Zastanawiając się nad istotą integracji europejskiej musimy przede wszystkim zrozumieć mechanizmy decydujące o charakterze samego procesu, jakim jest integracja.

Integracja ma charakter dynamiczny, jest procesem, którego finalnym efektem jest- nowa "jakość", nowa całość, powstała z elementów składających się na nią. Możemy tu mówić o strukturze integracyjnej.

Domeną integracji są różne obszary. Możemy przykładowo mówić o integracji gospodarczej- łączenie przedsiębiorstw (popularne fuzje), integracji samorządowej (związki gminne, komunalne), ale najbardziej znaczącą, wykazującą cechy unifikujące jest integracja europejska. Wszystkie wymienione, przykładowe rodzaje integracji wykazują pewne cechy wspólne. Całość powstała w wyniku integracji wykazuje jednolitą mniej lub bardziej strukturę wobec otoczenia, które często warunkuje powstanie koncepcji i realizację procesu integracji, czyli zainicjowania lub też zacieśnienia współpracy między podmiotami. Integracja międzynarodowa(europejska) realizuje się poprzez m. in. na rozszerzenie współpracy handlowej (zniesienie ograniczeń), zapewnienie swobody w przepływie kapitału i siły roboczej. Zazwyczaj proces ten prowadzi do intensyfikacji wzajemnych kontaktów i przyczynia się do rozwoju gospodarczego współpracujących państw.

Integrację europejską możemy zatem rozumieć jako łączenie się ze sobą krajów wchodzących do europejskiego związku integracyjnego(wspólnoty). Związek ten wykazuje swoją odrębność wobec otoczenia (państw trzecich oraz innych organizacji integracyjnych i instytucji międzynarodowych). Może z nimi współpracować ( i współpracuje na forum międzynarodowym). Państwa członkowskie stanowią części tej całości, którą współtworzą.

Integracja jest procesem złożonym i składają się na nią poszczególne etapy. Zazwyczaj występują następujące:

  • Działania składające się na utworzenie strefy wolnego handlu, później unii celnej między państwami- polegają na zniesieniu ograniczeń handlowych i celnych miedzy państwami- członkami organizacji oraz na ustanowieniu wspólnej polityki gospodarczej wobec państw trzecich;
  • Utworzenie wspólnego rynku- państwa członkowskie po zniesieniu ograniczeń handlowych oraz celnych intensyfikują unifikację poprzez wprowadzenie zasady swobodnego przepływu kapitału i siły roboczej na swoim obszarze oraz wprowadzenie jednolitej polityki celnej (zewnętrznej taryfy celnej) wobec państw trzecich. W ramach wolnego rynku państwa integrują również politykę finansową oraz koordynują zamierzenia dotyczące rozwoju przemysłu oraz rolnictwa;
  • Powstaje unia ekonomiczna, polityczna i walutowa- międzynarodowe (ponadpaństwowe) instytucje o dużych uprawnieniach ( państwa członkowskie cedują część swoich uprawnień na te właśnie instytucje) koordynują politykę unii w w/w obszarze ekonomicznym i walutowym.

Poszczególne społeczeństwa i narody nie zawsze są gotowe i chętne do tego, by rezygnować z części atrybutów swojej niezależności. W związku z tym o przystąpieniu do takiego związku państw- unii, decyduje zazwyczaj (zgodnie z zasadami demokracji bezpośredniej) sam naród w ramach referendum. Kolejne referenda przeprowadzane w państwach aspirujących do Unii Europejskiej dowiodły, że nie można tu mówić o jednomyślności. Sceptycznie ustosunkowali się do perspektywy integracji Norwedzy oraz Szwajcarzy. Niejednoznaczną postawę wykazywały również rządy brytyjskie z uwagi na charakter prowadzonej przez o państwo od wieków polityki pewnego izolacjonizmu w stosunku do Europy kontynentalnej.

Większość referendów oraz polityka prowadzona przez rządy poszczególnych państw- najpierw zachodnioeuropejskich, w latach 90 XX wieku również Europy Środkowej i Wschodniej- doprowadzały (i doprowadzają) do rozszerzenia procesu integracji o kolejne kraje kontynentu europejskiego. Spodziewane korzyści płynące z uczestniczenia w dobrodziejstwach wspólnego rynku, jak również w rozwoju ekonomicznym i kulturowym decydują o względnej akceptacji dla akcesji.

Integracja europejska ma swoją długoletnią historię. Oczywiście procesy integracyjne mają wielowiekową tradycję. Niemniej, w rozumieniu współczesnym, integracja pokojowa, która polega na współistnieniu w jednej organizacji międzynarodowej suwerennych państw, w wyniku zadeklarowanej przez narody niewymuszonej woli, zrodziła się jako idea (sukcesywnie wdrażana), po II wojnie światowej.

Wydarzenia, które stały się etapami budowania zintegrowanej Europy:

  • 9 maja 1950 roku- Jean Monnet i Robert Schuman przedstawiają projekt rządu francuskiego, tzw. plan Schumana.

Celem tego projektu było przede wszystkim zapobieżenie wykorzystaniu przemysłu ciężkiego do ponownego wyścigu zbrojeń ( po II wojnie światowej miało to znacznie priorytetowe). W konsekwencji oznaczało to eliminację gospodarczych przesłanek wojny między Francją i Niemcami. Kolejnym założeniem było stworzenie podstaw rozwoju gospodarczego państw po zniszczeniach wojennych, co w przyszłości miało otworzyć drogę do pokojowej integracji państw Europy.

  • 18 kwietnia 1951 roku- podpisanie tzw. Traktatu Paryskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) Traktat założycielski wszedł w życie 23 lipca 1952 roku.

Deklaracja Schumana dała początek negocjacji sześciu państw: Francji, Niemiec, Włoch, Belgii, Holandii i Luksemburga, co doprowadziło do podpisania w/w traktatu.

Celem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku węgla i stali, a w ten sposób warunków do największej wydajności produkcji w tych gałęziach przemysłu. Powołanie EWWiS spowodowało m. in. określenie polityki cenowej i restrukturyzacyjnej oraz rozwój działalności badawczej. Doprowadziło do znacznego wzrostu handlu i unowocześnienia obydwu gałęzi przemysłu, dając tym samym impuls do pogłębienia i rozszerzenia integracji.

  • 25 marca 1957 roku- podpisanie Traktatów Rzymskich.

Powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM).

Podstawowymi celami tych organizacji były między innymi (zob. Traktat ustanawiający EWG, za www.eur-lex.europa.eu.pl):

  • stworzenie podstaw dla ściślejszej, trwałej jedności narodów europejskich;
  • zharmonizowane działanie dla zapewnienia trwałości rozwoju, równowagi w dziedzinie wymiany oraz uczciwej konkurencji;
  • działanie na rzecz zjednoczenia gospodarek i zapewnienia ich harmonijnego rozwoju poprzez zmniejszenie różnic pomiędzy poszczególnymi regionami oraz zmniejszenie zacofania regionów mniej uprzywilejowanych;
  • zniesienie ograniczeń w wymianie międzynarodowej, a co za tym idzie, również: wspólna polityka celna (wewnętrzna i zewnętrzna), swoboda przepływu czynników produkcji, wreszcie
  • wspólna polityka rolna oraz co jest konieczne w procesie wdrażania tak szeroko zakrojonych zmian:
  • wprowadzanie jednolitego ustawodawstwa.

Podstawowym celem EURATOMU było natomiast stworzenie koniecznych warunków do powstania i szybkiego rozwoju przemysłu nuklearnego w państwach członkowskich ( pokojowe wykorzystanie energii atomowej).

  • 17 luty 1986 roku (Luksemburg), 28 luty (Haga)- podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego.

Dokument ten miał znaczenie podstawowe dla kształtowania się przyszłej Unii Europejskiej. Jego podpisanie oznaczało pogłębienie integracji w realizowanych już dziedzinach polityki wspólnotowej oraz zadeklarowanie współpracy miedzy państwami na niwie wartości demokratycznych ( zapisy dotyczące m. in. poszanowania zasad demokratycznych, oraz praw człowieka, konieczności zachowania pokoju na arenie międzynarodowej oraz bezpieczeństwa w Europie, wzajemnej solidarności między członkami Wspólnot)

  • 7 luty 1992- podpisanie Traktatu z Maastricht powołujący do życia Unię Europejską.

Na traktat ten składają się trzy podstawowe obszary tematyczne- tzw. "filary". Pierwszy stanowią zapisy dotyczące kompetencji istniejących już organów wspólnotowych (rozszerzenie ich). Drugi- to zagadnienia z zakresu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, trzeci- zapisy dotyczące polityk: wymiaru sprawiedliwości i wewnętrznej oraz ich koordynacji.

Zapisy traktatowe zakładały m. in. powstanie Unii Gospodarczej oraz Unii Walutowej.

Bezsprzecznie jednym z głównych osiągnięć traktatu było ustanowienie wspólnej waluty europejskiej( dzisiejszego Euro). Wspólna waluta oznaczała siłę gospodarki europejskiej, w znaczący sposób miała się przyczynić do wzmocnienia gospodarczego regionu. Niemniej, wprowadzenie jej napotkało na różne problemy, wynikające głownie z różnic w rozwoju ekonomicznym państw członkowskich. W związku z tym postanowiono przyjąć ogólne zasady, od których uzależnione jest wejście poszczególnych państw członkowskich do Unii Gospodarczo-Walutowej( EMU ang. Economic and Monetary Union of the European Union). Są to m. in.:

  • niska inflacja- stabilność cen, najlepiej poniżej 1,5%;
  • deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB;
  • dług publiczny nie większy niż 60% PKB;
  • i wreszcie: stabilny kurs walutowy

Unia Walutowa stała się faktem w roku 1999- objęła większość państw członkowskich. Kryteriów (wówczas) nie spełniała Grecja, natomiast Szwecja, Dania i Wielka Brytania nie zdecydowały się na uczestniczenie w EMU i tym samym zmianę waluty na unijne Euro ( ostatecznie weszło do obiegu, zastępując narodowe waluty 1 lipca 2002 roku).

  • 2 października 1997- Traktat Amsterdamski.

Rozszerzył postanowienia Traktatu z Maastricht. Zapisy tego dokumentu miały przede wszystkim przygotować UE na nową akcesję grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej (w tym Polski). Niestety, w znacznej mierze okrojone postulaty zostały podjęte dopiero w roku 2001, w Nicei.

Zapisy tej umowy międzynarodowej dotyczyły konieczności przeprowadzenia zmian w funkcjonowaniu UE w związku ze zbliżającą się akcesją 10 nowych państw. W związku z tym w pracach uczestniczyli czynnie przedstawiciele tychże państw, choć formalnie podpisany został przez "piętnastkę". Zmiany dotyczyły przede wszystkim funkcjonowania organów UE- konieczne były korekty dotyczące liczby przedstawicieli państw członkowskich w instytucjach unijnych. Parlament Europejski odtąd liczyć miał 732 posłów(liczba ta jest ostateczna, nie przewiduje się dalszych zmian w związku z przystępowaniem nowych krajów do UE). Utworzono też m. in. trójinstancyjne sądownictwo europejskie. Zmianom uległy również Komisja Europejska( zwiększono kompetencje przewodniczącego oraz ustalono zasadę reprezentacji 1 kraj:1 komisarz) oraz Rada Europejska (zmiany dotyczące systemu głosowania większością kwalifikowaną oraz wyznaczenie głosów państwom kandydującym- Polska otrzymała-27 głosów). Postanowienia te miały jednak charakter deklaratywny- potwierdzone zostały przez kolejny traktat.

  • 16 kwietnia 2003- Traktat Ateński

Dokument ten stanowi prawną podstawę przystąpienia do UE dziesięciu nowych krajów tj.: Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Litwy, Łotwy, Estonii, Słowenii, Malty i Cypru.

Pośród wielu zapisów traktatowych na uwagę zasługują te, które mówią o przystąpieniu nowych krajów członkowskich do tzw. strefy Schengen (układ podpisany 16 czerwca 1990 roku, przewidujący m. in. możliwość swobodnego przemieszczania się obywateli państw Wspólnoty w ruchu granicznym) oraz Unii Walutowej ( po wypełnieniu warunków, o których wyżej). W traktacie wspomniano również o kolejnej akcesji, przewidzianej na rok 2007 ( Bułgaria, Rumunia).

Państwa te, 25 kwietnia 2005 roku podpisały w Luxemburgu traktat akcesyjny, na mocy którego przystąpią do UE dnia 1 stycznia 2007 roku.

Obecni członkowie UE to:

  1. Belgia (1951r.)
  2. Holandia (1951r.)
  3. Luksemburg (1951r.)
  4. Francja (1951r.)
  5. Niemcy (1951r.)
  6. Włochy (1951r)
  7. Wielka Brytania (1973r)
  8. Irlandia (1973r.)
  9. Dania (1973r.)
  10. Grecja (1981r.)
  11. Hiszpania (1986r)
  12. Portugalia (1986r.)
  13. Austria (1995r.)
  14. Finlandia (1995r)
  15. Szwecja (1995r.)
  16. Cypr (2004 r.)
  17. Czechy (2004 r.)
  18. Estonia (2004 r.)
  19. Litwa (2004 r.)
  20. Łotwa (2004 r.)
  21. Malta (2004 r.)
  22. Polska (2004 r.)
  23. Słowacja (2004 r.)
  24. Słowenia (2004 r.)
  25. Węgry (2004 r.)

1 stycznia 2007 roku kolejnymi członkami UE staną się Bułgaria i Rumunia. Do Unii nie należą natomiast: Norwegia oraz Szwajcaria (odmowa w referendum, w Norwegii dwukrotnie, w roku 1972 oraz 1994). Do UE nie należy również Grenlandia-autonomiczne terytorium zamorskie Danii, ( wystąpiła z EWG w roku 1985- jak dotąd jedyny przypadek).

Porządek instytucjonalny UE (organy):

  • Parlament Europejski

Siedzibą Parlamentu jest Strasburg. Jest to organ jednoizbowy. Parlament liczy 732 deputowanych, sprawujących mandat wolnych (obowiązuje pięcioletnia kadencja). Pracą parlamentu kieruje oraz reprezentuje go na zewnątrz- przewodniczący, wybierany przez parlamentarzystów na 2.5 letnią kadencję. (obecnie- Josep Borrell) Uprawnienia Parlamentu początkowo nie były duże, obecnie istnieje tendencja do ich poszerzania. Parlament pełni funkcje doradcze i kontrolne. Są to m. in.: uprawnienia budżetowe-coroczne zatwierdzenie budżetu oraz udzielenie Komisji absolutorium z jego wykonania; zatwierdzenie składu Komisji oraz jej przewodniczącego, możliwość odwołania Komisji poprzez zastosowanie procedury votum nieufności przyjętego większością 2/3 głosów. Parlament współpracuje z Radą Unii Europejskiej w konstruowaniu prawa europejskiego(tzw. procedura współdecydowania). Parlament przedkładać może także swoje tzw. stanowisko w szeregu innych spraw.

  • Rada Unii Europejskiej

Jest to główny organ decyzyjne UE, ma charakter przedstawicielski- każde państwo posiada w nim swoich przedstawicieli (ministrów, zazwyczaj-spraw zagranicznych, bądź też innych resortów). Przewodniczącym Rady jest minister kraju, który aktualnie sprawuje tzw. prezydencję (co pół roku przejmuje ją kolejne państwo). Organ ten ma szereg uprawnień, między nimi szczególną rolę odgrywają te o charakterze prawodawczym-wydaje akty prawa wspólnotowego (dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, zalecenia oraz opinie). Ponadto Rada ocenia przedłożenia Komisji (często musi zapadać tu decyzja-jednogłośnie, choć typowym sposobem podejmowania decyzji w Radzie jest głosowanie zgodnie z zasadą większości kwalifikowanej).

  • Komisja Europejska.

Organ wykonawczy, odpowiedzialny za bieżącą politykę UE. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich, tzw. komisarzy. Komisarze są "odpowiednikami" ministrów w rządach państwowych- mają wyznaczone sobie obszary działań, nie reprezentują bezpośrednio interesów krajów, z których pochodzą. Komisja jest de facto- rządem UE. Jej główne zadania to: bieżące zadania związane z funkcjonowaniem UE, kreowanie wszelkich projektów aktów prawnych- Komisja jako jedyny organ UE posiada inicjatywę gospodarczą. Ponadto Komisja podejmuje prace związane z negocjacjami z państwami-kandydatami do UE, nadzoruje rządy państw unijnych we wprowadzaniu przez nie prawa wspólnotowego. Komisja reprezentuje również, poprzez swojego przewodniczącego (obecnie Jose M. Barroso) całą UE w stosunkach Wspólnoty na arenie międzynarodowej. Siedzibą Komisji jest Bruksela.

  • Trybunał Sprawiedliwości

Jest to jeden z podstawowych organów UE, który pełni funkcje sądowe. W jego skład wchodzą sędziowie( 25) oraz tzw. rzecznicy generalni(8). Kadencja ich trwa 6 lat. Przewodniczącego wybierają sędziowie spośród swojego składu na kadencję 3- letnią (obecnie-V. Skouris). Trybunał orzeka w sprawach z zakresu prawa międzynarodowego, administracyjnego oraz konstytucyjnego. M.in. orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez organy UE z traktatami, rozstrzyga spory między krajami członkowskimi, dokonuje wykładni prawa europejskiego. Siedzibą Parlamentu jest Luksemburg, językiem obowiązującym- francuski.

Oprócz opisanych, głównych organów UE w strukturę organizacyjną wchodzą również m. in. Komitet Ekonomiczno- Społeczny oraz Komitet Regionów- jako ciała doradcze; Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych- jako instytucje gospodarcze oraz m. in. Europejski Urząd Statystyczny.

Problemy Unii Europejskiej

Integracja europejska począwszy od pierwszych projektów zjednoczeniowych miała być odpowiedzią państw europejskich na zmieniające się warunki na arenie międzynarodowej. Tylko zjednoczona Europa miała szansę konkurować z powstającymi nowymi centrami gospodarczymi, z dominującą pozycją Stanów Zjednoczonych, potem również rynkami azjatyckimi ( japońskim, obecnie- chińskim). Zjednoczenie było i jest koniecznością. Zdają sobie z tego sprawę rządy kolejnych państw wchodzących w skład Unii Europejskiej. Organizacja ta znajduje się w ciągłym rozwoju, a co za tym idzie, pojawiają się wciąż nowe problemy. Ma to związek z dynamiką rozwoju (kolejne akcesje) i z brakami w strukturze organizacyjnej oraz instytucjonalnej ( chodzi tu o prawo europejskie).

Koniecznym zadaniem staje się uporządkowanie norm prawa europejskiego (sprawa konstytucji europejskiej, jako dokumentu wciąż kontrowersyjnego dla wielu państw UE). Unia europejska boryka się z wieloma innymi problemami. Szczególną pozycję wśród nich zajmuje rolnictwo i jego dotowanie przez UE (są to olbrzymie koszty), wciąż występujący interwencjonizm państwowy, który powoduje małą konkurencyjność gospodarki UE w zetknięciu z innymi, niższy niż zakładany wzrost gospodarczy, dość wysokie bezrobocie, powodowane też wysokimi kosztami pracy, przerost biurokracji, wreszcie zapóźnienia technologiczne- słabszy, niż powinien być dostęp do Internetu.

Oczywiście podejmowane są środki przeciwdziałające tym tendencjom- nie możemy zapominać o wzmacniającej się pozycji Euro na światowych rynkach walutowych oraz kolejnych deklaracjach, takich jak Strategia Lizbońska (dokument przyjęty w 2000 roku zakładający rozwój gospodarki unijnej poprzez inwestowanie w badania naukowe i rozwój wiedzy technologicznej, który w założeniu miał doprowadzić do prześcignięcia USA w rozwoju gospodarczym w okresie 10-letnim).

Już w 2004 roku okazało się jednak, że gospodarka unijna nie tylko nie zmniejszyła dystansu do USA, ale go powiększyła. Wynika stąd konkluzja, z której zdają sobie sprawę szefowie UE, iż koniecznym jest przeprowadzenie kompleksowej reformy UE, dlatego kwestia wprowadzenia konstytucji europejskiej będzie zapewne sprawą kluczową w następnych latach.

Spodziewane korzyści integracji dla Polski

Polska stała się pełnoprawnym członkiem UE 1 maja 2004 roku. Spodziewane korzyści wypływające z tego faktu to m. in.:

  • rozwój gospodarczy kraju (inwestycje, rozwój technologiczny, transfer nowych technologii, otwarcie rynku europejskiego na eksport);
  • otwarcie europejskiego rynku pracy dla obywateli Polski oraz możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w innych krajach UE;
  • środki pomocowe na rozwój infrastruktury (sieć dróg i autostrad), restrukturyzację gospodarki;
  • dotacje dla rolnictwa;
  • powiększenie prestiżu Polski na arenie międzynarodowej oraz co za tym idzie- zwiększenie pewności inwestycyjnej, co skutkować powinno ożywieniem gospodarki i jej rozwojem.