Nazwa

Nazwa "antyk" pochodzi z języka łacińskiego, gdzie wyraz "antiquus" znaczy: dawny. Wspólcześnie terminu "antyk" używamy określając wszystko0, co odnosi się do starożytnych cywilizacji greckiej i rzymskiej oraz ich kultury. Epoka ta obejmuje czasy od najdawniejszych (początki piśmiennictwa sięgają XIII w. p.n.e.) do 476 r. - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

Kultura antyczna ma jednak swój początek w tekstach przekazywanych ustnie. wiemy na przykład, że wielkie eposy starożytnej Grecji - "Iliada" i "Odyseja" były śpiewane przez wędrownych pieśniarzy - aojdów, a dopiero później zostały zapisane. Podobnie ma się sprawa mitów i legend, dotyczących greckich wierzeń.

Osiągnięcia kultury

Kultura antyku, zwłaszcza starożytnej Grecji, jest źródłem kultury europejskiej. Zarówno osiągnięcia starożytnych w zakresie filozofii, polityki (demokracja), prawa (prawo rzymskie jako podstawa nowoczesnych systemów prawnych), jak i sztuki (kanony piękna), literatury (gatunki literackie, środki artystyczne), teatru (tragedia grecka) znalazły swoją kontynuację w czasach nowożytnych, są nadal aktualne i wykorzystywane jako inspiracja, źródło motywów.

W myśli greckiej panowały ład i harmonia, co znalazło swoje odzwierciedlenie w kanonach sztuki. Wykształcił się wówczas styl klasycystyczny z charakterystycznymi porządkami: doryckim, jońskim, korynckim. Człowieka przedstawiano tak, jak "powinien wyglądać", stąd idealne proporcje ciała i niczym niezmącone piękno w rzeźbie greckiej.

Wielkim osiągnięciem Greków, które stało się źródłem inspiracji kolejnych społeczeństwa, była demokracja ateńska, system rządów, w których największą rolę odgrywał naród, mający bezpośredni wpływ na władzę.

Teatr grecki:

Teatr ma religijny rodowód. Narodził się z obrzędów ku czci boga wina, Dionizosa. W czasie specjalnych świąt, wielkich i Małych Dionizjów, śpiewano tradycyjną pieśń ku czci tego boga, którą wykonywali pasterze przebrani za satyrów (w koźlich skórach). Ta pieśń - "pieśń kozła" - stała się zaczątkiem tragedii (tragos - kozioł, ode - pieśń). z czasem wyodrębnił się tzw. przewodnik chóru (koryfeusz), potem pierwszy aktor... itd.

Aktorzy grali w maskach i wysokich butach (koturnach), żeby dobrze ich było widać z wszystkich miejsc w amfiteatrze. Na scenie mogli występować wyłącznie mężczyźni.

Co do gatunków, obok tragedii - sztuki o poważnym temacie, kończącej się zwykle śmiercią tytułowego bohatera, narodziła się komedia - o tematyce lekkiej, zabawnej, w której nie panowała zasada stosowności ("decorum"). Komedia narodziła się z Małych Dionizji, a tragedia z Wielkich.

Rozwój literatury:

W starożytnej Grecji narodziły się gatunki literackie do dziś funkcjonujące, np. epopeja, pieśń, hymn, tren, elegia i wiele innych. Wtedy także swoje początki święci literatura patriotyczna. Spartański poeta, Tyrtajos, tworzył wiersze, w których dowodził, jak ważne jest umieć poświęcić życie dla ojczyzny. Od jego imienia powstała nazwa dla tego rodzaju utworów: tyrtejskie (literatura tyrtejska, tematyka tyrtejska). Poeta wskazywał także antyprzykłady, wygnańców, niewolników - ludzi, którzy nie bronili swojej ojczyzny przed wrogiem.

Szczególny rozkwit przeżywała literatura grecka w okresie od VIII w. p.n.e. do II w. n.e. Wtedy powstały wielkie eposy greckie "Iliada" i "Odyseja". Można wyróżnić następujące okresy rozwoju literatury starożytnej Grecji:

- epika (VIII wiek p.n.e.)

- liryka (VII-VI wiek p.n.e.)

- dramat (V wiek p.n.e.)

- epigramat (III wiek p.n.e.).

Warto pamiętać, że podziału literatury na rodzaje dokonał Arystoteles, który wyróżnił: epikę, lirykę i dramat. Olbrzymi wpływ na rozwój tej dziedziny piśmiennictwa mieli greccy tragicy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Nie tylko wzbogacili antyczny teatr, stosując w nim nowe rozwiązania (wprowadzanie na scenę kolejnych aktorów), ale również rozwinęli poetykę tragedii, na przykład Sofokles bardzo dbał, by jego teksty wyrażały emocje, a działania postaci były motywowane ich wewnętrznymi przeżyciami - wprowadził do teatru psychologizm.

Każda tragedia antyczna zachowywała regułę trzech jedności klasycznych: czasu (akcja nie przekraczała 24 godzin), miejsca (toczyła się w jednym miejscu, najczęściej przed pałacem królewskim) i akcji (jeden wątek, jeden problem).

Kolejnym wielkim osiągnięciem starożytnych Greków w zakresie literatury jest epos. Największym twórcą eposów był Homer, autor "Iliady" i "Odysei". Cechą charakterystyczną eposu jest to, że jego autor pokazuje dzieje jakiejś społeczności, w chwili dla tej społeczności przełomowej. Oba eposy Homera zostały zapisane heksametrem, a charakterystycznym dla nich środkiem artystycznym jest porównanie homeryckie (bardzo rozbudowane) oraz stały epitety np. prędkonogi Achilles.

"Iliada" to epos, w którym przedstawiono jeden z epizodów wojny trojańskiej, która trwała 10 lat. W ostatnim roku wojny Achilles, jeden z najlepszych greckich żołnierzy, obraził się na naczelnego wodza, który odebrał mu brankę wojenną, i odstąpił od oblężenia. To znacznie osłabiło wojska greckie. Na prośbę przyjaciela Achilles pożyczył mu swoją zbroję i ubrany w nią Patrokles wyruszył do walki. Został jednak rozpoznany i zabity. Wtedy dopiero Achilles wyruszył w bój. Zabił w pojedynku trojańskiego bohatera, Hektora, zdziesiątkował szeregi wroga.

Autor opisał liczne pojedynki poszczególnych bohaterów. Akcja eposu toczy się na dwóch płaszczyznach: ludzkiej i boskiej. W wojnie trojańskiej biorą także udział bogowie, którzy mieszają w sprawy ludzi, stają po jednej i drugiej stronie, jednym pomagają, a innym utrudniają walkę. Przedstawiciele Greków w eposie to: Agamemnon, Menelaos (upokorzony mąż pięknej Heleny), Odyseusz (który wymyślił podstęp, dzięki czemu Troja została zdobyta), Nestor (niezwykle mądry). Po stronie Trojan walczą: Parys (spowodował wojnę porwaniem Heleny), jego brat - bohaterski Hektor, Priam (stary król Troi), Eneasz.

Iliada kończy się zwycięstwem Greków i zburzeniem Troi. Kontynuacją epopei jest "Odyseja" dotycząca tułaczki Odyseusza, powracającego do domu po zwycięskiej walce. Wracając do Itaki Odyseusz rozgniewał boga mórz, Posejdona, bo okaleczył jego syna, Polifema. Odtąd mściwy bóg ciągle go prześladował. Tytułowa odyseja (tułaczka) bohatera trwała 10 lat, po których wreszcie wrócił do swojego królestwa.

Informacje o Biblii

Biblia to drugie obok mitologii główne źródło kultury europejskiej. Jej nazwa pochodzi od łac. słowa: biblia, które znaczy księgi. Rzeczywiście Święta Księga jest złożona z 73 mniejszych ksiąg, napisanych pod natchnieniem Ducha świętego. Biblia stanowi podstawę wiary trzech wielkich religii świata: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Judaizm wyznaje stary Testament (I część Biblii), chrześcijanie respektują Stary i Nowy Testament, ale ważniejszy jest dla nich Nowy Testament.

Tekst Pisma Świętego powstał ok. 3000 lat temu i do dziś cieszy się niezmienną popularnością. Biblię przetłumaczono na ok. 1200 języków.

Stary Testament liczy 46 ksiąg, które powstały między XII a II w. p.n.e., a zostały zapisane w językach hebrajskim i aramejskim. W skład tej części Biblii wchodzi Pięcioksiąg, złożony z : Księgi Rodzaju, Księgi Wyjścia, Księgi Kapłańskiej, Księgi Liczb, Księgi Powtórzonego Prawa). nowy Testament liczy 27 ksiąg, które powstały między I a III w. n.e. i zachowały się w języku greckim. Ich oryginały zaginęły. Księgi Nowego Testamentu ze względu na zawarte w nich treści możemy podzielić na mądrościowe, historyczne i prorockie. Tu zawarte są cztery Ewangelie, autorstwa św. Jana, św. Marka, św. Mateusza, św. Łukasza, a także: Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie i Apokalipsa św. Jana - najbardziej tajemnicza z ksiąg Biblii.

Choć w biblii pojawiają się motywy znane już z mitologii, np. mit o potopie, zawiera ona treści niespotykane w innych dziełach. Są to słowa o miłości Boga, który z miłości stworzył świat i człowieka, jako mądrego władcę wszystkich stworzeń. Człowiek pojawia się w Biblii jako "korona stworzenia" i także jest przeznaczony do miłości. Choć świat przez grzech pierworodny został skażony złem, Chrystus zbawił ludzkość przez Swoją śmierć na krzyżu i odnowił oblicze ziemi. Dzięki temu wszyscy ludzie wierzący dostąpią po śmierci życia wiecznego.

Tłumaczenia Biblii: Septuaginta ( na język grecki), Wulgata (na język łaciński)

Księga Hioba - pochwała cierpienia. Ta trudna księga została poświęcona sensowi ludzkiego cierpienia. Jej tytułowy bohater był bogobojnym człowiekiem, którego Bóg kochał. Mimo to Pan doświadczył Hioba cierpieniem, bo założył się z szatanem, że mimo nieszczęść Hiob nadal nie przestanie wierzyć i kochać Boga. Tak się też stało. Hiob wyszedł z doświadczenia cierpienia zwycięsko, nie zawiódł Boga. Za to Stwórca obdarzył go w dwójnasób szczęściem i dostatkiem. Autor tej księgi próbuje wyjaśnić sens cierpienia. Pokazuje, że cierpienia jest obecne w ludzkim życiu i dzieje się to za bożym zrządzeniem. Zawsze jednak trzeba pamiętać, że ma ono głęboki sens, oczyszcza nas wewnętrznie, pozwala inaczej spojrzeć na świat i ludzi, zastanowić się nad sprawami, których nie dostrzegaliśmy.

Obecność motywów biblijnych w dziełach sztuki:

- literatura: J. Kochanowski - psalmy, pieśń "Czego chcesz od nas, Panie' Piotr skarga "Kazania sejmowe", J. Milton "Raj utracony", M. Sęp-Szarzyński "Sonety", Mickiewicz (mesjanizm), Słowacki, Norwid, U. Eco "Imię róży", J. Dobraczyński "Listy Nikodema", F. Karpiński "Bóg się rodzi...", M. Bułhakow "Mistrz i Małgorzata";

- muzyka: K. Penderecki, M. Gomółka "Psalmy", J. S. Bach "Pasja wg. św. Mateusza", F. Haendel "Mesjasz".

Mitologia i mit

Mit to opowieść ilustrująca wierzenia danej społeczności, mitologia zaś to zbiór mitów. Zawiera ona zwykle opowieści o powstaniu świata, narodzinach rządzących światem bogów, pochodzeniu człowieka, dziejach bogów i ludzkich rodów. Mity można podzielić na 4 grupy:

- kosmogoniczne - o powstaniu świata

- teogoniczne - o powstaniu bogów

- antropogeniczne - o powstaniu człowieka

- genealogiczne - o ludzkich rodach, o bohaterach.

Mity miały służyć trzem podstawowym celom:

- cel poznawczy: wyjaśnienie niezrozumiałych dla ludzi zjawisk (wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, niezwykłe formy skalne, rzeźba wybrzeża, huragany, burze morskie itp.);

- cel światopoglądowy: mity stanowiły podstawę wierzeń religijnych;

- cel sakralny: opisy obrzędów, rytuałów, wprowadzenie nowych kultów.

Trzeba koniecznie wspomnieć, że bogowie w mitach zostali przedstawieni na podobieństwo człowieka - tak samo wyglądają, czują (zakochują się, cierpią po śmierci najbliższych), podlegają przeznaczeniu. Taki sposób przedstawiania nazywamy antropomorfizacją.

Wpływ filozofii antycznej na kolejne pokolenia:

I. Filozofia jako źródło inspiracji:

- epikureizm (Epikur z Samos): postawa dążenia do przyjemności, co daje człowiekowi szczęście na ziemi, hasło epikurejczyków: carpe diem (chwytaj dzień!). Tę postawę propagował w swoich utworach renesansowy poeta polski, Jan Kochanowski;

- stoicyzm (Zenon z Kition): postawa polegająca na zachowaniu równowagi wewnętrznej zarówno wobec nieszczęść jak i wobec uśmiechów losu. Również Jan Kochanowski często sięgał do poglądów stoików w swoich utworach;

- idealizm obiektywny (Platon) - Platon zakładał, że świat dostępny zmysłom jest jedynie cieniem prawdziwego, idealnego świata i istnienia;

- poglądy Sokratesa - ten filozof grecki uważał, że dobra moralne są o wiele cenniejsze niż materialne. Uczył prowadząc rozmowy i udowadniając swoim rozmówcom jedynie pozorną wiedzę, czym skłaniał ich do głębszych refleksji nad światem, życiem i sobą. Twierdził: "wiem, że nic nie wiem" i to był punkt wyjścia wielu z jego rozmów. Stworzył podstawy logiki i etyki. Uważał, że cnota, rozum i szczęście to wartości ściśle z sobą powiązane;

- horacjanizm (Horacy, poeta rzymski) - uważał, że najważniejsze jest zachowanie równowagi, głowił zasadę "złotego środka", krytykował wszelkie objawy przesady, obficie czerpał z poglądów epikurejczyków i stoików, dla niego również czerpanie z życia pełną ręką, dążenie do przyjemności, unikanie nieszczęść, przyjmowanie ich, jeśli już nadejdą, ze stoickim spokojem było gwarancją osiągnięcia szczęścia.

Religia starożytnych

W starożytnej Grecji i Rzymie panował politeizm, tzn. wielobóstwo. Wyjątkiem był tu judaizm - Żydzi wierzyli w jedynego Boga i uważali się za naród specjalnie przez Niego wybrany.

Postawy i uczucia charakterystyczne dla epoki antyku:

- macierzyńska miłość - Demeter, Niobe, Reja

- bunt w obronie własnych przekonań - Antygona, Prometeusz

- patriotyzm - postawa tyrtejska (literatura: wiersze Tyrteusza; historia starożytna - postawa Leonidasa i jego żołnierzy w wąwozie Termopile i epigramat: "Przechodniu powiedz Sparcie: "Tu leżym, jej syny, prawom jej do ostatniej posłuszni godziny")

- życie ludzkie jako wędrówka - odyseja (motyw Odyseusza powracającego do Itaki)