Unia Europejska

Główne traktaty oraz ich najistotniejsze uchwały, na podstawie których zostały zbudowane Wspólnoty Europejskie oraz Unia Europejska, a także charakter prawny owych traktatów.

Na prawny stan posiadania Wspólnot Europejskich złożyło się prawo pierwotne tj. traktatowe i prawo wtórne, uchwalane przez konkretne urzędy Unii Europejskiej. Na prawo wtórne składają się: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje a także zalecenia oraz opinie, które nie posiadają charakteru wiążącego, jak również pozostałe akty urzędów Unii Europejskiej, również wyroki wydawane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Prawo traktatowe posiada istotę prawa międzynarodowego publicznego dlatego wszystkie pozostałe akty prawa wspólnotowego powinny być z nim zgodne. Jeżeli tak nie jest, prawo wtórne traci swoją ważność. Dobytek prawny Wspólnot stanowią również umowy międzynarodowe, które zawiera się między krajami należącymi do Unii Europejskiej a pozostałymi jednostkami prawa międzynarodowego. Akty prawa pierwotnego to: Traktat Paryski, Traktaty Rzymskie, Jednolity Akt Europejski, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat Amsterdamski, Traktaty Akcesyjne, protokoły oraz deklaracje, które są załączane do wyżej wymienionych traktatów:

1.. Jednolity Akt Europejski (ang.: Single European Act - SEA) - w dniu 17 lutego 1986 roku podpisało go dziewięć krajów należących do Wspólnot Europejskich. Reszta krajów członkowskich, czyli Dania, Grecja oraz Włochy swoje podpisały się kilka dni później, dnia 28 lutego 1986 roku. Po uznaniu go przez kraje członkowskie, został wdrążony do życia dnia 1 lipca 1987 roku. Jego efektem było poszerzenie Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej o nowe działy, w których omawiane były kwestie uzgodnienia polityki monetarnej, polityki społecznej, jedności gospodarczej oraz społecznej. Były także rozdziały poświęcone badaniom oraz rozwojowi technologicznemu jak również zagadnieniom ochrony środowiska.

Stwarzanie oraz rozwój polityki w kilkunastu branżach, takie są założenia Jednolitego Aktu Europejskiego. W dniu 1 stycznia 1993 roku udało się doprowadzić do stworzenia rynku wewnętrznego. JAE uchwalił także nowy sposób współpracy pomiędzy Parlamentem Europejskim a Radą Ministrów, metodę polegającą na zgodzie Parlamentu Europejskiego w procesie akceptacji Traktatów Akcesyjnych oraz Układów Europejskich. Doprowadził także do rozwinięcia współpracy pomiędzy krajami członkowskimi w obszarze polityki zagranicznej.

2.Traktat z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej) - traktat został zaakceptowany podczas konferencji międzyrządowej, która odbyła się w grudniu roku 1991. Do jego podpisania doszło w dniu 7 lutego 1992 roku. Najważniejszym celem, który założył sobie ten traktat było utworzenie Unii Europejskiej. Traktat złączył regulacje, które dotyczyły Unii Gospodarczej oraz Walutowej z traktatem mówiącym o powołaniu EWG (Wspólnoty Europejskiej). Jednym z zadań było także dodanie do traktatu uregulowania dotyczącego współdziałania w obszarze polityki sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych oraz unii politycznej. Najważniejsze wyniki osiągnięte przez TUE to: utworzenie filarów do zrealizowania Unii Gospodarczej i Walutowej, prawne zatwierdzenie poszanowania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, zwiększenie terenu na który mogą oddziaływać Wspólnoty, wdrążenie obywatelstwa Unii Europejskiej, umocnienie szczególnych uprawnień Parlamentu Europejskiego, zacieśnienie współdziałania w obrębie polityki wewnętrznej oraz wymiaru sprawiedliwości. W zakresie TUE została przewidziana opcja na przeprowadzenie jego rewizji, do czego w praktyce posunął się Traktat Amsterdamski w roku 1996.

3. Traktat Akcesyjny - jest to umowa, która została zawarta pomiędzy krajami należącymi do Unii Europejskiej a krajem, który dopiero ubiega się o członkowstwo, a zawartość tego traktatu stanowi uczestnictwo państwa kandydującego w UE. Traktat złożony jest z kilku części: 1) Traktat w kwestii wstąpienia, 2) Aktu mówiącego o warunkach wstąpienia oraz przystosowania się do traktatów (zawarte są w nim wynegocjowane okresy przejściowe oraz unieważnienia), 3) Protokołów dodatkowych, 4) Aktu końcowego (dokumentu, który stwierdza, że Traktat, Akt Akcesji, Protokoły oraz Wspólne Deklaracje są zaakceptowane w zakresie Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej Państw Członkowskich i Kandydujących), 5) Wspólnych Deklaracji.

Traktat w kwestii wstąpienia wraz z Aktem mówiącym o warunkach wstąpienia oraz przystosowania się do traktatów tworzą wspólnie Traktat o wstąpieniu, który ma bardzo szerokie znaczenie, a który przynależy do wspólnotowego prawa pierwotnego. Akt końcowy za to nie stanowi części składowej Traktatu o wstąpieniu patrząc z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Traktat Akcesyjny jest akceptowany zgodnie z regulacjami, które zostały przyjęte w wybranym państwie. Zgodnie z naszą konstytucją po złożeniu podpisu pod Traktatem, w Polsce może dojść do ogólnokrajowego referendum, w wyniku którego zapadnie zgoda na uznanie owego Traktatu.

4.Traktat Amsterdamski - do jego podpisania doszło 2 października 1997 roku w Amsterdamie. Dokonało tego piętnaście krajów należących do Unii Europejskiej. Do życia wprowadzono go 1 maja 1999 roku. Traktat wprowadził kilka poprawek do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatów Rzymskich i reszty aktów wspólnotowych. Najistotniejsze wprowadzone przemiany to zmiana na bardziej przejrzystą oraz jawną funkcjonalność Unii Europejskiej, przyjęcie ochrony praw obywateli Unii w bardzo szerokim zakresie znaczeniowym, ułatwienie postępowań prawodawczych oraz wprowadzenie zmian instytucjonalnych, dokonanie obszernych zmian w ówczesnym III filarze Unii (współdziałanie w obszarze spraw wewnętrznych oraz wymiaru sprawiedliwości), dokonanie zmian w II filarze (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa), nowe decyzje, które zatwierdzają elastyczność zjednoczenia poprzez wzmocnioną współpracę. Traktat Amsterdamski wdrąża III filar, który mówi o współpracy policji oraz sądów w kwestiach karnych.

5. Traktat Paryski - powołał Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Został podpisany przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN oraz Włochy w dniu 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu. Do życia wprowadzono go 23 lipca 1952 roku. Wygasł w roku 2002.

6. Traktaty Rzymskie- są to traktaty założycielskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej a także Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, jak również przynależące do nich protokoły dodatkowe. Do podpisania Traktatów doszło w Rzymie w dniu 25 marca 1957 roku. Podpisy pod nimi złożyły Belgia, Dania, Francja, Holandia, Luksemburg oraz RFN. Do życia wprowadzono je 1 stycznia 1958 roku. W preambule traktatu powołującego EWG zostały przedstawione najistotniejsze cele zjednoczenia europejskiego (ścisłe współdziałanie krajów europejskich, polepszenie warunków gospodarczych oraz społecznych, ciągła poprawa warunków życia oraz pracy, utrzymanie pokoju oraz wolności).

7. Traktat z Nicei - 11 grudnia 2000 roku w Nicei zakończono kolejny szczyt Rady Europejskiej, na którym przewodnim tematem była reforma instytucjonalna, od której zależało wstąpienie do Unii Europejskiej nowych krajów członkowskich. W trakcie zebrania, które odbywało się w Nicei szefowie krajów oraz rządów skupili swoją uwagę na trzech istotnych kwestiach: 1) Ogólna liczba komisarzy pracujących dla Komisji Europejskiej i ich przydzieleniu do konkretnych krajów członkowskich, 2) Sposobie dzielenia głosów w trakcie głosowania przy zastosowaniu metody kwalifikowanej większości głosów, 3) Poszerzenia sposobu głosowania przy użyciu metody kwalifikowanej większości głosów w Radzie na inne branże (miało się to odbyć poprzez ograniczenie obszaru, w którym do tej pory panowała jednomyślność). W trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w miejscowości Feira w Portugalii postanowiono na listę tych kwestii dopisać kolejną sprawę. Chodziło mianowicie o zasadę bliższej współpracy pomiędzy krajami członkowskimi.

Akty prawa wtórnego - jest to zestaw przepisów, które wydaje się w oparciu o akty pierwotne. Posiadają charakter absolutnie obowiązujący. Są to głównie:

1. Rozporządzenia- posiadają zastosowanie ogólne, są wiążące tylko w całości oraz używane są bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich, które posiadają kompetencje sprawnego ich egzekwowania.

2. Dyrektywy- przedstawiają cel utrzymując jednocześnie władzom państwowym mniejszą albo też większą wolność w dokonywaniu wyboru metody jego zdobycia.

3. Decyzje- w odróżnieniu do zarządzeń oraz dyrektyw wyróżniają się charakterem indywidualnym oraz konkretnym, a z racji tego, że są wiążące bezpośrednio w państwach członkowskich nie istnieje potrzeba współgrania z nimi przepisów tych krajów.

Derogacja - jest to prawo, które przysługuje państwom należącym do UE do "wyłączania się", tj. nie podejmowania zadań, które są realizowane w UE, a których sami nie chcą. Pierwszym a jednocześnie najsławniejszym przykładem derogacji stało się nie wstąpienie przez Wielką Brytanię, Szwecję oraz Danię do Unii Monetarnej. Państwa te do dnia dzisiejszego nie zdecydowały się na zastąpienie własnych walut narodowych walutą euro.

Harmonizacja prawa - jest to proces polegający na zmniejszaniu różnic czyli przybliżaniu (dostosowywaniu) przepisów prawnych oraz administracyjnych krajów należących do UE, tak, żeby zezwalały na jak sprawniejsze funkcjonowanie wspólnego rynku.

Wyższość prawa UE - poprawnie wydane, absolutnie obowiązujące przepisy prawa UE są zwierzchnie w stosunku do wszystkich przepisów prawa krajowego krajów należących do UE. W wypadku kiedy okazałoby się, że któryś przepis prawa państwa członkowskiego jest niezgodny z aktem unijnym, to jest on natychmiast zniesiony, bez względu na to czy był on już obowiązujący przed czy już po uchwaleniu aktu UE (w takim wypadku mogło do tego dojść w wyniku popełnienia błędu legislacyjnego).

Porządek prawny Wspólnot uzupełnia się bardzo aktualnie o wyroki wydawane przez Trybunał Sprawiedliwości. Dzięki tym wyrokom udało się wypracować najważniejsze przepisy prawne: gwarancji prawnej, proporcjonalności działań do celu, zgodności aktów administracyjnych z prawem, wprowadzenie zakazu dyskryminacji, przepis sprawiedliwego traktowania.

Budowa urzędów Wspólnot Europejskich oraz ich wspólne koligacje są bardzo zawiłe. Pomimo, że w UE działa Rada Unii Europejskiej, którą zwie się również Radą Ministrów UE i Parlament Europejski, władz w UE została podzielona w tak skomplikowany sposób, że wiele nazw może okazać się złudnych. Warto wspomnieć, że główne organizacje UE, które biorą udział w procesie ustanawiania prawa to Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz COREPER. Zadania kontrolne pełnią głównie Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i Europejski Trybunał Rewidentów Księgowych (Trybunał Obrachunkowy). Polityczne piętno na proces tworzenia prawa w UE wywiera również Rada Europejska i częściowo kraje członkowskie.

W UE funkcjonują różne praktyki prawotwórcze, które łączą w sobie uprawnienia wybranych urzędów oraz pozwalają na wypracowanie konkretnych aktów oraz decyzji prawnych. Najważniejsze to: procedura konsultacji, procedura współdecydowania, procedura współpracy instytucjonalnej i procedura zgodności.