Pomysł zjednoczenia narodów Europy nie jest zjawiskiem nowym - takie próby były podejmowane wielokrotnie: przez Karola Wielkiego, za czasów niemieckiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego, w XIX wieku przez Napoleona. W 1728 roku Charles de Saint-Pierre zaproponował utworzenie ligi złożonej z 18 europejskich państw z wspólnym skarbem i unią gospodarczą, która nie miałaby wewnętrznych granic. Również po amerykańskiej rewolucji w 1776 roku powstał pomysł utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Sam termin "Europa" został zaczerpnięty z mitów tebańskich. Według mitologii greckiej Europa była córką Agenora, fenickiego władcy Sydonu i Tyru, i uważano ją za najpiękniejszą kobietę na świecie. Dziewiętnastowieczny historyk francuskiego pochodzenia napisał: "Europa jest grecka, jeśli chodzi o myśl filozoficzną i sztukę, rzymska, jeśli mowa o prawie i judeochrześcijańska pod względem religii."

Najbardziej współczesna koncepcja integracji europejskiej zrodziła się po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Wysunięto wówczas kilka pomysłów politycznego zjednoczenia Europy. Teoria przeszła w praktykę dopiero po drugiej wojnie światowej, która uzmysłowiła politykom stojącym na czele państw europejskich, że to, co działo się podczas wojny rozbija i osłabia Europę, dlatego należy połączyć swe działania w myśl wspólnych interesów, jakimi są bezpieczeństwo i pokój. Podczas gdy dla państw pozostających za tak zwaną żelazną kurtyną (państwa Europy Środkowo-wschodniej znajdujące się w izolacyjnej sowieckiej strefie wpływów) idea zjednoczenia została odsunięta na wiele lat, państwa Europy zachodniej powoli zaczęły ku temu dążyć. W swoim przemówieniu z 5 czerwca 1947 roku wygłoszonym na Uniwersytecie Harvarda amerykański sekretarz stanu, generał Georg Marshall, obiecując wsparcie swojego kraju, wzywał europejskie państwa do łączenia się dla osiągnięcia wspólnego celu: odbudowy gospodarek poszczególnych krajów po drugiej wojnie światowej. Efektem planu Marshalla było utworzenie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, skupiającej16 państw.

Na kongresie europejskim w Hadze w 1949 roku, na który przybyło ponad tysiąc przedstawicieli różnych ruchów popierających koncepcję zjednoczenia Europy, przez rządy państw europejskich zostały podjęte wielostronne rozmowy na temat utworzenia międzynarodowej organizacji. Ostatecznie 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania przez 10 państw Traktatu Londyńskiego powstała Rada Europy, licząca dziś 46 członków.

Kolejnym krokiem ku zjednoczeniu Europy była Deklaracja Roberta Schumana, ówczesnego francuskiego ministra spraw zagranicznych. 9 maja 1950 roku zaprezentował on na posiedzeniu Rady Ministrów projekt autorstwa Jeana Monneta zawierający propozycję "poddania całości niemiecko - francuskiej produkcji węgla i stali pod kontrolę wspólnej władzy nadrzędnej." Na tej podstawie miała powstać międzynarodowa organizacja kontrolująca produkcję węgla i stali, gdyż są one siłą napędzającą wojnę. Chodziło o to, by tak powiązać gospodarki państw europejskich, by uniemożliwić wojnę z przyczyn ekonomicznych. Plan Schumana został przyjęty przez 6 państw: kraje Beneluksu: Belgię, Holandię i Luksemburg oraz przez Francję, Republikę Federalnych Niemiec i Włochy. 18 kwietnia 1951 roku podpisały one w Paryżu układ powołujący do życia Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS). Traktat wszedł w życie23 lipca 1952 roku a podpisany był na 50 lat.

Pozytywne efekty EWWiS skłoniły państwa założycielskie do dyskusji nad poszerzeniem sektorów objętych współpracą. Na konferencji w Messynie w dniach 1-2 czerwiec 1955 roku powołano komisję pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii - Paula-Henriego Spaaka, której zadaniem było opracowanie raportu dotyczącego możliwości utworzenia wspólnego rynku. Raport ten, nazwany od nazwiska przewodniczącego tej komisji Raportem Spaaka stanowił podstawą Traktatów Rzymskich, podpisanych 25 marca 1957 roku: Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) - który dziś zwany jest Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE), ponieważ traktat z Maastricht z 10 grudnia 1991 roku usunął z nazwy traktatu i nazwy wspólnoty przymiotnik "gospodarczy", oraz Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Oba traktaty nabrały mocy prawnej 1 stycznia 1958 roku. Od tego czasu funkcjonowały równocześnie trzy wspólnoty: EWWiS, EWG i EURATOM, na których oparła się dzisiejsza Unia Europejska. W wyniku traktatu fuzyjnego z 8 kwietnia 1965 roku, który wszedł w życie 1 lipca 1967 roku wszystkie trzy Wspólnoty Europejskie mają wspólne instytucje.

Wkrótce do państw założycielskich zaczęły przyłączać się kolejne kraje. Pierwsze rozszerzenie miało miejsce w 1973 roku. Do Wspólnot przyłączyły się Dania, Irlandia i Wielka Brytania. W roku 1981 przyłączyła się Grecja, natomiast w 1986 roku do Wspólnoty weszły Hiszpania i Portugalia. W ten oto sposób Europejska Wspólnota zwiększyła liczbę swych członków do dwunastu.

17 lutego (Luksemburg) i 28 lutego (Haga) 1986 roku podpisano Jednolity Akt Europejski, który stał się impulsem do pogłębienia współpracy i krokiem do utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Unii Politycznej. Decyzje miały zapaść na szeregu równolegle odbywających się konferencji. Pierwsze dwie rozpoczęły się w Rzymie 15 grudnia 1990 roku i dotyczyły Unii Gospodarczo-Walutowej. Negocjacje dotyczące Unii Politycznej zakończyły się dopiero w 1992 roku podpisaniem 7 lutego w holenderskim mieście Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat ten ustanawiał Unię Europejską na bazie trzech wspomnianych wyżej wspólnot, opartą na trzech filarach: pierwszy oparty na Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej i obejmujący handel, gospodarkę, ochronę środowiska, politykę społeczną itd.; drugim filarem miała być wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa; trzeci filar to współpraca w dziedzinie sądownictwa i spraw wewnętrznych. Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Etapem do dochodzenia do wspólnej Unii Gospodarczej i Walutowej było wprowadzenie wspólnej waluty. Na konferencji Rady Europy w Madrycie odbywającej się 15-16 grudnia 1995 roku głowy państw podjęły decyzję, że przyszła wspólna waluta nazywać się będzie euro. W procesie wprowadzania wspólnej waluty brało udział 12 z 15 krajów członkowskich. Do obiegu weszła ona 1 stycznia 2002 roku.

W roku 1995, 1 stycznia, nastąpiło kolejne rozszerzenie Unii o 3 nowych członków: Austrię, Finlandię i Szwecję. Do 2004 roku, kiedy to przyjęto kolejne państwa, Unia liczyła 15 członków. 1 maja 2004 roku w Unii znalazło się 10 nowych państw: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry. Dziś Unia Europejska to polityczno-gospodarczy związek 25 państw, których naczelnym hasłem jest "Zjednoczeni w różnorodności" - pomimo ujednolicenia wielu dziedzin życia Unia zachowała różnorodność kulturową państw członkowskich przez co na całokształt tej instytucji ma wpływ 25 różnych zespołów czynników, i przez co Wspólnota nigdy nie zostanie ujednolicona do końca i zostanie tworem dynamicznym.