Zatrudnienie i problem bezrobocia stanowi jedną z głównych kwestii dzisiejszego kształtu i funkcjonowania Unii Europejskiej. Maksymalizacja poziomu zatrudnienia w krajach członkowskich należy do najistotniejszych elementów współczesnej polityki wspólnotowej, dążącej do jego ciągłego poprawiania i utrzymywania. Polityka zatrudnienia, która wywodzi się z ram polityki społecznej, od czasów podpisania Traktatu Amsterdamskiego z 2 października 1997 roku, znajduje się w ścisłej czołówce elementarnych celów Unii Europejskich, których najbardziej optymalne osiągnięcie jest kwestią bezsporną i priorytetową dla każdego z krajów członkowskich. Powyższy Traktat właśnie, zawierał rozdział dotyczący zatrudnienia, jako przedmiotu wyjątkowej i wspólnej troski Wspólnoty, a polityka zatrudnienia przyjęła wyższą niż dotąd rangę.
Traktat Amsterdamski wszedł w życie kilkanaście miesięcy po podpisaniu - dokładnie 1 maja 1999 roku, ale zanim to nastąpiło, późną jesienią 1997 roku w Luksemburgu odbył się szczyt, który podłożył mocny fundament pod funkcjonalną formę polityki zatrudnienia Unii Europejskiej. W ramach nadzwyczajnego spotkania Rady Europejskiej, omawiane zostały kwestie dotyczące zwalczania bezrobocia. Było to jednocześnie pierwsze duże spotkanie, które rozpoczęło strategiczny proces Unii w zakresie poprawy zatrudnienia. Tak zwany "proces luksemburski" w swej istocie odnosił się do wcześniejszych ustaleń państw Wspólnoty z Essen, zakładając wspieranie, kontrolowanie i wzmacnianie nowych rozwiązań w polityce zatrudnienia tak na forum Unii, jak i w wewnątrz poszczególnych krajów. Takowe koordynowanie opierać się miało na opracowywaniu kolejnych wytycznych i propozycji w zakresie zatrudnienia, które powstawałyby dzięki aktywności Komisji Europejskiej i odpowiedniemu zatwierdzaniu ich przez Radę Europejską. Niemniejszą rolę w tym procesie miały od początku rządy krajów członkowskich, które to powinny tworzyć funkcjonalne plany działania (tak zwane National Action Plans). Wspólne działanie wszystkich tych ośrodków pozwalało na prowadzenie efektywniejszej polityki zatrudnienia, którą systematycznie analizowano i wnioskowano przy okazji dorocznych raportów, które przedstawiały właściwy na odpowiedni okres czasu stan rozwoju rozpoczętych procesów, jednocześnie umożliwiając lepiej i korzystniej przygotowywać i opracowywać kolejne wytyczne na następne miesiące.
Obok szczytu w Luksemburgu, w aspekcie polityki zatrudnienia bardzo ważnymi stały się również spotkania w Cardiff oraz w Kolonii. To tam wcześniej przyjęte pomysły zostały odpowiednio rozwinięte i poszerzone. W czerwcu 1998 roku, w Cardiff, Rada Europejska nakierowała się przede wszystkim na istotę ważności elementu jakim jest zrównoważony wzrost gospodarczy, który w optymalnej postaci przynosi ze sobą korzystny stan rynku pracy, przejawiający się niczym innym jak sprzyjającymi warunkami do tworzenia nowych miejsc pracy. Trwały tym samym i utrzymujący właściwy, zrównoważony poziom wzrost gospodarczy posiada ogromne znaczenie dla polityki zatrudnienia. Idąc tym tropem, Rada Europejska postanowiła ustabilizować strategię zatrudnienia, poprzez jej wzmocnienie, a także wprowadzenie niezbędnych reform makroekonomicznych. Reformy te w pierwszej kolejności miałyby wywindować konkurencyjność poszczególnych gospodarek krajów należących do Unii, a także polepszyć stan samego rynku wewnętrznego, w ramach którego wymiana kapitału, towarów oraz usług byłaby zdecydowanie efektywniejsza. Przyjęte w Cardiff postanowienia nazwano tak zwanym "The Cardiff Process", obejmując jednocześnie zalecenia Rady dotyczące konieczności przeciwstawiania się biurokratyzacji gospodarki na płaszczyźnie wszystkich szczebli państwowych, ale także w strukturze całej Unii. Walka z biurokratycznym ujęciem funkcjonowania elementów gospodarki polepszyłaby wówczas ewidentnie pozycje mniejszych firm, które zatrudniają i zapewniają wiele miejsc pracy, ale jednocześnie borykają się z licznymi utrudnieniami w swej działalności w kwestiach formalnych. Polepszyłoby to również sytuację nowych przedsiębiorstw i osób, pragnących założyć własny interes.
Rok później, w Kolonii, argumenty przyjęte w Cardiff, przemieniły się w European Employment Pact (Europejski Pakt Na Rzecz Zatrudnienia), zawiązany dla właściwszego projektowania i urzeczywistniania reform makroekonomicznych, wspomagających politykę zatrudnienia oraz łatwiejszego i bardziej przejrzystego komunikowania się pomiędzy poszczególnymi stronami, biorącymi udział w budowie tejże gospodarczej konstrukcji. Szczyt Unii Europejskiej w Kolonii zwracał uwagę zwłaszcza na kilka aspektów: wymóg, jakim jest wprowadzenie mocno zróżnicowanej polityki makroekonomicznej, dbałość o pobudzanie poszczególnych gospodarek dla ich intensywnego wzrostu, zwiększanie miejsc pracy oraz modyfikowanie polityki finansowej w kierunku uwzględniania elementów stabilizacyjnych, jakie niesie ze sobą działalność Unii Gospodarczej i Walutowej. Wskazano również na konieczność przelewania publicznych funduszy na inwestycje i konkurencyjne miejsca pracy, jak i w równie dużym stopniu utrzymywania podwyżek płac, proporcjonalnych do wskaźników wydajności. Polityka pieniężna natomiast stać się musi nieodłącznym elementem stabilnych cen. Wszystkie te wytyczne (jak również takie, które przywoływały potrzebę rozmów i nowych rozwiązań wobec społeczności biedniejszych i ich potrzeb oraz ustosunkowania się do władz) stanowiły dalsze rozwinięcie przyjętych już w Cardiff postulatów.
Polityka zagraniczna kształtować się w swym strategiczno-funkcjonalnym wymiarze kształtować się zaczęła tak naprawdę dużo wcześniej, bo już od początku lat 90. ubiegłego wieku. W roku 1993 Komisja Wspólnot Europejskich opublikowała tzw. Białą Księgę, zatytułowaną "Growth, Competitivness and Employment" ("Wzrost, Konkurencyjność i Zatrudnienie"), której opublikowanie okazało się pionierskim krokiem w zakresie tworzenia nowej, efektywnej strategii zatrudnieniowej. Wpierw przyjęta ocena stanu na płaszczyźnie rynku pracy i zatrudnienia, pozwalała później na przedstawienie odpowiednich propozycji i postulatów, mogących wpłynąć na polepszenie i w dalszej przyszłości ustabilizowanie polityki w kwestii zatrudnienia. Zaproponowane przez Komisję rozwiązania, w tym samym roku przyjęła i zatwierdziła Rada Europejska, mobilizująca jednocześnie Komisję do opracowania przejrzystego i specjalistycznego planu, który w swej treści przedstawiałby możliwości, drogi i warunki poprawy poziomu bezrobocia w każdym z państw członkowskich, a także w ujęciu Wspólnoty jako całości. Na kolejnym szczycie Unii Europejskiej - w Essen, udało się taką strategię przedstawić, wymieniając zarazem najistotniejsze bodajże kwestie, które wymagały naprawy lub też korekty. Plan ten kładł tym samym nacisk na potrzebę zwiększonych inwestycji w dziedzinie edukacji i szkoleń zawodowych, polepszenie mobilności pracowników, szersze i pełniejsze wdrażanie wysokiej standaryzacji pracy, równouprawnienie kobiet i mężczyzn na rynku pracy, poprawienie wreszcie funkcjonalności samego unijnego rynku i wiążących się z nim uwarunkowań dla zdecydowanie lepszej współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Był to niewątpliwie konieczny krok dla stworzenia strategii poprawy zatrudnienia, adekwatnej do obowiązujących czasów i sytuacji na rynku.
W roku 1996, Komisja przedstawiła jeszcze bardzo ważną inicjatywę "Action for Employment In Europe: A Confidence Pact" czyli tzw. "Pakt Zaufania". Był to kolejny etap realizacji strategii, mający na celu zwiększenie aktywności dla polepszania sytuacji zatrudnień i zmniejszania bezrobocia. Odwoływał się on z jednej strony do Wspólnoty jako całości, z drugiej zaś do każdego kraju z osobna i do władz na poszczególnych szczeblach - krajowych, lokalnych. Praca nad zwiększaniem zatrudnienia stawała się bowiem istotnym celem najbliższej przyszłości Unii Europejskiej. Nie było od tego odwrotu, gdyż problem bezrobocia nie zanika nigdy samoistnie.
Głównymi instrumentami polityki zatrudnienia natomiast są oczywiście fundusze, a konkretnie Fundusze Strukturalne, skąd Unia Europejska przeznacza najwięcej środków na zwalczanie problemu i realizowanie przyjętej polityki zatrudnienia. Najważniejszym strukturalnym funduszem pozostaje Europejski Fundusz Socjalny, z którego czerpie się najwięcej (przez niemal całą drugą połowę lat 90. ubiegłego wieku uzyskano z niego kwotę blisko 40 mld euro). Środki z niego pochodzące przeznaczono przede wszystkim na cele typu:
- zwalczanie bezrobocia w ujęciu długookresowym,
- niwelowanie coraz bardziej widocznego wypadania z rynku pracy, a więc straty pracy i napotykania utrudnień w czasie prób jej odzyskania,
- rozwijanie kwalifikowanej kadry pracowniczej, poprzez podnoszenie kwalifikacji,
- permanentne rozwijanie rynku pracy, przejawiające się między innymi ułatwieniem dostępności do niego nie tylko tym, którzy z niego wypadli, ale również młodzieży,
- walka z dyskryminacją na rynku pracy, a inaczej rzecz biorąc usilne przestrzeganie równości płci na rynku pracy,
- staranie o ułatwienia w dostosowywaniu się pracowników do ciągłe zmieniającego się środowiska pracy, nakręcanego przez coraz to nowsze technologie i rozwiązania.
Fundusze Strukturalne to także źródło finansowania i możliwości wprowadzania w życie istotnych programów polityki zatrudnienia w Unii Europejskiej, wśród których najważniejszymi są trzy:
- Employment - Youth Start
- Employment - Horizon
- Employment - Now
Każda z tych inicjatyw za główne zadanie ma walkę z bezrobociem i zapewnienie stabilniejszego rynku pracy wewnątrz Wspólnoty. "Employment - Youth Start" odnosi się do pomocy młodym ludziom, którzy wkraczają dopiero na rynek pracy, którym potrzeba wcześniej zapewnić odpowiedni i nieutrudniony dostęp do nauki i zawodowych szkoleń, ułatwiających im w przyszłości uzyskanie pierwszej pracy. "Employment - Horizon" z kolei skierowana jest na pomoc osobom niepełnosprawnym, którym niezbędne jest ułatwienie w dostępie do rynku pracy. Ostatnia zaś, "Employment - Now" dotyczy kobiet i ich sytuacji na rynku pracy - powstała w celu polepszania pozycji kobiet, poprawienia ich umiejętności i poszerzenia horyzontów zawodowych na przyszłość.
W ciągu ostatnich sześciu lat, a więc od roku 2000, Europejski Fundusz Socjalny był najważniejszym fundamentem realizacji polityki zatrudnienia Unii. Dzięki niemu powstały liczne projekty pilotażowe oraz programy unowocześniające dziedzinę zatrudnienia. Generalnie jednak, w całej Unii Europejskiej istnieje cała struktura organizacyjna, zajmująca się w szerokim ujęciu wspomaganiem polityki zatrudnienia. Kieruje ją natomiast najważniejszy ośrodek czyli Komitet ds. Zatrudnienia (Employment Committee), działający jako organ doradczy władz Unii, koordynujący i na bieżąco informujący o stanie, rozwoju i problemach w realizacji polityki zatrudnienia Wspólnoty.
W celu stabilnego realizowania przyjętych wytycznych w dziedzinie problematyki bezrobocia i rynku pracy, Komisja Europejska w roku 1998 powołała do życia koncepcję czterech filarów, która pozwalała na stworzenie dogodniejszych warunków dla realizacji założonej polityki.
Filarem pierwszym jest "Zdolność do uzyskania zatrudnienia", a więc szeroki program walki z bezrobociem wśród młodzieży wstępującej na rynek pracy, jak również zwalczanie bezrobocia długookresowego. Władze Unii Europejskiej zdecydowanie postanowiły, że wszystkie państwa członkowskie zmuszone są do ułatwienia dostępu do pierwszej pracy młodym ludziom - zdecydowanego powiększenia możliwości ich startu w życie zawodowe. Jednocześnie rozbudowane ma być zaplecze szkoleniowe, wspomagające uzyskanie odpowiedniej pracy przez ludzi młodych.
Filar drugi: "Przedsiębiorczość". Najważniejszą kwestią w nim zawartą jest powiększenie liczby miejsc pracy poprzez stworzenie bardziej przystępnego środowiska dla rozwijania się firm i przedsiębiorstw. Uzyskanie nowych miejsc pracy to cel najbardziej istotny, ale aby go osiągnąć koniecznym jest przedsięwzięcie odpowiednich kroków dla ułatwienia prowadzenia działalności gospodarczej. Zmniejszenie biurokracji, szerszy dostęp do kredytów, kapitału ryzyka czy niwelowanie pewnych ograniczeń podatkowych - wszystko to wpłynąć może pozytywnie na rozwój firm oraz przedsiębiorstw, w których znaleźć zatrudnienie mogą kolejni poszukujący pracy.
Filar trzeci zwany filarem "Zdolności adaptacyjnej", skupia się natomiast na przystosowaniu tak pracowników do właściwego środowiska pracy, jak i pracodawców i firm do pracy z podopiecznymi. Zmiany technologiczne, nowe rozwiązania w produkcji towarów wpływają oczywiście na działalność poszczególnych przedsiębiorstw, ale w ogromnym stopniu wymagają jednoczesnego przystosowania się do nich pracowników, którzy muszą nierzadko zmieniać swój własny system pracy w stosunku do wprowadzanych zmian. Stąd też, filar ten ma za zadanie wspomagać procesy adaptacyjne dla obu stron, zmiany w organizacji i metodach pracy, jak również utrzymywanie poziomu równowagi na linii pracownik - pracodawca. Unowocześnianie systemu pracy, coraz bardziej elastyczne mechanizmy działalności wymagają bowiem wzajemnej adaptacji obu stron.
Filar zaś ostatni, czwarty - "Równość szans" - ma stać na straży przestrzegania równości płci na rynku pracy. Kobiety i mężczyźni mają mieć równe szanse w zdobywaniu, utrzymywaniu, a także rozwijaniu swej pracy. W każdym państwie członkowskim wspomagane być powinny programy, dzięki którym gorsza pozycja kobiet na rynku pracy w stosunku do mężczyzn zostałaby zdecydowanie poprawiona. Wśród najistotniejszych elementów na tej płaszczyźnie pozostaje wciąż wzmacnianie aktywności kobiet na polu zawodowym, zwiększenie ułatwienia w dostępie płci żeńskiej do stanowisk w każdym sektorze gospodarki, a także poprawa sytuacji kobiet pracujących zawodowo i wychowujących dzieci, co często staje się przyczyną licznych problemów. "Równość szans" rozumiana w tym kontekście, odwołuje się do umożliwienia kobietom powrotu do wykonywanego zawodu po urodzeniu dziecka, jak również po innych, dłuższych przerwach w aktywności zawodowej.
Równie ważnym elementem i punktem czwartego filaru jest również wspomaganie sytuacji osób niepełnosprawnych - tak na rynku pracy, jak również i w samych społeczeństwach, a także walka z dyskryminacją rasową czy religijną, będącą również trudnym problemem współczesnych społeczeństw europejskich.
Polityka zatrudnienia tym samym, należąc do jednych z najważniejszych punktów funkcjonowania dzisiejszej Unii Europejskiej, wymaga od jej władz, ale i każdego z państw członkowskich z osobna i na wszystkich szczeblach zdecydowanej aktywności i szerszej współpracy dla wzmocnienia rynku pracy i polepszenia sytuacji osób bezrobotnych oraz tych, które borykają się z problemami zawodowymi wynikającymi z bezwzględnej przewagi pracodawcy, nieludzkiego traktowania czy niedostosowanych warunków pracy do współczesnych czasów i nowoczesnej organizacji pracy.
Unia Europejska przyjęła sobie za cel strategiczny na najbliższe lata maksymalizację konkurencyjności europejskiej gospodarki, wykorzystanie optymalne nowoczesnych technologii, a także osiągnięcie bardzo szybkiego tempa wzrostu, co przyniosłoby w efekcie zwiększenie zatrudnienia w krajach Unii, a następnym krokiem byłoby uzyskanie pełnego zatrudnienia w krajach Wspólnoty. Cel ten, przyjęty przez Radę Europejską w roku 2000 w czasie nadzwyczajnego szczytu w Lizbonie, osiągnięty ma zostać do roku 2010. Wówczas to, średnia stopa zatrudnienia osiągnęłaby poziom 70 procent, z czego wśród kobiet - ponad 60 procent (w roku 2000 poziom ten wynosił kolejno: 61 procent oraz 51 procent). Spełnienie przyjętych założeń zdaniem Rady Europejskiej i władz Unii urzeczywistnić się może dzięki umiejętnemu kształceniu ustawicznemu mieszkańców Wspólnoty, a także budowie bogatego w oprogramowanie i najnowsze rozwiązania technologiczne zaplecza dla badań i nauki. Dzięki temu w niedalekiej przyszłości Unia Europejska zyskać ma mocno konkurencyjną pozycję w świecie, a jej mieszkańcy lepsze warunki do życia, pracy i własnego rozwoju.
