W pozytywizmie przede wszystkim rozwinęła się proza. Osiągnęła ona prawdziwy szczyt w swoim rozwoju. Najważniejszym gatunkiem prozatorskim była powieść. Na początku obserwować można rozwój powieści tendencyjnej - "Marta" i "Pan Graba" Elizy Orzeszkowej. Później zaś popularna była powieść realistyczna - "Nad Niemnem" Orzeszkowej. W powieści tendencyjnej najważniejsze było to, by uargumentować jakąś tezę, założenie z góry już opracowane - praca nad podniesieniem poziomu wykształcenia biedaków. W powieści realistycznej najważniejsze było zaś to, aby ukazać realia życia, prawdę życiową. Często zdarza się, że pisarze chcieli uatrakcyjniać takie powieści - np. Bolesław Prus w "Lalce" wprowadził podwójną narrację. Dzięki temu kompozycja nie była tak jednolita i prosta.
Innym ważnym i częstym gatunkiem jest w pozytywizmie nowela. Jest to utwór krótki, w którym nie ma aż tak rozwiniętej akcji i wielu bohaterów - opisany jest zazwyczaj jeden wątek, a bohaterów jest kilku. W noweli nie ma komentarzy, opisów. Najbardziej klasycznymi nowelami w literaturze polskiej są "Kamizelka" i "Katarynka". Bardziej zbliżone do opowiadania są np. "Powracająca fala" Bolesława Prusa albo "Szkice węglem" Henryka Sienkiewicza, który daje tutaj dużą dawkę ironii.
Mocno rozwinęły się w pozytywizmie również gatunki publicystyczne - artykuły programowe, felietony, reportaże; artykuł "My i wy" Aleksandra Świętochowskiego; reportaż "Listy z podróży do Ameryki" Henryka Sienkiewicza; felietony "Kroniki" Bolesława Prusa.
