Renesans jako styl oparty na starożytności grecko- rzymskiej był przygotowany od dawna. Już w wieku IX pojawiła się tendencja do przywracania form antycznych. Renesans włoski dzieli się na dwa okresy: wczesny (1400-1500) we Florencji i renesans rozwinięty (1500- 1530) głownie w Rzymie. Od 1530 roku zauważyć można odmianę stylu nazwana manieryzmem. Trwa on do 1580 roku. Renesans florencki związany jest z rządami Medyceuszów, rzymski z papiestwem. Wczesny renesans z XV wieku wraz z humanizmem rozszedł się z Florencji po całych Włoszech, a nawet dotarł do Europy północnej. Filip Brunelleschi pchnął architekturę na nowe drogi, odmienne od gotyku. Powszechny poklask zyskał piękna fasadą przytułku dla dzieci ( Ospedale degli Innocenti 1419- 1444). W kościele św. Wawrzyńca zastosował nowe elementy: kolumny korynckie i łuki nad nimi. Dalszy rozwój architektury florenckiej zapewnił Michelozzo di Bartollommeo, twórca pałacu Medyceuszów we Florencji (ok. 1444). Zbudował on pałac miejski, który odtąd się przyjął: na zewnątrz gmach był ciężki i okna parteru opatrzone były kratami. D

Donatello, rzeźbiarz, prześcignął współczesnych obserwacją życia. Jego wizja antyku zwyciężyła we Florencji i we Włoszech. Do najwybitniejszych jego dzieł należą posągi młodego Dawida i św. Jerzego. Najważniejszym jego dziełem stał się konny pomnik kondotiera Gattamelaty. Od tego pomnika wywodzą się wszystkie konne posągi renesansu. Drugim takim pomnikiem jest w Wenecji Pomnik Colleoniego dłuta Verrocchia.

Malarstwo włoskie dzieli się na szkoły nazwane według stolic małych państw włoskich i księstw. Najstarsza jest szkoła florencka, obok występuje konserwatywna szkoła sieneńska. Szkoła wenecka wydaje jeszcze w XVIII wieku znakomitych artystów (Canaletto, Tiepolo). Szkoła mediolańska powstanie w XVI wieku, silnie związana z działalnością Leonarda , szkoła bolońska w XVII wieku, szkoła neapolitańska jest ostatnia w tym szeregu. Paolo Uccello był malarzem historycznym, podobnie Benozzo Gozzoli, autor słynnego "Hołdu Trzech Króli". Należy tu wspomnieć dwóch wybitnych malarzy, nie tylko ze względu na ich dzieła, lecz na uczniów, których wykształcili: Domenico Ghirlandaio, był mistrzem Machała Anioła, a Verrocchio był mistrzem Leonarda da Vinci. Malarstwo to oddawało obowiązującą w szkole florenckiej tematykę religijną, mimo że artystów porywały legendy i bogactwo życia. Wyraźnie to pogodne piękno pokazywał Sandro Botticelli, malował obrazy świeckie, mitologiczne.

Leonardo, Rafael i Michał Anioł przenieśli w XVI wiek idee renesansowe poprzedniego stulecia. Leonardo da Vinci (1452- 1519), pierwszym wielkim dziełem jest "Madonna w grocie" (1483), w obrazie występują wszystkie cechy sztuki Leonarda: postacie wrysowane w figurę trójkąta, swoboda ruchu, silne podkreślenie cienia, wyrafinowanie wyrazu twarzy. Te cechy kompozycji widać w "Ostatniej Wieczerzy" (1497), słynnym obrazie ściennym w refektarzu klasztoru Santa Maria delle Grazie. Z czasu pobytu w Mediolanie pochodzi portret Cecylii Gallerani zwany "Damą z łasicą", w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Najsłynniejszy stał się portret Mony Lizy. Do portretu tego autor przywiązywał dużą wagę. Spokój, klasycyzm, pogoda życia kontrastują z dziwnym, groźnym krajobrazem. Leonardo sławę zawdzięcza nie tylko malarstwu, znany jest jako uczony, matematyk, wynalazca.

Rafael Santi (1483- 1520). Zaczął malować liczne obrazy Madonny z Dzieciątkiem. Rafaelowi została powierzona dekoracja pokoi watykańskich. Najsłynniejsza jest Stanza Della Sygnatura, którą malarz pokrył wielkimi ściennymi obrazami. "Szkoła Ateńska" i "Adoracja Eucharystii" to dwa główne obrazy sali. Rafael zostawił po sobie wiele portretów i obrazów, z których najpełniejszy jest cykl Madonn. Zostawił serię gobelinów, zapoczątkował tzw. Rzymską szkołę, odznaczającą się starannym ustawieniem postaci.

Michał Anioł stał się wyrazicielem siły, dramatu i zmagania się żywiołów. Wyrzeźbił "Madonnę z Dzieciątkiem", namalował obraz "Świętej Rodziny". W 1503 roku wyrzeźbił posąg nagiego Dawida. Odsłonięta po 4 latach pracy kaplica Sykstyńska uczyniła na współczesnych olbrzymie wrażenie. W 1535 roku został powołany do wymalowania na ścianie ołtarzowej kaplicy Sykstyńskiej :Sądu Ostatecznego". Michał Anioł był nie tylko malarzem, ale i architektem. Jego dziełem jest zabudowa Kapitolu w Rzymie, przebudował bibliotekę św. Wawrzyńca we Florencji.

Europejscy twórcy: Albrecht Durer, niemiecki malarz i rytownik, portrecista, przejmujący wizjoner tematyki apokaliptycznej, Łukasz Cranach Starszy, Piotr Bruegel Starszy, zwany Chłopskim, współtwórca malarstwa flamandzkiego i holenderskiego. Wybitny polski architekt i rzeźbiarz Jan Michałowicz z Urzędowa. W okresie schyłkowego renesansu najważniejszym wydarzeniem jest budowa Zamościa. Tworząc miasto budowane od podstaw, architekt Jana Zamoyskiego, Bernardo Mirando, miał ogromne pole do popisu, projektował ośrodek religijny i kulturalny. Początki sztuki renesansowej w Polsce to lata 1500- 1545, dojrzały renesans lata 1545- 1575. Wreszcie schyłek renesansu i manieryzm rozpoczyna się około roku 1575 i sięga niemal do połowy XVII wieku. Około 1500 roku działalność w Polsce rozpoczyna Franciszek Florentczyk, który podjął się przebudowy częściowo spalonego zamku królewskiego na Wawelu, tworząc krużganki arkadowe w stylu włoskiego Quattrocenta- harmonijne i funkcjonalne. Narzucony przez włoskich artystów styl cały czas zderzał się ze stylem rodzimym, określanym jako gotycko- renesansowy. Gotycki charakter mają też słynne głowy wawelskie na stropie Izby Poselskiej na Wawelu wykonane w latach 1531- 1535 przez nieznanych artystów, wśród których był Sebastian Tauberach. Najwybitniejsze osiągnięcia rzeźby i architektury polskiego renesansu odnaleźć można w Krakowie, przebudowany na początku XVI wieku zamek na Wawelu, kaplica Zygmuntowska. W malarstwie działał wówczas znany wczesnorenesansowy malarz niemiecki Hans Suss. Tablicowe malarstwo kościelne ma również charakter zdecydowanie gotycki.

W muzyce okres renesansu obejmuje lata ok. 1430- ok. 1600. W okresie tym nastąpiły przełomowe przeobrażenia struktury dzieła muzycznego. Największe znaczenie zaczęły uzyskiwać dwa tryby: joński (późniejsza skala durowa) i eolski (późniejsza skala molowa). Okres odrodzenia odznaczał się bujnym rozkwitem wielogłosowości, nastąpił odwrót od tenoru na rzecz układu 4- głosowego, którego podstawę stanowił głos basowy. Do rozkwitu kunsztownej polifonii wokalnej uprawianej głównie w muzyce kościelnej przyczynili się przede wszystkim kompozytorzy szkoły flamandzkiej J. Ockeghem, J.Obrecht, N. Gombert, Josquin des Pres, a także O. di Lasso i G. P. Palestrina. Głównymi formami muzyki świeckiej były chanson, villanella, madrygał. Zmienił się stosunek kompozytorów do tekstu poetyckiego, który zaczął decydować o doborze środków muzycznych zgodnie z ówczesną koncepcją naśladowania natury. Z końcem XVI wieku wykształciły się samodzielne formy instrumentalne: ricercar, canzona. Główny postulat wskrzeszenia tradycji antycznych przejawił się w muzyce dopiero pod koniec XVI wieku w powstaniu opery na podstawie odrodzenia dramatu starogreckiego. Ważną rolę pełniły prężne ośrodki narodowe. Polską muzykę odrodzenia reprezentowali : Mikołaj z Radomia, Mikołaj z Krakowa, M. Leopolita, M. Gomółka, C. Bazylik oraz lutniści: W. Długoraj, Jakub Polak.

Literatura: we Włoszech prekursorami renesansu byli Dante Alighieri ("Boska Komedia") , Francesco Petrarka ("Sonety do Laury") i Giovanni Boccaccio ("Dekameron").

Anglia: William Szekspir ("Makbet", "Romeo i Julia").

Francja: François Rabelais ("Gargantua i Pantagruel"), Michel de Montaigne, Pierre Ronsard "Ody", "Francjada").

Polska: Jan Kochanowski ("Fraszki", "Treny", "Pieśni", "Odprawa posłów greckich"), Mikołaj Rej ("Żywot człowieka poczciwego")

Charakter renesansu ukształtowały ważne wydarzenia społeczno- polityczne w Europie:

- wynalezienie druku w 1450 roku, na ziemiach Rzeczypospolitej od momentu pojawienia się pierwszej tzw. Tłoczni Straubego liczba warsztatów zaczęła wzrastać, głównie od 1503 roku. Zasłużeni impresorzy to Jan Haller, Florian Ungler, Hieronim Wietor, Januszewski- wydawca dzieł Kochanowskiego

- wielkie odkrycia geograficzne (Ameryka, Indie)

- wykształcenie się języków narodowych

- reformacja

- mecenat (dzięki materialnej pomocy wiele przyszłych znakomitości zdobyło wykształcenie i warunki umożliwiające twórczą pracę, przykłady mecenatu to działalność Medyceuszów we Florencji, Kmity, Myszkowskiego, Firleja- opiekuna Kochanowskiego)

Sztuka renesansu odzwierciedla idee epoki charakteryzowała ją harmonia formy, statyczność, spokój, piękno osiągane poprzez zastosowanie określonych proporcji, wzorowanych na antycznych. Tematyka i motywy mitologiczne współistniały z chrześcijańskimi. Wielkim osiągnięciem odrodzenia było stworzenie tzw. perspektywy linearnej, która naśladowała naturalne, fizyczne widzenie świata.