W polskiej publicystyce największe zasługi odniósł Andrzej Frycz Modrzewski, podejmował bowiem najważniejsze kwestie społeczne i polityczne. Jest on autorem rozprawy "O poprawie Rzeczypospolitej", zawierającej pomysły reform:

1. "O obyczajach" - właściwy ustrój w państwie, który byłby połączeniem tradycyjnych systemów, powinien być chroniony przez wszystkich obywateli, dzięki temu mogą oni żyć w bezpiecznym kraju. Króla powinni wybierać wszyscy obywatele, urzędnikami powinni być ludzie do tego przygotowani.

2. "O prawach" - wspomina tu o mankamencie polskiego prawa, tzw. "karze za mężobójstwo" według niego inny był wyrok za morderstwo możnego, a inna, mniej surowa, za morderstwo chłopa. Dlatego postuluje Modrzewski równość społeczną i prawną, gani niesprawiedliwość.

3. "O wojnie" - radzi zapobiegać wojnom na drodze dyplomacji. Dopuszcza tylko wojny obronne, które są konieczne w sytuacji zagrożenia suwerenności państwa.

4. "O Kościele" - postuluje, aby usamodzielnić się od władzy Rzymu, wprowadzić kilka zmian do organizacji Kościoła, zaleca tolerancję w stosunku do innowierców.

5. "O szkole" - jego reforma ma polegać na przyznaniu szkołom większych funduszy, wprowadzenie humanistycznych przedmiotów i lepszą dostępność szkół.

Innym publicystą był kaznodzieja królewski Piotr Skarga. Napisał on "Kazania sejmowe", będące jego głosem w sprawach państwowych. Pisze o:

1. "O mądrości potrzebnej do rady" - dobre obyczaje są niezbędne dla sprawnego funkcjonowania społeczeństwa. Ludzie oczekują wzoru cnót od możnych i wysoko postawionych w hierarchii.

2. "O miłości ku ojczyźnie" - wymienia "choroby Rzeczpospolitej", co stanowi trzon jego rozważań. Według niego rodacy nie są patriotami, nie szanują ojczyzny, łamią boże przykazania, król nie ma silnej ręki, złe są prawa i szerzy się reformacja. Dzięki porównaniu ojczyzny do "tonącego statku", uzmysławia Polakom, że klęska narodowa, oznacza też ich klęskę.

3. "O niezgodzie domowej" - Polacy są kłótliwym narodem, nie ma wśród nich solidarności, przez co łatwiej ich pobić.

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - zagrożenia upatruje też Skarga w wyznaniach innowierczych. Jego zdaniem Polacy powinni wrócić do katolicyzmu.

6. "O monarchii i królestwie" - w rządzeniu krajem musi mądrego króla wspierać równie rozważna rada. Do upadku może doprowadzić "złota wolność szlachecka", ponieważ powoduje samowolę, bałagan i okradanie majątku państwowego.

7. "Prawa niesprawiedliwe" - proponuje lepsze prawo, które bardziej przystawałoby do rzeczywistości, a nie pozwalałoby na wykorzystywanie najbiedniejszych.

8. "O niekarności grzechów jawnych" - Daje przykład cnót obywatelskich, zainteresowanie jej losami, nadzieję, że Pan ocali Rzeczpospolitą. Wymienia też "grzechy jawne", którymi są złe i niesprawiedliwe prawa, oszustwa, kradzież państwowego mienia, wyzyskiwanie ludzi. Potem następuje przedstawienie na wzór wizji z Biblii, obrazu klęski Polaków, który wkrótce nastąpi, jeśli ludzie nie zmienią swego postępowania.

Program zmian ustrojowych w Rzeczpospolitej przedstawia też Jan Ostroróg w traktacie: "Memoriał o poprawie Rzeczypospolitej", w którym postulował odrębność od papieża i cesarza:

  • państwo ma zwierzchność nad wyznaniem;
  • biskupi pochodzą z wyboru władzy świeckiej;
  • anulowanie danin na Kurię Apostolską;
  • zniesienie odwołań od wyroków księży z Polski do Rzymu;
  • wprowadzenie silnej władzy króla;
  • jednolitość prawna dla obywateli;
  • organizacja obrony granic przez wszystkich obywateli;
  • ograniczenie szkolnictwa wyższego dla chłopów.