Dlaczego Unia Europejska?

W jakim celu została utworzona Unia Europejska? Co kierowało jej założycielami i jak powstała? W jaki sposób działa? Co jej zawdzięczają obywatele zjednoczonych państw i czego jeszcze dokona w przyszłości? Jak będzie ewoluować przy kolejnych rozszerzeniach? Jaki wpływ na Unię Europejską ma globalizacja, i czy Wspólnoty Europejskie mogą konkurować z państwami o dużym potencjale gospodarczym? Czy Zjednoczone państwa europejskie jako jeden podmiot mogą być jednym z głównych podmiotów stosunków międzynarodowych?

To są najczęściej stawiane pytania na temat Unii Europejskiej, na które odpowiedzi będzie można znaleźć poniżej.

1. Dlaczego Unia Europejska?

Wspólnota bez wojen

Koncepcja zjednoczenia europejskich państw przez wiele stuleci była ideą zrodzoną przez myślicieli i marzycieli, którzy mieli wizje zjednoczonej Europy. Koncepcję "Stanów Zjednoczonych Europy" stworzył pod wpływem współczesnych mu prądów i chcąc zapobiec konfliktom zbrojnym francuski pisarz i polityk, Wiktor Hugo, i ogłosił ją w 1847 roku na kongresie pokojowym w Paryżu. Niestety w realizacji tej wizji przeszkodziły nadciągające konflikty zbrojne o sile dotąd niespotykanej: pierwsza i druga wojna światowa, których skutkiem były ogromne zniszczenia na terenach, na których toczyły się walki.

Po drugiej wojnie światowej powrócono do zjednoczeniowych koncepcji. Z idei pojednania i pokoju, stojących w sprzeczności z wojennym totalitaryzmem, zrodziła się idea wspólnoty bez wojen. Okrucieństwa wojenne przekonały ludzi o konieczności zbliżenia narodów Europy, do pogodzenia zwaśnionych państw, by zapobiec kolejnym konfliktom. Lata 1945-1950 należały do takich osobowości jak Konrad Adenauer, Winston Churchill, Alcide de Gasperi, Robert Schuman, którzy uważani są za ojców-założycieli Wspólnot Europejskich, a którzy rozpoczęli realizację wizji nowej Europy od przedstawienia swoim rodakom swych koncepcji i zachęcania do ich poparcia. W miejsce starego ładu powstałby nowy, odnoszący się w równym stopniu do spraw całej europejskiej ludności i grup etnicznych, niosący ze sobą poszanowanie prawa i brak podziału państw na uprzywilejowane i dyskryminowane, równouprawnienie w każdym względzie, co miało być zagwarantowane odpowiednimi umowami międzynarodowymi.

Jednym z pierwszych powojennych projektów został zaprojektowany przez Jeana Monneta a przedstawiony przez ówczesnego Ministra Spraw Zagranicznych Francji - Roberta Schumana 9 maja 1950 roku. Na posiedzeniu Rady Ministrów zaproponował on poddanie produkcji dwóch surowców będących siłą napędową wojny: węgla i stali pod kontrolę wspólnej władzy nadrzędnej. Dotyczyło to przede wszystkim produkcji przemysłowej Francji i Niemiec - takie jej powiązanie, by z przyczyn ekonomicznych uniemożliwiało wojnę. W ten sposób powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS).

Okazało się, że traktat podpisany 18 kwietnia 1951 roku przyniósł pozytywne skutki. Był to początek pokojowego współistnienia państw europejskich i doprowadził do podpisania Traktatu o Unii Europejskiej w Maastricht 7 lutego 1992 roku, który utworzył Unię Europejską (UE).

Jedną z inicjatyw Unii Europejskiej było wspieranie zespolenia Niemiec w 1989 roku, kiedy został zburzony mur berliński. Wydarzenia, które nastąpiły później, a których ukoronowaniem był kres Związku Radzieckiego, postawiły przed krajami będącymi dotąd pod okupacją radziecką nową nadzieję i szansę na włączenie się w proces jednoczenia Europy na równych zasadach.

Sprawy bezpieczeństwa i ochrony

Kontynent europejski wkroczył w XXI wiek z niezmienionymi celami - wciąż głównym i zasadniczym dążeniem jest zabezpieczenie zjednoczonych w Unii państw przed różnymi zagrożeniami, wojną i zapewnienie spokoju, gdyż te sfery działania w żadnej sytuacji nie dają gwarancji stabilności i stałości. Proces przeobrażeń gospodarczych i rozkwit różnych dziedzin życia dostarcza szanse pozwalające na duże osiągnięcia, lecz także prawdopodobieństwo, że coś się nie uda. Dlatego działalność Wspólnot Europejskich skierowana jest na zapewnienie członkom Unii Europejskiej ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi. W tym celu Unia chce utrzymać pozytywne i budujące stosunki z obszarami przyległymi do jej terytorium, dotyczy to Afryki Północnej, Bałkan, Kaukazu i Bliskiego Wschodu. Względy bezpieczeństwa dla zapewnienia ochrony życia ludzkich istnień stały się jeszcze ważniejsze po ataku terrorystycznym na Amerykę, który miał miejsce 11 września 2001 roku. D tego czasu zwraca się szczególną uwagę na fanatyków religijnych związanych głównie z Islamem, ze względu na ich skłonność do mszczenia się.

Mechanizmem napędzającym konstruowanie i wykonywanie reguł, w oparciu o które przeprowadzone zostały procesy pokojowe w wielu miejscach globu, są instytucje i organizacje Unii Europejskiej. Dla realizacji swoich celów obronnych i ze względu na sprawy związane z wojskiem i ważne z punktu widzenia strategii UE współpracuje z państwami stowarzyszonymi w NATO (North Atlantic Treaty Organisation) - Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego. Ta współpraca ma na celu połączenie i wspólne powadzenie działalności w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa.

Trzeba rozważyć dwa aspekty bezpieczeństwa: wewnętrzne i zewnętrzne. Celem Unii Europejskiej jest zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa nie tylko w stosunkach zagranicznych, w wymiarze międzynarodowym - jest to jedynie jedna strona działalności UE w tym kierunku. Równie ważną kwestią jest zapewnienie wewnątrz Wspólnot poprzez tępienie zjawiska terroryzmu i występowanie przeciw zorganizowanym organizacjo przestępczym. Niezbędna do tego jest ścisłe współdziałanie służb bezpieczeństwa krajów członkowskich. Ich celem jest utworzenie warunków, w których mieszkańcy zjednoczonej Europy będą czuli się wolni, niezagrożeni żadnym niebezpieczeństwem i chronieni przez sprawiedliwe i dostępne dla każdego prawo. Środkiem do osiągnięcia tego ma być Europol, czyli Europejskie Biuro Policji (European Police Office) - europejska agencja policyjna, którego zadaniem jest poprawienie efektywności działania i współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie zwalczania i zapobiegania przestępczości, zwłaszcza przestępczości zorganizowanej, głównie o charakterze międzynarodowym.

Współpraca w dziedzinie solidaryzowania się gospodarczego i społecznego

Bodźcem skłaniającym do utworzenia Wspólnot Europejskich była polityka, lecz pomyślny wynik przedsięwzięcia i siłę działania to wynik zjednoczenia gospodarczego: ujednoliconego rynku wewnętrznego Wspólnot Europejskich i wprowadzenie jednakowej waluty - euro, którą przyjęło 12 państw.

Biorąc pod uwagę ludność całego świata można stwierdzić, że zmniejsza się w niej procentowy udział mieszkańców państw należących do Unii Europejskiej z powodu małego przyrostu naturalnego. Państwa zjednoczone w Unii jednostkowo nie mają warunków ani możliwości by bez niczyjej pomocy być stroną w handlu międzynarodowym. By stać się konkurencyjnym w stosunku do gospodarczych potęg międzynarodowych potrzebny jest rozwój gospodarczy i głębsze łączenie się dla wspólnego działania. Dla osiągnięcia zysku oraz zwiększenia liczby nabywców, firmy powstające na terytorium unijnym muszą zdobywać nowe, większe od krajowych, rynki zbytu. W tym celu został utworzony jednakowy dla wszystkich państw wchodzących w skład Unii, bez barier handlowych i utrudnień ze strony rządów, co negatywnie oddziałuje na właścicieli przedsiębiorstw - rynek.

Rywalizacja między jednostkami gospodarczymi, mająca na celu zdobycie rynków zbytu, źródeł zakupu surowców i osiągnięcie jak największych korzyści przy sprzedaży towarów powinna być równoważona przez współdziałanie i wzajemne spieranie się na obszarze Europy poprzez pomaganie obywatelom i wspieranie ich w takich sytuacjach, jak powódź czy inne klęski żywiołowe. Pomoc przejawia się we wsparciu finansowym ze środków Unii Europejskiej. Oprócz tego spodziewanym efektem rozległego rynku europejskiego, ogarniającego 380000000 potencjalnych nabywców, są zyski osiągane przez możliwie dużą liczbę osób. Europejskie regiony w ramach niwelowania różnic rozwojowych między nimi są wspierane przez władze lokalne i rząd. Fundusze na to pochodzą z Unii, konkretnie z funduszy strukturalnych kierowanych przez Komisję Europejską. Ze środków finansowych UE i Europejskiego Banku Inwestycyjnego wspierany jest transport (rozbudowa sieci arterii komunikacyjnych przeznaczonych do szybkiego ruchu samochodów, szybkiej kolei) w celu polepszenia połączeń komunikacyjnych pomiędzy regionami oddalonymi od siebie, a co za tym idzie także w celu wzmożenia europejskiej wymiany handlowej.

Wzmożone współdziałanie w celu wypromowania europejskiego wzoru społeczeństwa

Ludność państw Europy, mająca już za sobą erę uprzemysławiania, wraz z rozwojem ma coraz bardziej skomplikowaną strukturę. Wciąż podnosi się jakość stopy życiowej, choć nierówność społeczna pomiędzy zamożnymi a ubogimi nie została zniesiona. Obawiano się, że gdy w skład Unii Europejskiej wejdą państwa z Europy Środkowo-Wschodniej, z byłego bloku komunistycznego to nierówności w poziomie społeczeństw się zwiększą. To jest przyczyna, z powodu której kładzie się duży nacisk na wspólne działanie w znajdywaniu rozwiązań dla różnych kwestii dotyczących społeczeństw.

Wspólne działania podejmowane są w taki sposób, by wcześniej lub później wszystkie zjednoczone państwa odniosły korzyść. Proces tworzenia Unii Europejskiej, trwający od 60 lat, dał dowód na to, że organizacja o charakterze wspólnotowym przynosi więcej korzyści w każdej dziedzinie jej działalności, od kwestii społecznych i gospodarczych, przez postęp technologiczny i rozwój handlu na polityce kończąc, niż osiągnięto by to samo za pośrednictwem zwyczajnej sumy państw. Stanowi to o walorach i sile, jakie ma współdziałanie w imię wspólnych interesów i występowanie jako jeden podmiot stosunków politycznych w postaci Unii Europejskiej.

Jaka jest tego przyczyna? Unia Europejska znajduje się w czołówce potęg gospodarczych, dlatego ma duży wpływ na pertraktacje o charakterze międzynarodowym. Ponadto posiada duże znaczenie w dziedzinie wymiany handlowej i upraw rolnych, których ramy wyznacza Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz poprzez wprowadzanie w życie rozporządzeń wynegocjowanych na konferencji w Kioto w 1997 roku, dotyczących globalnego ocieplenia, redukcji emisji gazów powodujących efekt cieplarniany, a co za tym idzie zanieczyszczających powietrze i powodujących zmiany klimatyczne. Unia Europejska zgłosiła także projekt do realizacji mający doprowadzić do wyrównania poziomu rozwoju. I wreszcie dlatego, że wyraża zrozumiały i nie budzący wątpliwości pogląd na tematy ważne dla ludności państw członkowskich: ekologii, źródeł odnawialnej energii, rozwagi i przezorności w sferze bezpiecznego pożywienia, moralnej strony postępowania przy wykorzystaniu procesów biologicznych w naukach technicznych, ochranianiem rzadkich odmian, którym grozi wyginięcie.

Wciąż jest aktualne naczelne hasło Unii Europejskiej "siła w jedności", dziś może jeszcze bardziej niż kiedyś. Podstawę tej siły stanowi zdolność współdziałania w oparciu o postanowienia demokratycznych organów: Rady Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Rady ministrów, Komisji Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Obrachunkowego.

Unia Europejska opiera się na humanistycznych ideałach człowieka i rozwoju społecznego. Problematyka globalna i rozwój technologiczny zrewolucjonizowały ludzkość i ludzie z biernych stali się aktywnymi uczestnikami i inicjatorami zachodzących zmian. Państwo nie może jednak zaspokajać potrzeb swoich obywateli tylko w jednej dziedzinie przy całkowitym pominięciu innych poprzez oddziaływanie na rynek.

Unia Europejska została zbudowana w oparciu o wyobrażenie ogółu ludzi i wzoru społecznego wspierającego większą liczbę członków unijnego społeczeństwa. Obywatele Europy odnoszą się w specyficzny sposób do dóbr materialnych i duchowych, idei odziedziczonych po przodkach, takich jak prawa człowieka, solidarne występowanie społeczne, brak ograniczeń w dziedzinie przedsiębiorczości, sprawiedliwość w podziale zysków z rozwoju ekonomicznego, prawo do ochraniania przyrody, poszanowanie odmienności kultury, języka, religii i zharmonizowane łączenie elementów tradycyjnych z nowoczesnymi.

Na zjeździe Rady Europejskiej w Nicei 7 grudnia 2000 roku uchwalono i podpisano Europejską Kartę Praw Podstawowych, która została włączona do Konstytucji Europejskiej. W 54 artykułach zgrupowanych w 7 rozdziałów wymienione są podstawowe normy prawne przysługujące ludziom i respektowane przez państwa członkowskie Unii i ich mieszkańców. Pomimo różnorodności kulturowej Europejczyków, tak na poziomie narodów jak i społeczności lokalnych, wyodrębniających je od innych, obywatele Europy posiadają także idee, normy odziedziczone po przodkach wspólne dla całego kontynentu i odróżniające nas od innych państw i kontynentów.

W traktacie podpisanym w Maastricht w 1992 roku została wprowadzona "zasada subsydiarności", będącą jedną z podstawowych zasad określających działalność UE. Ogranicza ona zakres działalności Unii i głosi, że w dziedzinach, które nie są zastrzeżone wyłącznie dla UE Unia będzie podejmować inicjatywę tylko wtedy, gdy zamierzone działania nie mogą być przeprowadzone na poziomie państw członkowskich. Ma to na celu ograniczenie niepotrzebnego wpływu instytucji unijnych na codzienność ludności państw członkowskich. Identyfikowanie się kulturą europejską jest ważne i koniecznością jest dbałość o to, lecz nie jest to tożsame z jednorodnością zdecydowanie odrzucaną przez Europejczyków.

2. Poszczególne fazy historii

Obecny kształt UE to wynik prac osób, w których umyśle powstała idea połączenia państw europejskich w jedną organizację, i którzy tą ideę wprowadzali w życie. Dali oni podstawę, na których zbudowane są dzisiejsze europejskie struktury. Na całym świecie nie podjęto podobnej inicjatywy, żadne inne niepodległe państwa nie podjęły współpracy w takim wymiarze i w tylu ważnych dla społeczeństwa kwestiach. Nie utworzyły organizacji, która posługiwałaby się jedną jednostką pieniężną, utworzyła prężny rynek wewnętrzny ze swobodą przepływu ludzi, usług, towarów, kapitałów; organizacji, której jednym z nadrzędnych celów jest zapewnienie swoim obywatelom możliwości odnoszenia zysku z tych wewnętrznych stosunków handlowo-gospodarczych przez ciągłe rozwijanie się społeczeństw i uczciwe zasady konkurencji.

Podstawy prawne, w oparciu o które funkcjonuje Unia Europejska:

• Traktat Paryski z 18 kwietnia 1951 roku ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS),

• Traktaty Rzymskie: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Traktat ustanawiający Europejska Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) podpisane 25 marca 1957 roku.

Były to traktaty, które utworzyły podstawy Unii Europejskiej. Z czasem dokonywano w nich zmian w następujących dokumentach:

• Jednolity Akt Europejski z 1986 roku, który nadał kształt organizacyjny Europejskiej Współpracy Politycznej, utworzył Radę Europejską, wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego, którego nazwę po raz pierwszy użyto w dokumentach traktatowych, przewidywał powołanie Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, mówił o ustanowieniu do 31 grudnia 1993 roku wspólnego rynku wewnętrznego.

• Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 roku, ustanawiający w oparciu o Wspólnoty Europejskie - Unię Europejską, uzupełnioną o nowe polityki: Unię Gospodarczą i Walutową, wspólna politykę zagraniczna i bezpieczeństwa zewnętrznego, współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości.

• Traktat z Amsterdamu podpisany 2 października 1997 roku, który wprowadzał pewne postanowienia z myślą o nowych państwach członkowskich z Europy Środkowo-Wschodniej, wzmacniał pozycję Parlamentu Europejskiego i trybunału Sprawiedliwości.

• Traktat z Nicei podpisany 26 lutego 2001 roku. Określono w nim nowy sposób wyłaniania składu Komisji Europejskiej, dokonano nowego podziału głosów w radzie Europejskiej, na nowo rozdzielono miejsca w Parlamencie Europejskim, zreformowano organy sądownicze.

Powyższe dokumenty silnie związały pod względem prawnym państwa członkowskie Unii Europejskiej. Dokumenty te stanowią prawo, które dotyczy ludności zamieszkującej kraje Unii, w nich zawarte są ich prawa.

Wstępem do zjednoczenia Europy była decyzja sześciu europejskich krajów: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, Republiki Federalnej Niemiec i Włoch, tworząca wspólny rynek węgla i stali. Powodem tego było wyeliminowanie czynnika ekonomicznego, który napędzał machinę wojenną, czyli stali będącej głównym surowcem przemysłu zbrojeniowego, a przez to zagwarantowanie pokoju w Europie, na bazie którego możliwa by była współpraca pomiędzy państwami, które wyszły z drugiej wojny światowej jako zwycięscy i jako pokonani, na zasadzie równości.

Państwa założycielskie EWWiS postanowiły rozszerzyć zakres współpracy i utworzyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której głównym celem zapewnienie równego wzrostu gospodarczego państw członkowskich spójności ekonomicznej i zacieśnienie współpracy między tymi państwami poprzez zniesienie ograniczeń celnych, wprowadzeniu swobody przepływu dóbr, usług, kapitałów i ludzi. Taryfę celną między krajami EWG zniesiono 1 lipca 1968 roku, natomiast współpracę w zakresie nowych polityk - obejmujących głównie rolnictwo i handel - zacieśniono w latach 60-tych ubiegłego stulecia.

Pomyślny wynik przedsięwzięcia, jakie podjęło sześć europejskich państw dało impuls kolejnym trzem państwom do włączenia się w działalność EWG. Pierwsza fala przyjęć miała miejsce w 1973 roku, kiedy to do Wspólnot Europejskich przystąpiły Wielka Brytania, Dania i Irlandia. W tym też czasie przystąpiono do współpracy w nowych dziedzinach: polityce społecznej, regionalnej i ochronie środowiska naturalnego. Dla rozpoczęcia współdziałania w polityce regionalnej utworzono w 1975 roku Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Miał on za zadanie zniwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów krajów członkowskich.

Początek lat siedemdziesiątych przyniósł nieodzowność zbliżenia gospodarczego krajów wspólnotowych i przyjęcie wspólnej waluty. Zbiegło się to w czasie z decyzją USA o zaprzestaniu wymieniania dolara na złoto (15 sierpień 1971 roku), co spowodowało gwałtowny wzrost skali wahań kursów na całym świecie, co pogłębiły jeszcze poważne załamania w przemyśle naftowym z lat 1973 i 1979. W celu ustabilizowania kursów walutowych w krajach członkowskich Wspólnot Europejski utworzony został w 1979 roku Europejski System Walutowy (EWS), który zakładał ścisłą koordynację polityki monetarnej, ekonomicznej i budżetowej. Ustalono również dopuszczalne marginesy wahania kursów od 2,25% do 6%. Miało to przyczynić się do współdziałania państw członkowskich i sprawi, że mający miejsce obszar gospodarczy i współpraca zacieśni się.

W latach osiemdziesiątych miała miejsce druga fala przyjęć. Najpierw do EWG przystąpiła Grecja w 1981 roku, a pięć lat później przyłączyły się państwa Półwyspu Iberyjskiego: Hiszpania i Portugalia. Miał też wówczas miejsce jedyny przypadek wystąpienia ze Wspólnot Europejskich, czego dokonała w 1985 roku autonomiczna część Danii - Grenlandia. W celu wyrównania dysproporcji w procesie rozwojowym gospodarek państw "Dwunastki" zaczęto stosować programy strukturalne, takie jak Zintegrowany Program Śródziemnomorski (ZPŚ).

Zaczyna się zauważać wzrost znaczenia Europejskich Wspólnot Gospodarczych na polu działalności międzynarodowej. Zaczęła podpisywać umowy z państwami z rejonu Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tak zwane państwa AKP), które koncentrowały się na stosunkach handlowych i niesieniu pomocy (konwencje z podpisane w stolicy Togo, Lomé: pierwsza w 1975 roku, druga w 1979 roku, trzecia w 1984 roku, czwarta w 1989 roku). 23 czerwca 2000 roku konwencje z Lomé zostały zastąpione przez porozumienie z Cotonou. Wychodząc na czołówkę potęg gospodarczych w rankingu światowym Wspólnoty posługują się metodami, pozwalającymi prowadzić działalność na polu międzynarodowym. Jako cel stawia sobie osiągnięcie współpracy w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.

Początek lat osiemdziesiątych przyniosła kryzys gospodarczy, przez co wzrosła liczba niezadowolonych osób z integracji europejskiej. Nadzieję na zdynamizowanie Europy przyniósł rok 1985, gdy Komisja Europejska, której przewodniczył Jacques Delaros, wydała 14 czerwca "Białą Księgę", w której wprowadzono poprawki i uzupełnienia do Traktatu Rzymskiego, i w którym postanowiono w ciągu siedmiu lat zbudować jednolity rynek wewnętrzny bez ograniczeń. Zostało to zawarte w dokumencie zatytułowanym Jednolity Akt Europejski, który został podpisany w lutym 1986 roku a wszedł w życie 1 lipca następnego roku.

Kiedy runął mur berliński, co stanowiło wstęp do połączenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Republiki Federalnej Niemiec w jeden organizm państwowy, i kiedy państwa środkowo- i wschodnioeuropejskie wyswobodziły się z wpływu ZSRR, któremu kres przyniósł rok 1991, budowa polityczna Europy uległa diametralnym wręcz przeobrażeniom.

Nie pozostało to bez wpływu na EWG. Na międzyrządowej konferencji w Rzymie w 1990 roku rozpoczęły się rozmowy na temat unii walutowo-gospodarczej i politycznej. Negocjacje zakończyły się przyjęciem 10 grudnia 1991 roku i podpisaniem 7 lutego roku następnego w holenderskim miasteczku Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Mocy prawnej nabrał on po referendach przeprowadzonych w niektórych państwach w dniu 1 listopada 1993 roku. Traktat ustanowił Unię Europejską (UE) opartą o trzy filary: Wspólnocie Europejskiej (WE) powstałej na bazie EWG, wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz współpracy w ramach spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. Przyjęto także plan wprowadzenia unii gospodarczo-walutowej do 1999 roku.

Wznowienie siły działania Europy oraz ulegająca zmianie sytuacja geograficzna i polityczna stworzyły warunki sprzyjające tak zwanej trzeciej fali przyjęć do Wspólnot Europejskich. Z dniem 1 stycznia 1995 roku członkami Unii Europejskiej stały się trzy nowe państwa: Austria, Finlandia i Szwecja. W ten sposób powstała słynna "Piętnastka" państw, które na najbliższe dziesięć lat zdominowała politykę europejską. Kraje piętnastki wkroczyły również w fazę realizowania unii walutowej, w której narodowe banknoty i monety miały zostać zastąpione jedną dla całej wspólnoty walutą o nazwie euro. Z dniem 1 stycznia 2002 roku rozpoczęła się wymiana pieniędzy w dwunastu z piętnastu krajów Unii Europejskiej. Państwa, które zdecydowały się na wprowadzenie wspólnej waluty weszły w skład tak zwanej strefy euro. Poza tą strefą postanowiły pozostać Wielka Brytania, Dania i Szwecja. Dziś europejska waluta jest jedną z podstawowych jednostek pieniężnych, którymi posługują się na świecie. Uplasowała się mniej więcej na poziomie amerykańskiego dolara.

Wkroczyliśmy w dwudziesty pierwszy wiek. Zjednoczona Europa ramię w ramię zmaga się z przeciwnościami i problemami wynikającymi z globalnych zmian. Rozwój technologiczny i coraz szersze zastosowanie Internetu odbiły się na światowym rozwoju gospodarczym. Także podziały w społeczeństwach a także lęk spowodowany zderzeniem się z mnogością kultur europejskich również nie pozostały bez wpływu na gospodarkę.

23 marca 2000 roku odbył się w Lizbonie szczyt Unii Europejskiej, na którym Rada Europejska przyjęła dokument nazwany Strategia Lizbońską. Podstawowymi założeniami tego dokumentu była wybranych liberalizacja rynków unijnych, głównie tak zwanych rynków sieciowych: telekomunikacji, energii i transportu a także rynku finansowego, oraz ich innowacyjność mająca na celu dopasowanie Unii Europejskiej do zmienionej sytuacji światowej w celu stworzenia w Europie do 2010 roku najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie, przewyższającej lub dorównującej krajom uprzemysłowionym i potęgom gospodarczym, takim jak USA. Zakłada również inwestowanie w przedsiębiorstwa i dopasowanie metod nauczania do nowego zinformatyzowanego społeczeństwa.

Przekształcenia mające na celu wprowadzenie zmian i ulepszeń są konieczne z powodu zwiększającej się liczby bezrobotnych i nakładów pieniężnych na świadczenia emerytalne i rentowe w każdym z państw. Ich obywatele spodziewają się, że władze państwowe znajdą korzystny sposób rozstrzygnięcia tej kwestii.

W kilka lat po trzeciej fali przystąpień do Unii Europejskiej dwanaście nowych państw złożyło wnioski o członkostwo w Unii Europejskiej- większość z Europy Środkowej i Wschodniej, które do rozpadu Związku Radzieckiego znajdowały się w jego strefie wpływów: Węgry 31 marca 1994 roku, Polska 5 kwietnia 1994 roku, Rumunia 22 czerwca 1995 roku, Słowacja 21 czerwca 1995 roku, Łotwa 13 października 1995 roku, Estonia 24 listopada 1995 roku, Litwa 8 grudnia 1995 roku, Bułgaria 14 grudnia 1995 roku, Republika Czeska 17 stycznia 1996 roku i była republika jugosłowiańska - Słowenia 10 czerwca 1996 roku oraz dwa państwa z rejonu Morza Śródziemnomorskiego, które wnioski złożyły najwcześniej: Cypr 3 lipca 1990 roku i Malta 16 lipca 1990 roku.

Rozszerzenie Unii Europejskiej o nowe państwa członkowskie zostało przewidziane w Traktacie z Maastricht, więc UE była przygotowana na wnioski członkowskie, zresztą widziała wiele szans dla przyszłości organizacji wynikających ze zwiększenia się liczby członków, przede wszystkim na ustabilizowanie się sytuacji w Europie. Na szczycie Unii Europejskiej w Kopenhadze, odbywającym się w dniach 22-23 czerwca 1993 roku Rada Europejska sformułowała tak zwane kryteria kopenhaskie, które warunkowały uzyskanie członkostwa. Proces integracyjny został zapoczątkowany na szczycie w Luksemburgu w grudniu 1997 roku. Państwa, które zaczęły tu negocjować swoje członkostwo nazywane są grupą Luksemburską i należą do niej: Polska, Czechy, Węgry, Estonia, Słowenia i Cypr. Drugi etap negocjacji miał miejsce na szczycie w Helsinkach w grudniu 1999 roku. Były to państwa tak zwanej Grupy Helsińskiej: Bułgaria, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Malta. Miało to doprowadzić do włączenia się największej do tej pory liczby państw członkowskich. Na szczycie w Kopenhadze 13 grudnia 2002 roku dziesiątka z dwunastu państw sfinalizowała pertraktacje.

Od 1 maja 2004 roku UE ma już 25 członków. Proces integracji nie jest jednak zamknięty i przewidziane są kolejne rozszerzenia. Najbliższe zaplanowano na rok 2007, kiedy do UE mogą wejść Rumunia i Bułgaria.

Toczący się od ponad sześćdziesięciu lat proces zjednoczenia Europy zapisał wiele kart historii Europy, nie pozostając bez wpływu na sposób myślenia Europejczyków. Władze państwowe krajów unijnych, bez względu na poglądy polityczne zdają sobie sprawę z tego, iż przeżytkiem są już państwa o nieograniczonej władzy państwowej i tylko wspólna praca i współdziałanie są szansą na korzystny i szybki postęp gospodarczy i rozwój społeczny na takim poziomie, by utrzymać swoje stanowisko na arenie ponadnarodowej.

Procesowi jednoczenia Europy zawdzięcza się wyeliminowanie wzajemnej niechęci pomiędzy państwami Europy. Współpraca i współdziałanie między europejskimi państwami zajęło miejsce współzawodnictwa i stosowania wobec siebie przemocy. Zrównanie potrzeb narodowych z potrzebami zjednoczonych narodów europejskich kazało się sposobem, dzięki któremu przy poszanowaniu wielości kultur utworzono kulturę europejską w nowym tego słowa znaczeniu, z którą utożsamiają się Europejczycy, i która nabiera coraz większej mocy i znaczenia. Okres zimnowojenny sprawił, że państwa europejskie o demokratycznych rządach, dzięki znaczeniu, jakie przywiązywały do idei wolnościowych, rozpoczęły proces zbliżania się do siebie. Wyeliminowanie nieporozumień między państwami Europy Wschodniej i Zachodniej i podziały gospodarczego Europy zawdzięcza się zwycięstwu idei Europy, która jest aktualna i potrzebna do dziś.

UE okazała się świetną reakcją na problemy związane ze zmianami globalnymi w społeczeństwach i gospodarkach światowych. Jest to reakcja, której ufa coraz więcej obywateli Europy. Okazała się bardzo dobrym przedsięwzięciem asekuracyjnym, gwarantującym pokój i wolność na przyszłość.

3. Nowi członkowie

Szczyt w Kopenhadze - 12 - 13 grudzień 2002 rok

13 grudnia 2002 roku na szczycie UE w Kopenhadze Rada Europejska podjęła decyzję o przyjęciu dziesięciu nowych państw, co miało nastąpić 1 maja 2004 roku. Umożliwiło to rozszerzenie Unii o Cypr, Estonię, Litwę, Łotwę, Maltę, Polskę, Republikę Czeską, Słowację, Słowenię i Węgry. Dzięki temu zwiększył się obszar Unii Europejskiej oraz liczba ludności. Było to także ewidentne zakończenie sztucznego podziału, który się dokonał po roku 1945, na państwa demokratyczne i państwa komunistyczne. Tak więc to poszerzenie Unii ma również znaczenie nie tylko polityczne, lecz także symboliczne, moralne. W ten sposób dokonało się piąte, lecz nie ostatnie rozszerzenie, lub jak niektórzy wolą - czwarta fala integracji.

Państwa, takie jak Republika Czeska, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia i Słowacja, których położenie geograficzne, dziedzictwo kulturowe, historia i dążenia sytuują wśród państw europejskich, przyłączenie się do unijnej wspólnoty państw demokratycznych i w maksymalnym zakresie brać udział w przedsięwzięciu zapoczątkowanym przez "ojców - założycieli" Unii Europejskiej.

Dostosowanie się państw kandydujących

Wstępem do czwartej fali integracji był rok 1989, kiedy runął mur berliński i opadła żelazna kurtyna. Państwa z byłego bloku komunistycznego zaczęły budować swoje państwa w oparciu o demokratyczne podstawy i z pomocą ruszyła im Unia Europejska. Uruchomiła program PHARE - program wsparcia finansowego dla postkomunistycznych państw, mający wspomóc gospodarczą odbudowę i być impulsem do przeprowadzania zmian polityczno-ustrojowych. Nazwa programu wzięła się od pierwszych państw, do których skierowana była pomoc - Polski i Węgier: Poland Hungary: Action for Restructuring of Economies, czyli Polska Węgry: Pomoc dla Restrukturyzacji Gospodarek. Słowa otwierające tym państwom drzwi do Unii Europejskiej padły na szczycie w Kopenhadze 22 czerwca 1993 roku: "kraje stowarzyszone z Europy Środkowej i Wschodniej, jeżeli taką wyrażą wolę, powinny móc stać się członkami Unii Europejskiej".

Wtedy też zadecydowano, że państwa, które chcą stać się członkami Unii Europejskiej muszą spełnić trzy warunki:

• Warunek polityczny: każde z tych państw musi posiadać stabilne instytucje państwowe, które zagwarantują stabilny ustrój demokratyczny, rządy prawa, przestrzeganie podstawowych praw przynależnych człowiekowi oraz praw mniejszości.

• Warunek ekonomiczny: musi istnieć stabilna gospodarka rynkowa konkurencyjna i gotowa sprostać wolnemu rynkowi wewnątrzunijnemu.

• Predyspozycja do przyjęcia acquis communautaire (z francuskiego "dorobek wspólnotowy"), czyli dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, a także podołanie wymaganiom stawianym członkom, między innymi w realizowaniu dążeń UE w dziedzinie polityki, gospodarki i pieniądza.

Pod koniec każdego roku Komisja Europejska oceniała postępy każdego z państw kandydujących w wykonaniu Kryteriów Kopenhaskich, i w oparciu o jej zalecenia oraz opinię Parlamentu Europejskiego Rada Europejska rozpoczęła pertraktacje z sześcioma państwami na szczycie w Luksemburgu w grudniu 1997 roku, a z czterema kolejnymi na szczycie w Helsinkach w grudniu dwa lata później.

Dwa traktaty zmieniające Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty prawne - pierwszy podpisany w Amsterdamie 2 października 1997 roku, drugi w Nicei 26 lutego 2001 roku, miały dostosować Unię Europejską do zbliżającego się powiększenia liczby członków i przygotować do sprawnego działania w zmienionych warunkach.

Oficjalnie dziesięć państw, będących kandydatami na nowych członków, zakończyło swe pertraktacje na szczycie UE w Kopenhadze 13 grudnia 2002 roku. Porozumienie, które uzyskano w drodze negocjacji, zawierało wytyczne, które państwa kandydujące muszą spełnić, sposoby ich wykonania oraz fazy przechodnie konieczne do spełnienie całego zakresu wytycznych. Obowiązkiem każdego państwa wstępującego do Unii Europejskiej jest przyjęcie całego wspólnotowego dorobku prawnego do własnego systemu prawnego i stosowania go, który obejmuje ogółem około 26 000 różnych dokumentów, aktów, traktatów - łącznie jakieś 80000 stron.

Nie jest to łatwe zadanie dla izb parlamentarnych poszczególnych państw i innych instytucji państwowych, które w demokratycznych warunkach funkcjonują od niedawna w porównaniu z parlamentami państw Europy Zachodniej. Nagrodą za dołożenie starań w osiągnięciu tego celu, wspomagane przez piętnaście państw Unii Europejskiej, jest ciągłe działanie ujednoliconego wewnętrznego rynku.

Wspólnoty Europejskie chcą, by skutki przyłączenia się nowych państw nie sprowadzały się tylko do obszaru wolnej wymiany handlowej. To jest przyczyną dążenia Unii do umocnienia ściślejszej koherencji wewnętrznej i spowodowanie, aby złączone państwa europejskie, obejmujące prawie cały kontynent pracowały wspólnie jak najskuteczniej i najwydajniej. W grudniu 2001 roku utworzono Konwent Europejski, znany też pod nazwą Konwent w Sprawie Przyszłości Europy, którego przewodniczącym został prezydent Francji Valéry Giscard d' Estaing. Jego zadaniem była debata na temat przyszłości Unii Europejskiej oraz opracowanie szkicu Konstytucji Europejskiej dla Unii złożonej już z dwudziestu pięciu członków. Działalność swoją Konwentu dobiegła końca w czerwcu 2003 roku przyjęciem Traktatu Konstytucyjnego, co zostało ogłoszone przez Radę Europejską w Salonikach 20 czerwca.

Każde z państw kandydujących miało swego przedstawiciela w konwencie i brało udział w jego pracy. Konwent składał się ze 105 członków i 102 zastępców, jednak przedstawiciele państw kandydujących nie mieli prawa głosu. Nowi pełnoprawni komisarze zostaną wyznaczeni i rozpoczną kadencję 1 maja 2004 roku, gdy państwa kandydujące staną się pełnoprawnymi członkami Unii. Za bieżącą politykę Unii Europejskiej odpowiedzialna jest Komisja Europejska (odpowiednik rządu). Po wejście w życie Traktatu z Nicei, co miało miejsce 1 maja 2004 roku, Komisja liczy tylu komisarzy, ile jest państw członkowskich - obecnie 25. Obecny skład został wybrany przez nowy Parlament Europejski, wybrany w wyborach, które miały miejsce w dniach 10-13 czerwiec 2004 roku. Komisja w nowym składzie rozpoczęła pracę 8 listopada 2004 roku.

Do 2004 roku przewodniczącym Komisji Europejskiej był Romano Prodi. W jednym ze swoich przemówień, wygłoszonym w Parlamencie Europejskim 6 listopada 2002 roku powiedział, że Unia Europejska zobowiązana była do zajęcia takiego stanowiska wobec państw, które kandydowały na członków Unii ze względu swą naczelną ideę utrzymania i zagwarantowania pokoju, ponieważ poprzez przyjęcie krajów z Europy Środkowo-Wschodniej definitywnie zakończony został wiek dwudziesty przepełniony niesprawiedliwościami, przemocą, totalitarnymi formami rządów i zimnowojennymi podziałami. Dzięki temu też UE zademonstrowała, że jej siła leży w zasadach wydawałoby się sprzecznych, a które Unii udało się połączyć i zrobić z tego swoje naczelne hasło: "Jedność w różnorodności", połączenie różnych dążeń narodowych poprzez charakterystyczne dla wszystkich narodów idee i dążenia. "Proces integracji europejskiej i najnowsza historia Europy są uznaniem tego, co wspólne i tego, co nas różni. Rozszerzenie będzie pierwszą próbą stworzenia nowego rodzaju obywatelstwa, na skalę całego kontynentu. I przyniesie wielki wzrost praw obywateli i potęgi państw" - powiedział wówczas Prodi. Od 1 listopada 2004 roku na stanowisku przewodniczącego Komisji Europejskiej zastąpił Prodiego José Manuel Durāo Barroso.

Unia Europejska powiększyła liczbę ludności o ponad 75 milionów osób, których dochody stanowią około 40% dochodów dotychczasowych członków. Z tego też powodu nowe państwa członkowskie objęto wsparciem finansowym, które poczynając od 10 miliardów w 2004 roku rosło o 2,5 miliarda w każdym kolejnym roku. W 2006 roku przeznaczona jest kwota w wysokości 15 miliardów. Środki te mają wspomóc dziesięciu nowych członków w dostosowaniu swoich gospodarek do poziomu "Piętnastki". W większości jest to już proces zakończony, co zawdzięcza się między innymi zniesieniu przeszkód w wymianie handlowej w latach 90. ubiegłego stulecia, a także dzięki reformom wewnątrzpaństwowym.

Instrumenty finansowe w wysokości 40 miliardów na lata 2004-2006 są formą wsparcia unii Europejskiej dla swoich nowych członków na konkretne cele: na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich i regionów, na procesy przeobrażeń w polityce wewnętrznej, na administrację publiczną, na dofinansowani; w tym celu stworzono fundusze strukturalne i regionalne. Zostało podpisane porozumienie dotyczące tych środków finansowych w oparciu o uzgodnienia osiągnięte pomiędzy Piętnastką i Dziesiątką na szczycie w Kopenhadze w grudniu 2002 roku oraz o ramy finansowe, które Rada Europejska wyznaczyła wydawaną kwotę do roku 2006 na szczycie w Berlinie w marcu 1999 roku.

Gdzie sięgną granice Unii Europejskiej?

Licząca 25 krajów członkowskich Unia Europejska według stanu na rok 2006 ma liczbę ludności równą 457 500 000 osób, zamieszkałą na obszarze o łącznej powierzchni 3 976 372 km². Na rok 2007 przewidziane jest kolejne rozszerzenie na Wschód, przewidziane jeszcze na szycie kopenhaskim w 2002 roku. Nowymi członkami mają zostać Rumunia i Bułgaria. W 1964 roku został podpisany układ o stowarzyszeniu z Unią Europejską, a od 1999 roku Turcja jest oficjalnym kandydatem. Negocjacje w sprawie członkostwa zostały rozpoczęte 3 października 2005 roku. Od 9 sierpnia 1949 roku wchodzi w skład Rady Europy a od 1952 roku państwo tureckie należy do NATO.

W stosunku do państwa tureckiego pojawia się wiele pytać i obiekcji, jeśli idzie o jego członkostwo w strukturach europejskich. Przede wszystkim jaki ma być końcowy zasięg terytorialny Unii. A także czy każde państwo europejskie, jeśli spełni kryteria kopenhaskie może starać się o przyjęcie do Unii Europejskiej? Zachodniobałkańskie kraje, takie jak Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Czarnogóra i Serbia również chcą zostać członkami Unii i jeśli spełnią podstawowe warunki, jakimi są stabilny system polityczny oraz warunki postawione na szczycie w Kopenhadze, będą mogły ubiegać się o członkostwo. Na dzień dzisiejszy Chorwacja i Macedonia mają status państw stowarzyszonych.

Dla wypełnienia swoich celów Unia Europejska dąży do utrzymania stabilizacji w leżących w pobliżu obszarach geograficznych. Każde powiększenie się Unii powiększa jej granice. Po rozszerzeniu w 2004 roku nowymi sąsiadami UE zostały Białoruś i Ukraina i wydłużyła się linia graniczna z państwem rosyjskim. Z tego względu podejmowane są działania w celu umocnienia współdziałanie między Unią a obszarami przygranicznymi i państwami w dziedzinie transportu, zabezpieczania środowiska naturalnego, bezpieczeństwa wewnętrznego, nielegalnych imigrantów i działalności przestępczej o charakterze zorganizowanym.

Godna zastanowienia jest kwestia, czy jeżeli te poczynania zwieńczone zostaną powodzeniem to czy będą mogły być użyte w stosunku do południowych państw śródziemnomorskich. Jest to pytanie jedno z wielu w dyskusji na temat tego, jakie ma znaczenie tożsamość europejska, jaki jest końcowy cel jednoczenia Europy i jaką rolę chce odgrywać Unia Europejska na arenie międzynarodowej. Bez względu na odpowiedzi należy zredefiniować i umocnić umowy preferencyjne Unii z państwami sąsiedzkimi w jak największej ilości obszarów.

PODSTAWOWE FAZY ROZSZERZENIA UNII EUROPEJSKIEJ 2004

19 grudzień 1989 roku: Utworzenie PHARE - programu wsparcia finansowego dla gospodarek państw postkomunistycznych.

3 lipec1990 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Cypr.

16 lipiec 1990 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Maltę.

22 czerwiec 1993 roku: ustalenie kryteriów kopenhaskich przez Radę Europejską, warunkujących członkostwo w Unii.

31 marzec 1994 roku: wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej składają Węgry.

5 kwiecień 1994 roku: wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej składaj Polska.

21 czerwiec 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Słowację.

22 czerwiec 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Rumunię.

13 październik 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Łotwę.

24 listopad 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Estonię.

8 grudzień 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Litwę.

14 grudzień 1995 roku: złożenie wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej przez Bułgarię.

17 styczeń 1996 roku: wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej składa Republika Czeska.

10 czerwiec 1996 roku: wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej składa Słowenia.

12-13 grudzień 1997 roku: szczyt Unii Europejskiej w Luksemburgu, na którym Rada Europejska postanawia zapoczątkować kolejne rozszerzenie.

10-11 grudzień 2002 roku: szczyt Unii Europejskiej w Helsinkach, na którym Rada Europejska podaję, że rozmowy w sprawie przystąpienia do Unii zostaną podjęte z dwunastoma państwami, które złożyły wnioski o członkostwo. Uznano kandydaturę Turcji z zaznaczeniem, że ma przystąpić do Unii Europejskiej "w przyszłości" bez konkretnie określonego terminu.

13 grudzień 2002 roku: dziesięć państw kandydujących oficjalnie kończy negocjacje. Wyznaczono datę ich wejścia do UE na 1 maja 2004 roku.

16 kwiecień 2003 roku: podpisano w Atenach traktat akcesyjny, stanowiący podstawę prawną przystąpienia dziesięciu nowych państw do UE.

1 maj 2004 roku: Unia Europejska powiększa się o 10 krajów.

3 październik 2005 roku: otwarcie rozmów w sprawie członkostwa w Unii państwa tureckiego.

2007 rok: przewidziany przez Radę Europejską w Kopenhadze termin przyjęcia do Unii Europejskiej Bułgarii i Rumunii

4. Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej

Forma Unii Europejskiej jest zbliżona do państwa federacyjnego, w rzeczywistości jednak jest to coś więcej. Jest to forma zupełnie nowa, niespotykana dotychczas w historii. Od początku jej powstania w latach pięćdziesiątych ogół jej organów politycznych i organizacji oraz zasad i norm regulujących ich działanie i wzajemne stosunki ewoluuje, co każdorazowo zostaje zapisane za pomocą traktatu: od umów założycielskich paryskiej i rzymskiej, po te podpisane w Maastricht, Amsterdamie i Nicei.

W oparciu o te umowy kraje wchodzące w skład UE rezygnują z części niezależności, upoważniając do decydowania w tej dziedzinie określone unijne organizacje, których zadaniem jest reprezentowanie spraw pojedynczych narodów jak również spraw wspólnych Unii Europejskiej.

Te podstawowe umowy międzynarodowe, określające sposób funkcjonowania Unii są tak zwanym prawem pierwotnym. W oparciu o nie tworzone są inne dokumenty i akty prawne, będące już jednak tak zwanym prawem wtórnym, które nie ma już tak dużego wpływu na codzienną egzystencje Europejczyków. Akty prawne prawa wtórnego przybierają formę: rozporządzenia, dyrektywy, decyzji, opinii i zalecenia.

Powyższy zbiór praw a także kierowanie polityczne Unią Europejską leży w kompetencji trzech naczelnych instytucji europejskich:

1. Rady Unii Europejskiej (stanowi reprezentacje Państw Członkowskich)

2. Parlamentu Europejskiego (jest organem przedstawicielskim Europejczyków)

3. Komisji Europejskiej (jest uniezależniona od wytycznych politycznych poszczególnych krajów, lecz ma na celu dbanie o sprawy UE jako całości)

Te trzy instytucje mogą sprawować swe funkcje wyłącznie pod warunkiem ścisłej współpracy i wzajemnego zaufania. Artykuł 249 Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht: "W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą i Komisją uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie".

Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej, której wcześniejsza nazwa brzmiała "Rada ministrów" lub "Rada Ministrów" jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Rada UE przyjęła tą nazwę na mocy własnej decyzji w 1993 roku, jednak we wszystkich zapisach traktatowych nadal widnieje nazwa "Rada" (Wspólnot Europejskich).

Każde państwo członkowskie sprawuje prezydencję w Radzie przez pół roku: od 1 stycznia do 30 czerwca i od 1 lipca do 31 grudnia. Obecnie prezydencję sprawuje Finlandia. Spotkania Rady to zebrania ministrów poszczególnych resortów wszystkich Członków UE, co jest uzależnione od rozpatrywanych spraw. Jeśli przedmiotem dyskusji są sprawy polityki zagranicznej to zbiera się Rada złożona z ministrów spraw zagranicznych i jest to wtedy tak zwana Rada Ogólna. W przypadku, kiedy przedmiotem obrad jest inny temat, wówczas zbiera się Rada złożona z na przykład ministrów zdrowia, rolnictwa, transporty, środowiska i tak dalej. W sumie jest 9 możliwych wersji. Wówczas jest to tak zwana Rada Branżowa. Jednak to Rada do spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych organizuje, prowadzi i uzgadnia działania Rady. Członkowie Rady reprezentują interesy poszczególnych państw na forum UE.

Posiedzenia Rady przygotowuje Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER), który składa się ze stałych przedstawicieli krajów unijnych w randze ambasadorów i ich zastępców, którego wspierają urzędnicy ministerialni państw członkowskich. Natomiast obsługa administracyjno-techniczna Rady należy do Sekretariatu Generalnego, który mieści się w Brukseli, a na którego czele stoi Sekretarz Generalny. Obecnie jest nim Javier Solana.

Rada posiada uprawnienia:

• • legislacyjne
  • kontrolne
  • nominacyjne

Uprawnienia prawodawcze jak również odpowiedzialność za budżet przynależą się Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Radzie przysługuje również prawo do zawierania traktatów o charakterze międzynarodowym, wynegocjowanymi przez Komisję. W zależności od ważności sprawy decyzje podejmowane są jednomyślnie, większością zwykłą lub większością kwalifikowaną.

Kiedyś najczęściej stosowaną metodą było podejmowanie decyzji jednomyślnie. Jednolity Akt Europejski ograniczył tę zasadę do spraw istotnych dla samych Wspólnot, jak przyjmowanie nowych członków, modyfikowanie umów międzynarodowych, wprowadzenie pionierskiej dla wspólnego działania kierunku polityki.

Większość zwykłą stosuje się tylko do spraw technicznych. Obecnie najwięcej decyzji podejmowanych jest większością kwalifikowaną, czyli aby zapadła uchwała należy zdobyć pewną konkretną liczbę głosów. Poszczególni członkowie rady dysponują określoną liczbą głosów, uzależnioną od liczby mieszkańców danego kraju. Gdy Unia Europejska liczyła 15 członków głosy rozkładały się następująco:

Kraj	Liczba głosów
Francja	10
Niemcy	10
Włochy	10
Wielka Brytania	10
Hiszpania	8
Belgia	5
Grecja	5
Holandia	5
Portugalia	5
Austria	4
Szwecja	4
Dania	3
Finlandia	3
Irlandia	3
Luksemburg	2
RAZEM	87

Tak się przedstawiała sytuacja do 1 maja 2004 roku. Do uzyskania większości kwalifikowanej konieczne było zdobycie 62 głosów "za", co stanowi 71,3 %.

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej nowych państw 1 maja 2004 roku przez pół roku, do 1 listopada 2004 roku miały mieć moc wiążącą ustalenia tymczasowe. W tym okresie rozkład głosów w Radzie był następujący:

Kraj	Liczba głosów do 31 X 2004r.	Liczba głosów od 1 XI 2004r.
Niemcy	10	29
Francja	10	29
Wielka Brytania	10	29
Włochy	10	29
Hiszpania	8	27
Polska	8	27
Holandia	5	13
Belgia	5	12
Czechy	5	12
Grecja	5	12
Portugalia	5	12
Węgry	5	12
Austria	4	10
Szwecja	4	10
Dania	3	7
Finlandia	3	7
Irlandia	3	7
Litwa	3	7
Słowacja	3	7
Cypr	2	4
Estonia	3	4
Luksemburg	2	4
Łotwa	3	4
Słowenia	3	4
Mata	2	3
RAZEM:	124	321

W pierwszym przypadku konieczne było uzyskanie 88 głosów (70,97 %), obecnie minimum wynosi 232 na 321 głosów (72,3 %).

Oprócz tego:

• • w pewnych sprawach wymagana jest większość 2/3 ogółu państw
  • w każdym przypadku wszystkie państwa mają prawo zażądać sprawdzenia, czy państwa będące większością kwalifikowaną stanowią przynajmniej 62 % ogółu ludności Unii Europejskiej, w przeciwnym wypadku uchwała nie zostanie podjęta.

Rada Europejska

Rada Europejska to spotkania głów państw lub osób stojących na czele rządów państw członkowskich Unii Europejskiej, a także osoby, która stoi na czele komisji Europejskiej. Również osoba przewodnicząca Parlamentowi Europejskiemu ma prawo zabierania głosu na każdej sesji Rady Europejskiej.

Początki Rady Europejskiej sięgają roku 1961. W tym roku zebrali się po raz pierwszy by później spotykać się mniej lub bardziej regularnie szefowie rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Na szczycie w Paryżu, który odbywał się w dniach 9-10 grudnia 1974 roku postanowili oni sformalizować te spotkania nadając im nazwę Rada Europejska i postanawiając o regularnych spotkaniach. Podstawę prawna Radzie Europejskiej dał Jednolity Akt Europejski z 1987 roku. Spotkania odbywają się czterokrotnie w przeciągu roku: raz na pół roku w państwie, które akurat przewodniczy w Radzie Unii Europejskiej, pozostałe spotkania odbywają się zazwyczaj w Brukseli. Na czele Rady Europejskiej stoi głowa państwa lub szef rządu państwa, które aktualnie przewodzi Radzie Unii Europejskiej.

Wzrost ważności interesów Wspólnot Europejskich i ich wpływu na wydarzenia polityczne państw członkowskich sprawiło, ze stało się konieczne organizowania odbywających się w określonych odstępach czasu spotkań osób przewodzących państwom członkowskim by mieli możliwość dyskusji na temat spraw Unii. Zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej podpisanym w Maastricht Rada Europejska jest organem, którego zadaniem jest kierunkowanie rozwoju UE, podejmuje decyzje najważniejsze dla UE zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także rozstrzyga kwestie sporne, których nie rozwiązali rządzący, obradujący na spotkaniach Rady Unii Europejskiej.

Spotkania Rady Europejskiej w szybkim tempie stały się bardzo popularne, i zaczęły się nimi interesować media z powodu rozgłosu, jakie posiadali politycy w niej zasiadający oraz wzbudzających dyskusje przedmiotów obrad. Kompetencje Rady Europejskiej obejmują również bieżące zagadnienia w skali globalnej. Jej zadaniem jest także osiągnięcie jednego sposobu postępowania w polityce światowej, zwłaszcza w kwestii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Rada Europejska jest najważniejszą instytucją o charakterze politycznym w Unii Europejskiej. Część krajów członkowskich pragnęłaby uczynić z niej organ sprawujący władzę w Europie tak, jak w krajach robią to rządy, a także by jedna osoba z tego rządu reprezentowała UE w kontaktach międzynarodowych, tak jak w poszczególnych krajach robi to szef rządu. Nie mogą natomiast dojść do porozumienia w sprawie sposobu wybierania tego przewodniczącego rządu - czy miał by być powoływany przez Radę Europejską, a może miałaby to stanowisko piastować osoba przewodząca Komisji Europejskiej.

Do tego czasu najważniejszą funkcje w strukturach Unii europejskiej wypełnia wysoki przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Urząd ten został utworzony w Traktacie Amsterdamskim i łączony jest ze stanowiskiem Sekretarza Generalnego Rady. Od 1999 roku funkcję tę pełni hiszpański polityk, Javier Solana.

Parlament Europejski

Parlament Europejski jest jednoizbowym parlamentem o charakterze demokratycznym, który składa się z reprezentacji politycznej mieszkańców państw stowarzyszonych w Unii i ma kompetencje ustawodawcze. W 1979 roku odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego i od tego czasu co 5 lat odbywają się powszechne i bezpośrednie wybory deputowanych do Parlamentu Europejskiego.

Liczba parlamentarzystów zmieniała się wraz z kolejnymi rozszerzeniami:

Rok	Liczba posłów
1962	162
1979	410
1981	434
1986	518
1994	567
1999	626
2004	732

Obecnie Parlament Europejski składa się z 732 europarlamentarzystów. Po rozszerzeniu, które jest planowane na rok 2007 ma ich być 786. Liczebność parlamentarzystów w Parlamencie w latach poprzednich i po zbliżającym się rozszerzeniu przedstawia poniższa tabelka.

	1999-2004	2004-2007	2007-2009
Bułgaria	-	-	18
Belgia	25	24	24
Republika Czeska	-	24	24
Dania	16	14	14
Niemcy	99	99	99
Estonia	-	6	6
Grecja	25	24	24
Hiszpania	64	54	54
Francja	87	78	78
Irlandia	15	13	13
Włochy	87	78	78
Cypr	-	6	6
Łotwa	-	9	9
Litwa	-	13	13
Luksemburg	6	6	6
Węgry	-	24	24
Malta	-	5	5
Holandia	31	27	27
Austria	21	18	18
Polska	-	54	54
Portugalia	25	24	24
Rumunia	-	-	36
Słowenia	-	7	7
Słowacja	-	14	14
Finlandia	16	14	14
Szwecja	22	19	19
Wielka Brytania	87	78	78
RAZEM	626	732	786

Oficjalną siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasburg i tam parlamentarzyści zjeżdżają się na posiedzenia plenarne, natomiast siedzibą komisji parlamentarnych i władz klubowych jest Bruksela, gdzie też odbywają się pozostałe obrady. Komisji jest siedemnaście i ich zadaniem jest przygotowanie obrad. Z kolei siedzibą Sekretariatu Generalnego jest Luksemburg.

Uprawnienia ustawodawcze, wyróżniające trzy procedury z wyjątkiem konsultacji) zostały podzielone pomiędzy Parlament Europejski i Radę.

Procedurę ściślejszej współpracy wprowadził jednolity Akt Europejski w 1986 roku. Polega ona na opiniowaniu przez Parlament szkiców zaleceń i decyzji autorstwa Komisji Europejskiej. Komisja ma prawo uwzględniając ocenę Parlamentu dokonać zmian w swoim projekcie.

Procedura zgody również została wprowadzona w 1986 roku przez Jednolity Akt Europejski dla układów stowarzyszeniowych i umów w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej. Została rozszerzona w Traktacie o Unii Europejskiej z 1992 roku a następnie zredukowana w Traktacie Amsterdamskim. Oprócz wyrażenia zgody na ratyfikację wspomnianych traktatów to zgoda Parlamentu jest konieczna, kiedy zostanie przez Rade stwierdzone istnienie ryzyka naruszenia podstawowych praw przez jedno z państw członkowskich, jak również w kilku jeszcze kwestiach, m.in. w sprawie zmian w prawie wyborczym.

Procedura współdecydowania zwana inaczej procedurą kodecyzji, jest najczęściej stosowaną metodą podejmowania decyzji w Unii Europejskiej. Została zainicjowana Traktatem o Unii Europejskiej z 1992 roku i umocniona traktatem Amsterdamskim, który wprowadził 23 sektory oraz Traktatem nicejskim, który wprowadził 7 sektorów, w których stosuje się ta metodę. Przewiduje ona podział procedury ustawodawczej pomiędzy Parlament Europejski i Radę. Stosowana jest w ustawodawstwie obejmującym praktycznie wszystkie sektory, za wyjątkiem związanych z rolnictwem, połowem ryb, opodatkowania, polityki handlowej, pomocy państwowej, gospodarki, konkurencji oraz Unii Gospodarczej i Walutowej. Składa się z trzech etapów, którymi są trzy czytania, przy czym ostanie połączone jest z postępowaniem pojednawczym, i może zakończyć się po każdym czytaniu, jeśli Parlament i Rada osiągną porozumienie. Wspólne stanowisko może być odrzucone większością bezwzględną głosów. Wówczas zwołuje się tak zwany komitet pojednawczy (koalicyjny), złożony z 25 delegatów Rady i takiej samej liczby delegatów Parlamentu, który ma zadanie wynegocjowania kompromisu.

Budżet Unii Europejskiej jest ustalany wspólnie przez Parlament Europejski i Radę. Projekt ustawy budżetowej jest zgłaszany przez Komisje Europejską. Następuje dyskusja nad nim w obu instytucjach. Parlamentowi przysługuje prawo odrzucenia tej ustawy, co też nie raz się stało, co pociąga za sobą rozpoczęcie całego procesu od początku. Swoją rozstrzygającą rolę w uchwalaniu budżetu Parlament niejednokrotnie wykorzystywał, by wywierać wpływ na różne dziedziny polityki Wspólnot. Spod wpływu Parlamentu wyłączono przeważającą liczbę kwot wydawanych na rolnictwo. Parlament także kontroluje wykonywanie budżetu i co roku udziela Komisji absolutorium z jego wykonania.

Parlament stanowi motor napędzający wspólnotową działalność polityczną. Jest głównym miejscem publicznych wystąpień w Unii, w którym toczą się dyskusje, i w którym mają szansę łączenia się w wspólny cel państwowe punkty widzenia. Jest to przyczyna wciąż zwiększającej się liczby propozycji do realizacji o charakterze politycznym zgłaszanych na forum Parlamentu.

W Parlamencie funkcjonują frakcje polityczne, odpowiadające mniej więcej podziałowi partii politycznych w Europie, do których przyłączają się deputowani, jeśli nie decydują się na polityczną niezależność. W obecnej kadencji Parlamentu Europejskiego funkcjonują następujące frakcje:

Nazwa	Orientacja polityczna	Liczba miejsc w PE
Europejska Partia Ludowa - Europejscy Demokraci (PPE-ED)	chadecy i konserwatyści	266
Partia Europejskich Socjaldemokratów (PSE)	socjaldemokraci	201
Partia Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy (ALDE)	liberałowie	89
Zieloni - Wolny Sojusz Europejski (Verts/ALE)	zieloni i regionaliści	42
Zjednoczona Lewica Europejska - Nordycka Zielona Lewica (GUE/NGL)	socjaliści i komuniści	41
Niepodległość i Demokracja (ID)	eurosceptycy	36
Unia na rzecz Europy Narodów (UEN)	eurosceptycy	27
Niezrzeszeni (NI)	-	29

Parlament Europejski miał decydujący udział w utworzeniu Europejskiej Karty Praw Podstawowych, która została przyjęta 7 grudnia 2000 roku, jak również w utworzeniu konwentu w Sprawie Przyszłości Europy, będącego rezultatem deklaracji z Laeken z grudnia 2001 roku.

I na koniec parlament Europejski jest instytucją o charakterze demokratycznym, której zadaniem jest kontrolowanie działalności Unii Europejskiej. Może przyjąć wniosek o postawienie wotum zaufania Komisji Europejskiej i na tej podstawie może ją odwołać większością 2/3 deputowanych. Kontroluje sposób zarządzania, kierowania i wprowadzania w życie unijnej polityki poprzez analizowanie raportów, które otrzymuje od Trybunału Obrachunkowego, jak również poprzez pytania kierowane do Komisji Europejskiej i Rady. Osoba przewodząca Radzie także musi składać w Parlamencie raporty zawierające uzasadnienie postanowień wydawanych przez osoby stojące na czele państwa.

Obecnym przewodniczącym Parlamentu Europejskiego jest urzędujący od 2004 roku Josep Borrell.

Komisja Europejska

Oficjalna nazwa tej instytucji brzmi: Komisja Wspólnot Europejskich. Odgrywa jedną z ważniejszych ról w Unii Europejskiej. Jest rodzajem rządu UE. Do ostatniego rozszerzenia, które miało miejsce w dniu 1 maja 2004 roku Komisja liczyła 20 komisarzy, którzy pochodzili z poszczególnych państw członkowskich: po dwóch było Francuzami, Niemcami, Włochami, Hiszpanami i Brytyjczykami, resztę krajów członkowskich desygnowano jednego komisarza. Obecnie jest tylu komisarzy ile jest państw członkowskich, co zostało zapisane w Traktacie Nicejskim, czyli 25 - po jednym na każde państwo, natomiast po rozszerzeniu planowanym na rok 2007 będzie ich 28. Ich kadencja, po zaaprobowaniu kandydatów przez Parlament Europejski, trwa 5 lat.

Komisja jest niezależna politycznie. Pomimo tego, że jej członkowie pochodzą z różnych państw członkowskich Unii, to nie mogą oni czuć się związani żadnymi instrukcjami, gdyż występuje w imieniu całej Unii Europejskiej. Nazywana jest "strażnikiem traktatów", gdyż jej zadaniem jest czuwanie nad wypełnianiem postanowień traktatowych, a także zaleceń i decyzji podejmowanych przez Radę i Parlament Europejski. W przypadku nie wprowadzania w życie postanowień zawartych w tych dokumentach Komisja ma prawo wniesienia odwołania do Trybunału Sprawiedliwości, którego zadaniem jest czuwanie nad przestrzeganiem europejskich przepisów prawnych.

Komisja Europejska jest organem Unii Europejskiej, który posiada wyłączność na konstruowanie i przedstawianie propozycji aktów prawnych Radzie Unii Europejskiej lub Parlamentowi Europejskiemu jak również ma prawo interweniowania na każdym poziomie w celu uzyskania jednomyślności w Radzie lub pomiędzy Radą i Parlamentem.

Ma również uprawnienia wykonawcze - jej zadaniem jest wprowadzanie w życie postanowień Rady, które podejmuje przykładowo w sprawie Wspólnej Polityki Rolnej. Instytucja ta ponosi również odpowiedzialność za wprowadzanie w życie postanowień związanych ze złączoną polityką unijną w dziedzinach takich jak analizy związane z nauką, wspomaganie procesu przeobrażeń, działania polityczne skierowane na regiony i tak dalej. Jest zobowiązana również do wykonywania budżetu w tym zakresie.

"Rząd Unii" jest politycznie odpowiedzialny przed Parlamentem i jeśli uchwali ustawę wyrażającą brak zaufania do jej działalności komisja jako całość ustępuje ze stanowiska. Tak się stało w przypadku przewodniczącego Jacques'a Santer'a, który w obawie przed postawieniem mu wotum nieufności 16 marca 1999 roku złożył mandaty członków Komisji, w wyniku czego na pięcioletnią kadencję w latach 1999-2004 przewodniczącym Komisji Europejskiej został wybrany Romano Prodi.

Działalność Komisji Europejskiej jest wspierana przez osoby cywilne pracujące w administracji zorganizowane w Dyrekcje Generalne (DG) i Służby takie jak Służba Audytu Wewnętrznego, Służba Prawna; łącznie 36 departamentów. Ich miejsca stałego pobytu znajdują się w Brukseli i Luksemburgu. W przeciwieństwie do kancelarii innych instytucji o charakterze międzynarodowym Komisja dysponuje własnym budżetem co umożliwia jej niezależność w działaniu.

Trybunał Sprawiedliwości

Pełna nazwa brzmi: Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Siedziba mieści się w Luksemburgu. W skład tego sądu wchodzi 25 sędziów desygnowanych po jednym przez każdego członka Wspólnot, Ponadto 8 osób pełni funkcje rzecznika generalnego (adwokata) desygnowanych przez kraje członkowskie na sześcioletnią kadencję, która może zostać dwukrotnie wydłużona po kolejne trzy lata. Sędziowie trybunału są przedstawicielami Unii i dla zachowania ich bezstronności nie mogą orzekać w sprawach, w których stroną jest państwo, z którego zostali nominowani.

Do zadań tego międzynarodowego sądu należy dbałość o przestrzeganie unijnego prawodawstwa oraz poprawna interpretacja i wykładnia zapisów traktatowych.

W oparciu o swe uprawnienia Trybunał Sprawiedliwości ma prawo orzec, iż konkretne państwo będące członkiem Unii Europejskiej nie wywiązuje się ze swych zobowiązań traktatowych, ma prawo także kontrolować prawidłowość wprowadzanych unijnych aktów prawnych, jak również ma prawo orzec, iż Parlament Europejski, Rada czy też Komisja Europejska ponoszą odpowiedzialność za zrezygnowanie z koniecznej działalności.

Trybunał ten ma wyłączność orzekania na propozycję instytucji sądowniczych państw członkowskich w sprawie tłumaczenia i objaśniania zapisów traktatowych i ich mocy oraz dokonywania wykładni prawodawstwa unijnego. Jeśli takie zapytanie zostanie skierowane do sądu krajowego w którymkolwiek z unijnych państw to instytucja ta ma prawo, a niekiedy nawet obowiązek zwrócić się z prośbą do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie interpretacji.

Wszystko to sprawia, że Trybuna jest gwarantem jednolitej wykładni oraz przestrzegania unijnego prawodawstwa na całym terytorium UE.

Zapisy traktatowe dały Trybunałowi prawo do badania zgodności unijnych aktów prawnych z zasadniczymi uprawnieniami mieszkańców Unii Europejskiej, a także do wydawania wyroków w sprawie prawa obywateli do swobody i zagwarantowania spokoju.

1 stycznia 1989 roku w celu odciążenia prac Trybunału Sprawiedliwości na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego powołano Sąd Pierwszej Instancji z siedzibą w Luksemburgu. W skład wchodzi 25 sędziów - po jednym z każdego kraju należącego do Unii na sześcioletnią kadencję, przy czym co 3 lata odnawiana jest 1/3 składu. Orzeka w postępowaniach dotyczących na przykład zażaleń składanych przez firmy lub osoby fizyczne na unijne organy, a także w kwestii nieporozumień zaistniałych pomiędzy urzędami i osobami w nich pracującymi.

Trybunał Obrachunkowy

Europejski trybunał Obrachunkowy, zwany też Trybunałem Rewizyjnym czy też Trybunałem Audytorów działa od 1977 roku. Składa się z 25 rewidentów wyznaczanych przez Radę Unii Europejskiej, dzięki wspólnej zgodzie państw unijnych i zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego, na sześcioletnią kadencję. Jego zadaniem jest kontrola wszystkich dochodów i wydatków wszystkich wspólnotowych instytucji pod względem legalności i prawidłowości oraz poprawność wykonywania budżetem Unii Europejskiej. Trybunał Obrachunkowy ma również prawo kontrolowania rachunków bankowych każdej instytucji korzystającej z unijnego wsparcia finansowego i we właściwych przypadkach ma prawo wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny został utworzony na mocy traktatów rzymskich w 1957 roku jako zgromadzenie doradcze. Jego głównym zadaniem jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej a także Parlamentu Europejskiego głównie w sprawach dotyczących obszarów, które obejmują zapisy traktatowe o Wspólnotach Europejskich i EURATOM-ie. Do 1 maja 2004 roku liczył 222 członków. Po rozszerzeniu ich liczba nie powinna przekroczyć 350. Obecnie jest 317 członków mianowanych przez Radę Unii Europejskiej na 4 lata (Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania - po 24 osoby, Hiszpania, Polska - po 21, Austria, Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia, Szwecja, Czechy, Węgry - po 12, Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa, Słowacja - po 9, Estonia, Łotwa, Słowenia - po 7, Luksemburg, Cypr - po 6, Malta - 5 osób). Komitet jest reprezentacją różnych grup społecznych: związków zawodowych, rolników, pracodawców, pracowników, kupców, rzemieślników i innych osób tworzących europejskie społeczeństwo.

Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska zwracają się opinię do Komitetu Ekonomiczno Społecznego w wielu sprawach, jak na przykład w sprawie swobody przepływu ludzi i osiedlania się, w kwestiach socjalnych, związanych z oświatą, ochroną zdrowia i prawami konsumenta, ochroną środowiska i rozwojem regionalnym, polityką zatrudnienia i tak dalej. Ma on również prawo wydawać opinię sam od siebie w kwestiach, które uznaje za ważne.

Komitet Regionów

Komitet Regionów został powołany do życia w 1994 roku na mocy Traktatu z Maastricht i reprezentuje interesy 250 regionów, na które obecnie jest podzielona Unia Europejska. Do 1 maja 2004 roku składał się, podobnie jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z 222 członków, a po 1 maja 2004 roku ich liczba nie powinna przekraczać 350. Obecnie liczy 317 członków, będących przedstawicielami organizacji samorządowych państw członkowskich, którzy wybierani są przez Radę Unii Europejskiej na czteroletnią kadencję. Jego zadanie polega na reprezentowaniu na forum Unii interesów władz lokalnych i regionalnych i zarówno Rada Unii Europejskiej jak i Komisja Europejska są zobowiązane do konsultowania się w tych sprawach z komitetem Regionów. Komitet ma prawo wypowiadania się także sam od siebie w sprawach, które uznaje za ważne.

Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny jest podstawową instytucją finansową Unii Europejskiej. Swoją działalność rozpoczął 1 stycznia 1958 roku w oparciu o Traktaty Rzymskie. Jego siedziba mieści się w Luksemburgu. Jego zadaniem jest wspomaganie realizacji funduszy strukturalnych i pomocowych, wspiera finansowo plany rozwojowe regionów i mikroprzedsiębiorstwa by stały się konkurencyjne, a także udziela kredytów, których przeznaczeniem jest wspieranie rozwoju Wspólnot Europejskich.

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny mieści się we Frankfurcie nad Menem. Jest to bank centralny Unii Europejskiej i jego zadaniem jest nadzorowanie systemów bankowych w innych krajach, emisja euro i prowadzenie polityki monetarnej w strefie euro.

Konwent Europejski

Wymienione powyżej instytucje są najważniejszymi organizacjami Unii Europejskiej, dzięki którym funkcjonuje. By usprawnić i uskutecznić unijną działalność postanowiono wprowadzić zmiany. W tym celu, gdy w grudniu 2001 roku Rada Europejska zgromadziła się w Laeken powołano Konwent Europejski. W jego skład wchodzi 105 osób, będących reprezentantami krajów unijnych oraz państw ubiegających się o członkostwo, wyłonionych z narodowych parlamentów. Przewodniczącym Konwentu został francuski prezydent z lat 1974 - 1981: Valéry Giscard d'Estaing. Jego zadaniem jest zbadanie możliwości rozwoju jakie stoją w przyszłości przed Unią Europejską.

Przyszłość szykuje Unii Europejskiej dwa zadania. Pierwsze związane jest z kolejnymi rozszerzeniami planowanymi na najbliższe lata, czego wynikiem będzie Unia składająca się z 30-35 państw. Istnieje w związku z tym obawa, że jeśli w skład Rady wejdzie tyle osób, to czy będą oni w stanie podejmować w ogóle jakiekolwiek zgodne uchwały, czy też jej działalność zostanie unieruchomiona. Zadawane są też pytania w jaki sposób Unia Europejska będzie rządzona i kto będzie ją reprezentował w stosunkach międzynarodowych? I gdzie sięgnie granica UE? W skład Rady Europy nie będącej unijną organizacją wchodzi 45 członków, w tym Rosja, Ukraina, Turcja i państwa kaukaskie.

Druga sprawa związana jest z odbiorem społecznym unijnych instytucji. Europejczycy chcieliby mieć wpływ na unijną działalność polityczna w różnych dziedzinach, lecz mają problem ze zrozumieniem zawiłego procesu decyzyjnego dlatego maja pogląd, iż Unia utożsamiana z Brukselą jest zbyt daleko od ich codzienności. Z tego wyrosła konieczność wprowadzenia europejskiej Konstytucji, która w wyraźny sposób określałaby rozdział uprawnień w UE, jasno opisze kompetencje zakres działalności wszystkich unijnych organów oraz dokona podziału władzy pomiędzy organizacje lokalne i regionalne.

Uważa się, iż w Unii powinien powstać nowy typ rządzenia, uproszczony, bardziej zakorzeniony w demokracji, który zbliży Unię do Europejczyków. Dlatego Konwent Europejski opracował szkic ustawy konstytucyjnej, w której zawarte by były odpowiedzi na powyższe zagadnienia i przedstawił go 10 lipca 2003 roku Radzie Europejskiej, która, wprowadzając kilka zmian, zatwierdziła go 18 czerwca 2004 roku.

Konstytucja dla Europy ma duże znaczenie i wpływ na przyszłość Wspólnot Europejskich. Od momentu zatwierdzenia jej przez Radę Europejska stała się przedmiotem debat z powodu procesu ratyfikacyjnego. Ostatecznie przedstawiciele 25 państw członkowskich podpisało Konstytucję 29 października 2004 roku.

Etapy tworzenia konstytucji dla Europy

Rada Europejska podczas szczytu odbywającego się w Salonikach w dniach 19-20 czerwiec 2003 roku zaaprobowała szkic Konstytucji dla Europy zaproponowany przez przewodniczącego Konwentu Europejskiego,

Valéry'ego Giscarda d'Estaing. Dokument ten został opisany przez zgromadzonych na szczycie jako "dobry punkt wyjścia dla konferencji międzyrządowej", którą zaplanowano na październik 2003 roku.

Propozycje zawarte w projekcie:

• Proponował, aby przewodniczący Rady Europejskiej wybierany był przy poparciu większości kwalifikowanej (2/3, 3/5), na 2,5-letnia kadencję z możliwością ponownego wyboru jeden raz.

• Osoba przewodząca Komisji Europejskiej miała być wybierana na podstawie wniosku złożonego przez Radę przez Parlament Europejski większością względną, z uwzględnieniem rezultatu europejskich wyborów parlamentarnych.

• Miało zostać utworzone urząd ministra spraw zagranicznych Unii Europejskiej, które miało być jednocześnie łączone ze stanowiskiem zastępcy przewodniczącego Komisji Europejskiej i członka Rady Europejskiej.

• Częścią stałą Konstytucji miała być Karta Praw Podstawowych.

• Unia Europejska miała uzyskać osobowość prawną.

• Podejmowanie decyzji poprzez głosowanie większością kwalifikowaną miało objąć również Radę.

• Wzmocnieniu miały ulec uprawnienia Parlamentu Europejskiego w kwestii prawodawstwa i budżetu.

• Uczynić bardziej zrozumiałym prawa i obowiązki przysługujące krajom będącym członkami Unii Europejskiej.

• Decentralizacja władzy poprzez delegowanie pewnych przywilejów do parlamentów krajowych, by urzeczywistnić funkcjonowanie zasady subsydiarności.

5. Zadania Unii Europejskiej

W Traktatach Rzymskich zadania, jakie stoją przed EWG określono w następujący sposób: utworzyć wspólny rynek w celu gospodarczego zbliżenia krajów Unii Europejskiej, wspieranie zgodnego rozwoju gospodarczego oraz ciągłego i stabilnego wzrostu, stabilizacja, podniesienie standardu życiowego i zacieśnienie współpracy między krajami europejskimi.

Wymienione zadania w większości zrealizowano, co zawdzięcza się swobodzie przepływu towarów, ludzi, usług, kapitałów a także przez działania polityczne Unii, które zagwarantowały swobodną konkurencyjność przedsiębiorstw i ochronę praw klientów. Ujednolicony rynek wewnętrzny w 100% wprowadzono dopiero w 1993 roku a nowa europejska walutę - euro, wprowadzono do użytku w 2002 roku.

Jednak dla umożliwienia korzystania ze wszystkich części gospodarczych całemu zbiorowi europejskich regionów konieczne jest utworzenie gałęzi politycznej działalności w sferze strukturalnej i finansowej, którą wprowadzano by w życie z zapałem i pełnym zdecydowaniem przez UE.

Głowy państw i osoby stojące na czele rządów państw unijnych dostrzegli nieodzowność współdziałania i wzajemnego wspierania się w celu umocnienia zwartości i jedności gospodarczej i społecznej, by zniwelować dysproporcje istniejące pomiędzy obszarami bogatszymi i uboższymi. W rzeczywistości było to jednoznaczne ze stosowaniem działań politycznych w dziedzinie regionalizmu i społeczeństw. Rola i znaczenie polityki regionalnej i społecznej wzrastała za każdym razem, gdy do Unii przyjmowani byli nowi członkowie.

Działanie regionalne

Unijna działalność polityczna skoncentrowana na regionach skoncentrowana jest na wypłacaniu środków finansowych z funduszy, które pochodzą z unijnego budżetu i przeznaczone są na wsparcie dla mniej rozwiniętym obszarom i zbiorowością, które łączy więź społeczna. W okresie 2000-2006 przeznaczono na to kwotę w wysokości 213 miliardów euro. To wsparcie finansowe przeznaczane jest na pobudzanie zacofanych gospodarczo obszarów do szybszego rozwijania się, przeobrażania stref zindustrializowanych, wsparcie osób w wieku produkcyjnych, zwłaszcza młodszych, które są bez pracy przez dłuższy okres czasu i szukają zatrudnienia, zmodernizowania rolnictwa i wspieranie nieuprzywilejowanych terenów rolniczych.

Środki finansowe pochodzą z różnych funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), Instrumentu Finansowego Orientacji Rybołówstwa i Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR bardziej znany pod skrótem pochodzącym z francuskiego FEOGA).

Pieniądze z nich wypłacane dopełniają się oraz wspierają i dopingują kapitały prywatne i państwowe inwestowane w regionach. Dla skoncentrowania tego wsparcia finansowego na terenach najbardziej tego wymagających Unia postawiła przed sobą 3 najważniejsze zadania:

• Po pierwsze wspieranie procesu przeobrażeń w regionach, w których produkt krajowy brutto (PKB) przypadający na osobę wynosi niej niż 75 % przeciętnego unijnego produktu krajowego brutto. Te 135 miliardów euro stanowi 2/3 z całości środków pieniężnych, których przeznaczeniem jest wsparcie rozwoju regionalnego na lata 2000-2006. To wsparcie wykorzystuje około pięćdziesięciu obszarów regionalnych, które zamieszkuje 22 % obywateli Unii Europejskiej. Rozwój gospodarczy tych obszarów, jego postępowanie, zawdzięcza się powstawaniu nowych budynków, urządzeń i instytucji usługowych, których istnienie jest konieczne do poprawnego funkcjonowania gospodarczego i społecznego, a także dzięki oferowaniu ludziom różnych możliwości dokształcania się, uczenia nowych zawodów i powodowaniu wzmożenia nakładów gospodarczych w firmy właściwe danemu miejscu.

• Po drugie kwestia innych obszarów regionalnych, które zmagają się z problemami natury strukturalnej, jak również obszarów, w których dokonuje się zmiana struktury gospodarczej, maleje liczba terenów wiejskich, obszarów uzależnionych od połowu ryb czy też terenów zurbanizowanych, borykających się z niełatwymi problemami.

• Po trzeci - zwalczanie bezrobocia przez modernizowanie metod nauczania i organizowanie więcej stanowisk zatrudniających bezrobotnych.

Powstały także projekty o charakterze specjalnym, na przykład Interreg, którego zadaniem jest wspieranie współpracy między regionami w skali europejskiej, a także projekt Urban - jego zadanie polega na wspomaganiu obszarom zurbanizowanym w rozwijaniu się i przezwyciężaniu problemów.

Fundusze strukturalne to nie jedyne źródło finansowego wsparcia. Został utworzony również Fundusz Spójności. Jego zadaniem jest zmniejszanie różnic gospodarczo społecznych istniejących pomiędzy poszczególnymi regionami Unii Europejskiej, a więc wspiera finansowo plany infrastrukturalne oraz w kwestiach ochraniania przyrody w państwach, gdzie produkt krajowy brutto na osobę jest mniejszy niż 90 % przeciętnej w Unii. Do tej pory pomoc udzielana była takim państwom, jak Grecja, Irlandia, Portugalia czy Hiszpania.

Unijne środki finansowe wypłacane przez fundusze strukturalne przyczyniają się do zbliżenia gospodarczego państw członkowskich. To tworzenie się zbieżności gospodarczych zawdzięcza się także rządom państw będących członkami Unii, które postawiły przed sobą zadanie zrealizowania i sprostania warunkom utworzenia i funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej.

Rozszerzenie polityki strukturalnej na nowe państwa członkowskie

Przyjęcie do UE dziesięciu nowych członków było nie lada wyzwaniem dla tej organizacji z powodu pytań o spójność gospodarczą i społeczna, gdyż pomimo tego, że nowe państwa spełniały wymagania formalne to jednak różnice w rozwoju pomiędzy niektórymi z nich a dotychczasowymi państwami Unii były duże. Tak więc powiększenie UE sprawiło, że bardzo się zróżnicowała pod tym względem, co pociągnęło za sobą ponownie wzmożone działania w niwelowaniu różnic w rozwoju poszczególnych sektorach i regionach.

Bardzo duże wsparcie z wielu źródeł otrzymały nowe państwa członkowskie Unii jeszcze przed przystąpieniem. Główną formą pomocy był utworzony w tym celu program PHARE, którego zadaniem było udzielenie wsparcia państwom środkowo- i wschodnioeuropejskim, które kandydowały do Unii. Jego budżet na lata 2000-2006 był przewidziany na kwotę 10,9 miliardów.

Utworzony został również Instrument Przedakcesyjnej Pomocy Strukturalnej (ISPA), którego zadaniem było wsparcie finansowe dla państw kandydujących sektorze transportu oraz działań związanych z ekologią. Na ten cel przeznaczono środki finansowe w wysokości 7,2 miliarda dolarów.

Istnieje także Program Operacyjny SAPARD, przygotowany z myślą o wsparciu rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich ze środkami finansowymi w wysokości 3,6 miliardów dolarów.

Po 1 maja 2004 roku, kiedy dziesięć nowych państw stało się oficjalnymi członkami Unii, te przedakcesyjne programy wsparcia finansowego zostały zastąpione przez Fundusz Spójności i fundusze spójności.

Wymiar społeczny

Zadaniem unijnej działalności w sferze społecznej jest zmniejszanie lub nawet zniesienie zróżnicowania pomiędzy społecznościami różnych krajów Unii. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) powstał w 1961 roku w celu wspomagania organizowania nowych stanowisk dla bezrobotnych, podtrzymywania ruchliwość w zawodzie i w przestrzeni osób pracujących. Budżet Europejskiego Funduszu Społecznego na rok 2003 wyniósł 4,8 miliardów dolarów, a pochodził z funduszy unijnych.

Wsparcie finansowe to nie jedyna metoda działalności Unii Europejskiej w kierunku polepszenia sytuacji społeczeństw europejskich. Środki finansowe nie są w stanie rozstrzygnąć całego zbioru zagadnień, których przyczyną były kryzys i depresja gospodarcza czy też zapóźnienia rozwojowe regionów. Rozwój społeczeństw jest wynikiem rozwoju gospodarczego i kształtuje go polityka wewnętrzna państw oraz polityka Unii.

Rozwój społeczeństw wspierają także przepisy prawne, gwarantujące Europejczykom w ramach Unii Europejskiej rzetelne i uczciwe prawodawstwo. Niektóre z tych przepisów prawnych jest częścią Traktatów, między innymi prawo do jednakowej zapłaty za jednakowo wykonaną pracę tak dla płci męskiej, jak i dla płci żeńskiej. Inne ujęte są w formę dyrektyw dotyczących ochrony osób zatrudnianych, ich zdrowia i bezpieczeństwa w zakładach pracy oraz najważniejsze przepisy dotyczące bezpieczeństwa.

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Maastricht w grudniu 1991 roku zostały przyjęte zasady dotyczące kwestii społecznych, które wprowadziły Wspólnotową Kartę Socjalnych Praw Podstawowych, zawierającą postanowienia prawne regulujące prawa i obowiązki pracowników i pracodawców: prawo do swobodnego przemieszczania się, do pracy i sprawiedliwego wynagrodzenia za nią, do polepszenia sytuacji w miejscu pracy, do opieki socjalnej, prawo do stowarzyszeń i zbiorowych negocjacji, do dokształcania się w zawodzie, do równouprawnienia pod względem płci, do informacji, do zasięgania rad i udzielania opinii, do uczestniczenia w życiu zakładu, do ochrony zdrowia i bezpiecznego miejsca zatrudnienia, do ochrony nieletnich, osób starszych i upośledzonych fizycznie czy ułomnych umysłowo. Wspólnotowa Karta Socjalnych Praw Podstawowych stała się integralną częścią Traktatu Amsterdamskiego z czerwca 1997 roku i stała się obowiązująca we wszystkich krajach Unii Europejskiej.

Działalność unijna w kierunku przeciwdziałaniu bezrobociu i zatrudnienia

Ostatnie dziesięciolecie ubiegłego wieku przyniosło wzmożoną aktywność ludności Unii Europejskiej, która wywierała naciska na swoje rządy by podjęli wzmożoną działalność w kierunku zaktywizowania rynku pracy, by stał się on bardziej chłonny na bezrobotnych. Obywatele Unii nie wierzyli, że jednoczenie Europy przyniesie im korzyść, skoro więcej niż 10 % ludności Europy w wieku produkcyjnym pozostawała bez pracy (do 1997 roku). To stało się przyczyną dołączenia do Traktatu podpisanego w Amsterdamie w 1997 roku rozdziału dotyczącego zatrudnienia, którego głównym tematem narzucającym unijnej polityce gospodarczej naczelne działanie było stwarzanie nowych miejsc pracy.

W dniach 20 - 21 listopada 1997 roku miał miejsce w Luksemburgu szczyt Rady Europejskiej ówczesnej "Piętnastki". Został tam uzgodniony nowy sposób postępowania w ramach wspólnych polityk państw członkowskich Unii. Miał on na celu polepszenie nauczania zawodowego, wsparcie w powstawaniu nowych firm, polepszenie relacji pomiędzy zatrudniającymi i zatrudnianymi. Zostały wytyczone wskazówki, które miały doprowadzić do zwiększenia zatrudnienia. Kraje i instytucje unijne systematycznie kontrolują sposób i tempo wdrażania tych wskazówek przez stosowanie ujednoliconych, wspólnie uzgodnionych metod oceniania.

Postanowienia przyjęte w Lizbonie w 1997 roku zostały nazwane "strategią luksemburską". Rada Europejska na szczycie w Lizbonie w marcu 2000 roku umocniła i poszerzyła te zagadnienia, którym nadano nazwę "strategia lizbońska". Jej celem przejętym na dziesięć lat było sprawienie, by Europa stała się najbardziej dynamicznym i konkurencyjnym regionem gospodarczym na świecie, opartym na wykorzystywaniu innowacyjnych wynikach badań naukowych, z rozwijającą się równomiernie gospodarką, zwiększającą się liczbą miejsc zatrudnienia oraz z coraz bardziej spójnym społeczeństwem.

Źródło finansowania politycznych kierunków działalności Unii

Na szczycie rady Europejskiej w Berlinie w marcu 1999 roku został przyjęty dokument o nazwie Agenda 2000. Zawarte były w nim cele Unii Europejskiej na lata 2000-2006 oraz ramowe plany finansowe, w którym przewidziane były środki na realizacje takich zadań, jak rozszerzenie Unii o kolejne państwa członkowskie czy wprowadzanie w życie unijnych polityk.

Zadaniem Agendy 2000 było również unaocznienie Europejczykom płacącym podatki, że Unia wykorzystuje swe środki finansowe racjonalnie, właściwie i efektywnie. Ustalono najwyższy poziom własnych środków finansowych Unii, które pochodzą przede wszystkim z podatku VAT oraz środków finansowych płaconych przez kraje będące członkami Unii w wysokości uzależnionej od produktu krajowego brutto (PKB) każdego z tych państw. Na lata 2000-2006 ustalono, iż poziom tych zasobów finansowych nie przekroczy 1,27 % produkty krajowego brutto Unii Europejskiej.

Rygorystyczne przestrzeganie unijnego budżetu ma sprawić, że Unia będzie w stanie pokryć koszty procesu integracyjnego do końca 2006 roku bez konieczności zmniejszania działalności w oparciu o politykę wzajemnego wspierania się, których realizacja trwa lub uniemożliwienia podjęcia działalności w nowym kierunku. Kompletny budżet Unii Europejskiej przewidziany na rok 2003 wyniósł niecałe sto miliardów euro, czyli nie osiągnął maksymalnej wysokości określonej w Berlinie.

Reforma wspólnej polityki rolnej

Na szczycie w Berlinie w 1999 roku oprócz Agendy 2000 Rada Europejska zadecydowała o przeprowadzeniu reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) poprzez ograniczenie nakładów finansowych przy jednoczesnym utrzymaniu konkurencyjności europejskich produktów rolnych.

Cele wspólnej polityki rolnej zostały ustalone w Traktacie Rzymskim. Wiele z nich zostało już zrealizowanych. Polegały one na zapewnieniu odpowiedniego standardu życia osób zamieszkujących obszary wiejskie, stabilizacji rynków, zagwarantowaniu nabywcom odpowiedniego poziomu cenowego, unowocześnieniu budowy gospodarstw rolniczych. Również pozostałe reguły, które wdrażano i wdraża się po dziś dzień funkcjonują poprawnie. Nabywcy mają zagwarantowane bezpieczne dostawy, nie zmieniają się ceny płodów rolnych gdyż chroni się je przed niestabilnymi cenami rynku światowego.

Wspólna polityka rolna odniosła wprawdzie sukces, lecz są i negatywne tego skutki. Unowocześnianie gospodarstw rolnych i zwiększanie konkurencyjności uprawy i hodowli rolnych na rynku europejskim sprawiło, że wzrasta liczba osób wyjeżdżających na stałe z obszarów wiejskich i drastycznie spadła liczba osób zamieszkujących na wsi w stosunku do ogólnej liczby osób w wieku produkcyjnym w Unii z 20 do 5 %. Więcej produkowano niż ludność była w stanie skonsumować, a za wykorzystanie nadwyżki płaciła Unia Europejska z własnego budżetu. Jednocześnie dopłacano producentom do tego co wytwarzali. Kwota dopłat rolnych w ramach wspólnej polityki rolnej w 2002 roku wyniosły 45,4 milionów dolarów, co stanowi 40 % unijnego budżetu.

Polityka rolna wymagała reformy, dlatego powstały takie projekty jak Agenda 2000, która modyfikowała zadania wspólnej polityki rolnej i sposoby jej działania. Jako priorytetowe zadanie postawiono sobie wzbudzenie w osobach uprawiających rolę chęci, by produkowali rzeczy na jak najwyższym poziomie, i w ilości takiej, która zaspokoiłaby popyt na nie, bez nadwyżek i intensywności, które stanowią zagrożenie dla przyrody. Wsparcie finansowe postanowiono oddzielić od rozmiarów produkowanych płodów rolnych.

Skutki tych reform ą takie, że ograniczono ilość produkowanych płodów, więc cel osiągnięto. Eksport i import produktów rolno-spożywczych przez UE plasuje ją w czołówce w tej dziedzinie. Osoby uprawiające rolę zachęca się do praktykowania zrównoważonej uprawy roli, by nie niszczyć bez potrzeby przyrody i otrzymać obszary wiejskie. Społeczeństwom obszarów wiejskich wyznaczono nową rolę, polegającą na utrzymaniu działalności gospodarczej na terenach wiejskich i zagwarantowaniu zróżnicowania krajobrazowego na kontynencie europejskim. To zróżnicowanie oraz poszanowanie dla sposobu życia na wsi, pełnego zharmonizowania z przyrodą, ze środowiskiem naturalnym, są bardzo ważną częścią identyfikowania się z Europą.

Odpowiedzialność za wspólną polityką rolną ponosi Komisja Europejska. Jest ona zdania, że cele, do których dążą rolnicy i konsumenci powinny zostać do siebie zbliżone. Nabywca jest uprawniony do tego, by móc kupić żywność na wysokim poziomie, spełniającej wymogi zdrowego życia. Zaniedbania w dziedzinie polityki bezpieczeństwa żywności i sytuacji niekorzystnych dla zdrowia zwierząt w ostatnim dziesięcioleciu ubiegłego wieku i w początkach tego wieku sprawiły, że rozprzestrzeniały się na kontynencie europejskim takie choroby jak pryszczyca i choroba szalonych krów (BSE). By powstrzymać to rozprzestrzenianie się chorób niezbędne stało się zastosowanie zakazu handlu i sprzedaży.

W roku 2002 od Komisji Europejskiej wyszła propozycja kolejnych zmian, które dałyby państwom europejskim możliwość wpływania na proces decyzyjny Światowej Organizacji Handlu (WTO). Celem Komisji było podkreślenie znaczenia, jakie ma jakość żywności, stosowanie ostrożności i jak najlepsze warunki zwierzęce.

UE rozpoczęła także przeprowadzanie reform w polityce połowu ryb. Tu priorytetowym zadaniem stało się wprowadzenie przepisów mających zadanie zmniejszenia liczebności ogółu jednostek pływających przeznaczonych do połowu ryb, utrzymanie poziomu ryb i wsparcie finansowe dla osób zdecydowanych na rezygnację z tego sposobu utrzymania się.

Stały rozwój

Początek polityk europejskich związany był wyłącznie z ujednoliconym rynkiem wewnętrznym. Z czasem zaczęto poszerzać dziedziny unijnej działalności o kwestie bezpośrednio dotyczące codzienności Europejczyków: ochrony przyrody, stanu zdrowotnego ludzi, praw użytkowników, konkurencyjności i bezpieczeństwa transportu, podnoszenia poziomu wiedzy i dostępu do dorobku kulturalnego.

Są to problemy ponadnarodowe, które należy rozwiązać poprzez działalność międzynarodową, jeśli rozwiązania mają przynieść pozytywne efekty. Przeważająca liczba tych ponadnarodowych problemów nie dałaby się rozwiązać, jeśli nie miałaby poparcia prawnego i finansowego w skali Europy. W odpowiedzi na podstawowe zapotrzebowania Europejczyków dano w Traktacie Amsterdamskim Wspólnotom Europejskim dużo praw o zobowiązań, by mogły efektywnie działać w podstawowych dziedzinach życia codziennego obywateli Europy.

Żeby podać najwidoczniejszy przykład działalności unijnych instytucji, będącej odpowiedzią dla opinii publicznej, można sięgnąć do działalności ekologicznej. Pomimo świadomości ludzi, iż degradacja środowiska nie zna pojęcia granic państwowych, że środowisko naturalne, które odziedziczyliśmy po przodkach trzeba chronić, i że każdy Europejczyk jest uprawniony do zakupu bezpiecznego i zdrowego produktu i godnego życia. To były przyczyny podjęcia przez Wspólnoty Europejskie działalności w wielu dziedzinach i kierunkach: określenia jednego dla całej Europy poziomu zanieczyszczeń atmosferycznych; ograniczenie wytwarzania chlorofluorowęgla w celu ochrony warstwy ozonowej; polepszenie oczyszczania ścieków i zagospodarowania odpadów; kontolingu używania środków chemicznych; obniżenie poziomu hałasu, który wytwarzają środki transportu i tak dalej.

Ekologiczne działania Unii to nie tylko wprowadzanie coraz surowszych i restrykcyjnych zasad prawnych. Na projekty ekologiczne oraz dla firm na dopasowanie się do europejskich norm zostały również przeznaczone spore sumy pieniędzy.

W sierpniu 2002 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych zorganizowała w Johannesburgu "Światowy szczyt w sprawie zrównoważonego rozwoju". Poprzedzony on został szczytem rady Europejskiej w Barcelonie w maju tegoż roku. Wyznaczono na nim wówczas podstawowy cel dla unii Europejskiej: Stworzyć z unijnej polityki rozwoju wzór do naśladowania dla reszty państw i organizacji. W skład tej politycznej działalności miała wchodzić ochrona i utrzymanie równowagi w zagospodarowywaniu zasobów naturalnych; umiędzynarodowienie sposobu sprawowania nadzoru nad nienaruszoną przez człowieka przyrodą; działalność mająca na celu rozwój technologiczny państw europejskich oraz zwiększenie wysiłków by kraje rozwinięte dzieliły się swymi technologicznymi osiągnięciami z państwami, które dopiero się rozwijają. Zgromadzona na szczycie w Barcelonie Rada Europejska postanowiła, że Unia Europejska będzie wspierać rozwój aż do osiągnięcia 0,7 % produktu krajowego brutto.

W ten sposób Unia Europejska postawiła przed sobą nowe ważne zadania do wykonania. Jak sprawić by zwiększyć rozwój gospodarczy w państwach, które dopiero wkroczyły na drogę rozwoju, i nie zniszczyć przy tym przyrody? Jak dysponować zasobami wody? W jaki sposób osiągnąć trwałe źródła energetyczne? Czy jest sposób na to, by ustrzec państwa afrykańskie przed głodem i epidemiami? To sprawy, które wymagają współdziałania państw europejskich dla efektywnego rozwiązania, gdyż próby rozwiązania ich w pojedynkę z góry skazane są na porażkę.

Nowatorskie rozwiązania w dziedzinie technologii

Już w początkowej fazie tworzenia Wspólnot Europejskich ich założyciele stwierdzili, iż rozwój kontynentu europejskiego w przyszłości uzależniony będzie od jego światowej pozycji w dziedzinie technologii. Zdawali sobie sprawę z tego, że współpraca w tej dziedzinie, w prowadzeniu badań nad nowymi rozwiązaniami jest bardzo korzystna. To była przyczyna utworzenia w 1958 roku obok Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej Euroatomu - Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Została ona utworzona po to, by kraje Europy będące członkami tej organizacji współpracowały przez wykorzystanie energii nuklearnej dla działań pokojowych. Zostało również stworzono Wspólne Centrum Badawcze (WCB), w którego skład wchodziło 9 placówek, w których prowadzono badania, zlokalizowanych w Ispra we Włoszech, w Karlsruhe w Niemczech, w Petten w Holandii oraz w belgijskim Geel.

Wraz z postępem technologicznym i nowymi odkryciami naukowymi koniecznością stało się zróżnicowanie badań prowadzonych w Europie i zgromadzenie możliwie wielu badaczy i naukowców. Wspólnoty Europejskie stanęły przed nowym wyzwaniem - skąd wziąć pieniądze na sfinansowanie nowych pracowników i realizację ich wynalazków.

Wspólnotowa współpraca w dziedzinie badań ma stanowić uzupełnienie do badań prowadzonych przez każdy kraj oddzielnie. Przedkłada się plany, w których współpracują instytuty badawcze z kilku państw unijnych. Stworzono projekt o nazwie "Wspólny Europejski Torus", którego celem jest udzielanie wsparcia podstawowym dziedzinom badawczym, na przykład kontroli syntezy termojądrowej (które jest przewidywane jako podstawowe w XXI wieku źródło energii, która się nie wyczerpuje). Wsparcie udzielane jest również badaniom i postępowi technologicznemu (BRT) dotyczących podstawowych segmentów przemysłowych, przede wszystkim dziedzinie związanej z elektroniką i komputerami, które mogą być zagrożone konkurencyjnymi ośrodkami mającymi swą siedzibę poza Europą.

Ogólny schemat BRT na lata 2002 - 2006 został przyjęty po raz szósty przez Unię Europejską w czerwcu 2002 roku. Przewidziano, że budżet będzie wynosił 17,5 miliarda dolarów i z tych środków będą sfinansowane wspólne projekty badaczy pochodzących z państw unijnych.

Celem tego ogólnego schematu jest także wzmożenie działalności badawczej i postępu w dziedzinie technologii w krajach unijnych oraz powiększenie ich wkładu do unijnego budżetu o 1,1 % (z 1,9 %) ich produktu krajowego brutt. Wśród pierwszoplanowych projektów wspierane są przede wszystkim dziedziny naukowe związane z przyrodą (nauki zajmujące się badaniem dziedziczności i zmienności organizmów żywych oraz wykorzystaniu drobnoustrojów i tym podobnych w technologii), badania nad ciężkimi schorzeniami, techniki badawcze na poziomie cząsteczkowym, nauki zajmujące się lotami statków powietrznych, studia poświęcone przestrzeni kosmicznej, doświadczenia prowadzone nad niewyczerpującymi się źródłami energii oraz nad mutacjami środowisk i ekosystemów na całym świecie.

6. Ujednolicony rynek wewnętrzny

W artykule drugim Traktatu podpisanego w Rzymie w 1957 roku wyznaczono podstawowy cel, który miała osiągnąć Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Miał on polegać na wspieraniu zharmonizowanego postępu i wzrostu gospodarczego państw wspólnotowych, stabilizacji, wzmożonego podniesienia standardu życiowego i zacieśnienia współpracy pomiędzy krajami należącymi do Wspólnot Europejskich.

Posłużono się dwiema pomocniczymi metodami, dzięki którym chciano to osiągnąć. Po pierwsze należało otworzyć granice, a przez to umożliwić swobodę przepływu ludzi, towarów i usług wewnątrz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. A po drugie należało zsolidaryzować kraje członkowskie. Miało to nastąpić przez wspólną działalność polityczną oraz środki finansowe.

Ujednolicony rynek wewnętrzny został całkowicie urzeczywistniony pierwszego stycznia 1993 roku, lecz także wówczas stwierdzono, iż nie jest to plan zrealizowany w stu procentach. Uznano, iż na to potrzebne jest jeszcze czterdzieści lat. Wprawdzie cła zniesiono jeszcze w lipcu 1968 roku, półtora roku przed datą, którą wyznaczono. To przesunięcie czasowe wynikało stąd, że trudnością okazało się zharmonizowanie systemów podatkowych państw członkowskich, ujednolicenie przepisów dotyczących wykonywania różnej pracy zarobkowej, a także problemem dzielącym wewnętrzne rynki państw członkowskich stała się w początkach lat 80-tych ubiegłego stulecia skrywana polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed zagraniczną konkurencją.

W rzeczywistości sytuacja nie jest aż tak zła, jak się wydaje. Część krajów będących członkami Wspólnot Europejskich znalazła się w głębokim kryzysie i recesji gospodarczej, które były wynikiem kryzysów naftowych z lat 1973 i 1980. W tym celu została wprowadzona polityka protekcjonizmu, dla ochrony wewnętrznych rynków przed zagrażającymi im konkurencyjnymi rynkami światowymi.

W 1985 roku została opublikowana przez Komisję Europejską, której przewodniczył Jacques Delors "Biała Księga". Udowodniono w tym dokumencie, iż Wspólnoty Europejskie mają olbrzymi zasób zdolności wytwórczej, potrzebnej do utworzenia ujednoliconego rynku wewnętrznego, zdolnego obsłużyć konsumentów w liczbie przekraczającej trzysta milionów. Zaznaczono przy tym, iż możliwości te osłabiane są przez wiele utrudnień, takich jak tworzeni się kolejek na przejściach granicznych, przeszkody natury technicznej w wymianie handlowej, niedostępne rynki dla zapotrzebowań społecznych. Stwierdzono także, iż ta sytuacja niesprzyjająca integracji wymaga mimo to dużych nakładów ze strony Unii, jakieś dwieście miliardów euro.

Dokument nazwany "Białą Księgą" zmobilizował dwunastkę krajów należących do Wspólnot do podjęcia działań. Owocem był Jednolity Akt Europejski, podpisany w lutym 1986 roku, w którym zawarto fazy oraz daty ich rozpoczęcia i zakończenia około 270 działań koniecznych do utworzenia ujednoliconego rynku wewnętrznego do roku 1993. Na efekty nie trzeba było czekać długo. Właściciele przedsiębiorstw, organizacje o charakterze zawodowym, organizacje pracowników dopasowywały w błyskawicznym tempie swoje metody działań do unijnych wymogów i realizowały je przed upływem wyznaczonych terminów. Zmiany, które w wyniku tego następowały nie pozostały bez wpływu na codzienność - obywatele państw członkowskich mieli możliwość wyboru z większej liczby towarów i usług, otwarte granice umożliwiły im swobodę przemieszczania się po obszarze unii zarówno w sprawach prywatnych, jak i zawodowych.

Zwiększała się wolność poruszania się po terytorium wspólnotowym, konkurencyjność, postęp gospodarczy napędzając efekt spirali, którego nie dało się już zatrzymać. Wszelkie przeszkody - natury fizycznej, technicznej czy finansowej - systematycznie znoszono, choć nie obyło się bez nieporozumień i niezgodności w niektórych sprawach, takich jak zharmonizowanie świadczeń materialnych pobieranych przez państwo od zaoszczędzonych środków.

Założenie, że swoboda przepływu towarów, usług, ludzi i środków finansowych ma się odbywać w granicach ujednoliconego, pociąga za sobą konieczność zastosowania przepisów gwarantujących sprawiedliwą swobodę konkurencyjności. Takie zasady zostały zapisane w Traktacie Wspólnot Europejskich. Na przykład zapisy traktatowe w artykule 81 zabraniają zawierania jakichkolwiek umów pomiędzy firmami, które mają na celu zapobiegnięcie, ograniczanie czy też uniemożliwianie swobodnej konkurencyjności na wewnątrzwspólnotowym rynku, a także zabraniają niewłaściwe używanie przez przedsiębiorstwa przeważającego położenia na wspólnotowym rynku (art. 82).

Kontrolę nad tym, czy zapisy są przestrzegane, sprawuje Komisja Europejska. Ma ona prawo nałożenia sankcji na firmy lub państwa członkowskie Unii sprzeniewierzające się tym zasadom. Jej oddziaływanie jest tak duże, iż ma możliwość zakazania podejmowania działalności pomiędzy dwoma firmami poza granicami Unii, jeśli taka działalność mogłaby wpływać na ujednolicony rynek wewnętrzny Wspólnot. Do zadań Komisji należy również kontrola działalności pomocowej państw, czyli wsparcia, jakie państwa udzielają swoim firmom.

Zestawienie

Podsumowanie tego, co do tej pory zostało osiągnięte jest w zasadzie pozytywny:

• Wewnątrzpaństwowe rynki społecznych zapotrzebowań stoją otworem, wprowadzenie restrykcyjnych przepisów, które wymagają trybu jawnego i kontrolowania w zamówieniach publicznych, zapotrzebowaniach zgłaszanych w dostawach i robotach budowlanych

• Niezgodności pomiędzy wewnątrzpaństwowymi systemami opodatkowania zniwelowano poprzez zastosowanie identycznych dla wszystkich zasad opodatkowania podatkami pośrednimi, podatkiem VAT i akcyzą

• Złagodzono w państwach rynek pieniężny i finansowy

• Rozpoczęto ujednolicanie wewnątrzpaństwowego ustawodawstwa w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony środowiska, a państwa członkowskie Unii Europejskiej wyraziły zgodę na wzajemne uznawanie równej ważności przepisów państwowych i norm koniecznych do uzyskania certyfikatów

• Zniesiono bariery uniemożliwiające swobodę przepływu ludzi - zlikwidowano sprawdzanie paszportów na większości wewnątrzunijnych przejściach granicznych a wykształcenie potrzebne do wykonywania zawodu są respektowane w pozostałych państwach członkowskich Unii. Na przykład dyrektywa przyjęta w listopadzie 1997 roku umożliwia prawnikom swobodę wykonywania profesji na terytorium całej Unii.

• Ujednolicono przepisy dotyczące spółek handlowych, natomiast kraje będące członkami Unii Europejskiej przybliżyły swoje przepisy prawne w sprawie praw własnościowych do zasobów wiedzy i przemysłu (znaków towarowych oraz patentów). Dało to podwaliny pod wspólna pracę w dziedzinie przemysłu.

Wprawdzie oficjalnie funkcjonuje swoboda przepływu ludzi, nie jest to jednak w pełni sprawne. Wciąż są przeszkody, uniemożliwiające pełną swobodę przemieszczania się, zwłaszcza jeśli idzie o swobodę wykonywania pewnych prac zawodowych. Wprawdzie Komisja Europejska powzięła starania w celu zwiększenia ruchliwości osób pracujących, by zagwarantować przykładowo umiejętności i zdobytej wiedzy zdobytych w jednym państwie były respektowane w innych państwach unijnych.

Ujednolicony rynek wewnętrzny jest i funkcjonuje, nadal jednak nie zostały zakończone działania, które mają doprowadzić do w pełni sprawnego funkcjonowania, gdyż nadal konieczne jest wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań by ulepszyć jego funkcjonowanie. Rozpoczęcie stosowania w praktyce wspólnej waluty - euro - okazało się mieć pozytywny wpływ na umocnienie wyrazistości i konkurencyjności: od momentu wprowadzenia euro nabywcy z rajów, w których funkcjonuje wspólna waluta mają możliwość porównywania cennika dóbr i usług obowiązującego w 12 państwach unijnych.

Proces formowania

Przeważająca ilość produktu krajowego brutto Wspólnot Europejskich wywodzi się z tej części gospodarki, która dotyczy strefy usługowej. Poddana została ona procesowi liberalizacji, lecz część sektorów poddała się temu procesowi w szybszym tempie od innych.

Wprowadzenie zasad liberalizmu w dziedzinie telekomunikacji sprawiła, że zaczęły maleć ceny. Z końcem 2001 roku za konwersacje prowadzone przez telefon z numerami zamiejscowymi płaciło się o około jedenaście procent mniej niż rok wcześniej i około 4 % mniej niż dwa lata wcześniej.

Podjęto starania w celu utworzenia realnego ujednoliconego rynku wewnętrznego gazu ziemnego i prądu elektrycznego, lecz handel elektrycznością nie należy do łatwych. Zadaniem rynku jest zagwarantowanie nabywcom dotarcia do pewnych źródeł zaopatrzenia w energię po korzystnych cenach.

Listopad 2000 roku przyniósł kolejną publikację komisji Europejskiej zatytułowaną "Zielona Księga", która zawierała wskazówki dotyczące wspólnej dla jednoczących się państw działalności politycznej w dziedzinie energii, która polegać miała na korzystaniu z wielu miejsc energetycznych oraz zagwarantowania bezpieczeństwa w dostawach energii. Działania w tej dziedzinie są koniecznością, gdyż w przeciwnym wypadku kolejne dwudziesto- lub trzydziestolecie przyniesie konieczność importowania siedemdziesięciu procent rezerw energetycznych. Dziś Unia zmuszona jest do importowania połowy swoich zasobów. Unia Europejska jest uzależniona od bliskowschodniej ropy naftowej (45 %) oraz rosyjskiego gazu ziemnego (40 %).

Oprócz tego państwa Unii Europejskiej są uzależnione również od siebie wzajemnie, co spowodowane jest dostawami energetycznymi. Razem podjęły również decyzję o ograniczeniu wytwarzania gazów cieplarnianych, by zapobiegać zmienianiu się klimatu. Unia Europejska postawiła sobie za cel (obok innych) rozwijanie najnowszych źródeł energii odnawialnej (w tym związanych z biopaliwem) w ten sposób, by do 2010 roku zwiększyć ich zapasy w stosunku do ogółu dwukrotnie z sześciu procent.

Jako jedną z podstawowych metod oszczędzania energii i jednocześnie wpływająca na polepszenie sytuacji przyrody jest właściwe prowadzenie polityki transportowej. Na dzień dzisiejszy udział transportu drogowego w przewozach europejskich ogółem wynosi około 50 %, natomiast przewóz osobowy około 80 %. Pociąga to za sobą niemałe zapotrzebowanie na energię oraz korki na drogach, które wpływają degradująco na przyrodę. Na części terenów zurbanizowanych poruszanie się po drogach jest praktycznie niemożliwe, ze względu na jego natężenie, co wiąże się z bardzo wysokim poziomem zanieczyszczeń atmosferycznych. W celu rozwiązania tej kwestii Unia Europejska ma zamiar sprawić, by większość ładunków była transportowana analogicznymi środkami transportu, jak kolej czy droga wodną.

W Unii Europejskiej jest zapotrzebowanie na taką politykę w dziedzinie transportu, która zagwarantuje zwiększenie do maksimum ruchliwości ludzi i przedmiotów na ujednoliconym wewnętrznym rynku. To powód, dla którego unijny przewóz drogą kolejową powinien być poddany procesowi liberalizacji, co pociąga za sobą konieczność zharmonizowania przepisów dotyczących strony technicznej torowisk w Europie jak również konieczność udostępnienia konkurencji państwowych torowisk.

Również przewóz droga powietrzną wymaga modernizacji. Codzienni dwadzieścia pięć tysięcy statków powietrznych porusza się po firmamencie nad Europą, ubezpieczane państwowymi systemami nadzoru ruchu powietrznego. Powoduje to przeszkody w postaci stłoczonych samolotów, przesunięcia czasowe w lotach i podenerwowanie u osób korzystających z tego środka transportu.. Komisja Europejska wyszła z propozycją połączenia krajowych systemów nadzoru w jeden - europejski.

Naciski Komisji Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego sprawiły, że także państwowa działalność pocztowa pozwala wejść na ten rynek konkurencji. Ta dziedzina jest jedną z wielu, nad którymi się dyskutuje w perspektywie poszerzenia obszaru, który obejmowałyby usługi dla ogółu. Traktat z Maastricht stwierdza, iż wykonywanie działalności usługowej dla ogółu populacji jest rzeczą ważną, i że rynek bez niczyjej pomocy nie byłby w stanie sprostać zapotrzebowaniom. Każdemu należy zapewnić możliwość korzystania z najważniejszych usług (takich jak woda, elektryka, poczta, usługi zdrowotne i tak dalej) i po przystępnych cenach. Jest to warunek, na którym opiera się unijna kohezja gospodarcza i społeczna. To jest również powód, dla którego unijne organy ustanawiają przepisy prawne dla uniknięcia nieporozumień pomiędzy normami dotyczącymi konkurencyjności w granicach ujednoliconego rynku, który został utworzony przez Traktat, a zapotrzebowaniem na możliwość dotarcia do działalności usługowej świadczonej publicznie na najwyższym poziomie. Wspólnoty starają się, by Europejczycy stali się częścią tak zwanego europejskiego "modelu społeczeństwa".

Droga do zakończenia ustanawiania ujednoliconego rynku wewnętrznego wiedzie przez ujednolicanie dziedzin, które w części państw dotychczas były pod silną ochroną. Pozwolenie na wejście do tych sektorów konkurencji powinno sprzyjać organizowaniu większej liczby miejsc zatrudnienia i umacnianiu Europy gospodarczo.

7. Unia gospodarczo - walutowa i wspólna waluta

1 stycznia 2002 roku w dwunastu państwach unijnych, zamieszkałych przez ponad trzysta milionów osób wprowadzono wspólną walutę - euro. Wystarczyłoby minęło dziesięć lat od podpisania Traktatu o unii Europejskiej w holenderskim Maastricht by jego zapisy w tej dziedzinie zostały urzeczywistnione. W tak krótkim czasie przeprowadzono niełatwy proces, nie powtórzony dotąd nigdzie indziej na świecie.

W miejsce walut państwowych, które tradycją sięgały nieraz wiele stuleci wstecz i które symbolizowały państwowość i niezależność tych krajów została wprowadzona wspólna waluta. Stała się ona czynnikiem przyspieszającym i ułatwiającym integrację gospodarczą. Umożliwiła także Europejczykom zamieszkującym państwa Unii Europejskiej utożsamiania się z europejską kulturą. Dała także możliwość podróżowania i dokonywania zakupów w niemal całej Unii Europejskiej bez wymieniania waluty.

Jakie były początki euro? Premier Luksemburga w latach 1959 - 1974, Pierre Werner, zaproponował w 1970 roku plan, nazwany od jego nazwiska Planem lub Raportem Wernera, dotyczący wspólnej unii walutowej. Realizację tego planu rozpoczęto dziewięć lat później, kiedy utworzony został Europejski System Walutowy (ESW). Utworzono go po to, by zniwelować zmiany kursów walutowych krajów unijnych. Ustalono dopuszczalne ramy od 2,25 % do 6 %. Metody działania tego systemu nadwerężyły kryzysy związane z niestabilnością amerykańskiej waluty i osłabieniem innych walut, które padły ofiarami nieuczciwych operacji handlowych, polegających na wykupywaniu, gromadzeniu i odsprzedaży ich z nadmiernym zyskiem. Miało to miejsce przede wszystkim w momencie największych napięć na arenie międzynarodowej.

Przy posuwającym się procesie budowy ujednoliconego rynku wewnętrznego pojawiła się konieczność utworzenia przestrzeni, na której istnieć będzie ustabilizowana waluta. Konieczność zagwarantowania zbieżności pomiędzy narodowymi gospodarkami państw unijnych jak również spowodowania zmniejszenia różnic w poziomach wymienialności walutowej, co zostało zapisane w dokumencie zatytułowanym Jednolity Akt Europejski, który został podpisany w lutym 1986 roku. Poprawne działanie ujednoliconego rynku, który opiera się na swobodnym przepływie osób, towaru i pieniędzy nie byłoby możliwe bez obniżenia wartości walut państwowych, co powodowało pojawienie się niezgodnej z prawem konkurencji i przyczyniło się do handlowych zawirowań.

Na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie, który miał miejsce w czerwcu 1989 roku, Jacques Delors, będący przewodniczącym komisji Europejskiej, zaproponował projekt utworzenia unii gospodarczo - walutowej (UGW) wraz z możliwymi do realizacji datami. Projekt ten zwany Planem Delorsa, a który opierał się na Planie Wernera, został dołączony do Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 roku. Określono w nim kryteria, które musiały spełniać kraje kandydujące do unii gospodarczo - walutowej, aby stać się jej członkami. Wyznaczniki odnosiły się do zdyscyplinowania gospodarczego i finansowego: ograniczenia procesów napędzających inflację, powodowanie zmniejszenia stóp procentowych, ograniczenie braku pokrycia dla części wydatków w budżecie do poziomu nie przekraczającego 3 % produktu krajowego brutto, zmniejszenie zadłużenia społecznego do 60 % produktu krajowego brutto i stabilizacja wymienialności kursów walutowych.

Sprawozdania, które stanowiły załączniki do Umowy, królestwo Danii i Wielka Brytania sformułowały dodatkowe warunki zastrzegające im możliwość nie brania udziału w trzecim etapie unii gospodarczo - walutowej, który poległ na wprowadzeniu wspólnej waluty, pomimo spełniania przez nie kryteriów. To zastrzeżenie zostało nazwane "klauzulą nieuczestniczenia" (z angielskiego opting-out). W Danii zorganizowano powszechne głosowanie w sprawie euro, które wypadło negatywnie. Także ze strony Szwecji pojawiły się uwagi wyrażające krytykę.

Ważną rzeczą było zagwarantowanie stabilizacji dla euro, gdyż ogólny wzrost cen w gospodarce prowadzący do spadku wartości pieniądza, co nazywane jest inflacją, zmniejsza konkurencyjność gospodarczą i sprawia, że wzrasta nieufność społeczna a spada poziom dokonywanych przez nich zakupów. Dlatego powołano Europejski Bank Centralny (EBC), którego siedziba mieści się we Frankfurcie. Jego zadaniem jest wyznaczanie stóp procentowych by utrzymana była wartość euro.

Na szczycie Rady Europejskiej w Amsterdamie, który przypadł na czerwiec 1997 roku, przyjęto dwie uchwały o dużym znaczeniu:

1. Pierwszą zatytułowano "pakt na rzecz stabilności i wzrostu". Nakładała ona na państwa unijne obowiązek utrzymania zdyscyplinowanego budżetu, co miało być zagwarantowane poprzez jednoczesną obserwacją narodowych gospodarek przez pozostałe państwa przy jednoczesnym utrzymaniu zarządzenia zabraniającego zachowywania w niezmienionym położeniu nadmiernych niedoborów budżetowych.

2. Drugi dokument zawierał wytyczne w sprawie rozwoju gospodarczego. Zobowiązywał on kraje będące członkami Unii Europejskiej oraz Komisję Europejską do zagwarantowania, iż polityka pracy utrzymana zostanie pomiędzy nadrzędnymi zadaniami politycznymi UE.

Na kolejnym szczycie Rady Europejskiej w 1997 roku, który odbył się w Luksemburgu, została przyjęta następna uchwała dotycząca skoordynowania działań politycznych w dziedzinie gospodarczej. Postanowiono, że szefowie resortów z krajów, które przyjęły wspólną walutę maja prawo odbywania nieoficjalnych spotkań w celu poddawania pod rozwagę kwestii specjalnych zobowiązań, które są między nich rozdzielone a dotyczą euro. Naczelne osoby w państwach unijnych dali w ten sposób szansę zacieśnienia więzi międzypaństwowych krajów ze strefy euro, czyli w sprawach dotyczących nie tylko wspólnej waluty, lecz także spraw finansowych, budżetowych, społecznych i podatkowych.

Posuwanie się procesu ustanawiania zjednoczenia gospodarczo-walutowego ułatwiło dokończenie utworzenia ujednoliconego rynku wewnętrznego. Pomijając gospodarcze i finansowe zawirowania na świecie, takie jak niekorzystne sytuacje na giełdzie, terroryzm i działania wojenne w Iraku to państwa, które przyjęły wspólną walutę charakteryzują się stabilizacja i przewidywalnością odpowiadającymi zapotrzebowaniom konsumenckim. Odnotowano wzrost zaufania Europejczyków w stosunku do nowej waluty w związku z pomyślnym wynikiem wprowadzenia do obiegu nowych banknotów i bilonu w początkowej fazie w 2002 roku. Obywatele ocenili pozytywnie możliwość zestawiania ze sobą cen tych samych przedmiotów w różnych państwach.

Nowa europejska waluta szybko uplasowała się na drugim miejscu jeżeli idzie o znaczenie walut na świecie. Zwiększa się częstotliwość przeprowadzania za jej pomocą transakcji o charakterze międzynarodowym oraz stosowanie jej jako pieniądza rezerwowego zaraz po walucie amerykańskiej. Integrowanie rynków finansowych państw należących do tak zwanej strefy euro przyspiesza i przynosi łączenie się giełd i przedsiębiorstw zajmujących się pośrednictwem w sprawach kupna i sprzedaży.

NAJWAŻNIEJSZE FAZY WPROWADZANIA WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ

• 7 luty 1992 roku, Maastricht - podpisano parafowaną 10 grudnia 1991 roku umowę międzynarodową zatytułowaną "Traktat o Unii Europejskiej", który ustanawiał Unię Europejską wzbogaconą o Unię Gospodarczo - walutową (UGW) i wspólne polityki: zagraniczną, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Jego postanowienia obejmowały wprowadzenie wspólnej waluty po spełnieniu przez państwa członkowskie Unii Europejskiej pewnych warunków, dotyczących przede wszystkim ograniczenia poziomu deficytowego do 3 % PKB, ograniczenia zadłużenia społecznego do 60 % produktu krajowego brutto, ustabilizowania cen i stóp procentowych w dłuższym okresie czasu oraz ustabilizowania kursów walutowych.

• Styczeń 1994 roku - utworzono Europejski Instytut Walutowy (EIW) i zaczęto stosować nowe sposoby kontroli gospodarek państwowych członków Unii oraz udzielano wsparcia dla zbliżenia pomiędzy tymi gospodarkami

• Czerwiec 1997 roku - Szczyt Rady Europejskiej w Amsterdamie. Przyjęto na nim rezolucję zatytułowaną "Pakt na rzecz Stabilności i Wzrostu". Wprowadzono nowe zasady dla kursów walutowych (odnowa Europejskiego Systemu Walutowego). Jego zadaniem było ustabilizowanie ceny euro w stosunku do cen walut spoza strefy euro. Ustalono także, jak ma wyglądać wspólna dla wszystkich państw członkowskich Unii strona monety euro.

• 1 - 3 maj 1998 roku - na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli zapadła decyzja, iż kryteria w sprawie wejścia do strefy euro zostały spełnione przez jedenaście państw unijnych. Ogłoszono także ceny po jakich będą wymieniane waluty państw biorących udział w strefie euro.

• 1 styczeń 1999 roku - Jest to oficjalna data narodzin wspólnej europejskiej waluty. W jedenastu państwach wprowadzono euro zastępując waluty narodowe. Do strefy euro weszły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy, a z dniem 1 stycznia 2001 roku przyłączyła się także Grecja. Europejski Bank Centralny został zastąpiony Europejskim Instytutem Walutowym, który od tej pory odpowiadał za działalność polityczna dotyczącą walut, wprowadzaną poprzez euro. Umowy zawierane w euro zaczęto podpisywać z dniem 4 stycznia 1999 roku po kursie wynoszącym około 1,18 dolara amerykańskiego za 1 euro. W ten sposób zapoczątkowano okres przejściowy, którego zakończenie wyznaczono na dzień 31 grudnia 2001 roku.

• 1 styczeń 2002 roku - wprowadzono do ogólnego użytku monety i banknoty euro. Jednocześnie zaczęto wycofywać z użytku walut państwowych. Trwało to do 28 lutego 2002 roku. Z tym dniem euro stało się jedyną obowiązującą walutą, za pomocą której można dokonywać transakcji i którą można płacić w państwach, które weszły do strefy euro.

8. Tworzenie społeczeństwa, które opiera się na wykształceniu

Lata dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia dwie rzeczy zaczęły wywierać wpływ na sytuację gospodarczą i poziom życia europejskiego i światowego. Były to globalizacja i postęp technologiczny. Pierwsza sprawiła, że wytworzyła się gospodarka o zasięgu globalnym spowodowana zwiększającym się współuzależnieniem odrębnych dotąd państwowych gospodarek. Druga natomiast związana jest ze zinformatyzowaniem społeczeństwa globalnego poprzez rozpowszechnienie się Internetu i stosowanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych w dziedzinie komunikacji.

Bum technologiczny miał swój początek w USA i był korzystny przede wszystkim dla tamtejszej gospodarki. Umożliwienie przeprowadzania spraw i transakcji handlowych poprzez Internet tamtejsze firmy stały się wydajniejsze i produktywniejsze. W okresie od 1995 do 2001 roku zanotowano w USA wzrost gospodarczy o mniej więcej 3,6 % co roku, co przewyższało przeciętny wzrost w Europie o 1,2 % w skali roku w tych samych latach. Europejski produkt krajowy brutto stanowi odpowiednik 69 % amerykańskiego PKB, natomiast przeciętny stosunek sumy produktów wytworzonych lub usług świadczonych przez jednego pracownika w określonej jednostce czasu w Europie wynosi 78 % wydajności w Stanach Zjednoczonych.

Rządzący państwami unijnymi uświadamiali sobie, iż konieczna jest unowocześnienie unijnej gospodarki, jeżeli ma się ona stać konkurencyjną w stosunku go gospodarki Stanów Zjednoczonych i innych liczących się gospodarek na arenie międzynarodowej. Na szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku postawiono przed Unią Europejską nowe, wymagające wysiłku i nakładów pracy zadanie: przekształcenie Unii Europejskiej w ciągu 10 lat w najszybciej rozwijającą się na świecie gospodarkę, mogącą skutecznie konkurować z innymi, opierająca się na nauce, rozwijająca się w sposób zrównoważony, ze zwiększającą się liczbą miejsc pracy oraz najbardziej spójnym społeczeństwem.

Uzgodnione zostały także szczegóły sposobu prowadzenia działań, którymi zamierzano osiągnąć ten cel. Te zadania nazwane zostały "strategią lizbońską" i jej elementami są: doświadczenia naukowe, wykształcenie, poszerzanie wiedzy zawodowej, zwiększenie dostępności do Internetu oraz przedsięwzięcia związane z elektroniką. Dotyczy także ulepszeń w dziedzinie europejskiej opieki społecznej. Te metody to nabytki o dużym znaczeniu dla jednoczącego się kontynentu europejskiego, gdyż umożliwiają przeprowadzenie modyfikacji związanych ze strukturą bez bólu. Konieczne jest ich utrwalenie dla przyszłości.

Co roku na wiosnę potykają się członkowie Rady Europejskiej by skontrolować postępowanie wprowadzania w życie postanowień "strategii lizbońskiej".

Komisja Europejska zaproponowała projekt, poprzedzony wnioskiem Rady Europejskiej, zatytułowany "e-Europe 2005". Jego zadanie polegało na spotęgowaniu używania Internetu w państwach unijnych. Wyznaczono rok 2005 jako krańcową datę zinformatyzowania różnych dziedzin życia społecznego, zastosowania innowacyjnych działalności usługowej opartej na elektronice w działalności organów samorządowych, edukacji i opiece zdrowotnej. Osobom korzystającym z tego powinno się udostępnić wolną od zagrożeń szerokie pasmo urządzeń i instytucji usługowych, niezbędnych do należytego funkcjonowania produkcyjnych działów gospodarki z korzystnym cennikiem tych usług. Powinno się umożliwić łączenie się i przesyłanie danych za pomocą szybkich łączy i satelity przy pewności bezpieczeństwa tych danych.

Koniecznych jest jeszcze dużo modyfikacji, by umożliwić Europejczykom korzystanie z osiągnięć cyfrowych najwyższej jakości oraz udostępnienie tanich połączeń o światowej jakości i dużego wyboru usług w dziedzinie elektroniki. Na przykład jest wymóg by wszystkie placówki szkolne zostały podłączone do Internetu a kadra pedagogiczna przeszła szkolenie dotyczące użytkowania go. Konieczne jest także wprowadzenie przepisów prawnych w Unii dotyczących sprzedaży za pośrednictwem elektroniki oraz praw własnościowych dotyczących twórczości intelektualnej, sposobów płacenia za pomocą elektroniki oraz sprzedawania usług z dziedziny finansów w sieci internetowej.

Na szczycie w Lizbonie podjęto także decyzję o utworzeniu "europejskiej przestrzeni badawczej". Jej założenia polegały na zastosowaniu obejmujących całą Europę szybkich połączeń dla komunikowania się naukowego za pośrednictwem elektroniki, by dzięki temu zostały połączone szkoły wyższe w Europie oraz placówki, w których przeprowadzane są badania naukowe, a także zbiory biblioteczne gromadzące literaturę naukową i sukcesywnie również pozostałe placówki szkolne. Podjęte są także starania mające wyeliminować bariery utrudniające kadrze pracowniczej poruszanie się po obszarze europejskim. Jednocześnie konieczne jest zaistnienie impulsów, które przyciągną znanych powszechnie i uznawanych badaczy do państw Unii Europejskiej i nakłonią ich do zostania.

Podstawę rozwoju gospodarczego Europy stanowią małe i średnich rozmiarów przedsiębiorstwa (MŚP). Ich zdolności do współzawodniczenia i prężność działania są uzależnione od przepisów, które regulują lub ograniczają ich działalność, a które w każdym państwie są inne. Zapisy "strategii lizbońskiej" przewidują utworzenie Karty dla mniejszych firm oraz ułatwienie dostępu osobom prowadzącym przedsiębiorstwa zasobów, które pomogą im w założeniu firmy i wskażą najnowsze rozwiązania technologiczne.

Do najważniejszych zadań Unii Europejskiej należy inwestowanie swoich obywateli i ich edukację, gdyż stanowią oni najważniejszy skarb europejski. UE potwierdza, iż ciągłe edukowanie i dokształcanie jest rzeczą ważną, zwłaszcza konieczność uczenia się języków oraz przyswajanie umiejętności w dziedzinie technologicznej. Braki w pełni wykształconego zasobu pracowników jest mankamentem, który osłabia gałąź usługową dotyczącą telekomunikacji i Internetu.

Utworzono programy dla osób uczących się, studiujących, pedagogów i naukowców mające podnieść mobilność Europejczyków: Socrates, Leonardo oraz Młodzież Unia Europejska. Starano się również o to, by dyplomy szkół, kursów i zdobytych umiejętności z dowolnego państwa unijnego były respektowane w pozostałych krajach.

W "strategii lizbońskiej" został zawarty dział dotyczący osób w wieku poprodukcyjnym, które stanowią znaczną część europejskiego społeczeństwa i wymusza na osobach pracujących pewne zobowiązania jak również zobowiązania finansowe ze strony samej Unii dotyczące systemu zabezpieczeń społecznych i emerytur dla ludności starzejącej się. Jest to o tyle duży problem, że osób w wieku produkcyjnym i posiadających jednocześnie zatrudnienie jest za mało i duża część z nich to płeć żeńska bądź osoby w wieku przedemerytalnym. Oprócz tego w wielu częściach Unii Europejskiej jest duży poziom bezrobocia i w porównaniu z innymi regionami ludzie pozostaję bez pracy przez dłuższy okres, bez szansy na jej znalezienie.

To było przyczyną poświęcenia dużej uwagi na szczycie w Lizbonie kwestiom zatrudnienia. Rada Europejska postanowiła podjąć działania w celu zwiększenia przeciętnego zatrudnienia z 61 % w 2000 roku o 9 % do roku 2010 a także spowodowanie wzrostu zatrudnienia kobiet z 51 % w 2000 roku również o 9 % do roku 2010.

Dla sprostania następstwom zwiększania się liczby osób starzejących się w Europie na szczycie Rady Europejskiej w Barcelonie w marcu 2002 roku zaapelowano do rządów państw członkowskich Unii Europejskiej, by odchodziły od systemów wcześniejszych emerytur i wydłużały wiek osób uprawnionych do emerytury o 5 lat.

Europa obywateli

Jaki jest cel jednoczenia państw europejskich? Utworzenia Europy dla ludzi czy dla interesów? Integracja europejska została zainicjowana przez tak zwanych "ojców - założycieli", którzy realizując swą wizję mieli przed oczami cel - stworzenie Europy bezpiecznej, pewnej tego, że nie dotknie jej już widmo wojny z jej niszczącą siłą, co miało już nie raz miejsca w latach wcześniejszych. Zintegrowanie kontynentu skutecznie i trwale. Konieczne było bazowanie na logice. Do utworzenia takiej Europy trzeba było zsolidaryzować Europejczyków w najważniejszych dziedzinach: przemyśle węglowym i stalowym, stworzyć jednolity rynek, zintegrować rolnictwo, zasady konkurencji…

Dzięki temu została utworzona Unia Europejska, nazywana przez niektórych "technokratyczną", gdyż jej sprawne funkcjonowanie zawdzięcza się szeregowi specjalistów, ekonomistów i urzędników. Nie miało by to wszystko szans na zaistnienie, gdyby państwa europejskie tworzące instytucje nie wyraziły woli tworzenia.

Europa na co dzień

Większość celów zapisanych w traktatach już zrealizowano.

Przeszłością stały się już dawne reguły i prawodawstwo, przeszkody natury podatkowej i cła ograniczające funkcjonowanie Europejczyków i uniemożliwiające swobodę poruszania się towarów, pieniędzy i usług. Choć nikt się nad tym nie zastanawia i nieraz nie zdaje sobie z tego sprawy, to wszyscy korzystają dziś z usprawnień, które zawdzięczamy jednolitemu rynkowi wewnętrznemu, takich jak: polityka ochrony nabywców, ekologia, unifikacji przepisów dotyczących techniki, wyznaczaniu standardów.

Europejczycy zamieszkujący graniczne tereny Unii są uprawnieni do korzystania ze środków strukturalnych, jak na przykład z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Europejczycy zajmujący się uprawą roli mogli przez lata korzystać ze środków wspierających ceny, którymi się zajmował Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR).

Większość wydatków przewidzianych w unijnym budżecie, wynoszącym prawi sto miliardów w 2003 roku, była przewidziana na dobra wpływające na codzienność obywateli Europy.

Po wejściu w życie Traktatu Rzymskiego w 1958 roku unijny organ prawodawczy rozpoczął ustanawianie przepisów, które miały zagwarantować swobodę przepływu osób pracujących, jak również możliwość swobodnego czynienia usług oraz prawodawstwo dotyczące posiadania zdolności do tego, by być przedsiębiorczym dla osób uprawiających wolne zawody. Wszyscy Europejczycy, bez względu na swoją narodowość, może poszukiwać pracy na całym terenie UE. Nie można dyskryminować osób ze względu na ich narodowość. Unijne wytyczne ujednoliciły prawo dotyczące pozwoleń na podjęcie pracy na terytorium Unii. Dużo pracy poświęcono ujednolicenia prawodawstwa, które pozwalałoby uznać prawo do wykonywania takich zawodów jak lekarz, architekt, prawnik, pielęgniarka, weterynarz, chemik, broker ubezpieczeniowy i tak dalej zdobyte w jednym państwie we wszystkich pozostałych państwach unijnych.

Sporo zawodów podlegało różniącym się w zależności od państwa regułom, dlatego 21 grudnia 1988 roku kraje Unii Europejskiej podjęły uchwałę, iż będą uznawały nawzajem swoje dyplomy ukończenia uczelni wyższego stopnia. Ustawa ta jest stosowana do każdego rodzaju studiów wyższych trwających przynajmniej 3 lata. Opiera się ona na wzajemnym ufności pomiędzy wewnątrzpaństwowymi formami edukacji.

Zasadniczym uprawnieniem każdego Europejczyka jest przepis zezwalający na swobodę poruszania się, podjęcia zatrudnienia oraz osiedlenia się w każdym miejscu na terytorium Unii Europejskiej. Zostało to zagwarantowane w zapisach Traktatu o Unii Europejskiej, w rozdziale dotyczącym obywatelstwa.

Pomijając działalność publiczną (policji, wojska, spraw zagranicznych, i tak dalej) każdy obywatel Unii ma prawo podejmować działalność usługową w dziedzinie medycyny, edukacji lub dotyczącą innej działalności publicznej na terytorium każdego państwa członkowskiego Unii. Na porządku dziennym stało się zatrudnianie pedagoga pochodzącego z Wielkiej Brytanii na stanowisku nauczyciela języka angielskiego we Włoszech czy też próba absolwenta uniwersytetu narodowości francuskiej ubiegania się o posadę w belgijskiej służbie cywilnej.

Europejczycy nie odgrywają wyłącznie roli nabywcy, gospodarczej czy też społecznej. Jako osoby posiadające unijne obywatelstwo są wyposażeni w szeroki wachlarz praw politycznych. Zapisy traktatowe zawarte w Traktacie o Unii Europejskiej przyznają wszystkim unijnym obywatelom, bez względu na kraj zamieszkania, prawo do oddawania głosu i ubiegania się o stanowisko w administracji publicznej tak szczebla lokalnego jak i deputowanego do Parlamentu Europejskiego w państwie swojego zamieszkania.

Obywatelstwa europejskiego dotyczy artykuł 17 Traktatu podpisanego w Amsterdamie: "Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak."

Najważniejsze przepisy prawne

Traktat podpisany w Amsterdamie jest jednym z ważniejszych dokumentów, który nadaje naczelne uprawnienia obywatelom Unii Europejskiej. Jest w nim zawarty zapis, dotyczący sposobu postępowania w stosunku do państwa unijnego, które łamie naczelne prawa Europejczyków i zawieszenia jego uprawnień wynikających z unijnego członkostwa. Zwiększa także siłę oddziaływania z zakazu dyskryminacji, obejmującą oprócz zakazu dyskryminowania osób ze względy na ich pochodzenie narodowe także zakaz dyskryminacji wynikającej z płci, rasy, wyznawanej religii, wieku i orientacji seksualnej. Podkreślono także równouprawnienie kobiet i mężczyzn.

Ten sam dokument czyni także sprawniejszą jawną działalność polityczną Unii, pozwalając Europejczykom na wgląd do dokumentacji unijnych organów wewnętrznych.

Nastawienie unijnej działalności na zagwarantowanie swoim obywatelom najważniejszych praw potwierdzono w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która została przyjęta na szczycie Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 roku. Prace nad tą Kartą toczyły się w Konwencie, w którego skład weszli członkowie parlamentów państwowych oraz europejscy parlamentarzyści, osoby delegowane przez krajowe rządy oraz jednego przedstawiciela Komisji Europejskiej. Zawiera 6 działów, dotyczących godności, wolności, równości, solidarności, praw obywatelskich oraz sprawiedliwości. Składa się z 54 artykułów, które dają wyraz najważniejszym ideom wyznawanym przez Wspólnoty Europejskie oraz najważniejsze prawa obywateli Unii w dziedzinie polityki, gospodarki i prawa społeczne.

Zapisy pierwszego rozdziału odnoszą się do poczucia ludzkiej wartości, mówią o prawie do życia, do godności, do nienaruszalności osobistej, do swobody wypowiadania się i wolnego sumienia. Rozdział czwarty dotyczy solidarności i nadaje ludziom różne uprawnienia o charakterze społecznym i gospodarczym, takie jak:

• do strajkowania

• do udzielania pracownikom informacji oraz konsultowania się z nimi

• do połączenia przez pracownika pracy z życiem rodzinnym

• do zagwarantowania opieki lekarskiej, gwarancji socjalnych i pomocy o charakterze społecznym na całym unijnym terytorium

Karta propaguje także równouprawnienie kobiet i mężczyzn oraz ustanawia przepisy prawne dotyczące ochrony informacji osobowych, zakazu badań praktycznych nad eugeniką i klonowaniem ludzi, ekologii, prawa dotyczące osób nieletnich i starszych jak również uprawnienie do dobrego administrowania.

Europa dla obywateli zmierza do osiągnięcia takiej postaci o charakterze politycznym, by szczegółowe scharakteryzowanie zawsze można było dookreślić. Jakie cele przyświecają Unii Europejskiej, która będzie liczyć dwadzieścia pięć krajów członkowskich?

Europa dziedzictwa kulturalnego i zdobywania wiedzy

Utożsamianie się z obywatelstwem europejskim świadomość przynależenia i tworzenia razem przyszłych losów nie może być oparte na pozorach. Powinno i może zostać oparte na uświadomieniu sobie przez Europejczyków posiadania wspólnego dziedzictwa kulturowego, to jest przyczyna, dla której Unia Europejska ma obowiązek podjąć działalność nie tylko w sferze gospodarczej, lecz także w sferze dotyczącej kultury.

Podjęta już została pewna działalność w tym kierunku w postaci programów wychowawczych oraz kształcących zawodowo, takich jak Erasmus - mający na celu zwiększenie mobilność osób studiujących; Comett - obejmujący edukacją i szkolenia w dziedzinie technologii; Lingua - mający zachęcić ludzi do podnoszenia swych kwalifikacji językowych. Liczba osób studiujących, które skorzystało z okazji podjęcia kształcenia się na wyższych uczelniach poza granicami własnego kraju jako uczestnicy programu Erasmus przekroczyła już milion.

Celem Unii stało się umożliwienie przynajmniej dziesięciu procentom spośród osób kształcących się na wyższych uczelniach spędzenie przynajmniej jednego roku na uczelni w innym państwie unijnym. Dla osiągnięcia tego zwiększono środki finansowe przeznaczone na edukację. Stworzono również nowe programy, które mają to umożliwić: Sokrates, Leonardo da Vinci oraz Młodzież.

Rozporządzenie dotyczące zniesienia granic w Telewizji stworzyła Europejczykom możliwość wyboru spośród większej liczby do programów nadawanych przez telewizje z różnych krajów europejskich, które zostały zobowiązane do nadawania audycji na tematy poświęcone Europie przez określony czas na antenie. Rozporządzenie to wprowadziło także restrykcyjne przepisy dotyczące chronienia dzieci i młodzieży, metod wsparcia dla artystów niezależnych oraz przepisy dotyczące nadawania filmów reklamowych oraz telewizyjnej formy sprzedaży.

Utworzono Program Ramowy Kultura 2000, którego zadaniem na lata 2000 - 2004 było uintensywnianie współdziałania pomiędzy osobami tworzącymi kulturę, promującymi ją, nadającymi programy telewizyjne, stacjami telewizyjnymi oraz organizacjami o charakterze kulturalnym.

Powstał także projekt MEDIA+, przewidziany na lata 2001 - 2005, którego zadaniem było wspieranie projektów związanych z przemysłem audiowizualnym. Chodzi przede wszystkim o zniwelowanie rozbieżności pomiędzy ilością i jakością produktów audiowizualnych pochodzących z USA i z Europy, oraz udzielanie wsparcia europejskim dystrybutorom tych produkcji.

Utożsamianie się z Europą

Europa obywatelska to pomysł nowy, a dla jego urzeczywistnienia konieczne jest udzielenie wsparcia dla europejskiej symboliki, która symbolizowałaby właśnie utożsamianie się ze Wspólnotą Europejską. Te symbole to europejski paszport używany od 1985 roku, oficjalna pieśń w randze hymnu, którym dla Europy jest "Oda do radości" Ludwika van Beethovena, flaga - dwanaście złotych gwiazd ułożonych w krąg na lazurowym tle oraz europejskie prawo jazy, które jest drukowane w krajach należących do Unii Europejskiej od 1996 roku.

W roku 1979 po raz pierwszy Parlament Europejski został wyłoniony za pośrednictwem bezpośredniego i powszechnego systemu wyborczego. Było to unaocznienie i uwydatnienie słuszności popartymi racjami demokratycznych procesów integracji europejskiej, które łączą się z wyrażeniem przez narody woli. Demokracja europejska powinna wzrastać dzięki powiększaniu znaczenia Parlamentu Europejskiego, utworzenie organizacji społecznych opartych na programie politycznym o charakterze europejskim oraz przez umożliwienie Europejczykom wywierania wpływu na politykę Unii poprzez organizacje o charakterze pozarządowym i stowarzyszenia.

1 stycznia 2002 roku oddano do użytku nowe banknoty i monety wspólnej europejskiej waluty, co wywarło duży wpływ na Europejczyków. Dziś większość z nich jest posiadaczami kont bankowych prowadzonych w euro, przeprowadzają transakcje handlowe, robią zakupy i mają możliwość porównania cen tych samych towarów w różnych krajach Europy. Układ zawarty w luksemburskim Schengen zniósł sprawdzanie paszportów na przejściach granicznych wewnątrz Unii dając Europejczykom swobodę przekraczania granic i poruszania się po obszarze Unii, dzięki czemu mogli czuć się częścią wspólnej Europy. Strefa Schengen będzie się rozrastała razem z powiększaniem się Unii Europejskiej o nowe państwa.

Dla zbliżenia Unii Europejskiej do Europejczyków w Traktacie z Maastricht został powołany Rzecznik Praw Obywatelskich (euroombudsman). Rzecznika wybiera Parlament Europejski na czas trwania swojej kadencji z prawem do ponownego wyboru. Jego zadania polegają na prawidłowości funkcjonowania unijnych instytucji i organów oraz rozpatrywania składanych skarg na ich działalność. Prawo składania skarg przynależy każdemu Europejczykowi, osobę zamieszkującą na terytorium Unii bądź instytucję, której siedziba mieści się w jednym z krajów unijnych. Euroombudsman podejmuję próbę mediacji prowadzącą do osiągnięcia porozumienia pomiędzy osobą, która złożyła skargę, a instytucją, na którą skarga została złożona.

Inną formą zbliżenia unijnych instytucji do Europejczyków jest utrwalona już działalność Parlamentu Europejskiego, która polega na tym, że każdy mieszkaniec Unii Europejskiej może składać petycje, które zostaną przez Parlament rozpatrzone.

Do historii już przeszły słynne słowa jednego z ojców - założycieli Wspólnot Europejskich, Jeana Monnet'a: "My nie zbliżamy do siebie państw, my jednoczymy ludzi". Wzbudzenie wśród społeczeństwa europejskiego poparcia dla procesu jednoczenia Europy wciąż jest jednym z najważniejszych zadań, z którymi zmierzają się unijne organy.

10. Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość

Europejczycy mają zagwarantowane prawo do wolnego życia w wybranym przez siebie miejscy na unijnym terytorium, bez konieczności obawiania się, że będzie im groziło niebezpieczeństwo lub będą narażeni na prześladowanie. Ogół przestępstw o charakterze międzynarodowym oraz działalność terrorystyczna wzbudzają wśród współczesnych obywateli Unii Europejskiej uczucie niepokoju.

Dlatego konieczne jest podjęcie współpracy szybkiej i skutecznej przez wszystkie państwa Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnego sądownictwa i spraw wewnętrznych, zwłaszcza dziś, kiedy rozszerzająca się Unia wymaga nowej formy bezpieczeństwa wewnętrznego.

W momencie, kiedy powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza nie myślano o tej formie jednoczenia państw. Traktat Rzymski w artykule trzecim ma zapisane, iż EWG jest zobowiązana podjąć działania w sprawie poruszania się ludzi po jej obszarze. Wraz z upływem czasu okazało się, iż każda osoba oprócz swobody poruszania się powinna mieć gwarancję bezpieczeństwa i dostępu do niezawisłego sądownictwa na terytorium całej Unii Europejskiej. W tym celu zostały podpisane Jednolity Akt Europejski, Traktat o Unii Europejskiej oraz traktat Amsterdamski, które wprowadziły zmiany do traktatów założycielskich.

Wolność poruszania się po terytorium Unii Europejskiej

Prawo do swobodnego przepływu ludzi pomiędzy państwami należącymi do Unii Europejskiej powoduje, iż wzrasta znaczenie kwestii zabezpieczenia państw unijnych, wynikłe ze zniesienia kontroli granicznych wewnątrz UE. Dla zrównoważenia tego wprowadzono dodatkowe zabezpieczenia na unijnych obszarach zewnętrznych, graniczących z państwami nie należącymi do Unii. Zniesienie barier w poruszaniu się po terytorium Unii umożliwiło poruszanie się po niej także przestępcom, co wymusiło współpracę pomiędzy narodowymi oddziałami policyjnymi oraz sądami dla zwalczania działalności przestępczej o charakterze międzynarodowym.

Trzy idee: wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość bardzo mocno się ze sobą wiążą. Idea wolności nie ma tak dużej wartości bez zagwarantowania ludziom bezpiecznego życia pod ochroną prawa, do którego każdy ma zaufanie.

W dniach od 16 do 16 października 1999 roku odbywał się szczyt Unii Europejskiej w finlandzkim Tampere, na którym dyskutowano nad sprawami dotyczącymi wymiaru sprawiedliwości oraz nad sprawami wewnętrznymi. Osoby stojące na czele państw doszły do uzgodnienia wyrazistego i świadczącego o ich ambicji planu działania, składającego się z sześćdziesięciu etapów, które należało zrealizować do 2004 roku, by uczynić z Unii Europejskiej terytorium charakteryzujące się wolnością, bezpieczeństwem i sprawiedliwością. Kontrola realizacji tego projektu spoczęła na Komisji Europejskiej.

Główne tematy podjęte na szczycie Rady Europejskiej w Tampere:

• podjęcie wspólnej polityki w dziedzinie udzielania azylu i spraw dotyczących migracji

• urzeczywistnienie idei stworzenia w Europie obszaru opartego na sprawiedliwości

• przeciwdziałanie działalności przestępczej o charakterze międzynarodowym w Europie

• wzmocnienie działań na zewnątrz

Do ważniejszych przejawów unijnej działalności, która miała na celu uczynić łatwiejszym życie osobom, które podróżują po unijnym terytorium, było podpisanie w 1985 roku przez Belgię, Francję, Luksemburg, Holandię i Niemcy tak zwanego Układu z Schengen, który dotyczył zniesienia kontroli granicznych bez względu na pochodzenie narodowe osób na wewnętrznych granicach Unii, oraz że na granicach zewnętrznych Unii Europejskiej będą dostosowane i wprowadzi się wspólną politykę wizową.

Efektem było powstanie obszaru pozbawionego wewnątrz granic, który nazwano strefą Schengen. Granice zewnętrzne pozostały, ale Europejczycy z państw należących do strefy Schengen mogli je przekraczać po okazaniu dowodu osobistego bądź paszportu.

Układ podpisany w Schengen w 1985 roku został wprowadzony przez Konwencję z 1990 roku. Te dwa dokumenty i wynikłe z nich prawodawstwo zostały włączone do unijnych zapisów traktatowych, a wraz z powiększaniem się Unii Europejskiej o kolejne państwa członkowskie rozrastała się strefa Schengen. Do marca 2001 roku reguły zawarte w Układzie z Schengen zostały wdrożone przez Islandię Norwegię i trzynaście unijnych państw: Austrię, Belgię, Danię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Szwecję i Włochy.

Ta działalność nie ma na celu utworzenie z kontynentu europejskiego niedostępnej twierdzy, lecz chodzi o legalność wjazdu na terytorium Unii i umożliwienie swobody poruszania się w niej. UE jest nastawiona na zdecydowaną walkę ze zorganizowaną działalnością przestępczą i wykorzystywaniem ludzi.

Działalność polityczna dotycząca udzielania azylu i spraw migracyjnych

Unia Europejska może poszczycić się tradycją polegającą na podejmowaniu obcokrajowców i w trosce o ich dobro i bezpieczeństwo udziela im schronienia przed prześladowaniem politycznym czy rasowym. Państwa unijne stanęły przed problemem związanym ze wzrastającą liczbą imigrantów, przebywających na terytorium unii legalnie bądź nielegalnie.

Konieczne jest zharmonizowanie prawodawstwa, by wnioski z prośbą o udzielenie azylu były rozpatrywane w oparciu o podstawowe przepisy ujednolicona dla całego obszaru UE. Na szczycie Rady Europejskiej w Tampere postanowiono, że celem będzie osiągnięcie wspólnej polityki dotyczącej udzielania azylów oraz równe traktowanie azylantów na całym unijnym terytorium. Unia Europejska postanowiła przyznać osiedleńcom prawa i obowiązki podobne do tych, jakie mają Europejczycy z państw należących do Unii. Ich zasięg zostanie uzależniony od tego, jak długo imigranci mają zamiar legalnie przebywać na unijnym terytorium.

Przeciwdziałanie działalności przestępczej o charakterze międzynarodowym

Istnienie tej sfery politycznej jest uwarunkowane skutecznością funkcjonowania systemu zarządzającego poruszaniem się imigrantów, z którym łączy się kontrola na zewnętrznych obszarach granicznych i przeciwdziałaniem niezgodnych z prawem imigracji. Uwidacznia się potrzeba skoordynowania działań w kierunku walczenia ze zorganizowaną przestępczością, polegającą między innymi na tworzeniu siatek przerzutowych nielegalnym imigrantom, handlu osobami ludzkimi oraz wykorzystywaniu kobiet i nieletnich.

Zorganizowane grupy przestępcze wzrastają w siłę i wspomagają się nawzajem. Osoby uznane za terrorystów pokazały swoją brutalność i brak skrupułów w atakowaniu dowolnego miejsca na świecie. Dla zwalczania tego powstał System Informacyjny Schengen (SIS) - komputerowa baza zawierająca dane osób przekraczających bądź przebywających na terytorium Unii, do której mają dostęp organy ścigania państw członkowskich, a w której można sprawdzić czy dana osoba nie jest z jakiegoś powodu poszukiwana, nie ciąży nad nią nakaz aresztowania lub ekstradycji.

Przynoszącą pozytywne rezultaty metodą aresztowania osób, które popełniły przestępstwo, jest śledzenie ich nielegalnie zdobytych pieniędzy. W tym celu unijna działalność jest skierowana na ustanowienie prawa pozwalającego na odcięcie zorganizowanych grup przestępczych od ich środków finansowych i uniemożliwienie im prania pieniędzy.

Sukcesem, który jest wynikiem współdziałania państwowych organów ścigania było stworzenie w 1999 roku Europejskiego Biura Policji (Europolu), którego celem jest współpraca policji i celników nad przestrzeganiem unijnego ustawodawstwa. Zwalcza on działalność przestępczą o charakterze międzynarodowym, taką jak przemyt substancji narkotycznych, handel skradzionymi pojazdami, nielegalnych imigrantów, wykorzystywanie nieletnich i kobiet na tle seksualnym, pornografię, fałszerstwa, przemycanie środków promieniotwórczych i jądrowych, działań terrorystycznych, prania nielegalnych środków finansowych oraz podrabiania wspólnej europejskiej waluty.

Tworzenie europejskiego sądownictwa

Na dzień dzisiejszy Unia Europejska charakteryzuje się 25 odmiennymi systemami sądowymi swoich państw członkowskich. Osoby zamieszkujące terytorium państwa, którego obywatelstwa nie posiadają, mogą popaść w tarapaty mające związek z życiem rodzinnym bądź wykonywanym zawodem, a nieznajomość lokalnego systemu prawnego nastręczać będzie dodatkowych problemów. Dlatego swoboda poruszania się po wewnętrznym obszarze Unii pociągnęła za sobą konieczność ułatwienia ludziom dostępu do sądownictwa na całym unijnym obszarze w łatwy i zrozumiały sposób.

W tym celu zostały utworzone programy, mające silniej związać działalność prawniczą z wszystkich krajów Unii. Na przykład program Grotius miał na celu udzielenie pomocy prawnikom i sędziom w zaznajomieniu się z prawodawstwem pozostałych państw Unii Europejskiej, a zadaniem programu Falcone było wspomożenie nawiązania łączności pomiędzy osobami pełniącymi funkcje sędziowskie, prokuratorskie, policjantami i celnikami z całego unijnego obszaru.

Największe znaczenia miał jednakże Eurojust - Europejski Urząd na rzecz Poszerzania Współpracy Sądowniczej. Jego zadaniem jest koordynacja działalności prokuratorskiej, prowadzeni postępowań śledczych we wszystkich państwach członkowskich Unii w celu zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej na terytorium unijnym.

Współdziałanie sądów krajowych może napotykać przeszkody i utrudnienia w postaci zróżnicowania definicji dotyczących przestępstw. Lecz skoro nie istnieją granice dla terrorystów i działalności przestępczej o charakterze międzynarodowym to należy także zlikwidować bariery graniczne dla skuteczności działalności sądowniczej. To jest cel Unii - stworzenie wspólnego prawodawstwa dotyczącego przeciwdziałania działalności terrorystycznej dla zagwarantowania Europejczykom bezpieczeństwa i umiędzynarodowienia działalności w tej dziedzinie.

Do momentu podpisania Traktatu Amsterdamskiego w 1997 roku kwestie udzielania azylów, kontrole graniczne na zewnątrz Unii, współpraca sądownicza pomiędzy sądami cywilnymi i handlowymi były rozpatrywane na poziomie bezpośredniego współdziałania międzyrządowego państw unijnych, natomiast Traktat Amsterdamski przeniósł te kompetencje na organy wspólnotowe, aby współpraca na tym poziomie była skuteczniejsza, tak jak w innych dziedzinach.

Obwarunkowano to 5-letnim okresem przejściowym, prawo występowania z inicjatywą zostało podzielone pomiędzy Komisję Europejską i kraje będące członkami Unii Europejskiej, natomiast proces decyzyjny wymaga jednomyślności. Wymagane jest również zasięgnięcia opinii parlamentarzystów europejskich, natomiast Trybunałowi Sprawiedliwości ograniczono uprawnienia.

Jedynie kwestie dotyczące postępowań sądowych karnych i współdziałania służb policyjnych w tej dziedzinie zostawiono w gestii działań między rządami. Traktat o Unii Europejskiej ustalił, że koordynacja działalności międzyrządowej w Unii w dziedzinach ważnych i czułych dla niepodległości narodowej należy do Rady Europejskiej. Prawo występowania z inicjatywą podzielono pomiędzy Komisję Europejską i kraje należące do UE.

Na szczycie Rady Europejskiej w Tampere naczelni politycy państw członkowskich Unii Europejskiej doszli do wniosku, że europejski obszar charakteryzujący się wolnością, bezpieczeństwem i sprawiedliwością ma zostać osiągnięty do 2004 roku.

11. Unia Europejska a świat

UE osiągnęła pozycję gospodarczą, handlową i monetarną na skalę światową. Ma dużą zdolność oddziaływania i wywierania wpływu na Międzynarodową Organizację Handlu oraz wyspecjalizowane agencje ONZ, jak również podczas odbywania się spotkań na najwyższym szczeblu dotyczących ochrony przyrody i postępu.

Dla niektórych Unia Europejska to gospodarczy kolos i polityczny karzeł w jednym. Opis wprawdzie przesadzony lecz nie da się ukryć, że współpraca w dziedzinie wspólnej dyplomacji i polityki pozostało wiele do zrobienia zanim osiągnięta zostanie jednomyślność w sprawach dotyczących pokoju, stabilizacji, terroryzmu, Bliskiego Wschodu, stosunków z USA, pozycji i roli jaką ma odgrywać Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Państwa Unii nadal posiadają całkowitą niepodległość w sprawach wojskowych i obronnościowych za wyjątkiem różnych porozumień i sojuszy, takich jak Pakt Północnoatlantycki.

Początek współpracy w dziedzinie obronności

Podjęcie współpracy w dziedzinie wspólnych działań politycznych dotyczących spraw bezpieczeństwa, obronności i polityki zagranicznej (WPZiB) zostało zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej z 1992 roku oraz Traktacie Amsterdamiskim, które wyznaczyły podstawowe cele do zrealizowania. W ten sposób został utworzony tak zwany "drugi filar", na którym opiera się UE - działania polityczne podejmowane przez rządy z niewielkim udziałem Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Do podjęcia decyzji dochodzi się na drodze dyskusji wymagającej kompromisów. Państwa mają prawo powstrzymania się od wypowiedzi.

Na rok 2003 sytuacja polityczna i strategiczna przedstawiała się w następujący sposób

• Po przyłączeniu się prawie w jednym czasie państw środkowoeuropejskich z byłego bloku komunistycznego do Unii Europejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego i pokojowego nastawienia byłego państwa radzieckiego do państw zachodnioeuropejskich zakończył się trwający od ponad pięćdziesięciu lat okres zimnej wojny. Umożliwiło to podjęcie dalszego jednoczenia Europy pod sztandarem pokojowej współpracy i współdziałania w walce z działalnością przestępczą o charakterze międzynarodowym (takiej jak sprzeczna z prawem imigracja czy wprowadzanie do legalnego obrotu pieniędzy pochodzących z nielegalnych źródeł). Unie Europejska podjęła partnerskie współistnienie z większymi państwami, z którymi sąsiaduje, takimi jak Rosja czy Ukraina, które w najbliższej perspektywie nie mają szans na włączenie się w unijne struktury.

• Kraje Unii Europejskiej postawiły przed sobą zadanie realizacji zapisów traktatowych dotyczących podjęcia wspólnych działań politycznych dotyczących obronności i bezpieczeństwa. Na szczycie Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 roku postanowiono, że do końca 2003 roku Unia ma być gotowa do tego, by w ciągu sześćdziesięciu dni móc uaktywnić tak zwane siły szybkiego reagowania, które będą w stanie pogotowia do podjęcia akcji zbrojnej przez okres przynajmniej jednego roku. Ta specjalna jednostka wojskowa nie stanowi sił zbrojnych Unii Europejskiej - w jej skład mają wchodzić jednostki pochodzące z oddziałów zbrojnych państw, które są członkami Unii. Natomiast koordynowaniem ich działań należy do Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, Komitetu Wojskowego oraz Sztabu Wojskowego, nad którym zwierzchnictwo sprawuje Rada, mająca swą siedzibę w Brukseli. W ten sposób Unia Europejska została wyposażona w środek o charakterze politycznym i wojskowym, którego zadaniem jest wykonywanie zadań specjalnych, takich jak misje humanitarne oraz akcje ratunkowe na obszarach nie należących do Unii, operacji pokojowych oraz działania w sytuacjach kryzysowych mających na celu przywracanie sytuacji pokojowych.

• Państwo amerykańskie wyraziło zgodę na to, by obywatele Unii mogli korzystać z części możliwości Paktu Północnoatlantyckiego, przede wszystkim dotyczących wywiadu, przekazywania informacji, dowództwa i transportu w działaniach o charakterze wojskowym, do których nie zamierzają się przyłączać obywatele Stanów Zjednoczonych.

• Na dzień dzisiejszy oddziały zbrojne, których zadaniem jest obrona oraz środki służące odstraszaniu, jak broń jądrowa, w której posiadaniu jest Francja i Wielka Brytania, jest poddane kontroli państw należących do Unii Europejskiej. Postęp technologiczny, charakteryzujący się coraz większą złożonością i coraz większymi nakładami finansowymi, sprawia, iż państwa unijne uznają za konieczne podjęcie współdziałania w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego. Oprócz tego współpraca wojskowa w ramach sił szybkiego reagowania wymaga ujednolicenia dotyczących ich przepisów.

• Ataki terrorystyczne, które miały miejsce 11 września 2001 roku, oraz podobna działalność o tym charakterze w innych miejscach na świecie odmieniły podejście strategiczne do tej sprawy. Państwa Europy zacieśniły współdziałanie w wymianie informacji pozwalających ustrzec się przed tą formą agresji. Przeciwdziałanie akcjom terrorystycznym świat postawił sobie na czele zadań do spełnienia, dlatego kontynent europejski pokonując podziały i podejmując współpracę z Ameryką i z dużą liczbą innych państw wspiera procesy demokratyczne i przestrzeganie praw człowieka.

Przed Unią Europejską stoi nowe zadanie - znalezienie wspólnej zrównoważonej drogi pomiędzy tradycyjnymi zasadami postępowania każdego z państw w dziedzinie działalności obronnej i bezpieczeństwa, które zostało spowodowane zmianą unijnej strategii w tym zakresie.

"Jeżeli chcę porozmawiać z Europą, do kogo mam zadzwonić?"

Konwent dotyczący przyszłych losów Unii Europejskiej wystąpił z propozycją przeprowadzenia pewnych modyfikacji, które miałyby na celu nadanie Unii wyrazistszej tożsamości. Część państw europejskich wyraża poparcie dla idei ustanowienia prezydenta Unii Europejskiej jako osoby reprezentującej Unię na zewnątrz. Osoba na tym stanowisku powinna wcześniej należeć do Rady Europejskiej a jej czas urzędowania z pewnością wynosiłby więcej niż półroczne przewodnictwo krajów członkowskich Unii w Radzie. Taka sytuacja stanowiłaby odpowiedź na postawione przez Henry'ego Kissingera pytanie w siódmej dekadzie ubiegłego stulecia: "Jeżeli chcę porozmawiać z Europą, do kogo mam zadzwonić?"

Nadal trzeba udzielić odpowiedzi na pozostałe zdania pytające: o sposób wybierania unijnego prezydenta; o przysługujące mu prawa i przywileje; o to jaką rolę będzie wówczas odgrywał Wysoki Przedstawiciel do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB), o to kto będzie sprawował funkcję zwierzchnika sił szybkiego reagowania; kto będzie sprawował kontrolę nad prezydentem; czy jego decyzje będą wymagały otrzymania aprobaty członków Rady Europejskiej; jakie byłyby wzajemne stosunki pomiędzy unijnym prezydentem a osobą przewodzącą Komisji Europejskiej oraz osobą sprawującą funkcję Komisarza do spraw stosunków zewnętrznych?

W Traktacie Amsterdamskim podjęto próbę uelastycznienia procesu decyzyjnego w sprawach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Umocnienie współdziałania pewnej liczbie państw w sprawach, w których inne kraje nie zamierzają brać udziału powodowane przykładowo zasadą neutralności, dałoby tym państwom możliwość sprawnego i skutecznego działania.

Minusem tego jest to, że osłabieniu uległaby unijna kohezja oraz jej pozycja wiarygodnego partnera stosunków międzynarodowych, jeśli unijna działalność w polityce międzynarodowej byłaby niejednolita lecz podejmowana za każdym razem przez inną grupę państw. Oprócz tego ryzykiem jest przerwanie tego, co zespala unijną polityczną działalność w różnych dziedzinach, takich jak kierowanie wspólnym ujednoliconym rynkiem wewnętrznym, konkurencyjność, unia gospodarczo-walutowa, sprawy bezpieczeństwa wewnętrznego, i tak dalej, czyli wewnątrz samej Unii a jej działalnością polityczną zewnętrzną, jak wymiana handlowa, wspieranie rozwoju, dyplomatyka, obronność, i tak dalej.

Przyszłość stawia obywateli Unii Europejskiej przed koniecznością jednomyślności w podejmowaniu decyzji i jasnością działań politycznych. Państwa unijne zobowiązane są do jednomyślności w wygłaszaniu wypowiedzi, by pokazać swoje zdeterminowanie w ochranianiu swych najważniejszych spraw oraz solidarnego stanowiska w zagwarantowaniu bezpiecznej przyszłości swym narodom.

Unia Europejska otwarta na świat

Ukończenie tworzenia ujednoliconego rynku do 1993 roku wywarło wpływ na działalność polityczną Unii w sferze handlu. Zaczęto znosić przepisy ograniczające import, które obowiązywały w niektórych państwach unijnych, jak również rozprowadzanie wewnątrz Unii rzeczy pochodzących z importu charakteryzujących się "delikatnością". Chodziło przede wszystkim o produkty ze stali, pojazdy samochodowe i elektronikę. Stworzono Światową Organizację Handlu, która stała się miejscem do dyskusji nad nieporozumieniami w handlu, gdzie starano się uzyskać rozwiązanie za pomocą rozmów negocjacyjnych.

Przeciętna wysokość nakładanych ceł na rzeczy importowane na terytorium unijne zmniejszono do niecałych 5%. Międzynarodowi wspólnicy handlowi Unii Europejskiej doszli do porozumienia w sprawie ustalenia reguł, na których miała się oprzeć wymiana usług i produktów rolnych. Kwestie dotyczące rolnictwa uwydatniły różnice istniejące pomiędzy osobami produkującymi je w Europie i w Ameryce. Jednogłośność Unii w tej sprawie pozwoliła jej na obronienie swoich poglądów i stanowisk.

Unia Europejska stanowi jednolity obszar handlowy, zamieszkały przez ponad 500 milionów nabywców, którzy mają przeciętne dochody stosunkowo duże. Dlatego stanowi atrakcyjny rynek dla obcych eksporterów. Z tego też powodu jest w uprzywilejowanej pozycji i może sobie pozwolić na przekonywanie krajów prowadzących z nią transakcje handlowe do stosowania się do zasad zdrowej konkurencji i sprawiedliwego oraz w równym stopniu dostępnego dla wszystkich rynku.

Partner o dużym znaczeniu dla przemysłowego świata

Dla Stanów Zjednoczonych Ameryki jednoczący się kontynent europejski stanowi sprzymierzeńca wyznającego identyczne idee, który jednocześnie jest konkurentem w dziedzinie spraw handlowych i technologicznych. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, którego członkami są zarówno Stany Zjednoczone, jak i większość państw Unii Europejskiej, zmniejszył spory handlowe pomiędzy obydwoma stronami Oceanu Atlantyckiego, dotyczące płodów rolnych, przemysłu stalowego i lotniczego.

Zmierzając się ze zmianami na arenie międzynarodowej, które się dokonały w ostatnim dwudziestoleciu ubiegłego stulecia, zwłaszcza koniec okresu zimnowojennego, członkowie Paktu Północnoatlantyckiego zostali postawieni przed koniecznością zrewidowania swoich wzajemnych stosunków. Współpraca Unii Europejskiej ze Stanami Zjednoczonymi wymaga wytyczenia sobie nowych zadań. Istnieje potrzeba nawiązania współpracy pomiędzy sprzymierzeńcami, by razem pokonać zagrażające niebezpieczeństwa, jak upowszechnianie się broni nuklearnej, działań terrorystycznych o charakterze międzynarodowym, międzynarodowych działań przestępczych (jak szmuglowanie substancji narkotycznych) i tak dalej. W sytuacji handlowej i wdrażania projektów inwestycyjnych zjednoczona Europa stanowi podstawowego partnera dla Stanów Zjednoczonych i wyłącznego, na którym można polegać jeżeli idzie o utrzymanie stabilnych relacji. Napotyka jednak w amerykańskim Kongresie pewne utrudnienia, polegające na tym, że podejmowane są działania tylko z ich strony, które czasami mogą powodować niebezpieczną sytuację dla spraw Unii Europejskiej na świecie.

Unia Europejska a państwa śródziemnomorskie

Niedaleko terytorium unijnego, na południu Morza Śródziemnego, położone są państwa, związane z Unią Europejską historycznie i kulturowo. Następuje przepływ osób pomiędzy tymi obszarami poprzez migracje, która może przybrać na sile. Unia Europejska utrzymuje z tymi państwami partnerskie stosunki i podjęła działania skierowane na zintegrowanie się z tymi regionami, które noszą roboczy tytuł" ogólne podejście do regionu śródziemnomorskiego".

Z państwa rejonu Morza Śródziemnego Unia Europejska już na wstępie podjęła ustanowienie specjalnych stosunków gospodarczych i handlowych. W listopadzie 1995 roku odbyło się w Barcelonie spotkani, którego uczestnikami były kraje Unii oraz państwa śródziemnomorskie za wyjątkiem Libii, Albanii oraz krajów powstałych po rozpadzie Jugosławii. Konferencja ta dała podstawy pod europejsko-śródziemnomorskie stosunki partnerskie. Ich założenia to:

• Nawiązanie dialogu politycznego pomiędzy państwami Unii Europejskiej i krajami basenu Morza Śródziemnego oraz ustanowienie stosunków partnerskich w dziedzinie bezpieczeństwa, zwłaszcza w sprawach kontroli uzbrojenia i rozstrzygania sporów metodami pokojowymi.

• Wzmożenie relacji dotyczących gospodarki i handlu między tymi rejonami. Metodą do osiągnięcia tego jest utworzenie do 2010 roku europejsko-śródziemnomorskiego obszaru wolnego handlu, odpowiadającego wytycznym WTO. Wytwarzane rzeczy będą wtedy mogły być wymieniane bez konieczności ponoszenia opłat celnych na rynku, który w zamierzeniach ma stać się największym obszarem wolnej wymiany handlowej.

• Ustanowienie stosunków partnerskich w dziedzinach społecznej, kulturowe i tym podobnych.

Unia Europejska utworzyła program o nazwie MEDA, za pośrednictwem którego zostaną przekazane państwom z rejonu Morza śródziemnego środki finansowe o łącznej wartości 5,3 miliarda euro rozłożone na lata 200-2006.

Unia Europejska a kraje afrykańskie

Kraje Unii Europejskiej są związane tradycjami historycznymi z państwami afrykańskimi z rejonu Sahary. Są to byłe obszary kolonialne i terytoria zamorskie, które w oparciu o zapisy Traktatu podpisanego w Rzymie w 1957 roku połączone są więziami stowarzyszonymi ze wspólnotowymi państwami. Proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenie się niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych, który miał swój początek w połowie ubiegłego stulecia, odmieni wzajemne stosunki tych terenów, gdyż z obszarów zależnych od państw europejskich stały cię niepodległymi państwami.

23 czerwca 2000 roku została podpisana w stolicy Beninu - Cotonou umowa o nowym partnerstwie pomiędzy państwami rejonu Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) a Unią Europejską. Dotyczyła partnerstwa w zakresie pomocy i handlu między UE a tymi krajami i zastąpiła obowiązującą do tej pory Konwencję z Lomé, podpisaną w stolicy Togo w 1975 roku, a która była wielokrotnie zmieniana.

Podstawowym zadaniem obu dokumentów było wspieranie i przyspieszanie rozwoju gospodarczego, kulturowego i społecznego krajów rozwijających się z rejonu Afryki, Karaibów i Pacyfiku a także umacnianie i wzbogacanie ich relacji o nowe stosunki dyplomatyczne z unijnymi państwami i Unią jako całością w oparciu o idee solidarności i wzajemności w interesach.

Konwencja podpisana w stolicy Togo dotyczyła przede wszystkim wymiany handlowej i dostępu do rynków zbytu, natomiast zastępująca ją Umowa podpisana w 2000 roku w Stolicy Beninu rozszerza zakres przedmiotowy o nowe metody współdziałania i postępowania w przypadkach, kiedy łamane są prawa człowieka.

Wspólnota Europejska dała państwom pozostającym najbardziej w tyle jeśli idzie o rozwój gospodarczy z trzydziestu dziewięciu, które podpisały umowę, szczególne zezwolenia, uprawniające je do eksportowania do Unii Europejskiej od 2005 roku bez ponoszenia opłat celnych prawie wszystkie swoje wyroby.

Europejski Fundusz Rozwoju udziela wsparcia finansowego dla projektów związanych z państwami rejonu Karaibów, Afryki i Pacyfiku wyposażony z budżet wysokości 13,5 miliardów euro, który podzielono na siedmioletni okres. Do tego jeszcze z wcześniejszego budżetu EFR zostało 9,5 miliarda euro a kolejne 1,7 miliarda euro zostało pożyczone od Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

12. Przyszłość Unii Europejskiej

W 1949 roku francuski pisarz Wiktor Hugo powiedział: "Przyjdzie taki dzień, kiedy wszystkie narody na naszym kontynencie, nie tracąc swojej odrębności ani chwalebnej indywidualności, złączą się w wyższą jedność i stworzą europejskie braterstwo. Przyjdzie taki dzień, kiedy nie będzie innych pól bitew niż rynki otwierające się na idee. Przyjdzie taki dzień, kiedy kule armatnie i bomby zamienią się na głosy." Okazały się to być słowa prorocze, gdyż po ponad 100 latach rozpoczęły się realizować by w sumie po ponad 150 latach stały się rzeczywistością. W międzyczasie nad Europą przetoczyły się dwa potężne widma wojenne oraz wiele innych konfliktów zbrojnych, które pociągnęły za sobą miliony istnień ludzkich, zamiast tego przynosząc upadek nadziei. Stojąc u progu XXI stulecia ludzie odzyskali już nadzieję i radośniej patrzą w przyszłość. Jest to również wiek nowych wyzwań i nowych utrudnień, które czekają kontynent europejski.

Unia urosła do 25 państw członkowskich w wyznaczonych terminach. Na lata 2007 - 2015 przewidziane są następne rozszerzenia. Do tego czasu konieczne jest podjęcie decyzji, po zasięgnięciu opinii obywateli, dokąd mają sięgać ostateczne granice Unii Europejskiej, nie tylko geograficzne ale w każdym aspekcie.

Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich zostały podpisane przez niepodległe państwa i narody, które podjęły decyzję o połączeniu się by tworzyć wspólną przyszłość, zwiększać wspólną część swojej niepodległości dotyczącej najważniejszych sfer życia Europejczyków, takich jak pokój, bezpieczeństwo, uczestnictwo w procesach demokratycznych, sprawiedliwość, solidarność. Umowa ta wzrasta w siłę i łączy coraz większe rzesze ludzi.

Postęp technologiczny zasadniczo odmienia oblicze uprzemysłowionego świata. Stawia w ten sposób także nowe zadania do spełnienia, które wykraczają poza granice państw czy narodów. Samotne kraje nie poradzą sobie z tymi zadaniami, dotyczącymi ciągłego rozwoju, utrzymania równowagi demograficznej czy konieczności solidaryzowania się społeczeństw. Oddzielne prowadzenie działań politycznych w tych kierunkach nie doprowadzą do ich osiągnięcia. Wiele zagadnień, jak zanieczyszczenie środowiska, zwłaszcza dużych zbiorników wodnych (oceanów) czy unikanie powtórzenia sytuacji podobnych do wybuchu reaktora atomowego w Czarnobylu wymaga współdziałania dla zagwarantowania bezpieczeństwa przyszłym pokoleniom.

Wspólnota Europejska w obecnym składzie stanowi tylko część globu ziemskiego, który szuka zrównoważenia w dzisiejszych czasach. Nie pozostaje obojętna na zdarzenia, które mają miejsce w innych rejonach świata, jak islamskie wojny religijne, epidemie, głód (Afryka), kryzysu gospodarcze (Ameryka Łacińska), boom demograficzny (Azja) czy inne. Kontynent europejski nie pozostaje skoncentrowany wyłącznie a własnych sprawach i rozwoju, lecz angażuje się w procesy globalizacyjne. I pomimo tego, że może się poszczycić dużymi osiągnięciami w handlu nie siada na laurach, gdyż stają przed nią kolejne zadania, nim zostanie osiągnięta pełna jednogłośność lub wiarygodność jako podmiotu stosunków międzynarodowych.

Unijne organy wewnętrzne potwierdziły swoje znaczenie, lecz teraz muszą się zmierzyć z nowymi wyzwaniami związanymi z większą liczbą celów do realizacji z powodu większej liczby członków. Z każdym unijnym rozszerzeniem pojawia się niebezpieczeństwo zaistnienia sytuacji działających odśrodkowo w sposób niszczący na Unię Europejską. Indywidualne interesy każdego z państw członkowskich przewidziane na krótki czas mogą wybić długoterminowe projekty Unii z torów i uniemożliwić ich realizację na wiele lat. Dlatego konieczne jest uświadomienie wszystkim państwom członkowskim w co się "wpakowali", oraz że konsekwencje jednostkowych działań i tak ponoszą wszyscy, dlatego konieczne jest takie działanie, by Unia Europejska mogła funkcjonować bez przeszkód. Oczywiście w procesie decyzyjnym uwzględniane jest zróżnicowanie Unii, gdyż to stanowi jej największą wartość. Z tego też powodu konieczne jest wprowadzenie zmian w procesie podejmowania decyzji, gdyż przy ciągle zwiększającej się liczbie państw członkowskich osiągnięcie jednomyślności będzie coraz trudniejsze. Dlatego proponowane jest podejmowanie decyzji w oparciu o system większościowy z metodami hamulca i równowagi (z angielskiego checks and balances), który zapewni sprawne funkcjonowanie.

Projekt Traktatu konstytucyjnego czyni bardziej funkcjonalny i przejrzystszy sposób podejmowania decyzji w Unii. Wyjaśnia Europejczykom kompetencje poszczególnych organów i ich znaczenia na co dzień. Dzięki temu Unia Europejska jest dla nich bardziej zrozumiała, chętniej popierają jej idee i biorą aktywny udział w jej życiu i funkcjonowaniu. Konstytucja dokonuje także przejrzystego podziału kompetencji pomiędzy unijne instytucje, instytucje państwowe i regionalne. Ukazuje to dwoistość działania Unii Europejskie, poprzez woli narodów wyrażanej przez unijne instytucje oraz legalnie działające rządy państwowe. Kraje Unii wciąż stwarzają ramy prawne, w których żyją i działają społeczności Europy.

Traktat konstytucyjny jest następnym etapem integracji narodów i Europejczyków. Otwartym pozostaje tylko pytanie czy jest to etap końcowy, czy też jeden z wielu stojących jeszcze przed Unią Europejską.