1. Zarys ogólny

Unia Ekonomiczna i Walutowa opiera się na założeniach integracyjnych Wspólnot Europejskich. Pierwsze działania podjęto zaraz po zakończeniu tworzenia Unii Celnej, w roku 1969. Najważniejszymi punktami na drodze do finalizacji Unii Ekonomicznej i Walutowej, jako najwyższej formy integracji w tych dziedzinach, były:

  • Plan Wernera z 1970 roku;
  • Powstanie Europejskiego Systemu Walutowego (1978 r.)
  • Jednolity Akt Europejski (1986 r.),
  • Plan Delorsa (1988r.),
  • Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej (1992 r.)

- Plan Wernera- nazwa pochodzi od nazwiska luksemburskiego premiera, Pierra Wernera, twórcy projektów związanych z fundamentami Europejskich Wspólnot Gospodarczych. Plan, który przedstawił w roku 1970- i który nazwany został właśnie jego imieniem- zakładał powstanie Europejskiej Unii Monetarnej. Opierali się na nim twórcy kolejnych projektów, tak jak np. Jacques Delors ( Plan Delorsa).

- Europejski System Walutowy- Rada Europejska na posiedzeniu w Bremie, w lipcu 1978 roku, postanowiła o powołaniu Europejskiego Systemu Walutowego oraz Europejskiej Jednostki Walutowej ECU. Dokument wszedł w życie w styczniu 1979 roku.

- Jednolity Akt Europejski- Jednolity Akt Europejski (JAE) z 1986 roku stanowił istotny krok w pogłębieniu dzieła integracji. Zmiany jakie wprowadzał ten dokument dotyczyły przede wszystkim prawa europejskiego. JAE połączył też trzy Wspólnoty w jedną Wspólnotę Europejską (przy zachowaniu ich podmiotowości prawnej).

W JAE postanowiono również o utworzeniu rynku wewnętrznego (wolny przepływ towarów, usług, kapitału oraz osób), co miało się stać do 31 grudnia 1992 roku i co uskuteczniono z dniem 1 styczna 1993 roku.

- Plan Delorsa- J. Delors, polityk i ekonomista francuski, wieloletni przewodniczący Komisji europejskiej był autorem wielu projektów. Ten, jego imienia, przedstawił w 1987 roku. Zakładał on postęp na drodze integracji europejskiej i wprowadzenie go w znaczny sposób przybliżało perspektywę utworzenia Unii Europejskiej. W pierwszej wersji swojego Planu przedstawił m. in. koncepcję zakładającą przeniesienie kompetencji uprawniających do formułowania zasad europejskiej polityki zagranicznej z dyplomatów delegowanych przez poszczególne rządy na funkcjonariuszy europejskich- wspólnotowych. W drugiej odsłonie Planu (z 1989 roku) przedstawił m. in. koncepcję wprowadzenia nowej waluty europejskiej- euro.

-Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej, podpisany w 7 lutego 1992 roku (wszedł w życie 1 stycznia 1993 roku)- Unia Europejska, którą ustanowił Traktat z Maastricht, opiera się na trzech filarach. Pierwszy stanowi Wspólnota Europejska powstała jako wynik połączenia trzech istniejących wcześniej Wspólnot (głównie sprawy gospodarcze oraz społeczne, np. ochrona konsumentów i zdrowia, kultura, obywatelstwo UE, czy też edukacja. ). W flarze tym znalazły się również sprawy związane z Unią Gospodarczą i Walutową.

Drugi filar to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, wreszcie- trzeci to Wspólna Polityka Spraw Wewnętrznych i Wymiar Sprawiedliwości. W znaczący sposób, poprzez takie zapisy traktatowe zintensyfikowano współpracę w ramach polityki europejskiej.

Zapisy traktatowe zakładały m. in. powstanie Unii Gospodarczej oraz Unii Walutowej. Zakładano dojście do niej drogą etapową(3) w ciągu 8-10 lat. Pierwszy etap obejmował kroki dostosowawcze, wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej oraz dokonanie oceny postępu poszczególnych państw w zakresie zbieżności gospodarczo-finansowej(Rada). W etapie drugim (od 1 stycznia 1994) utworzono Europejski Instytut Walutowy- zalążek przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Wprowadzono procedurę nadzoru realizacji ogólnych wytycznych Rady w kwestii polityki makroekonomicznej, głównie przestrzegania dyscypliny finansowej. W Traktacie ustalono też warunki uczestnictwa krajów w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.(kryteria konwergencji- kryteria zbieżności). Były to:

  • niska inflacja- stabilność cen, najlepiej poniżej 1,5%;
  • deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB;
  • dług publiczny nie większy niż 60% PKB;
  • stabilny kurs walutowy.

2. Interwencjonizm w Unii Europejskiej

Interwencjonizm w Unii Europejskiej polega na takim prowadzeniu polityki przez Wspólnotę, która pozwala nie tylko na harmonijny, ale również równomierny rozwój gospodarek krajów ją tworzących. Tylko wówczas wzrost gospodarczy i rozwój będzie możliwy w całej Wspólnocie. W związku z takimi założeniami, Unia Europejska wspiera gospodarki krajów wspólnotowych, ale również tych, które dążą do integracji z UE. Odbywa się to poprzez transfer środków finansowych z funduszy europejskich. Środki te muszą być przeznaczone przez państwa kandydujące na rozwój i dostosowanie poszczególnych gałęzi przemysłu oraz rolnictwa do standardów unijnych.

a) budżet UE

Unia Europejska posiada budżet wspólnotowy. Cecha charakterystyczną tego budżetu jest to, że nie może on być wykorzystywany jako narzędzie polityki makroekonomicznej, które mogłoby spełniać funkcje regulacyjne wobec budżetów krajów wspólnotowych.

Cechą budżetów państwowych jest natomiast to, że ważną rolę, tak naprawdę, odgrywa w nich deficyt budżetowy i odpowiednio prowadzona polityka finansowa państwa względem niego i poprzez ten deficyt. W budżetowej polityce unijnej nie można wykorzystywać deficytu budżetowego. Zasadą jest to, że powinien on być zbilansowany ( budżet). Przychody i wydatki powinny znajdować się w stanie względnej równowagi.

Najważniejszą pozycją w budżecie unijnym po stronie wydatków jest rolnictwo. W dziesięcioleciu 1960-70 z budżetu wspólnotowego aż 85 % wydatków przeznaczanych było właśnie na ten sektor gospodarki. Jest on nadal punktem newralgicznym, ale przeprowadzane z mniejszym lub większym sukcesem reformy pozwoliły na redukcję wydatków budżetowych w kolejnych latach.

W skład budżetu wspólnotowego UE wchodzą:

  • wydatki budżetu funkcjonowania
  • wydatki budżetu badań i inwestycji ERATOM
  • wydatki i dochody UE (z wyjątkiem instytucji posiadających własne budżety- Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Fundusz Rozwoju)
  • wydatki i dochody administracyjne

Na co przeznaczane są środki budżetowe? (m. in.)

1. Rolnictwo;

2. Operacje strukturalne (wyrównywanie różnic w rozwoju gospodarczym);

3. Energetykę;

4. Młodzież (stypendia, edukacja), kultura;

5. Politykę wewnętrzną (kontrola rynku wewnętrznego, ochronę konsumenta, wymiar sprawiedliwości);

6. Badania i rozwój technologiczny.

7. Działalność zewnętrzną (pomoc humanitarna, współpraca z państwami spoza UE);

8. Wspólna politykę zagraniczną i bezpieczeństwa;

9. Administrację;

10. Rezerwy walutowe

b) likwidacja ceł i innych opłat tego typu.

Sukcesywnie likwidowano kolejne opłaty celne na różne towary. Zniesienie tych opłat na niemal wszystkie artykuły uskuteczniono dopiero w roku 1996.

Większym problemem, już kilkadziesiąt lat wcześniej okazały się jednak opłaty "para-celne" na różnego typu grupy towarowe. Szczególnych problemów ze zniesieniem tych opłat, mimo stosownych nacisków Komisji EWG, nastręczały produkty rolne. Państwa mając na uwadze swoje interesy gospodarcze hamowały w znaczny sposób politykę wspólnotową zmierzającą do uwolnienia handlu tymi artykułami. Ograniczenia ilościowe na produkty przemysłowe zniesiono w roku 1962,( poza uregulowaniami dotyczącymi monopoli). Na artykuły rolne- później, bo dopiero w roku 1968. W 1993 roku zniesiono formalności celne związane z obrotem towarowym na terenie Unii Europejskiej.

c. wspólna taryfa celna

Ustalono ją bazując na średniej arytmetycznej taryf celnych krajów członkowskich. W trzech etapach doprowadzano do sukcesywnego zmniejszania różnic pomiędzy taryfami krajowymi, a wspólną taryfą celną. W pierwszym etapie- o 30%, w trzecim- o 40%. W odniesieniu do artykułów przemysłowych etap pierwszy i drugi zakończono w 1961 roku. Dwa lata później ustalono ostatecznie wspólną taryfę celną dla artykułów rolnych.

d. unifikacja polityki handlowej

Pierwsze działania podjęto w roku 1960. Proces ten był o wiele dłuższy i bardziej skomplikowany niż to miało miejsce w przypadku ustalania wspólnej polityki celnej.

W 1988 roku został wprowadzony tzw. SAD- Jednolity Dokument Administracyjny. Miał on duże znaczenie dla uproszczenia polityki handlowej, zlikwidował bowiem 130 innych dokumentów celnych stosowanych wcześniej przez państwa członkowskie. Od roku 1993 jego znaczeni zmieniło się. Odtąd, decyzją Rady, jeszcze z roku 1990 jest on stosowany jedynie przez Hiszpanię oraz Portugalię w wymianie między nimi oraz innymi krajami członkowskimi. Unia stosuje go także przy wymianie przesyłek towarowych z państw trzecich.

Formalności natury celnej w pozostałych państwach UE zostały ostatecznie zniesione z dniem 1 stycznia 1993 roku.

e) wspólna polityka rolna

Ta dziedzina wspólnej polityki europejskiej jest z pewnością jedną z trudniejszych i konfliktogennych. Niejednokrotnie dochodziło do spięć między państwami członkowskimi właśnie na tle różnic w interesach tychże państw, które bardziej lub mniej musiały prowadzić działania zmierzające do ochrony własnego rolnictwa(szczególnie jeśli było słabiej rozwinięte, niedoinwestowane, mało efektywne, a jest to częsty problem, szczególnie w biedniejszych krajach członkowskich, bądź w tych, w których sektor rolniczy jest bardzo duży, tak jak np. we Francji).

Kłopotliwym zjawiskiem były różnice w kosztach, przede wszystkim w Niemczech (RFN) oraz Francji. Państwa stosowały protekcjonizm oraz subsydiowanie swojego rolnictwa, aby nie dopuścić do ubożenia producentów artykułów rolnych. W związku z tym Wspólnota musiała doprowadzić do zbudowania szerokiego systemu subsydiowania swojego rolnictwa.

W innym przypadku, konsekwencje braku tych instrumentów mogłoby doprowadzić do destabilizacji gospodarczej w państwach członkowskich oraz samej Wspólnocie. Rolnictwo poddane zostało wielu zmianom. Miedzy innymi dążono do zmniejszania areału upraw rolniczych, do monokulturyzowania produkcji w gospodarstwach (specjalizacji), oraz do zwiększania powierzchni gospodarstw.

Unia Europejska dofinansowuje (system dopłat rolniczych) nie tylko sektor rolny krajów już należących do Wspólnoty, ale także krajów kandydujących. Polityka rolna UE zmierza do standaryzacji i wysokiej jakości produktów rolniczych.

f) swoboda przepływu osób

Prawo unijne wyznacza trzy kategorie osób:

  • pracownicy najemni;
  • pracownicy samodzielni;
  • inni ( np. studenci)

Swobodny przepływ osób oznacza również podobne prawo dla członków rodzin tychże osób, tzn. współmałżonków, dzieci do 21 roku życia, rodziców i rodziców współmałżonków ( jeżeli są on na ich utrzymaniu).

Istnieje w prawie unijnym tzw. Dyrektywa Studencka- możliwość przeniesienia się studenta do innego kraju, jeżeli zaświadczy wpis na listę studentów oraz będzie miał konieczne środki, aby nie stanowić obciążenia społecznego dla tego kraju.

g) polityka regionalna

Państwa tworzące Unię Europejską różnią się między sobą pod wieloma względami- miedzy innymi różnice te przebiegają na polu gospodarki i ekonomii. Istnieją regiony w UE, które w znacznym stopniu odbiegają swoim rozwojem oraz zamożnością od przodujących krajów i regionów. Unia prowadzi politykę, której celem jest niwelowanie tych różnic. Ma to znacznie nie tylko dla ludności regionów biedniejszych, ale także dla spójności samej UE.

Główną instytucją prawa unijnego dotyczącego wyrównywania poziomu gospodarczego regionów jest utworzony w 1975 roku Fundusz Regionalny. Oprócz niego istnieją również inne projekty, m. in. różnego rodzaju pożyczki.

Inne formy pomocowe to m. in.: środki pochodzące z Funduszu Spójności (od 994 roku), pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Europejskiego Systemu Walutowego.

h) polityka energetyczna

Pierwszy protokół w tej dziedzinie podpisany został już w roku 1964. Polityka europejska w tej dziedzinie zmierza przede wszystkim do osiągnięcia samowystarczalności UE w tej dziedzinie i uniezależnienia się od źródeł zewnętrznych. Jak pokazują to wydarzenia bieżące nie jest to wcale taka oczywista i łatwa dziedzina współpracy między krajami unijnymi( sprawa rurociągu rosyjsko- niemieckiego).

i) polityka transportowa

Polityka tego obszaru gospodarczego została ujednolicona w roku 1993. Dotyczy ona przewoźników( zarówno samochodowych, kolejowych, wodnych, jak i lotniczych) i wspólnych zasad wobec nich bez stosowania jakichkolwiek kryteriów dyskryminujących ze względu np. na przynależność państwową. Ramowa polityka wspólnotowa dotyczy m. in. takich zagadnień jak: bezpieczeństwo, przewóz osób i towarów, standardy techniczne, koszty, prawa przedsiębiorców.

W 1994 roku Unia europejska wprowadziła tzw. europejskie prawo jazdy- będzie ono sukcesywnie zastępować krajowe dokumenty tego typu.

j) rybołówstwo

Intensyfikacji uległa w roku 1970, kiedy to podpisano porozumienie dotyczące wspólnego rynku rybnego, mechanizmów jego ochrony i dotacji. Pod koniec lat siedemdziesiątych dotowano szczególnie budowę nowych statków, flot, unowocześnianie sprzętu badania dotyczące nowych łowisk i poszukiwanie ich.

k) ochrona środowiska w polityce UE

Polityka wspólnotowa w tym zakresie coraz bardziej zyskuje na znaczeniu. Coraz większa jest świadomość konieczności wprowadzania rozwiązań nie eksploatujących środowiska naturalnego. W 1970 roku wprowadzono pierwszy, wypracowany przez Komisję Wspólnot program w tej dziedzinie- dotyczył on przede wszystkim zwalczania zanieczyszczeń środowiska we wszystkich krajach członkowskich. Od roku 1990 działa wyspecjalizowana instytucja w obrębie porządku instytucjonalnego UE- jest to Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

l) ochrona konsumentów

Wspólnoty Europejskie, a obecnie Unia Europejska prowadzi politykę, która w znaczny sposób uwzględnia ochronę praw konsumenckich. Przede wszystkim sukcesy w tej dziedzinie dotyczą polityki zdrowotnej i bezpieczeństwa.

W 1993 roku przedstawiono tzw. "Zieloną Księgę"- zapisy jej dotyczyły dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz sporów konsumenckich i ich rozwiązywania na terenie całej UE.

Istnieje również specjalna instytucja, pełniąca rolę doradczą oraz konsultacyjną- jest to Komitet Konsultacyjny ds. Klienta.

ł) polityka przemysłowa

Europejska polityka przemysłowa stawia sobie za cle działania zmierzające do uatrakcyjnienia produkcji przemysłowej, poprzez wzmocnienie jej efektywności, poprzez jej konkurencyjność. Zwraca uwagę na konieczność dostosowywania rozwiązań przemysłowych do zmieniających się warunków gospodarczych i rynkowych, do uelastyczniania produkcji. Ważną jest tu również współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami unijnymi zarówno dużymi jak i działających w sektorze MŚP. Konieczne jest też prowadzenie w państwach Unii Europejskiej polityki innowacyjnej, pozwalającej na rozwój technologiczny. Polityka unijna ma na celu również integrację działań w tym zakresie, co powinno doprowadzić do zwiększenia konkurencyjności przemysłu unijnego.

Celem interwencyjnej polityki unijnej jest promowanie działań zmierzających do wzrostu efektywności, ale równocześnie także spójności unijnej gospodarki. W związku z tym Unia Europejska uruchamia instrumenty prawne (np. różnego rodzaju dotacje), które pozwalają na zachowanie niezbędnej dla rozwoju całej Organizacji- równowagi.

Aby mogła ona zaistnieć, konieczne jest wspomaganie gospodarek krajów aspirujących do wejścia w struktury wspólnotowe. Dla nich przewidziane są różnego rodzaju programy pomocowe. Podsumowując, polityka interwencyjna UE polega na:

- planowaniu koniecznych działań, co jest determinowane sytuacją wewnątrz UE, ale także działaniami w systemie gospodarki światowej;

- pomocy finansowej;

- wprowadzaniu jednolitego prawa regulującego ten obszar funkcjonowania wspólnotowego.