W renesansowej literaturze polskiej publicystyka rozwinęła się bardzo okazale. Autorzy sięgali do jej form, by wypowiadać się na tematy publiczne, społeczne, którymi interesowała się opinia. To zainteresowanie wynikało z założeń humanizmu.

W Polsce największe osiągnięcia na płaszczyźnie twórczości publicystycznej zdobyli: Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga i Jan Ostroróg. Przyjrzyjmy się krótko ich dziełom:

1. "O poprawie Rzeczypospolitej" napisane przez Frycza Modrzewskiego, traktuje o naprawdę najważniejszych sprawach XVI- Polski, które dotykały wszystkich jej mieszkańców. Dzieło składa się z pięciu ksiąg, zatytułowanych:

  • "Księga I O obyczajach" - każdy obywatel ma prawo, do życia w spokojnym i dobrze zorganizowanym państwie. Swojego władcę powinni wybierać obywatele; urzędników zaś trzeba najpierw przygotowywać do sprawowanej funkcji, nie dawać ze względu na urodzenie.
  • "Księga II O prawach" - według Frycza największym błędem polskiego prawa jest kara za mężobójstwo, polegająca na wymierzaniu innych kar dla biedaków i bogaczy. Tę kwestię poruszył autor w 1543 roku w "Łaski albo o karze za mężobójstwo". Żąda równości wobec prawa dla ogółu obywateli, ponieważ to zapewni porządek.
  • "Księga III O wojnie" - zdradza tu Frycz swoje stanowisko pacyfisty- tępi zbrojny sposób rozwiązywania spraw między dwoma państwami, jako niszczący dla obu stron, a nie przynoszący zgody. Usprawiedliwia jedynie wojny obronne.
  • "Księga IV O Kościele" - postuluje samodzielność polskiego Kościoła od władzy Rzymu, a także usprawnienie jego funkcjonowania i wewnętrznej hierarchii.
  • "Księga V O szkole" - szkoły według Frycza powinny być lepiej finansowane i powinny sięgać do wzorów europejskich.

2. "Kazania sejmowe" napisane przez Piotra Skargę, który zaniepokojony o losy ojczyzny, chciał uzmysłowić Polakom, że upadek jest bliski, jeśli nie zaczną reform i starań o poprawę sytuacji w kraju. Kazań jest osiem, pisze w nich:

  • "O mądrości potrzebnej do rady" - obywatele chcą mieć moralny i intelektualny wzór do naśladowania w postaci ludzi, którzy rządzą Polską.
  • "O miłości ku ojczyźnie" - porównuje ojczyznę do tonącego statku- wady narodowe i zła sytuacja, czyli nie przejmowanie się interesami narodowymi, słabe morale, brak silnej władzy, łamanie prawa boskiego i świeckiego, doprowadzą wkrótce do upadku nie tylko ojczyzny, ale też jej obywateli.
  • "O niezgodzie domowej" - niepokój budzi też nadmierna kłótliwość narodu polskiego, która burzy ich jedność. To niestety dogodna sytuacja dla wroga.
  • "O naruszeniu religii katolickiej" - pisze o niej w dwóch kazaniach; za źródło rozłamu społeczeństwa uważa Skarga reformację. Tradycyjną religią jest dla Polaków katolicyzm.
  • "O monarchii i królestwie" - królem powinien zostać roztropny i rozważny człowiek, a pomagać mu rada złożona ze statecznych mężów. Skarga zauważa, że "złota wolność szlachecka" przynosi wiele szkód Polsce, ponieważ dba o interesy szlachty, a w kraju powoduje dezorganizację.
  • "Prawa niesprawiedliwe" - są one przyczyną złego wymiaru sprawiedliwości w Polsce, ponieważ obywatele nie są jednakowo traktowani. Skarga, podobnie jak Frycz, uznaje podział stanowy, ale walczy o prawa dla chłopstwa.
  • "O niekarności grzechów jawnych" - pisze tu o swoich uczuciach względem ojczyzny, jest niezadowolony z zachowania swoich rodaków, którzy oszukują, kradną mienie publiczne, żyją w przepychu, opiekunowie wyzyskują sieroty. Skarga boi się o dalsze dzieje Rzeczpospolitej, wierzy, że Bóg ocali nas od klęski. Jednocześnie, wzorując się na przepowiedniach i wizjach starotestamentowych, przepowiada ją. 

3. "Memoriał o poprawie Rzeczypospolitej" napisany przez Jana Ostroróga, również zawiera plan zmiany społeczeństwa i funkcjonowania Polski. Traktat ten odwołuje się do zdobycia niezależności od Rzymu.

  • stworzenie Kościoła państwowego
  • władze wśród duchowieństwa wybiera król
  • nie będzie wysyłać się pieniędzy do Kurii Apostolskiej
  • nie można odwoływać się od decyzji sądu do Rzymu
  • zwiększenie kompetencji króla
  • równe prawa
  • organizacja wojska i pospolitego ruszenie
  • autor postuluje za "złotą wolnością szlachecką"
  • ogranicza prawa chłopów.