeszcze czterokrotnie aż do lipca roku 1974. Zlikwidowanie ceł eksportowych zostało zaplanowane na początek roku 1974. Nowe kraje członkowskie otrzymały swobodę w podejmowaniu decyzji, które tyczyły się wybranych spraw, które związane były z przepływem kapitału. Irlandia z Wielką Brytanią dostały szansę na odroczenie liberalizacji bezpośrednich inwestycji, których dokonywały w krajach członkowskich poprzez ludzi, którzy posiadali prawo przebywania w Irlandii lub Wielkiej Brytanii (na czas dwóch lat) a także odroczenia liberalizacji wybranych przepływów kapitałowych, które miały charakter osobisty (w tym darowizn oraz inwestycji w nieruchomości) na czas trzydziestu miesięcy.

Dania za to otrzymała prawo do odraczania liberalizacji nabywania przez ludzi, którzy nie posiadają prawa do przebywania na terenie Danii obligacji, które wyrażone byłyby w koronach duńskich, a także kupowania przez ludzi posiadających uprawnienia do przebywania na terytorium tego państwa, zagranicznych papierów wartościowych, które są przedmiotem obrotu na giełdzie w Danii. Po wejściu do Unii Europejskiej, Danii udało się także wynegocjować derogację, która dotyczyła kupna na jej obszarze tzw. secondary residences (domów letniskowych). Derogacja ta zapowiada, że nieruchomości tych nie mogą zakupić ludzie, którzy nie są obywatelami Danii. Jedynym przewidzianym wyjątkiem od tej reguły są obywatele krajów należących do Unii Europejskiej, którzy mają prawo kupna takiej nieruchomości jeśli ich stały pobyt w Danii wynosi minimum pięć lat. Dodatkowo Irlandia wynegocjowała prawo utrzymania do rozpoczęcia roku 1985 systemu regulującego montaż oraz import pojazdów samochodowych, używanego w oparciu o przepisy z własnej ustawy z roku 1968.

Protokoły dodatkowe uściśliły również szczegółowe sprawy dotyczące importowania przez Wielką Brytanię wybranych towarów żywnościowych (cukru, masła i sera) z krajów Wspólnoty.

W Irlandii, Danii oraz Norwegii przeprowadzono ogólnonarodowe referenda na temat uczestnictwa we Wspólnotach. Za wstąpieniem do tego ugrupowania głosowało 83% Irlandczyków oraz 63% Duńczyków. W Norwegii wynik referendum okazał się negatywny. Przeciwko wstąpieniu do Wspólnot opowiedziało się 53,5% uprawnionych do głosowania. Pośród wielu przyczyn odrzucenia uczestnictwa we Wspólnotach, mieszkańcy Norwegii podawali strach o utratę niezależności oraz środowisko naturalne, ochronę łowisk, sektora energetycznego, strach przed spadkiem jakości życia oraz konkurencją rolniczych towarów wspólnotowych.

DRUGIE ROZSZERZENIE - ROK 1981

Grecja złożyła wniosek o przyjęcie do Wspólnot w roku 1975. Rok później rozpoczęto negocjacje akcesyjne, które trwały aż cztery lata. Decyzję warunkowano przywróceniem w Grecji systemu demokratycznego a w efekcie tego wyjścia z politycznej izolacji. Udział we Wspólnotach miał zapewnić stabilność demokracji, oraz unowocześnienie zacofanego przemysłu oraz rolnictwa a także nowe rynki zbytu dla państwowej produkcji.

Tak jak w przypadku Wielkiej Brytanii, Danii oraz Irlandii, w efekcie rozmów negocjacyjnych został przewidziany okres przejściowy trwający pięć lat, na dostosowanie się do standardów, które obowiązują we Wspólnotach, czyli między innymi na powolne likwidowanie ceł, które obowiązywały jeszcze przy importowaniu towarów z państw EWG oraz ujednolicenie poziomu zewnętrznej taryfy celnej Grecji z taryfą zewnętrzną EWG. Tylko w nielicznych wypadkach (łagodny przepływ pracowników, wolny import brzoskwiń oraz pomidorów) okres przejściowy został wydłużony do siedmiu lat. Różnice w cenach towarów greckich oraz wspólnotowych postanowiono wyrównać przy pomocy systemu opłat kompensacyjnych. Dodatkowo taki specjalny system opłat przewidziano w stosunku do wybranych świeżych owoców oraz warzyw. Grecja otrzymała szansę odraczania liberalizacji w wybranych sprawach, które związane były ze swobodnym przepływem kapitału: inwestycji bezpośrednich a także inwestowania w nieruchomości w krajach, które do tej pory należały do Wspólnot, realizowanych przez ludzi mieszkających w Grecji (do końca roku 1985).

Na ten sam okres czasu Grecji udało się również wynegocjować prawo do utrzymania państwowych rodzajów pomocy publicznej w formie przejściowej w zakresie rolnictwa. Wprowadzono również system wyrównawczy dla importu, dla reszty uczestników Wspólnoty, na owoce oraz warzywa, które pochodziły z Grecji.

W oparciu o układ podpisany 28 maja 1979 roku od dnia 1 stycznia 1981 roku Grecja została dziesiątym krajem członkowskim Wspólnot.

TRZECIE ROZSZERZENIE - ROK 1986

Hiszpania z Portugalią swoje wnioski o przyjęcie w szeregi Wspólnot złożyły w roku 1977. Podobnie jak w wypadku Grecji, w ich dążeniu zjednoczeniowym najważniejszą rolę odegrały względy polityczne: dbałość o stabilność przywróconego systemu demokratycznego oraz uchronienie się przed powrotem rządów autorytarnych. Liczono również na to, że uczestnictwo w strukturach jednoczącej się Europy zagwarantuje rozwijanie się gospodarki oraz regionów, powiększony przypływ kapitałów oraz inwestycji a także powiększenie dochodów płynących z turystyki.

Negocjacje akcesyjne między krajami członkowskimi Wspólnot a Hiszpanią oraz Portugalią odbywały się dużo dłużej niż w wypadku Grecji. Oba ubiegające się o członkowstwo kraje zaczęły rozmowy pod koniec lat siedemdziesiątych. Najistotniejszymi sprawami podczas odbywających się negocjacji były: liberalizacja obrotów towarowych, rolnictwo, rybołówstwo oraz kwestie, które związane były z polityką społeczną oraz kwestią zatrudnienia.

W efekcie rozmów został przewidziany okres przejściowy, który pozwolił na dopasowanie się nowych uczestników do reguł obowiązujących we Wspólnotach. Pełną liberalizację handlu produktami przemysłowymi zaplanowano dopiero na rok 1993 (przy założeniu, że w roku 1989 nastąpi 50% obniżka taryfy celnej). Odmiennie dla obu krajów rozwiązano sprawę ograniczeń ilościowych w handlu: Hiszpania zatrzymała prawo do utrzymania części ograniczeń przez okres 2-7 lat, za to Portugalii udało się wynegocjować trwający trzy lata okres przejściowy na usunięcie systemu licencji importowych i eksportowych a także dwuletni okres na zlikwidowanie kontyngentowania importu samochodów. Dodatkowo została podjęta decyzja o kontrolowaniu przez 3-4 lata eksportu hiszpańskich wyrobów tekstylnych oraz stalowych, jednocześnie dotując przebudowę hutnictwa. W obrębie swobody świadczenia usług Portugalia otrzymała prawo do wdrążania ograniczeń w działalności gospodarczej w branży transportu osobowego i turystyki (do końca roku 1988) a także w branży kinematografii (do końca 1990r.).

Jeśli chodzi o swobodny przepływ kapitału w Portugalii, do końca roku 1992 odroczono liberalizację inwestycji w nieruchomości przez ludzi, które mieszkają w innych krajach członkowskich. W wypadku Hiszpanii okres przejściowy w zakresie swobody przepływu kapitału wynosił pięć lat i dotyczył np. inwestycji bezpośrednich robionych w innych krajach członkowskich przez osoby mieszkające w Hiszpanii w związku z kupnem i używaniem nieruchomości i papierów wartościowych. W obrębie unii celnej dla obu krajów został przyjęty trwający siedem lat okres przejściowy, obowiązywał do roku 1992. W jego trakcie zniesiono cła zewnętrzne - cła pomiędzy Wspólnotami Europejskimi a Portugalią oraz Hiszpanią, a także dopasowano cła zewnętrzne nowych krajów do Wspólnej Taryfy Celnej.

Dla konkretnych grup towarów w Traktacie Akcesyjnym zostały przewidziane różne okresy przejściowe, a planowane pełne zjednoczenie w dziedzinie rolnictwa miało nastąpić dopiero w roku 1996.

Przez okres siedmiu lat planowano zniesienie ceł na większość towarów rolnych eksportowanych przez Hiszpanię i Portugalię, przy jednoczesnym użyciu systemu kwot kompensacyjnych, czyli mechanizmu odpowiedzialnego za wyrównanie cen towarów. Zbliżony okres przejściowy został uchwalony na produkty rybne. W przypadku produktów tzw. Wrażliwych, czyli eksportu hiszpańskiej oliwy i wina oraz importu z EWG mleka, przetworów mlecznych oraz pszenicy, okres przejściowy został przedłużony do 10 lat. Hiszpania zatrzymała prawo do utrzymania ograniczeń ilościowych na importowanie wybranych grup produktów z państw trzecich (wybranych owoców i warzyw - do końca roku 1989, a także mąki, kasz oraz skrobi do końca roku 1995). W wypadku Portugalii trwający 7-10 lat okres przejściowy objął 85 % produkcji rolnej. Dopasowanie portugalskiego rynku rolnego zostało podzielone na dwa etapy. Pierwszy trwał od 1 marca 1986 roku do końca 1990, a drugi od 1991 do końca 1995 roku. W jego trakcie Portugalia podjęła zobowiązania dopasowania się reguł, które do tej pory obowiązywały na rynku wewnętrznym w stosunku do między innymi organizacji rynku mleka, wołowiny, wieprzowiny, owoców, warzyw i zbóż jak również zasad przyznawania tym towarom pomocy dla eksportu lub dotacji. Dodatkowo unowocześnianie portugalskiego rynku miało zostać sfinansowane ze specjalnego programu rozwoju w kwocie 700 mln ECU.

W obszarze spraw socjalnych Hiszpania oraz Portugalia otrzymały prawo do używania środków Europejskiego Funduszu Społecznego z dniem akcesji. W wypadku obu krajów okres przejściowy na swobodny przepływ pracowników został uchwalony na siedem lat. Wyjątek stanowił przepływ osób pomiędzy nowymi uczestnikami a Luksemburgiem, gdzie okres ten ustalono na dziesięć lat.

Wstąpienie Hiszpanii oraz Portugalii uważa się za najtrudniejsze rozszerzenie Wspólnot jak dotychczas. Pośród przyjmowanych do tej pory uczestników pojawiały się wątpliwości, które wiązały się głównie ze zwiększeniem się kosztów funkcjonowania struktury rozszerzonej o nowe kraje, które związane były z wydaniem sporych sum na unowocześnienie przemysłu, infrastruktury i rozwijanie regionów słabiej rozwiniętych. Pojawiły się obawy, że koszty te nie będą odpowiadały korzyściom politycznym jakie pojawią się po rozszerzeniu. Natomiast w krajach starających się o członkowstwo wątpliwości mogła budzić wysokość nakładów jakie poniesiono w procesie dostosowawczym. Podczas podejmowania decyzji o przyjęciu do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii w krajach członkowskich górę wzięły względy polityczne a głównie wizja zwiększenia terenu stabilnej demokracji w Europie a także wpływów Wspólnoty na południu Europy. 12 czerwca 1985 roku w Madrycie i Lizbonie podpisano traktaty dzięki którym, Hiszpania i Portugalia w dniu 1 stycznia 1986 roku pełnoprawnie weszły w skład EWG i dwóch innych Wspólnot.

CZWARTE ROZSZERZENIE - ROK 1995

Z początkiem lat 90-tych Austria, Finlandia, Szwecja i po raz kolejny Norwegia przedstawiły swoje wnioski o przyjęcie do Wspólnot. Pierwszy poszerzenie przeprowadzane było według nowych reguł, które przedstawione zostały w artykule O Traktatu o Unii Europejskiej, do którego podpisania doszło 7 lutego 1992 roku w Maastricht a uzyskał moc wiążącą 1 listopada 1993 roku. Artykuł wprowadzał jednolite członkowstwo w Unii w zamian za uczestnictwo w konkretnych Wspólnotach. Wpłynęło to na zmiany w procedurze negocjacji: w stosunku do kraju ubiegającego się o członkowstwo prowadzono tylko jedno postępowanie, a nie jak do tej pory kilka oddzielnych w kwestii przydzielenia do każdej Wspólnoty: EWG i EURATOM oraz EWWiS. Drugą nowością która wprowadzono była obowiązkowa zgoda, którą państwo kandydujące musiało uzyskać od Parlamentu Europejskiego.

Jako pierwsza z wnioskiem wystąpiła Austria (w dniu 17 lipca 1989 roku), zaraz po niej Szwecja (1 lipca 1991 roku) a na końcu Finlandia (18 marca 1992) i Norwegia (25 listopada 1992) Z początkiem lat 90-tych Wspólnoty stanęły na progu stworzenia wspólnej polityki gospodarczej i walutowej a także powołania wspólnej polityki zagranicznej. Uczestnictwo w tak prężnie rozwijającej się strukturze związane było więc nie tylko z zagwarantowaniem nowym kandydatom korzyści ekonomicznych, lecz również umocnienia ich pozycji na scenie międzyrządowej.

Podobny poziom rozwoju gospodarek krajów ubiegających się o członkowstwo oraz członkowskich a także wieloletni okres współpracy ze Wspólnotami w zakresie strefy wolnego handlu i od roku 1994 w zakresie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (który stanowił pewną formę współpracy gospodarczej EWG-EFTA) zezwoliły na osiągnięcie w szybszym tempie porozumienia w rozmowach, aniżeli miało to miejsce w wypadku poprzedniego poszerzenia. Kandydaci złożyli zobowiązania do przyjęcia wszystkich norm wspólnotowych, które odnosiły się do czterech swobód jednolitego rynku (swobody przepływu osób, kapitału, usług i towarów). Jeśli chodzi o sprawę bezpieczeństwa, ochronę zdrowia oraz środowiska naturalnego ustalono wdrążenie okresu przejściowego na czas czterech lat, w wypadkach gdy na nowo przyjmowanych krajach obowiązywałyby w tych branżach standardy wyższe aniżeli wspólnotowe oraz jeżeli robiłyby one problemy w swobodnym przepływie produktów. Szansa zatrzymania takich standardów przez okres czterech lat związana była jednak z utratą kontroli celnej. Przez omówiony wyżej okres kraje rozszerzonej "piętnastki" miały poprawić obowiązującą w tym obszarze legislację.

Tak samo z obszarze Wspólnej Polityki Rolnej, Austria, Finlandia oraz Szwecja przyjęły wspólnotowe reguły i obiecały dopasować ceny swoich towarów rolnych do poziomu wspólnotowego, w zasadzie już od dnia wstąpienia do Unii oraz z jej pomocą finansową (reszta postępowań dostosowawczych miała się zakończyć do roku 1999). Wyjątkiem od tych reguł okazała się weterynaria oraz środki ochrony roślin. Dodatkowo Austria z Finlandią zatrzymały prawo dotowania rolnictwa przez okres pięciu lat. Finlandii udało się wynegocjować szanse na dalsze udzielanie pomocy krajowej dla producentów rolnych w strefie arktycznej oraz subarktycznej.

Austria, Finlandia oraz Szwecja otrzymały również prawo do zatrzymania w mocy przez okres pięciu lat przepisów, które dotychczas obowiązywały a dotyczyły kupna przez mieszkańców innych krajów członkowskich UE tzw. secondary residences (domów letniskowych).

W okresie od czerwca do grudnia roku 1994 we wszystkich czterech krajach, które ubiegały się o członkowstwo przeprowadzono ogólnonarodowe referenda w kwestii zjednoczenia z Unią Europejską. W referendum austriackim 66% mieszkańców wyraziło chęć przystąpienia Austrii do tej struktury, za to 30% biorących udział w głosowaniu było przeciwnych. Entuzjaści zjednoczenia pokazywali przede wszystkim na duże pożytki jakie płyną z dostępu do unijnego rynku, przeciwnicy natomiast na zmniejszanie dotacji krajowych oraz zmniejszenie obecnej polityki neutralności.

W drugim co do kolejności referendum, które przeprowadzono w Finlandii w październiku 1994 roku, za przystąpieniem do Unii Europejskiej zagłosowało 57% mieszkańców przy 43% sprzeciwie. Finowie, tak samo jak Austriacy, oczekiwali na dobra gospodarcze, które wiązały się z uczestnictwem. Miało ono również zagwarantować Finlandii odpowiednie miejsce polityczne w

W listopadzie 1994 roku przeprowadzono referendum w Szwecji. Za członkowstwem w Unii zagłosowało 52,2% osób, przeciwko było - 46,9%. Argumenty, które przedstawiły obie grupy były zbliżone do wcześniej przedstawionych w Austrii oraz Finlandii: z jednej strony rokowania na ożywienie gospodarcze oraz większy wpływ na sytuację polityczną w Europie, z drugiej zaś strach związany ze zmniejszeniem dotacji rolnych, wydatków socjalnych oraz zmniejszeniem jakości ochrony środowiska.

Po ukończeniu procedury uznaniowej do końca 1994 roku traktaty o przystąpieniu do Unii Europejskiej Austrii, Finlandii oraz Szwecji wprowadzono do życia z dniem 1 stycznia 1995 roku.

Ostatnie z referendów, przeprowadzone w Norwegii po raz kolejny przyniosło wynik negatywny. W obu głosowaniach (w 1972 roku i w 1994 roku) przeciwnicy zjednoczenia mieli stosunkowo niewielką przewagę. W roku 1994 przeciwko integracji zagłosowało 52,4% Norwegów (w 1972 roku - 53,5%), za to 47,8% uprawnionych do głosowania opowiedziało się za wstąpieniem do Unii. Wśród przyczyn odmownego wyniku referendum wymieniano między innymi dbałość o najwyżej dotowane w Europie norweskie rolnictwo, strach przed spadkiem sytuacji materialnej oraz pogorszeniem jakości życia, dopuszczeniem rybaków z innych krajów do łowisk na Morzu Północnym a także wdrążeniem reguł wolnej konkurencji w sektorze energetycznym (dzięki posiadanym zasobom ropy oraz gazu Norwegia jest jednym z najbogatszych krajów na świecie).