Koncepcje wsi przedstawione w tekstach literackich epoki polskiego odrodzenia.
"Człowiek w twej pieczy uczciwie
bez wszelakiej lichwy żywie;
pobożne jego staranie
i bezpieczne nabywanie.
Inszy się ciągną przy dworze
albo żeglują przez morze,
gdzie człowieka wicher pędzi,
a śmierć bliżej niż na piędzi."
"Jemu sady obradzają,
jemu pszczoły miód dawają;
nań przychodzi z owiec wełna
i zagroda jagniąt pełna."
Jest to fragment "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" Jana Kochanowskiego, w której poeta stworzył bardzo znany w polskiej literaturze obraz wsi. Jest to poetyka wizja krainy szczęśliwości, Arkadii, która znajduje się właśnie na wsi. Przedstawia poeta obraz wyidealizowany, pełen piękna. Ludzie żyją tutaj spokojnie, Ich czas wypełniony jest pracą na roli. Dzięki temu mają oni zapewniony dostatek, pożywienie, a także poczucie spełnienia. Żyją oni w zgodzie z naturą, która zapewnia im swoje bogate dary -miód owoce. Mogą ludzie także wypoczywać na jej łonie, korzystać z cudownego otoczenia, które tak uspokaja. Dlatego też życie rolników przeciwstawia Kochanowski życiu żeglarzy, czy życiu na dworze, ponieważ są one wypełnione ciągłą gonitwą za pieniędzmi, przygodami. Człowiek narażony zostaje na liczne pokusy i intrygi otoczenia. Gospodarz natomiast dba o swoją rodzinę i może pielęgnować swoją moralność i wartości. Jest to według Kochanowskiego ideał życia.
Podobnie przedstawia wieś "Żywot człowieka poczciwego" Mikołaja Reja. To także wyidealizowany obraz wsi, na której umieszcza Rej ziemianina, żyjącego szczęśliwie na swoim gospodarstwie. Jego życie wypełnia praca, która jest dla niego powodem do dumy, daje mu satysfakcję, ponadto pozwala utrzymać siebie i swoją rodzinę. Jego życie pełne jest wartości, ponieważ sprzyja temu spokój i harmonia natury, którą się człowiek otacza. Rej porównuje życie człowieka i jego kolejne etapy do wiosny, lata, jesieni i zimy. Rozwój i życie człowieka podobne jest przecież do zmian jakie zachodzą w naturze -najpierw wszystko jest małe, potem dorasta, kwitnie i na końcu więdnie. Ludzkie życie rządzi się prawami natury, powtarzalnymi. Wszystko w nim ma swoje miejsce i czas -zabawa, nauka, praca, a także śmiech.
Inny obraz wsi, a raczej sytuacji, która na niej panuje, opisuje Mikołaj Rej w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". Nie jest to bezpośrednio opis wsi, ale dialog pomiędzy bohaterami, którzy należą do trzech różnych stanów -szlachty, chłopstwa i duchowieństwa. Rej przedstawia satyryczną rozmowę między Panem a Plebanem, którzy cały czas wytykają sobie swoje przywary -pijaństwo, obżarstwo, głupotę, samowolę i nieodpowiedzialność. Ich postępowanie ma niestety bardzo złe skutki w sytuacji wsi, na której mieszka Wójt. Panuje tam bieda, ludzie nie mają swoich praw, bardzo ciężko pracują. Chłopi są wykorzystywani przez dwie pozostałe warstwy, które żyją kosztem chłopskiej pracy. Tę paradoksalną sytuację komentuje Wójt:
"Ksiądz pana wini, pan księdza,
a nam prostym zewsząd nędza".
Liczne konflikty, które istnieją na wsi opisują też "Żeńcy" Szymona Szymonowica. Jest to anty sielanka, w której przedstawia Szymonowic dwie chłopki oraz złego ekonoma. Los chłopów pracujących w gospodarstwie pańszczyźnianym jest doprawdy bardzo ciężki. Ekonom bije i poniża pracujących rolników, dlatego nie narzekają przy nim, bojąc się kary:
"Szczęście twoje ,że odszedł starosta na stronę,
Wzięłabyś była pewnie na boty czerwone".
Pracujący rolnicy nie mają czasu na odpoczynek, ani na posiłki. Czasami zdarza się, że mdleją oni z głodu, albo ze zmęczenia. Poza tym ich praca nie przynosi im żadnych korzyści materialnych, a tym bardziej moralnych, ponieważ nie mają czasu na zabawę, czy chwilę refleksji. Ich praca jest wykorzystywana, a oni nie mają sposobności, aby ubiegać się o swoje prawa. Nie są wykształceni, a ich niewiedza pomaga tylko ludziom takim, jak ekonom, którzy nie mają szacunku dla ludzi.
Omówione wyżej utwory świadczą, że w polskiej literaturze okresu odrodzenia mamy do czynienia z dwoma, zupełnie sprzecznymi ze sobą obrazami wsi polskiej: idealistyczny, który możemy odczytać z utworów Jana Kochanowskiego np. z "Pieśni świętojańskiej o Sobótce", a także z "Żywota człowieka poczciwego", a także realistyczny, prezentowany w anty sielance Szymona Szymonowica pt. "Żeńcy", czy w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem" Mikołaja Reja". Wizerunek idealistyczne jest na pewno odwołaniem do starożytnego jeszcze obrazu Arkadii, która uważana była za krainę szczęśliwości, spokoju, miłości i przyjemnej pracy pasterzy. Wizerunek realistyczny wynika raczej z obserwacji autorów smutnej i szarej rzeczywistości na wsi polskiej w XVI wieku. Te dwa obrazy przedstawiają zupełnie różnych bohaterów chłopskich - pierwsi są zadowoleni ze swojej pracy, która daje im wyżywienie i satysfakcję z jej efektów, drudzy - cierpią z powodu trudnych warunków i znoju, który towarzyszy im nieustannie w wykonywaniu obowiązków.
