Historia integracji

Idea integracji nie jest wynalazkiem XX wieku. Pojawiała się w historii naszego kontynentu wielokrotnie w ciągu wieków, często w przeciwstawnych sobie konstelacjach. Sięgając do starożytności można powiedzieć, że prekursorami integracji europejskiej byli Grecy i Rzymianie. Istnieje jednak wiele zastrzeżeń co do takiego twierdzenia. Po pierwsze, Europa w rozumieniu starożytnych Greków miała bardzo wąskie ramy terytorialne i ograniczała się zasadniczo do terenu oddziaływania poszczególnych polis. Jeżeli natomiast chodzi o Rzymian, to co prawda, poprzez swe podboje zdołali opanować prawie cały kontynent, ale nie miało to nic wspólnego z dzisiejszym rozumieniem pojęcia integracja. Wtedy jeden naród władał innymi narodami, a obecnie w zjednoczonej Europie mamy do czynienia ze współpracą suwerennych państw. W wiekach średnich również pojawiły się prądy integracyjne wyrastające z rywalizacji o wpływy dynastii Karolingów, Papiestwa i Cesarstwa Niemieckiego. Można powiedzieć, że integracja w średniowiecznej Europie przejawiała się w wyznawaniu tej samej religii, co jednak nie przeszkadzało w prowadzeniu krwawych wojen między państwami tego samego kręgu kulturowego. Średniowiecze było więc epoką nieświadomej integracji. Najważniejsze decyzje odnośnie kontynentu były bowiem podejmowane przez papieża, lub jeśli sytuacja polityczna na to pozwalała, przez cesarza niemieckiego. Swego rodzaju międzynarodowym miejscem artykulacji interesów poszczególnych władców były natomiast sobory, synody i zjazdy. Mimo stale toczonych na kontynencie wojen, państwa Europy potrafiły stworzyć wielokrotnie jedną armię, która następnie walczyła z muzułmanami w Ziemi Świętej. Charakter integracyjny miała także łacina, którą posługiwał się co prawda znikomy odsetek ówczesnej ludności, ale mimo wszystko była ona uniwersalnym środkiem komunikacji w stosunkach międzynarodowych. Podobną rolę spełniały kruszce, które w owym czasie stanowiły wspólny wszystkim narodom środek płatniczy. Do dorobku średniowiecza, istotnie wpływającego na historię integracji, można także zaliczyć pierwsze kodyfikacje praw. Chodzi tu na przykład o kodeks rycerski, który obowiązywał każdego europejskiego rycerza, bez względu na jego narodowość. Pierwsza w miarę usystematyzowana propozycja zjednoczenia Europy powstała w XIV w. i wyrosła z myśli i poglądów francuskiego prawnika i deputowanego Pierra Duboisa. Proponował on utworzenie w Europie federacji państw w celu zapewnienia pokoju na kontynencie i zdobycia Jerozolimy. Pewien zastój w rozwoju idei integracji przyniosły lata reformacji, gdy do głosu zaczęły dochodzić pierwsze nacjonalizmy. Był to jednak czas budowy potęgi (zwłaszcza gospodarczej) krajów Europy Zachodniej, która obecna jest po dziś dzień. Stało się to właśnie za sprawą prądów reformatorskich, które bogactwo uznawały za znak bożej łaski. Teologia protestancka, nie tylko więc nie potępiała gromadzenia majątku (jak było to w przypadku chrześcijaństwa), ale nawet uznawała je za obowiązek każdego wierzącego człowieka. Po powstaniu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej bardzo dużą popularność zaczęły odgrywać koncepcje nawołujące do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Pierwszym wyrazicielem takiego zamysłu był George Washington, a kontynuatorem jego myśli między innymi Victor Hugo. Jednak prawdziwy rozwój idei zjednoczonej Europy miał miejsce w XX wieku, kiedy to przez kontynent przetoczyły się dwie obfitujące w starty ludzkie i materialne wojny światowe. Ludzie, widząc postępujące po sobie w krótkich odstępach czasu katastrofy, wywołane niespotykanymi dotąd działaniami wojennymi zakrojonymi na szeroką skalę, doszli do wniosku, że tylko ścisła współpraca międzynarodowa może uchronić Europę przed podobnymi wydarzeniami w przyszłości. Wyrazicielami tego ogólnonarodowego postulatu byli przywódcy państw. Zaraz po wojnie, 19.09.1946 roku w swym przemówieniu na uniwersytecie w Zurychy Winston Churchill przedstawił zmodyfikowaną koncepcję utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Uważał, że tylko taka forma organizacji zdolna będzie uchronić Europę od wszelkich niebezpieczeństw, a zwłaszcza przed antagonistycznie nastawionym komunizmem rozwijającym się w ZSRR. Twierdził, iż tak skonstruowana forma integracji zapewni zacieśnienie wzajemnych relacji francusko-niemieckich i przysłuży się rozwojowi gospodarczemu Wielkiej Brytanii. Niestety, brytyjscy konserwatyści źle zrozumieli przesłanie premiera, gdyż skupili się jedynie na interesach swojego kraju. Rozwój idei integracji, niestety wyłącznie w krajach Europy Zachodniej, nastąpił po wejściu w życie planu Marshalla w czerwcu 1947 roku. W debacie na temat przyjęcia pomocy z USA wzięło udział 16 państw: Wielka Brytania, Grecja, Szwecja, Austria, Turcja, Francja, Portugalia, Włochy, Szwajcaria, Islandia, Irlandia i Belgia. Oprócz Szwecji i Norwegii, kraje te pozytywnie odniosły się do propozycji utworzenia unii celne. Pomoc w ramach planu Marshalla zaczęła napływać do Europy Zachodniej (państwa bloku wschodniego odrzuciły ją z pobudek ideologicznych) w kwietniu 1948 i trwała do czerwca 1951 roku. Kraje uczestniczące w programie pomocowym powołały Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej, która zajmowała się kierowaniem polityką gospodarczą państw członkowskich oraz podejmowała działania na rzecz liberalizacji handlu. W lipcu 1950 roku organizacja ta stworzyła instytucję pomocniczą pod nazwą Europejska Unia Płatnicza. Jej zadaniem było koordynowanie wszelkich kwestii związanych z finansową stroną wykonania planu Marshalla. Ważnym elementem integracji europejskiej było zwołanie Kongresu Europy w 1948 roku. Delegaci zjechali w tym celu do Hagi. Rekrutowali się oni głównie z europejskich ugrupowań chadeckich; byli wśród nich obecni: Winston Churchill (przewodniczył obradom), Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi i Paul Henry Spaak. W wyniku postulatów, jakie zostały wyartykułowane w trakcie Kongresu w 1949 roku powołano do istnienia Radę Europy, która po dzień dzisiejszy, mimo że nie należy do struktur unijnych, wywiera duży wpływ na procesy integracyjne. Historia Unii Europejskiej zaczyna się de facto w 1950 roku, gdy francuski minister Robert Schuman przedstawił deklarację, w której postulował niemiecko-francuską współpracę w dziedzinie produkcji węgla i stali. Urzeczywistnieniem jego idei stało się utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) na mocy traktatu Paryskiego z 18. IV.1951 roku. Sygnatariuszami aktu było sześć państw: Belgia, Włochy, Francja, RFN, Luksemburg i Holandia. Tzw. "Szóstka" kwestie zarządzania zasobami i produkcją węgla i stali powierzyła ponadnarodowej Wysokiej Władzy. Bardzo dobre efekty, jakie przyniosło utworzenie EWWiS, skłoniły państwa członkowskie do dalszej integracji. 25.III.1957 roku podpisały one w Rzymie Traktaty powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Od momentu powstania trzech Wspólnot integracja obejmowała już nie tylko rynek dwóch surowców, ale także inne sektory gospodarki. 10 lat po podpisaniu Traktatów Rzymskich organy Wspólnot Europejskich zostały ze sobą połączone (wg ustaleń Traktatu Fuzyjnego), od tej pory datuje się istnienie jednego Parlamentu, jednej Komisji Wspólnot Europejskich i jednej Rady Ministrów. Już pierwsze lata istnienia trzech Wspólnot, udowodniły, że integracja jest trafionym sposobem zapewnienia bezpieczeństwa i dobrobytu w Europie. Zachęciło to inne państwa do wchodzenia w struktury europejskie. W 1973 roku poszerzono zakres zadań Wspólnot o politykę społeczną, regionalną i ochrony środowiska. Tego samego roku doszło też do pierwszej akcesji nowych państw. Były to Dania, Irlandia i Wielka Brytania. Załamanie sytemu waluty złotej oraz dwa kryzysy naftowe lat 70-tych zachwiały dotychczasową pracą Wspólnot Europejskich. W efekcie, jasnym stało się, że ich kompetencje muszą być poszerzone, zwłaszcza w kwestiach ekonomicznych i walutowych. Odpowiedzią państw członkowskich na brak stabilizacji w gospodarce było utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego (1979), który znacznie usprawnił wzajemne rozliczenia państw członkowskich i poprawił ogólną sytuację w światowej gospodarce. W 1981 roku doszło do kolejnego rozszerzenia; do Wspólnot Europejskich weszła wtedy Grecja, a w 1986 roku Hiszpania i Portugalia. Te dwie akcesje miały podwójny skutek; po pierwsze otworzyły EWG na nowe rynki, w szczególności pozaeuropejskie (kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku), ale z drugiej strony zdeterminowały konieczność uruchomienia systemów wyrównywania szans pomiędzy starymi a nowymi członkami Wspólnoty. Nie był to jedyny problem EWG w tamtym okresie. Wewnątrz organizacji, ale także w jej otoczeniu zaczął rozwijać się europesymizm, spowodowany głównie jej szybkim rozrostem terytorialnym (a co za tym idzie znacznym zwiększeniem kosztów), ale także kryzysami gospodarczymi minionych lat. Aby zahamować tę negatywną tendencję, Wspólnota kierując się wskazaniami opublikowanej przez Komisję Europejską "Białej Księgi" (1985), zobowiązała się wprowadzić Jednolity Rynek do 1.I.1993 roku. Aby to założenie stało się realnym do spełnienia w 1986 roku podpisano Jednolity Akt Europejski, który wprowadził niezbędne ramy prawne. Akt wszedł w życie w lipcu 1987 roku. Wydarzenia 1989 roku w Polsce, upadek Muru Berlińskiego i rozpad ZSRR dały szanse rozwojowi demokracji w całej Europie oraz były sygnałem do dalszej integracji. 7.II.1991 roku podpisano w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej, który wszedł w życie 1.XI.1992 roku. Wprowadzał on opartą na funkcjonowaniu Wspólnot Europejskich, nie posiadającą podmiotowości prawnej Unię Europejską (UE), zbudowaną na trzech filarach (I-dziedzina wspólnotowa-Traktat Paryski i Traktaty Rzymskie, II-Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, III-współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych). II i III filar stanowiły swoiste novum, podobnie jak ustanowienie Unii Gospodarczej i Walutowej, która zakładała dalszą głęboką integrację gospodarczą oraz wprowadzenie w przyszłości wspólnego pieniądza. Traktat z Maastricht zmodyfikował także istniejące dotąd ramy instytucjonalne. Zastąpił Radę Ministrów Radą Unii Europejskiej (RUE), a Komisję Wspólnot Europejskich-Komisją Europejską (KE). Dodatkowo, powołał do istnienia Radę Europejską (RE) i powiększył prerogatywy Parlamentu Europejskiego (PE). Wprowadził także obywatelstwo europejskie. Do Unii zaczęły zgłaszać akces państwa Europy Środkowo-Wschodniej, które właśnie wyswobodziły się spod jarzma ZSRR. Na swoje członkostwo musiały jednak jeszcze długo czekać. Najpierw bowiem przyjęto do Unii Europejskiej Austrię, Finlandię i Szwecję (1995). Nie oznaczało to jednak odsunięcia państw byłego bloku wschodniego od możliwości akcesji. Kolejne rozszerzenie miało być największym w dotychczasowej historii UE i obejmować dziesięć krajów. Aby dobrze przygotować się do tego przedsięwzięcia, państwa członkowskie uchwaliły jeszcze dwa traktaty-w Amsterdamie (podpisany 2.X.1997 r., wszedł w życie 1.V.1999 r.) oraz w Nicei (podpisany 26.II.2001 r., wszedł w życie 1.II.2003 r.). Do ostatniego rozszerzenia doszło więc 1.V.2004 roku, kiedy to członkami Unii zostały: Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Cypr i Malta. Obecnie, kraje te walczą o możliwość przystąpienia do strefy euro, która formalnie zaczęła funkcjonować w dniu 6.II.2002 roku.

Organy Unii Europejskiej

Unia Europejska nie mogłaby efektywnie funkcjonować, gdyby nie budujące ją ramy instytucjonalne. Poniżej znajduje się ich krótka charakterystyka.

Rada Unii Europejskiej jest swego rodzaju rządem Unii Europejskiej. Jej skład stanowią ministrowie rekrutujący się ze wszystkich krajów członkowskich. W zależności od przedmiotu obrad w Radzie UE zasiadają kierownicy odpowiednich resortów, a ich podpis pod decyzjami jest jednoznaczny z podpisem reprezentowanych przez nich rządów. Rada może zbierać się w kilku różnych kombinacjach, w zależności od swego składu. Występuje więc jako Rada do Spraw:

  • Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych,
  • Gospodarczych i Finansowych,
  • Współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych,
  • Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów,
  • Transportu, Telekomunikacji i Energii,
  • Rolnictwa i Rybołówstwa,
  • Ochrony Środowiska,
  • Konkurencji,
  • Edukacji, Młodzieży i Kultury.

(http://www1.ukie.gov.pl )

Jeśli natomiast omawiane kwestie wykraczają poza kompetencje ministrów w skład Rady wchodzą prezydenci lub premierzy państw członkowskich wraz z Przewodniczącym Komisji Europejskiej; wtedy też przyjmuje nazwę Rady Europejskiej. Kompetencje Rady UE są bardzo szerokie. Jest to organ o uprawnieniach prawotwórczych, gdyż wraz z Parlamentem Europejskim współuczestniczy w procesie legislacyjnym. Oprócz tworzenia prawa Rada UE zajmuje się także zawieraniem umów z ramienia Unii Europejskiej z państwami i organizacjami międzynarodowymi. Ma również kompetencje budżetowe i jest moderatorem wszelkich procesów zachodzących w II i III Filarze. Pracuje w oparciu o plan przygotowany przez COREPER, czyli komitet stałych przedstawicieli złożony z ambasadorów państw członkowskich przy Unii Europejskiej. Co pół roku zmienia się przewodnictwo czyli prezydencja. Polska obejmie ją dopiero w 2012 roku. Poza prezydencją nad efektywnością prac Rady czuwa Sekretarz Generalny (obecnie Javier Solana), a w obowiązkach pomaga mu Sekretariat. Decyzje w Radzie podejmowane są w wyniku głosowania. Ilość głosów, jaką dysponują państwa nie jest jednak taka sama, zależy od ogólnej liczby obywateli każdego z nich. Często powodzenie wniosku zależy od większości kwalifikowanej wyrażającej się w zgodzie większości państw, przekładającej się na co najmniej 232 głosy i 62 procent ludności całej Unii. Obecny skład Rady wygląda następująco:

  • Niemcy, Francja, Włochy, Zjednoczone Królestwo-29;
  • Hiszpania, Polska-27;
  • Niderlandy-13;
  • Belgia, Czechy, Grecja, Węgry, Portugalia-12;
  • Austria, Szwecja-10;
  • Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja, Finlandia-7;
  • Cypr, Estonia, Łotwa, Luksemburg, Słowenia-4;
  • Malta-3.

ŁĄCZNIE-321

(http://www.consilium.europa.eu )

Kolejnym organem Unii Europejskiej jest Parlament Europejski. Pełni on przede wszystkim funkcję kontrolną w stosunku do pozostałych instytucji wspólnotowych. Podobnie jak w praktyce państw, unijny parlament jest powołany w celu reprezentowania interesów obywateli Unii, którzy od 1979 roku wybierają jego skład w sposób bezpośredni. Kadencja deputowanych trwa 5 lat, a ich mandatu nie można łączyć z pełnieniem innych funkcji. Obecnie liczba posłów wynosi 732. Skład narodowościowy Parlamentu przedstawia się następująco:

  • Belgia 24
  • Republika Czeska 24
  • Dania 14
  • Niemcy 99
  • Estonia 6
  • Grecja 24
  • Hiszpania 54
  • Francja 78
  • Irlandia 13
  • Włochy 78
  • Cypr 6
  • Łotwa 9
  • Litwa 13
  • Luksemburg 6
  • Węgry 24
  • Malta 5
  • Niderlandy 27
  • Austria 18
  • Polska 54
  • Portugalia 24
  • Słowenia 7
  • Słowacja 14
  • Finlandia 14
  • Szwecja 19
  • Zjednoczone Królestwo 78

(http://europa.eu/abc/12lessons/index4_pl.htm)

Na czele izby stoi Przewodniczący. Deputowani zrzeszają się we frakcjach odzwierciedlających ich poglądy polityczne. W obecnej kadencji w Parlamencie działa osiem takich grup politycznych:

  • Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów;
  • Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy;
  • Grupa Zielonych / Wolne Przymierze Europejskie;
  • Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej / Nordycka Zielona Lewica;
  • Grupa Niepodległość/Demokracja;
  • Grupa Unii na rzecz Europy Narodów.

(http://www.europarl.europa.eu/groups/default_pl.htm)

Jest także grupa posłów niezrzeszonych. Aby doszło do zawiązania frakcji potrzebnych jest przynajmniej dziewiętnastu deputowanych z pięciu krajów członkowskich. Parlament obraduje w trybie sesyjnym; każde posiedzenie jest wcześniej przygotowywane przez komisje, w których pracują deputowani. Sesje odbywają się głównie w Strasburgu, ale izba ma jeszcze swoje siedziby w Brukseli oraz w Luksemburgu (tu zlokalizowany jest Sekretariat). Parlament Europejski nie posiada pełnej zdolności do czynności prawodawczych, lecz w ramach procedury współdecydowania, dzieli ją z Radą Unii Europejskiej. Jest organem politycznej kontroli, zwłaszcza w stosunku do Komisji Europejskiej, gdyż zatwierdza jej skład i w każdej chwili może uchwalić wobec niego wotum nieufności. Parlament wraz z Radą Unii Europejskiej opracowuje także budżet, który nie może być później przyjęty bez podpisu Przewodniczącego izby. Bardzo ważnym organem Unii Europejskiej jest Komisja Europejska-całkowicie niezależna od władz państw członkowskich, podobnie jak wchodzący w jej skład Komisarze i Przewodniczący. Z każdego kraju do Komisji wchodzi jeden Komisarz. Kadencja instytucji trwa 5 lat, ale-jak już wcześniej powiedziano-w każdej chwili może zostać skrócona w wyniku uchwalenia przez Parlament wotum nieufności. Komisja inicjuje tworzenie unijnego prawa, a następnie czuwa nad jego przestrzeganiem, reprezentuje Wspólnotę na zewnątrz, zajmuje się dystrybucją budżetu oraz wprowadzaniem wypracowanych polityk. Główną siedzibą organu jest Bruksela, ale poza nią Komisja posiada swoje przedstawicielstwa we wszystkich krajach członkowskich. Odzwierciedleniem władzy sądowniczej w Unii Europejskiej jest Trybunał Sprawiedliwości. Jego siedziba mieści się w Luksemburgu. Trybunał jest obok Parlamentu Europejskiego najstarszą instytucją Wspólnot Europejskich. W jego skład wchodzą sędziowie ze wszystkich dwudziestu pięciu krajów członkowskich-z każdego po jednym. Są oni wykwalifikowanymi i wybitnymi przedstawicielami władzy sądowniczej, a ich decyzje są bezstronne i niezawisłe. Kadencja sędziów trwa sześć lat i istnieje możliwość jej przedłużenia. Na czele Trybunału stoi Przewodniczący wybierany spośród sędziów na trzy lata. Do składu tego organu wchodzi także ośmiu rzeczników generalnych, którzy przedstawiają opinie w zakresie rozpatrywanych spraw. Podstawowym celem istnienia Trybunału jest dbanie o należyte przestrzeganie i poszanowanie prawa europejskiego, zarówno przez instytucje europejskie, jak również przez kraje członkowskie. Zakres orzecznictwa jest bardzo szeroki. Państwa zwracają się do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi, gdy istnieją poważne trudności z interpretacją prawa europejskiego i wdrożeniem go w rodzime systemy. Poza tym Trybunał jest władny w rozstrzyganiu skarg na uchybienie zobowiązaniom (gdy zostanie stwierdzone złamanie prawa traktatowego przez państwo), na zaniechanie działania (gdy dana instytucja europejska nie wykonuje zleconych jej zadań) i o unieważnienie. Postępowanie toczy się w dwóch etapach-pisemnym, gdy składane są pisemne oświadczenia stron w rozstrzyganej sprawie oraz w ustnym-obejmującym rozprawę i ogłoszenie wyroku. Od 1989 roku istnieje także Sąd Pierwszej Instancji. Jeżeli chodzi o skład, długość kadencji i przebieg postępowania, to jest on w zasadzie identyczny z formą przyjętą przez Trybunał Europejski, z tą różnicą, że w Sądzie Pierwszej Instancji nie występują rzecznicy generalni. Sąd został utworzony w celu usprawnienia działania europejskiej judykatury. Zajmuje się skargami na Komisję Europejską wniesionymi przez osoby prawne i fizyczne. W ramach jego funkcji znajdują się także wszelkie kwestie związane z łamaniem postanowień, na których opiera się Unia Gospodarcza i Walutowa. Swego rodzaju władzą sądowniczą w ramach Unii jest Europejski Trybunał Obrachunkowy. Jest to instytucja działająca tylko i wyłącznie w interesie i na polecenie Wspólnoty. W skład Trybunału wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego kraju członkowskiego Unii. Skład jest wybierany na sześcioletnią kadencję. Członkowie Trybunału tworzą kolegium i wybierają spośród siebie Prezesa na okres trzech lat z możliwością reelekcji. Głównym zadaniem tej instytucji jest sprawdzanie pod kątem legalności, przejrzystości i efektywności wszelkich unijnych rozliczeń, a zwłaszcza budżetu. Jeżeli zostaną stwierdzone jakiekolwiek uchybienia, to Trybunał zgłasza je Europejskiemu Urzędowi ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), sam jednak nie ma uprawnień do wszczęcia postępowania i wydawania wyroków. Do organów Unii Europejskiej zalicza się również Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. Są to ciała doradcze, a ich liczebność ustala się analogicznie jak w przypadku Rady Unii Europejskiej. W skład pierwszego Komitetu wchodzą pracodawcy, rolnicy, związki zawodowe i inne znaczące grupy interesu. Zajmują się oni doradztwem na rzecz głównych instytucji unijnych, a także pobudzaniem inicjatywy społeczeństw krajów członkowskich w tworzeniu wspólnych polityk. Komitet Regionów pełni bardzo podobną funkcję, z tym jednak wyjątkiem, że jego doradztwo dotyczy wszelkich kwestii związanych z rozwojem regionalnym i lokalnym.