Dzieje życia i twórczości Adama Mickiewicza.

(...)

Razem, młodzi przyjaciele!...

W szczęściu wszystkiego

są wszystkich cele;

Jednością silni, rozumni szałem,

Razem, młodzi przyjaciele!...

(...)

Poznajecie go? Tak, to Mickiewicz, ten, który w artykułach publikowanych w Pielgrzymie polskim, a także, później, w Trybunie Ludu, kreślił wizję Europy, która w imię solidarności i braterstwa stałaby się jednym organizmem. To właśnie ta, między innymi, idea przyświecała mu, gdy tworzył Legion Polski w czasie, gdy przez kontynent przetaczała się Wiosna Ludów. Mazzini charakteryzował przedmiot tej inicjatywy w następujących słowach: "Jest to armia republikańska i socjalistyczna... Nasi oficerowie, nasi żołnierze nie pójdą do was dla zyskania stopni i zrobienia kariery. Będą walczyli we wspólnym interesie ludów". Jeśli chodzi o poglądy społeczne to skłaniał się Mickiewicz w stronę socjalizmu agrarnego, postulował również wprowadzenie takich samych praw zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn, a także nie dyskryminowanie żadnych klas społecznych, ani mniejszości narodowych. Życie poety może stanowić przykład tego, w jaki sposób kształtowały się koleje losów Polaków, którzy już nie pamiętali wolnej ojczyzny, których ogarnęła "gorączka romantyczna", co skutkowało kolejnymi nieudanymi zrywami niepodległościowymi. Życie Mickiewicza to także przykład na to, jak poeta i myśliciel zmaga się z ujęciem w nowe formy wciąż zmieniającej się rzeczywistości.

Lata młodości

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu na Litwie. Jego rodzina, chociaż szlachecka, nie należała do najbogatszych, a gwoli ścisłości należałoby mówić o ubóstwie. Ojciec poety był adwokatem przy sądzie w Nowogródku. Także już od wczesnej młodości był Adam zmuszony do samodzielności, wszakże nie mógł liczyć na finansowe wsparcie rodziców. Szkołą, która dała mu możliwość wstąpienia na Uniwersytet Wileński, było gimnazjum w Nowogródku, które należało do tamtejszej prowincji zakonu dominikanów. Ukończywszy je w 1815 roku podjął studia filologiczne na wspomnianej uczelni, by jednak się utrzymać w Wilnie był zmuszony postarać się o stypendium, które będzie po studiach odrabiał pracując jako nauczyciel na prowincji. Ważnymi dla rozwoju duchowego Mickiewicza osobami z uniwersytetu byli tacy profesorowie, jak: zajmujący się literatura starożytną Ernest Groddeck, badacz dziejów naszego piśmiennictwa Leon Borowski oraz historyk Joachim Lelewel.

Towarzystwa Filomatów i Filaretów

Podczas swych studiów założył Mickiewicz wspólnie z grupą przyjaciół, w której skład wchodzili, miedzy innymi, Tomasz Zan, Jan Czeczot, Józefem Jeżowski, Onufry Pietraszkiewicz, Franciszek Malewski, tajne organizacje studenckie: Towarzystwo Filomatów (Towarzystwo Miłośników Nauki) oraz, później, Towarzystwo Filaretów (Towarzystwo Miłośników Cnoty). Celem tych organizacji było przede wszystkim propagowanie wzorów i odruchów patriotycznego zachowania wśród młodzieży oraz zachęcani jej do podejmowania wysiłku samokształceniowego. To tu Mickiewicz zdobywał wiedzę jak należy pisać odezwy, tworzyć zręby programu polityczno- społecznego, a wreszcie jak połączyć zabawę i literaturę ze wznioślejszym przesłaniem. Atmosferę tamtych dni możemy odnaleźć w dwóch utworach powstałych właśnie w owym czasie, mianowicie: Pieśni filaretów" (1820) oraz "Odzie do młodości" (1820).

Maryla Wereszczakówna i pobyt w Kownie

Niezwykle istotnym wydarzeniem w życiu Mickiewicza była jego znajomość z Marylą Wereszczakówną, która przemieniła się w wielką miłość. Jednakże na przeszkodzie do pełni szczęścia kochanków stanął Wawrzyniec Puttkammer, z który dziewczyna była zaręczona. Ślub odbył się w roku 1821. Był to dla Mickiewicza straszny cios, z którego długo nie był w stanie się podnieść. W tym czasie przebywał on w Kownie, gdzie jako nauczyciel odpracowywał swoje studenckie stypendium. Dane mu tam było się zapoznać z ludową obrzędowością i wierzeniami prostych ludzi, co było niejako dopełnieniem "edukacji" jego niańki Gosiewskiej, która mu dzieciństwie wiele "bajała". Pokłosiem literackim tego spotkania wieszcza z folklorem były: "Ballady i romanse" (1822), "Dziadów część II i IV" oraz "Grażyna" (1823).

Proces Filomatów oraz Filaretów. Zesłanie Mickiewicza.

Rok 1823 stał na Litwie pod znakiem represji, jakie władze carskie zastosowały wobec tajnych organizacji studencki. Mickiewicz został aresztowany i osadzony w więzieniu, którym był dawny klasztor ojców bazylianów we Wilnie, pod koniec tegoż roku. Pod odsiedzeniu w nim sześciu miesięcy usłyszał wyrok: musi opuścić Litwę i udać się w głąb Rosji. Nie można mu było również wracać do kraju bez zezwolenia władz carskich. Pierwszym etapem jego wędrówki po Rosji był Petersburg, gdzie mógł zapoznać się z młodymi poetami i pisarzami rosyjskimi - z Kondratijem Rylejewem, Aleksandrem Bestużewem - to oni będą rok później wśród spiskowców, tzw. dekabrystów, wzniecających powstanie wymierzone w carat, a także z Aleksandrem Puszkinem, Nikołajem Polewojem, Piotrem Wiaziemski. Następnymi etapami jego podróży była Odessa, a następnie sama Moskwa. Prowadził on bardzo towarzyski tryb życia, w stolicy Rosji był częstym gościem salonu m. in. księżnej Zenaidy Wołkońskiej. Natomiast w czasie swego pobytu w Odessie, miał szansę zapoznać się z orientem, zarówno w jego wymiarze kulturowym, jak i przyrodniczym. Stanowiło to podnietę dla jego wyobraźni poetyckiej. Pobyt w Rosji uświadomił również Mickiewiczowi potęgę imperium Romanowów oraz despotyczny charakter władzy carskiej. Można zatem powiedzieć, że to właśnie tutaj poeta dojrzał zarówno pod względem psychicznym, jaki i świadomości narodowej. Pokłosie literackie tego okresu stanowiły: "Sonety" (1826) oraz "Konrad Wallenrod" (1828).

Podróże po Europie.

W połowie 1829 roku dzięki pomocy swych rosyjskich przyjaciół może opuścić Rosję. Wtedy to rozpoczyna się okres jego wojaży po krajach europejskich. Najpierw udaje się do Niemiec, gdzie w Berlinie uczęszcza na wykłady Hegla, a w Weimarze poznaje Goethego, który wręcza mu gęsie pióro, symbol poetyckiego geniuszu, w Bonn zaś słynnego teoretyka literatury Augusta Schlegla. Odwiedza również Czechy, następnie zaś udaje się do Szwajcarii, gdzie zawiera znajomość ze Zygmuntem Krasińskim. Pobyt w Włoszech (Wenecja, Florencja, Rzym, Neapol, Sycylia) urozmaica mu romans z Henriettą Ankwiczówną. Pod koniec roku 1830 - przebywał wtedy w Wiecznym Mieście - dochodzą go wieści o wybuchu Powstania Listopadowego.

Pobyt w poznańskim.

Na wieść o tym wydarzeniu próbuje Mickiewicz dostać się do walczącej ojczyzny, ale robi to niezwykle opieszale. Natomiast gdy już ostatecznie zdecydował się opuścić Włochy i udać do Polski, to uczynił to dość dziwną trasą, mianowicie przez Francję, gdzie dotarł w połowie w 1831 roku. W Paryżu otrzymał od przebywających tam członków rządu powstańczego zadanie dotarcia do Warszawy. Pod zmienionym nazwiskiem - Mühl - podjął taką próbę, ale zakończyła się ona niepowodzeniem. Wieszczowi udało się dotrzeć tylko do Wielkopolski. W Poznańskiem przebywał do początku roku 1832, dzięki gościnności takich rodzina szlacheckich, jak: Skórzewskich z Kopaszewa, Górzeńskich z Śmiełowa, Turnów z Objezierza i Grabowskich z Łukowla. Zachował się opis wyglądu oraz charakteru poety sporządzony przez członka jednej z tych familii: "brunet, oczy ciemnozielone, włosy czarne, nos piękny, w ustach częsty grymas, a że nosi po parysku brodę, więc się wydaje jak uczony Żyd. Fizjonomia nic nie pokazuje, często zamyślony, a rzadko wesoły, liberalista wielki, głęboko uczony". (A. Turno, Pamiętnik, 25 grudnia 1831).

Drezno. Paryż. Lozanna.

Z poznańskiego udaje się Mickiewicz do Drezna, które w owym czasie stało się na krótko ośrodkiem grupującym emigrację popowstaniową. W tym to mieście usłyszał relacje z pierwszej reki opisujący przebieg walk w Polsce. Na podstawie tych opowieści napisał miedzy innymi takie utwory: "Śmierć pułkownika", "Nocleg", "Reduta Ordona". Tu także powstaje trzecia część Dziadów, którą poeta pisał w szale twórczym przez trzy dni.

Z Drezna udał się do Paryża. To miasto stało się dla niego drugim domem na resztę życia. Od razu po przybyciu rzuca się w wir życia emigracji. Współpracuje między innymi z takimi organizacjami, jak: Towarzystwo Literackie, Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich, Towarzystwo Pomocy Naukowej, Komitet Narodowy Lelewela. Równocześnie nawiązał wiele kontaktów z artystami i myślicielami francuskimi: rzeźbiarzem Dawidem d'Angers, poetą Hugues Felicite Lamennais, historykiem Charlesem de Montalambertem.

W 1832 pisze i publikuje "Księgi narodu polskiego" i "Księgi pielgrzymstwa polskiego" oraz szereg tekstów publicystycznych w czasopiśmie Eustachego Januszkiewicza Pielgrzymie polskim. We wszystkich tych tekstach dał wyraz swej wierze, że sytuacja Polski wkrótce ulegnie odmianie i emigranci będą mogli wrócić do wolnej ojczyzny.

Wkrótce jednak okazało się, że były to tylko pobożne życzenia. Rozgoryczony Mickiewicz poświęcił się pisaniu Pana Tadeusza, co pozwoliło mu się oderwać od ponurej rzeczywistości. Dzieło na półkach księgarskich ukazało się w 1834 roku. W tym okresie czytał również wiele książek mistycznych, czego owocem był zbiór aforyzmów zatytułowany Zdania i uwagi.

W roku wydania Pana Tadeusza złożył również Mickiewicz przysięgę małżeńską Cecylii Szymanowskiej. Z tego związku urodziło się kilkoro dzieci. Aby utrzymać rodzinę pisze dwie sztuki w języku francuskim, które maja być wystawiane w paryskich teatrach. Są to "Konfederaci barscy" oraz "Jakub Jasiński"(1836). Z całego projektu jednak nic konkretnego nie wynika. W 1839 roku otrzymuje od uniwersytetu w Lozannie propozycje poprowadzenia wykładów z literatury starożytnej, którą przyjmuje. W Szwajcarii przebywa do 1840 roku. Powstają tam następujące utwory: "Gdy tu mój trup", "Nad wodą wielką i czystą", "Snuć miłość", "Polały się łzy". Te wiersze nazywa się Lirykami lozańskimi.

Wykładowca w Collège de France.

W 1840 roku wraca do Paryża, gdzie zostaje profesorem literatur słowiańskich w Collège de France. Sposób prowadzenia wykładów, wkładane w nie emocje, sprawiają, że są one niezwykle popularne nie tylko wśród Polaków, ale także studentów zagranicznych. W ciągu czterech lat spędzonych przez Mickiewicz w Collège de France tematyka tych wykładów ewoluowała od wyłącznie literackich rozważań po profetyczne wizje nowego ładu społecznego. To niepokoiło władze francuskie. W 1844 roku Mickiewicz został przez nie usunięty z katedry.

Andrzej Towiański

W 1841 roku poznał Mickiewicz Andrzeja Towiańskiego, proroka i mistyka, który przekonuje poetę do prawdziwości swej nauki. W swych wizjach "mistrz" widział niedalekie przeznaczenia Polski i Polaków. Miała ona powstać z martwych większa i silniejsza, niż kiedykolwiek była w przeszłości, a jej rozproszeni synowie i córki mieli powrócić na jej łono. Niektórzy z członków Koła Sprawy Bożej - tak nazywał się sekta Towiańskiego utworzona rękami Mickiewicza - wierzyli, iż "tego roku koniecznie wracamy i wrócimy do Polski. Ma to nastąpić (...) przez zdarzenie nadzwyczajne, niezawodne.". Spotkał ich srogi zawód. Ponieważ władze francuskie dość szybko wydaliły "proroka" - wiązało się to z jego pochwałami Napoleona, co nie mogło się podobać urzędnikom regencji, to właśnie autor Dziadów kierował sprawami "kościoła mistrza". Otrzeźwienie przyszło dopiero w 1846, w którym to roku poeta wyzwolił się spod wpływu Towiańskiego.

Wiosna Ludów i Skład zasad

W 1848 roku przetoczyła się przez Europę burza, która potomni nazwali Wiosną Ludów. W tymże to czasie udał się Mickiewicz do Rzymu, gdzie miał zamiar utworzyć oddział żołnierzy, którzy mieli by walczyć z jednym z zaborców, mianowicie Austrią. Udało mu się powołać do życia, tzw. Legion Polski, dla którego stworzył program polityczny zwany Składem zasad. Celem oddziału było walczenie z wszelkimi formami rządów despotycznych, a także propagowanie idei równości oraz braterstwa. Wartość militarna oddziału okazała się raczej niewielka - stoczył tylko kilka potyczek z Austriakami, poczym został rozwiązany, natomiast jego znaczenie propagandowe i symboliczne było znaczne.

Trybuna ludu

Wróciwszy z Rzymu do Paryża zaangażował się w redagowanie właśnie tworzonej międzynarodowej gazety o demokratycznym i socjalistycznym profilu, mianowicie "Tribune des Peuples" (Trybunie Ludu). Zamieścił w niej szereg artykułów, m. in. "Nasz program", "Włochom brak pieniędzy", "Wrogowie ludu", "Socjalizm", "Osiedla robotnicze", "Manifest cesarza rosyjskiego". Jednakże działalność tego periodyku, szczególnie zaś głoszone w nim tezy wymierzony w wszelkie przejawy despotyzmu, były solą w oku ambasady rosyjskiej w Paryżu. Jej urzędnikom udało się skłonić władze francuskie do podjęcia działań przeciw temu czasopismu. Koniec końców zamknięto je. Poeta stracił jednocześnie możność wyrażania swych poglądów oraz źródło swych zarobków. Dopiero w roku 1852 znalazł sobie pracę w Bibliotece Arsenał jako bibliotekarz.

Śmierć

W 1854 roku wybuchła wojna, tzw. krymska, w którą zaangażowane były Rosja, Francja, Anglia oraz Turcja. Mickiewicz upatrywał w tym konflikcie szansę na wywalczenie niepodległości przez Polskę. Nie oglądając się zatem na nic ruszył w podróż do Konstantynopola (Istambułu), gdzie chciał pomóc Sadykowi Paszy (Michał Czajkowski) tworzyć odział złożony z Polaków, który miał walczyć po stronie Turków w tym konflikcie. Przybywszy na miejsce poeta podupadł mocno na zdrowiu. Lekarze nie potrafili do końca zdiagnozować co mu jest - prawdopodobnie była to cholera. Pomimo to Mickiewicz starał się zażegnać konflikt, jaki wybuchł pomiędzy Sadykiem Paszą a przedstawicielem Hotelu Lambert księcia Czartoryskiego. Nie do końca mu się to udało, a zapewne zgryzota wynikająca z tego faktu nie wpłynęła zbyt dobrze na jego zdrowie. Mickiewicz umiera dnia 26 listopada 1855 roku. Jan Lechoń w następujący sposób wyobrażał sobie śmierć wieszcza i jego przesłanie skierowane do potomnych:

Gdy przyszli, by jak co dzień odebrać rozkazy,

Zaszli drogę im ludzie, co umarłych strzegą,

I rzekli: "Nie możemy wpuścić was do niego,

Bo ten człowiek umiera od strasznej zarazy".

Więc wtedy oni płakać zaczęli jak dzieci

I szeptali z przestrachem: "Przed nami noc ciemna!

Ten księżyc, który teraz nad Stambułem świeci

Patrzcie, jaki jest inny niż ten nasz znad Niemna".

A on w tej samej chwili myślał: "Jak to blisko!

Słyszę pieśń, co śpiewano nad moją kołyską,

Widzę zioła i kwiaty nad Świtezi tonią,

I jeszcze tylko chwila, a dotknę je dłoniš".

Jan Lechoń, "Śmierć Mickiewicza"

(1954)

Ciało Mickiewicza zostało pochowane na paryskim cmentarzu Montmorency. Trzydzieści pięć lat po jego śmierci zostało przywiezione do Polski i spoczęło na Wawelu.

Poezje

W latach swej młodości parafrazował i przetwarzał Mickiewicz niektóre dzieła Woltera np. Mieszko, książę Nowogródka (1817; niektóre jego urywki wydano w 1908 oraz 1925, całość 1948), jego debiut poetyckim był wiersz Zima miejska (Tygodnik Wileński 1818); jest również autorem utworów programowych, m.in.: Ody do młodości (1820)

Rok wydania jego pierwszego tomu Poezji - 1822, w którego skład wchodziły Ballady i romanse, jest uznawany za początek romantyzmu w Polsce.

W 1823 na pólkach księgarskich pojawia się drugi tom Poezji, w którego skład wchodziła między innymi Grażyna oraz część druga oraz czwarta część Dziadów.

W 1826 wydaje w Moskwie Sonety. Pokłosiem jego wędrówek po Europie tuż po wyjeździe z Rosji stanowi trzeci tom Poezji (1833).

Inspiracją do powstania takich wierszy i poematów, jak np. Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta (1832, pierwsze wydanie zostało włączone do Poezji S. Goszczyńskiego , Paryż 1833), było Powstanie Listopadowe.

W 1832 pisze trzecią część Dziadów (pierwsze wydanie w czwartym tomie Poezji, Paryż 1832).

W tymże roku pisze również Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832).

Jego działalność na niwie poetyckiej kończy właściwie Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z 1811 we dwunastu księgach wierszem (Paryż 1834 ). Na przełomie 1839 i 1840 roku pisze jeszcze grupę wierszy, które nazywa się Lirykami lozańskimi, ale nie zostały one nigdy wydane za życia wieszcza.

Utwory dramatyczne: Konfederaci barscy.

Wykłady, które wygłaszał w Collège de France, zwane Prelekcjami paryskimi, zostały opublikowane w tomie zatytułowanym Les Slaves (pięć tomów, Paryż 1849, ich translacja na język polski ukazał się Paryż 1842-1843 w Poznaniu w latach 1850-1851).

Przekłady Mickiewicza utworów pisarzy i poetów zagranicznych , np. Giaur i Korsarz Georga Byrona

Wydano bardzo wielką ilość dzieł zebranych poety. Są to, m.in.: Pisma (jedenaście tomów, 1860-1861), Dzieła (sześć tomów, 1893-1911), Dzieła wszystkie (tom 4-7, 9, 11, 13, 14, 16, 1933-1938, tzw. wydanie sejmowe, wcześniejsze tomy się nie ukazały, gdyż w warunkach wojennych było to niemożliwe), Dzieła. Wydanie narodowe (szesnaście tomów 1948-1955), Dzieła (szesnaście tomów, 1955).

Kilka dzieł Mickiewicza zostało bądź sfilmowanych, bądź stało się kanwa scenariusza: Czaty (1920) i Pan Tadeusz (1928). W 1989 Tadeusz Konwicki nakręcił film zatytułowany Opowieść o «Dziadach» A. Mickiewicza. Lawa w roku 1989, natomiast w 1999 roku Andrzej Wajda Pana Tadeusza.

Niektóre z utworów Adama Mickiewicza

"Ajudach"

"Ałuszta w dzień"

"Ałuszta w nocy"

"Bajdary"

"Bakczysaraj"

"Bakczysaraj w nocy"

"Błogosławieństwo"

"Broń mnie przed sobą samym..."

"Burza"

"Cisza morska"

"Czatyrdah"

"Danaidy"

"Do ***"

"Do d.d."

"Do Laury"

"Do Niemna"

"Do wizytujących"

"Dobranoc"

"Dobry wieczór"

"Dzień dobry"

"Ekskuza"

"Góra Kikineis"

"Grób Potockiej"

"Liryka "wieku męskiego""

"Luba ! Ja wzdycham..."

"Mogiły haremu"

"Mówię z sobą"

"Nad wodą wielką i czystą"

"Nieuczona twa postać"

"Oda do młodości"

"Pan Tadeusz"

"Pielgrzym"

"Pierwszy raz jam niewolnik"

"Pieśń Filaretów"

"Polały się łzy"

"Potępi cię świętoszek..."

"Pożegnanie"

"Ranek i wieczór"

"Reduta Ordona"

"Rezygnacja"

"Romantyczność"

"Ruiny zamku w Bałakławie"

"Skład zasad"

"Snuć miłość"

"Stepy akremańskie"

"Strzelec"

''Świteź"

"Widok gór ze stepów Kozłowa

"Widzenie się w gaju"

"Z Petrarki"

"Żegluga"