Idea integracji w Europie zrodziła się w odpowiedzi na tragiczne wydarzenia II wojny światowej, która obnażyła wszelkie niedoskonałości w dziedzinie bezpieczeństwa i współpracy międzynarodowej na świecie. W 1945 roku państwa zachodnioeuropejskie znalazły się w głębokim kryzysie ekonomicznym; jasnym stało się, że istniejąca dotąd Liga Narodów nie spełniła zadania, dla którego ją powołano, a na dodatek w podzielonym na dwa bloki świecie coraz większą rolę zaczął odgrywać rządzony przez Stalina Związek Radziecki. Okazało się także, że lansowany dotychczas model samowystarczalnego państwa suwerennego jest chybiony. Potrzeba stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa sprawiły, iż w Europie Zachodniej na nowo odżyły dawno zapomniane idee integracji przejawiające się wzrostem zainteresowania federalną formą organizacji państwa. Na znaczeniu straciły spotkania wielostronne i traktaty międzynarodowe, ponieważ-jak pokazała praktyka-nie potrafiły one zapewnić bezpieczeństwa w Europie. Dlatego też zaczęto zastanawiać się nad zinstytucjonalizowaną formą integracji krajów naszego kontynentu. Początki działań zmierzających do utworzenia takiej organizacji można datować na lata 1946-1947, kiedy to powstawały różne instytucje, które za główny cel stawiały sobie integrację europejską rozumianą jednak inaczej niż obecnie. Chodziło głównie o zacieśnienie stosunków gospodarczych i zintensyfikowanie działań na rzecz bezpieczeństwa, bez integracji politycznej. Jedną z takich instytucji była Niezależna Liga Współpracy Ekonomicznej powstała w czerwcu 1946 roku. Kilka miesięcy później, 19.09.1946 r. Winston Churchill w swym przemówieniu wygłoszonym na uniwersytecie w Zurychu nakreślił program utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Fundamentem takiej organizacji miała być współpraca francusko-brytyjska. Niejako w odpowiedzi na postulat Churchilla, jeszcze tego samego roku powołano do istnienia Unię Federalistów Europejskich, którzy po połączeniu z organizacjami unionistycznymi weszła w skład Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego Ruchów na rzecz Jedności Europejskiej. Do pełnej integracji było jednak jeszcze bardzo daleko. Rozwój organizacji prointegracyjnych szedł w parze z rozkwitem nowych instytucji o charakterze międzynarodowym. W 1948 roku w związku z uruchomieniem pomocy w ramach planu Marshalla utworzono Europejską Organizację Współpracy Gospodarczej. Rok później powołano do istnienia Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Była to pierwsza po wojnie instytucja o charakterze polityczno-militarnym, której głównym celem stało się utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. W tym samym roku, w maju powstała Rada Europy. Żadnej z powyższych organizacji nie przyświecał jednak integracyjny cel. Mimo wszystko odegrały one duże znaczenie w dalszym zacieśnianiu się międzynarodowej współpracy w Europie. Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na Radę Europy. Powstała 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania Traktatu Londyńskiego. Sygnatariuszami umowy były: Dania, Szwecja, Irlandia, Wielka Brytania, Belgia, Francja, Holandia, Włochy, Luksemburg i Norwegia. Obecnie w jej skład wchodzą prawie wszystkie kraje europejskie (46), Polska przystąpiła w 1991 roku. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg. Rada została powołana głównie w celu ochrony demokracji pluralistycznej w Europie, poprzez walkę o przestrzeganie praw człowieka. Troska o utrzymanie pluralizmu przejawia się w wielu obszarach działalności organizacji. Są nimi, wspomniane już wyżej, prawa człowieka, ale także: kwestie socjalne, media, współpraca w dziedzinie prawa, edukacji, kultury, dzieci i młodzieży, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego oraz rozwoju regionalnego. Z kompetencji Rady Europy wyłączone są natomiast wszelkie kwestie dotyczące obrony. Do głównych organów Rady należą: Sekretarz Generalny Rady Europy, Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy oraz formalnie samodzielny Europejski Trybunał Praw Człowieka. Jak już wcześniej stwierdzono, Rada Europy nie ma charakteru integracyjnego.

Ojcami europejskiej integracji byli Robert Schuman i Jean Monnet. Monnet, analizując francusko-niemieckie tarcia wynikające z kontroli nad Zagłębiem Ruhry, doszedł do wniosku, że mogą się one w przyszłości stać zarzewiem konfliktu podobnego do drugiej wojny światowej. Aby raz na zawsze rozwiązać ten problem, zaproponował by obydwa kraje sprawowały kontrolę nad produkcją węgla i stali przy pomocy tzw. Najwyższej Władzy. Pomysł ten został zawarty w deklaracji francuskiego ministra spraw zagranicznych-Roberta Schumana, którą autor ogłosił 9 maja 1950 roku. Odpowiedzią na nią było utworzenie na mocy Traktatu Paryskiego 18.04.1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Umowę podpisały: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy i RFN. Wcześniej już toczyły się rozmowy na temat powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej; zakończyły się one jednak niepowodzeniem. W związku z tym w 1954 roku powołano do istnienia Unię Zachodnioeuropejską, która oprócz współpracy gospodarczej miała zajmować się kwestią obrony. Organizacja ta nigdy jednak nie odegrała poważnej roli na arenie międzynarodowej. 25.03.1957 roku na mocy Traktatów Rzymskich utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Od tej pory trzy istniejące Wspólnoty Europejskie stały się znaczącym ogniwem współpracy między państwami i wyraźnym odzwierciedleniem idei integracji.